Wykorzystując strategię organizacyjnego uczenia się w artykule wyodrębniono:
DYFUZJA OTOCZENIE
Licencjonowanie technologii Umowa licencjonowania
technologii Dystrybucja bez sformal-izowanych zobowiązań
Umowa konsorcjum badaw-czo-rozwojowego
(collaborative)
Umowa wzajemnego li-cencjonowania tech-nologii (cross-licensing)
Umowa dystrybucji/ agencyjna
Umowa badań zleconych
(contracted) Dostawa bez sformal-izowanych zobowiązań Umowa franchisingowa
Wspólne ubieganie się
o dofinansowanie prac B+R Umowa dostawy KPO (Knowledge Process
Outsourcing)
Zapoznanie się
z dokumentacją techniczną Wspólne autorstwo
publikacji naukowej OEM (Original Equip-ment Manufacturing) Szkolenie techniczne i udostępnienie prototypu
urządzenia Umowa współwłasności
pat-entu ODM (Original Design Manufacturing) Autoryzacja/certyfikacja partnera wdrożeniowego
Umowa MTA (Material
Transfer Agreement) Inicjatywa standaryzacy-jna Relacja komplementariusza Umowa współdzielenia
in-frastruktury badawczej Patent pool Umowa sprzedaży pakietowej (bundling)
Umowa offsetowa Cross-manufacturing Umowa konsorcjum
przetargowego Cytowanie patentu Wykorzystanie cudzego standardu technicznego Integracja z cudzym rozwiązaniem Payola
Źródło: A.K. Koźmiński, D. Latusek-Jurczak, Relacje międzyorganizacyjne w naukach o zarzą-dzaniu, Warszawa 2014, s. 255.
Współpraca międzyorganizacyjna a etapy procesu tworzenia i dyfuzji innowacji
W tej częsci przedstawiona zostanie problematyka współpracy między-organizacyjnej w poszczególnych etapach procesu innowacyjnego.
Proces innowacyjny rozpoczyna się od momentu tworzenia nowych roz-wiązań innowacyjnych. Źródłem tych rozroz-wiązań może być kreatywność pra-cowników firmy albo pomysły pochodzące z jej otoczenia. Prace badawczo--rozwojowe mogą być prowadzone wewnątrz organizacji lub organizacjach zewnętrznych (instytuty naukowe, firmy partnerskie, klienci). Współpra-ca może dotyczyć organizacji pozarządowych. Otwartość na osiągnięcia in-nych organizacji stymuluje z kolei współcześnie obserwowane zjawiska fuzji technologii – synergii między dotychczas odrębnymi obszarami technolo-gicznymi, które wymuszają zdobywanie przez firmy nowych kompetencji i zatrudnienie specjalistów w dziedzinach wcześniej niepowiązanych z jej działalnością. Literatura podkreśla, że „uzyskanie dostępu do niezbędnych kompetencji z nieznanych dotąd firmie obszarów może odbywać się poprzez zawarcie aliansu i zwykle okazuje się najszybszym sposobem na uzupełnie-nie owych brakujących zasobów wiedzy […]. Źródło innowacji tkwi w «sie-ciach uczenia się», a nie w indywidualnych firmach”33. Do najważniejszych wyzwań związanych ze współpracą międzyorganizacyjną w kontekście two-rzonych innowacji należy zarządzanie prawami własności intelektualnej pod kątem uzyskania prawa do korzystania z tych rozwiązań oraz optymalizacja wydatków (umowa licencjonowania, rodzaj rozwiązania innowacyjnego).
Etap badań i rozwoju (B+R)
Działalność badawczo-rozwojowa może być zorganizowana jako sfor-malizowana współpraca międzyorganizacyjna poprzez zawarcie umowy konsorcjum badawczo-rozwojowego. Należy zauważyć, że w praktyce bizne-sowej występują też często odrębne umowy dotyczące wspólnego ubiegania się o dofinansowanie projektu B+R ze źródeł zewnętrznych, gdy kilka orga-nizacji wspólnie ubiega się o grant badawczy pomimo że ich przyszłe prace B+R nie będą bezpośrednio powiązane, a każda organizacja będzie realizo-wać samodzielny podprojekt wpisujący się w szerszy nurt badań34.
Często spotykaną w praktyce przedsiębiorstw formą współpracy badaw-czo-rozwojowej jest wspólne autorstwo publikacji naukowej lub wystąpie-nia konferencyjnego. Krzysztof Klincewicz twierdzi, że „wiele przypadków współautorstwa dotyczy prac, które nigdy nie zostały sformalizowane umo-wami konsorcjum B+R, a stanowią wynik doraźnych konsultacji czy
krót-33 K. Klincewicz, Tworzenie innowacji…, op. cit., s. 261–262.
