Problem współczesnego międzynarodowego piractwa morskiego sięga początków lat osiem-dziesiątych minionego stulecia. Obecnie jest transnarodowym fenomenem, który dotyczy właścicieli statków i ich załóg, a także portów i wód terytorialnych różnorodnych państw oraz wód międzynarodowych. Występuje głównie w regionie południowo-wschodniej Azji, Soma-lii, wybrzeża Afryki Wschodniej oraz – częściowo – Ameryki Południowej i koncentruje się na statkach poruszających się wzdłuż najbardziej uczęszczanych szlaków wodnych. Historia piractwa morskiego sięga XIV wieku p.n.e.4 i jest związana z Morzem Śródziemnym, którego wybrzeże stwarzało dogodne warunki do ukrycia się i prowadzenia ataków na statki żeglu-jące w tamtym czasie w pobliżu linii brzegowej. Oprócz uwarunkowań geograficznych duży wpływ na rozwój tego zjawiska miały również uwarunkowania polityczne, wyrażające się
nie-3 W 2014 r. odnotowano 183 przypadki wejścia piratów na pokład statków, 28 nieudanych prób, porwano 21 statków, a 13 podpalono. Ponadto 422 członków załogi pojmano jako zakładników, 13 zostało rannych, a 4 straciło życie. Piracy And Armed Robbery Against Ships Report For The Period 1 January – 31 December 2014, London 2015, s. 29, http://www.hellenicshippingnews.com/wp-content/uploads/2015/01/2014-Annual-IMB -Piracy-Report-ABRIDGED.pdf [dostęp: 12.01.2017 r.].
4 G. Berlusconi, History of piracy, Maynooth 2012, s. 301, http://www.researchgate.net/publication/295086441_
History_of_piracy [dostęp: 11.01.2017 r.].
1.
stabilnością państw, a często nawet ich upadłością, i skutkujące niskim poziomem ekonomicz-nym. Innym czynnikiem wpływającym na bezkarność piratów była słabość państw i brak floty morskiej, która mogłaby patrolować morza i zapewnić bezpieczeństwo szlakom morskim5.
Pojęcie piractwa morskiego podlegało ewolucji wraz z rozwojem ludzkości. W staro-żytności piratów określano jako wrogów rodzaju ludzkiego (pirata est hostis humani gene-sis)6. Starożytni Grecy i Rzymianie traktowali piratów morskich – w odróżnieniu od ludzi zajmujących się napadami i grabieżami – jako społeczność zdolną do prowadzenia wojny.
Niektórzy badacze dostrzegają problem rozróżniania tego pojęcia w ujęciu politycznym i prawnym. Jedna grupa za piratów uznawała przestępców zajmujących się napadaniem na statki, podlegających jurysdykcji obowiązującego prawa. Inni z kolei uważali, że piratami są ci, którzy pozostawali w stanie permanentnej wojny, nawet bez jej wypowiadania7.
W XVI i XVII wieku w Anglii i Francji pojawiła się wyspecjalizowana grupa ludzi uprawiająca piractwo morskie w majestacie prawa. Napady odbywały się na zlecenie wal-czącego państwa, na podstawie tak zwanych umów kaperskich. Korsarz, nazywany też kaperem, służył konkretnemu zwierzchnikowi, musiał oddawać część łupów i nie mógł napadać na statki swego patrona. Zbójecka działalność korsarzy przyniosła światu pewne korzyści odkrywania wielu nieznanych lądów i wzbogacania wiedzy geograficznej. Z cza-sem korsarstwo powodowało coraz większe straty materialne i stało się hamulcem handlu międzynarodowego. Ostatecznie zostało zakazane w 1856 r., a zakaz ten przyjął status nor-my powszechnego prawa międzynarodowego8.
Pierwsza interpretacja prawna piractwa morskiego miała miejsce w Stanach Zjedno-czonych pod koniec XVIII wieku. Piractwo morskie rozumiane było jako akt rabunku, gra-bieży i rozboju popełniony na pełnym morzu i było traktowane równoznacznie z przestęp-stwem popełnianym na lądzie9. Przestępstwo piractwa morskiego zawsze wiązało się z za-stosowaniem przemocy i było wymierzone przeciwko statkom prywatnym, państwowym oraz okrętom wojennym. Współcześnie obowiązująca definicja piractwa została zawarta w Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza10 (United Nations Convention on the Law of the Sea, UNCLOS), podpisanej w Montego Bay 10 grudnia 1982 r., tzw.
Konwen-5 Tamże.
6 A. Rubin, The Law of Piracy, Newport 1988, s. 11, http://www.usnwc.edu/getattachment/2ffb4ba8-5f4e-4c-77-80ba-9f912c372208/Vol--63---The-Law-of-Piracy.aspx [dostęp: 15.01.2017 r.].
7 Tamże, s. 12.
8 A. Bomba, Piractwo morskie, s. 90, http://www.repozytorium.uni.wroc.pl/Content/59706/04_Alina_Bomba.pdf [dostęp: 15.01.2017 r.].
9 T. Paige, Piracy and Universal Jurisdiction, Macquarie Law Journal Vol. 12, 2013, s. 141, http://www.austlii.edu.
au/au/journals/MqLawJl/2013/17.html [dostęp: 15.01.2017 r.].
10 Zgodnie z art. 101 UNCLOS, piractwem jest każdy bezprawny akt gwałtu, zatrzymania lub grabieży popełniony dla celów osobistych przez załogę lub pasażerów prywatnego statku lub samolotu i wymierzony: na morzu pełnym przeciwko innemu statkowi morskiemu lub powietrznemu albo przeciwko osobom lub mieniu na pokładzie takiego statku morskiego lub powietrznego; przeciwko statkowi morskiemu lub powietrznemu, osobom lub mieniu w miej-scu niepodlegającym jurysdykcji żadnego państwa. Ponadto w rozumieniu art. 101 UNCLOS, za piractwo należy uznać także każdy akt dobrowolnego udziału w korzystaniu ze statku morskiego lub powietrznego, jeżeli jego spraw-ca wiedział o okolicznościach nadających takiemu statkowi charakter pirackiego statku morskiego lub powietrznego oraz każdy akt podżegania lub wszelki akt celowego ułatwiania popełnienia czynów kwalifikowanych jako piractwo.
Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza, sporządzona w Montego Bay dnia 10 grudnia 1982 r. (Dz. U.
z 2002 r. Nr 59, poz. 543), http://www.abc.com.pl/du-akt/-/akt/dz-u-2002-59-543 [dostęp: 17.01.2017].
ratownictwo wodne
oraz inne aspekty bezpieczeństwa na obszarach wodnych Bezpieczeństwo szlaków wodnych w obliczu zjawiska
międzynarodowego piractwa morskiego
XI
cji Jamajskiej. W artykule 101 podkreśla się, że piractwo morskie ma miejsce na wodach międzynarodowych w odróżnieniu od rabunku, mającego miejsce na lądzie. Duże kontro-wersje budzi zapis, który mówi, że piractwo to każdy bezprawny akt gwałtu, zatrzymania lub grabieży, popełniany dla celów osobistych. Czy zatem aktami piractwa nie są czyny sponsorowane przez państwa? Czy piractwo morskie należy traktować tylko w kategoriach prawa karnego, tj. aktu przestępstwa, czy mogą być to również działania motywowane po-litycznie lub religijnie? Czy w końcu piratami są tylko ludzie popełniający czyny przestęp-cze, inspirowani własnymi pobudkami i dla osiągnięcia osobistych korzyści? Czy słuszne zatem jest stwierdzenie, że piraci to wrogowie ludzkości tylko dlatego, że nie są wrogami jednego, konkretnego suwerena? Odnosząc się do zapisów artykułu 101, należy sądzić, że piractwo morskie ma miejsce tyko wtedy, gdy odbywa się poza strefą 12 mil morskich wód terytorialnych. D. Burgess natomiast twierdzi, że akt piractwa może mieć również miej-sce na terytorium danego państwa lub wód go otaczających11. Inną wykładnię rozumienia pojęcia piractwa morskiego daje Międzynarodowe Biuro Morskie (MBO). Nie ogranicza ono działań pirackich do konkretnego miejsca. Akty pirackie mogą być prowadzone na wodach terytorialnych, z nadbrzeża, tratw i innych obiektów pływających. W opinii tej organizacji piractwo morskie może mieć cel polityczny i być ukierunkowane na degradację środowiska naturalnego12. Ze względów statystycznych MBO oprócz piractwa morskiego wyróżnia zbrojną napaść na morzu, która jest rozumiana jako bezprawny akt przemocy, pozbawienia wolności lub każdy akt grabieży czy groźby, skierowany przeciwko statkowi, ludziom lub mieniu znajdującego się na pokładzie takiego statku, w obrębie granic pod-legających jurysdykcji danego państwa13. Takie rozgraniczenie pojęciowe ma znaczenie pragmatyczne i stwarza możliwości rozgraniczenia piractwa odbywającego się zazwyczaj na wodach międzynarodowych od zbrojnej napaści mającej miejsce na wodach będących w jurysdykcji konkretnego państwa. Obydwie te aktywności, rozumiane zgodnie z Kon-wencją Narodów Zjednoczonych pod pojęciem piractwa morskiego, mogą być opisane w formie zorganizowanej z premedytacją i oprzyrządowanej przemocy, ukierunkowanej na podmioty cywilne, prowadzonej przez lokalnych lub regionalnych aktorów na morzu z użyciem obiektów pływających i broni, z celem prowadzenia rabunków i porwań14.