Marian Huczek
66 67
kotrwałej współpracy, przynoszących jednak pozytywne rezultaty”35. Innym rozwiązaniem formalno-prawnym jest umowa współwłasności patentu. Podkreślić należy, że zawartość takiej umowy bywa przedmiotem intensyw-nych negocjacji, których uczestnicy mogą próbować narzucić partnerom mniej korzystny podział przyszłych korzyści finansowych36.
Specyficzną formą współpracy międzyorganizacyjnej jest umowa transfe-ru materiału badawczego. Jest ona najczęściej wykorzystywana w badaniach chemicznych, farmaceutycznych lub biotechnologicznych i polega na przeka-zaniu partnerowi niewielkich ilości określonej substancji, której wytworzenie jest kosztowne. Na przykład firma zajmująca się badaniami nad nowym le-kiem może potrzebować kilka gramów niebezpiecznej substancji wytworzo-nej przez uczelniane laboratorium wykorzystujące kosztowną aparaturę oraz gwarantujące jej wytworzenie i przechowywanie w sposób nie stanowiący za-grożenia dla życia i zdrowia ludzi. Ponieważ potrzebna jest niewielka ilość tej substancji, nie znajdują komercyjnego uzasadnienia samodzielne opracowa-nie metody jej wytworzenia ani budowa własnej linii produkcyjnej. W ten spo-sób optymalizujemy nakłady na badania i rozwój opracowania leku.
Zbliżonym sposobem optymalizacji nakładów na badania i rozwój są umowy współdzielenia infrastruktury badawczej. Tego rodzaju umowy naj-częściej zawierane są między instytucjami naukowymi a przedsiębiorstwa-mi. W przypadku kosztownych i rzadko wykorzystywanych urządzeń eko-nomicznie racjonalne jest ich udostępnianie różnym podmiotom w celu pokrycia kosztów utrzymania.
Literatura podkreśla, że „w ostatnich latach międzyorganizacyjną współ-pracę badawczo-rozwojową stymuluje też dostępność środków publicznych wspierających projekty B+R. Konkursy w obszarze badań stosowanych, or-ganizowane przez rządową agencję Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR), motywują przedsiębiorstwa, uczelnie i instytuty badawcze do pod-pisania umów konsorcjum B+R w celu ubiegania się o dofinansowanie. Zło-żenie wniosku o dofinansowanie wymaga określenia zasad podziału prac pomiędzy konsorcjantami i odpowiedzialności członków konsorcjum za po-szczególne, zaplanowane rezultaty, jak również dzielenia się przyszłymi ko-rzyściami związanymi z komercjalizacją własności intelektualnej, która zo-stanie wytworzona w ramach projektu”37.
Specyficzna forma współpracy międzyorganizacyjnej to payola, wystę-puje wtedy, gdy jedna ze stron zostaje opłacona, by podjęła określone działa-nia (pay to play). Payolę można zaobserwować na rynkach technologicznych w powiązaniu z relacjami partnerskimi.
35 Ibidem, s. 266.
36 Ibidem.
Etap komercjalizacji i dyfuzji innowacji
Po pozytywnym zakończeniu etapu B+R firma musi podjąć decyzję o ce-lowości komercjalizacji opracowanego rozwiązania, gdyż nie każde opraco-wane rozwiązanie będzie opłacane lub interesujące dla potencjalnych klien-tów. Działania komercjalizacyjne pozwalają na przekształcenie rozwiązania innowacyjnego w gotowy produkt wprowadzany na rynek. Działania ko-mercjalizacyjne prowadzone są często przy udziale zewnętrznych organi-zacji, które mogą być dostawcami koniecznej wiedzy, technologii lub mo-cy wytwórczych. Produkty technologiczne składają się zwykle z wielu detali, z których każdy może być powiązany z odrębnymi patentami. Skuteczna ko-mercjalizacja wymaga uzyskania uprawnień do wykorzystania rozwiązań in-nowacyjnych (np. nowej technologii) co wiąże się z podpisaniem odpowied-nich umów o licencjonowaniu niezbędnych patentów. Literatura podkreśla, że „na rynkach zaawansowanych technologii coraz częściej spotyka się przy-padki licencjonowania całego zbioru patentów, a nie tylko pojedynczego pa-tentu”38.
Kolejną formą współpracy na tym etapie cyklu innowacyjnego jest zle-canie podwykonawcom specjalistycznych prac, a zwłaszcza prac opartych na wiedzy. Takie działanie nazywane jest w literaturze przedmiotu outsourcin-giem procesów opartych na wiedzy (Knowledge Process Outsourcing – KPO), w odróżnieniu od bardziej podstawowej formy outsourcingu, określanej mianem BPO (Business Proces Outsourcing), która polega na delegowaniu do podwykonawców relatywnie prostszych działań (np. obsługa telefonicz-na klienta, przetwarzanie dokumentów księgowych).
Przekazywane w outsourcing typu KPO procesy mogą obejmować ana-lizy techniczne, statystyczne, prawne lub wytwarzanie oprogramowania na zamówienie. Zlecenia te są często realizowane przez podwykonawców, któ-rych koszty pracy są relatywnie niższe niż wynagrodzenia pracowników działu B+R przedsiębiorstw pracujących nad rozwiązaniem innowacyjnym.
Podmioty prowadzące działalność w obszarze KPO wykonują prace za-kontraktowane przez organizację – zleceniodawcę, przekazując jej prawa własności intelektualnej do uzyskanych rezultatów i gwarantując poufność informacji, które podlegają wymianie w ramach współpracy (umowa o za-chowaniu poufności).
Literatura podaje, że „specyficzną formą współpracy jest inicjatywa stan-daryzacyjna mająca na celu wypromowanie standardu technicznego, które-go zwolennikami są współtworzące ją firmy. Zwykle licencjonują one okre-śloną technologię lub wspólnie ją stworzyły, a teraz dążą do zapewnienia jej przewodniej pozycji rynkowej i zdeklasowania alternatywnych rozwiązań”39.
38 K. Klincewicz, Tworzenie innowacji…, op. cit., s. 275.
Marian Huczek
68 69
Aliansem wspierającym komercjalizację technologii jest porozumienie o współpracy wytwórczej (cross-manufacturing), w którym firmy współdzie-lą powierzchnię produkcyjną, wykorzystując te same urządzenia do wytwa-rzania własnych produktów40.
Etap dyfuzji jest ostatnim etapem procesu innowacyjnego. Aby unik-nąć porażek rynkowych przedsiębiorstwo musi podejmować odpowiednie działania marketingowe i sprzedażowe. Pożądane jest nawiązanie współpra-cy z odpowiednio dobranymi partnerami z zakresu promocji i dystrybucji.
Tego typu alianse nie mają charakteru badawczo-rozwojowego, lecz wią-żą się z ofertą dla rynku istniejących produktów i usług czyli koncentrują się na eksploatacji, a nie eksploracji wiedzy.
Podsumowanie
W artykule przedstawiono związki pomiędzy aliansami a procesami tworzenia i dyfuzji innowacji. Przedsiębiorstwa decydując się na podjęcie współdziałania z innymi przedsiębiorstwami liczą zwykle na uzyskanie po-zytywnych efektów tej współpracy. Jednym z głównych efektów jest rozwój innowacyjności przedsiębiorstwa podejmującego współdziałanie.
Literatura przedstawia trzy mechanizmy dające podstawę do powodze-nia w zakresie powstawapowodze-nia innowacji w drodze współdziałapowodze-nia partnerskie-go, a mianowicie:
• aktywizacja odpowiednich umiejętności u każdego z partnerów, • jak najszerszy horyzont poszukiwań nowych rozwiązań,
• odpowiednia mobilizacja różnych uczestników w różnych okresach za-miast utrzymywania stałego składu zespołu partnerskiego41.
Innowacyjność przedsiębiorstwa należy traktować jako ważny czynnik będący nośnikiem jego konkurencyjności. Ryszard Borowiecki pisze: „[…] innowacyjność przedsiębiorstwa można zdefiniować jako zależność do kre-owania i efektywnego wdrażania innowacji technicznych, rynkowych i orga-nizacyjnych, umożliwiającą mu realizowanie celów strategicznych w konku-rencyjnym otoczeniu”42.
Ponadto w artykule zaprezentowano związki pomiędzy aliansami a pro-cesami tworzenia innowacji. Przedstawiono spotykane w praktyce przemy-słowej różne formy aliansów. Podkreślono, że na rynkach zaawansowanych technologii zaobserwować można postępującą komponentyzację działalno-ści gospodarczej (component – based business), zgodnie z którą procesy i or-ganizacje tworzone są przez łączenie komponentów z różnych źródeł.