Innym problemem w definiowaniu morskich aktów przestępczych jest wzrost powią-zań między piractwem morskim a terroryzmem. K. Kubiak dzieli bezprawne działania na morzach i oceanach na dwie grupy: działania pirackie i zbrojne napaści (jako jedną grupę) oraz akty terroryzmu morskiego15. Przypuszczalna zbieżność pomiędzy tymi
aktywnościa-11 D. Burgess, Hostis Humani Generi: Piracy, Terrorism and a New International Law, 13 U. “Miami Int’l & Comp.
L. Rev.” 293 (2006), s. 322, http://repository.law.miami.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1069&context=umiclr [dostęp: 17.01.2017 r.].
12 „Piractwem morskim jest usiłowanie bądź wtargnięcie na pokład statku z zamiarem popełnienia kradzieży lub dokonania innego czynu przestępczego przy użyciu przemocy”, zob. Maritime Terrorism Research Center, Definitions, http://www.maritimeterrorism.com/definitions/ [dostęp: 17.01.2017 r.].
13 Resolution A.922(22). Code Of Practice For The Investigation Of The Crimes Of Piracy And Armed Robbery Against Ships, s. 4, http://www.imo.org/blast/blastDataHelper.asp?data_id=24575&filename=A922%2822%29.
pdf [dostęp: 17.01.2017 r.].
14 Tesi di Laurea, Piracy, maritime security and Japan’s initiatives, Vennnezia 2014, s. 11; http://dspace.unive.it/
bitstream/handle/10579/1844/801751-1165299.pdf?sequence=2 [dostęp: 17.01.2017 r.].
15 K. Kubiak, Piractwo czy terroryzm? „Stosunki Międzynarodowe” 2009, nr 56–57, s. 31.
mi jest mocno wątpliwa, tym niemniej istnieją wzajemne relacje. Nieco bardziej stanowczą postawę prezentuje G.G. Ong-Webb, który podaje w wątpliwość potrzebę funkcjonowa-nia dwóch odrębnych definicji ze względu na zacieranie się różnic pomiędzy tymi dwoma przestępstwami16. Trudno się zgodzić z tą opinią, gdyż cele podmiotów stających za tymi działaniami są dychotomiczne w swoim charakterze. Piractwo morskie jest bezpośred-nio uzależbezpośred-nione od dobrze prosperującego globalnego przemysłu żeglugowego i ma na celu wygenerowanie zysków. W przeciwieństwie do tego terroryzm zakłada poszukiwanie środków zmierzających do destrukcji tego przemysłu w wojnie ekonomicznej przeciwko Zachodowi. Piractwo morskie opiera się na zyskach finansowych, czerpanych dzięki glo-balnej wymianie handlowej, podczas gdy terroryzm jest motywowany celami polityczny-mi, wykraczającymi daleko poza atakowany obiekt pływający, i dąży do spowodowania jak największych strat17. Różnice polegają również na tym, że piractwo morskie koncentruje się na działaniach taktycznych i dąży do zachowania anonimowości, a terroryzm morski dąży do osiągnięcia efektu strategicznego i szuka rozgłosu18.
Podobieństwa polegają na tym, że obydwie grupy ludzi operują w tym samym środo-wisku morskim, zazwyczaj w pobliżu linii brzegowej, używają podobnych obiektów pływa-jących, a ich działania są zaplanowane i ukierunkowane na cywilów. Piraci i terroryści stosują przemoc lub zagrożenie przemocą oraz potrzebują środków finansowych na zorga-nizowanie swojej działalności. W rejonach, gdzie operują obydwie grupy przestępcze, wy-woływane są pejoratywne efekty, które wpływają na obniżenie poziomu bezpieczeństwa politycznego, ekonomicznego i społecznego19.