40 Ibidem.
41 K. Klincewicz, Tworzenie innowacji…, op. cit., s. 295.
42 R. Borowiecki, Teoria kosztów transakcyjnych a powstawanie i rozprzestrzenianie się
Wykorzystując strategie organizacyjnego uczenia się wyodrębniono: • eksplorację jako aktywne poszukiwanie nowej wiedzy,
eksperymento-wanie, rozwiązywanie nowych problemów,
• eksploatację jako wykorzystanie już posiadanej wiedzy.
Współdziałanie przedsiębiorstw, w ramach aliansów, pozwala tym przedsiębiorstwom m.in. na:
• uzyskanie dostępu do zasobów, które są mu potrzebne do tworzenia in-nowacji. Scenariusze współpracy partnerskiej pozwalają na selektywny dobór najlepszych, najbardziej przydatnych zasobów,
• dywersyfikację ryzyka, szczególnie w dużych przedsięwzięciach dzięki rozłożeniu go na większą liczbę zaangażowanych podmiotów,
• relatywnie niższe koszty poszukiwania nowych rozwiązań, które już wy-tworzyli potencjalni partnerzy,
• możliwość znacznej redukcji czasu wdrożenia dzięki współpracy z naj-bardziej doświadczonymi specjalistami, często dysponującymi już po-szukiwanym rozwiązaniem problemów klienta.
Przegląd literatury i badań empirycznych, dotyczących związków po-między tworzeniem aliansów a innowacyjnością, wskazuje na dominujące, pozytywne zależności między tymi dwoma zjawiskami. K. Klincewicz pisze, że „okazało się jednak, że istnieją specyficzne przypadki aliansów obniża-jących skłonność partnerów do generowania innowacji – są to porozumie-nia o współdzielonych zasobach patentowych oraz przypadki ograniczeporozumie-nia przez firmy o silnej pozycji rynkowej niezależnych prac badawczo-rozwo-jowych partnerów w celu uzyskania ich wsparcia dla określonej platformy technologicznej”43.
Literatura
Borkowska S., Rola ZZL w kreowaniu innowacyjności organizacji, Warszawa 2010. Borowiecki R., Teoria kosztów transakcyjnych a powstawanie i rozprzestrzenianie się
innowacji w gospodarce, [w:] Innowacyjność w teorii i praktyce, red. M. Strużycki,
Warszawa 2006.
Chrisidu-Budnik A., Elementy sieci – aspekty prawne, [w:] Sieci
międzyorganizacyj-ne: współczesne wyzwania dla teorii i praktyki zarządzania, red. J. Niemczyk,
E. Stań-czyk-Hugiet, B. Jasiński, Warszawa 2012.
Iansiti M., Levien R., The Keystone Advantage. What the Dynamics of Business
Eco-systems Mean for Strategy, Innovation, and Sustainability, Boston 2004.
Marian Huczek
70 OR
Klincewicz K., Sposoby podnoszenia innowacyjności w związku ze współpracą
part-nerską, [w:] A.K. Koźmiński, D. Latusek-Jurczak, Relacje międzyorganizacyjne w na-ukach o zarządzaniu, Warszawa 2014.
Klincewicz K., Tworzenie innowacji przez współpracę międzynarodową, [w:]
Rela-cje międzyorganizacyjne w naukach o zarządzaniu, red. A.K. Koźmiński, D. Latusek-
-Jurczak, Warszawa 2014.
Koźmiński A.K., Zarządzanie w warunkach niepewności: podręcznik dla
zaawanso-wanych, Warszawa 2008.
Latusek-Jurczak D., Formy współpracy międzyorganizacyjnej, [w:] Relacje
międzyor-ganizacyjne w naukach o zarządzaniu, red. nauk. A.K. Koźmiński, D.
Latusek-Jur-czak, Warszawa 2014.
Lewicki R., Allister D.J.Mc, Bies R.J., Frust and distrust. New relationships and
lega-lities, „Academy of Management Review” 1998, vol. 23, No 3.
Luecke R., Zarządzanie kreatywnością i innowacją, Czarnów 2005. Pichlak M., Uwarunkowania innowacyjności organizacji, Warszawa 2012. Pomykalski A., Zarządzanie innowacjami, Warszawa–Łódź 2001.
Sankowska A., Organizacja wirtualna. Koncepcja i jej wpływ na innowacyjność, War-szawa 2009.
Tidd J., Bessant J., Zarządzanie innowacjami: integracja zmian technologicznych,
ryn-kowych i organizacyjnych, Warszawa 2013, s. 24–25.
Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej