Dyrektywa nie określa żadnych szczególnych wymogów odnośnie do kwalifi kacji mediatora, jego certyfi kacji, trybu powoływania i odwoływania,

pozostawiając w tym zakresie inicjatywę państwom członkowskim. Zobowią-zuje natomiast państwa członkowskie do zadbania o wysoką jakość mediacji poprzez wprowadzenie systemów szkolenia mediatorów oraz wspieranie ta-kich inicjatyw, jak opracowywanie i przestrzeganie dobrowolnie przyjętych kodeksów postępowania mediatora oraz innych mechanizmów kontroli jako-ści usługi mediacyjnej. Mediacja ma być prowadzona bezstronnie, skutecznie i kompetentnie. Dyrektywa zobowiązuje rządy do aktywnego informowania o mediacji, ośrodkach mediacyjnych i wykwalifi kowanych mediatorach.

W polskim prawie cywilnym brakuje uregulowań wskazujących na moż-liwość kontroli jakości usług mediatorów, sprawdzenia, czy i w jakich ośrod-kach przeszli oni szkolenie, jakie zdobyli kwalifi kacje oraz przez kogo zosta-ło wydane zaświadczenie o ukończeniu specjalistycznego szkolenia. Prezes Uregulowania prawne mediacji transgranicznej w polskim prawie

86 Agnieszka Rękas sądu okręgowego nie ma możliwości odwołania mediatora czy skreślenia go z listy stałych mediatorów w przypadku stwierdzenia lub otrzymania infor-macji o niskiej jakości usługi, sprzeniewierzeniu się funkcji mediatora i utra-ty zaufania do niego, braku rękojmi należytego wykonywania obowiązków itp. Także wiedza mediatora nie podlega żadnej weryfi kacji.

W trakcie prac Komisji Kodyfi kacyjnej Prawa Cywilnego nad zmianami do Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie mediacji zwyciężył pogląd o niezasadności koncesjonowania działalności mediatora lub stworzenia kor-poracji zawodowej mediatorów. Uznano, że dla skuteczności mediacji istotna jest osobowość mediatora, jego faktyczna umiejętność prowadzenia media-cji, nie zaś legitymowanie się urzędowo stwierdzonym tytułem mediatora zawodowego.

W związku z powyższym, zgodnie z treścią art. 183² § 1 i 2 Ustawy z dn.

6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego – k.p.k. (Dz.U. Nr 89, poz.

555 ze zm.; stan prawny na 30 marca 2013 r.), mediatorem może być każda osoba fi zyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca w pełni z praw publicznych. Sędzia czynny zawodowo nie może być media-torem. W mediacji w sprawach rodzinnych, jeżeli strony nie uzgodniły osoby mediatora, sąd kieruje je do stałego mediatora mającego wiedzę teoretyczną, w szczególności wykształcenie z zakresu psychologii, pedagogiki, socjologii lub prawa, oraz umiejętności praktyczne w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach rodzinnych (art. 436 § 4 k.p.c.). Dodatkowo Społeczna Rada ds.

Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfl iktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości w czerwcu 2006 r. uchwaliła Standardy Prowadzenia Me-diacji i Postępowania Mediatora. Nie sposób nie wspomnieć o Deklaracji Wrocławskiej i Deklaracji z Wustrau, dotyczących transgranicznych mediacji rodzinnych¹. Standardy zawarte w tych dokumentach nie mają jednak mocy wiążącej, stanowią jedynie wskazanie, w jaki sposób należy prowadzić me-diację.

W związku z tym wydaje się, że polskie przepisy dotyczące mediacji cy-wilnej, w tym transgranicznej, choć formalnie uznane za zgodne z dyrektywą, powinny ulec zmianie. Konieczne jest ujednolicenie i zracjonalizowanie ure-gulowań mediacji dotyczących poszczególnych gałęzi prawa, a także położe-nie nacisku na pełną realizację ustrojowych celów mediacji w rozwiązywaniu sporów i konfl iktów społecznych.

Z dn. 3 maja 2012 r. wszedł w życie zmieniony przepis art. 183² § 3 k.p.c., zgodnie zktórym podmiotami uprawnionymi m.in. do prowadzenia listy stałych mediatorów oraz przekazania informacji o niej prezesowi sądu okrę-gowego są organizacje pozarządowe w zakresie swoich zadań statutowych

1 Teksty obu dokumentów na stronie: www.ms.gov.pl w zakładce: Działalność/mediacje.

87 Uregulowania prawne mediacji transgranicznej w polskim prawie

oraz uczelnie. Przed wprowadzeniem nowej regulacji wspomnianymi pod-miotami były organizacje społeczne i zawodowe. W tym trybie prezesom są-dów okręgowych zostały przekazane listy stałych mediatorów, prowadzone w szczególności przez okręgowe izby radców prawnych (OIRP). Na listach stałych mediatorów przekazanych przez OIRP zostali umieszczeni radcowie prawni specjalizujący się w prowadzeniu mediacji gospodarczych.

W związku z nową regulacją należy zadać kilka pytań, a mianowicie: Czy listy stałych mediatorów przekazane prezesom sądów okręgowych do dn.

3 maja 2012 r. zachowują swoją ważność? Czy powinny zostać zweryfi kowa-ne pod względem zgodności z nową regulacją? Czy listy stałych mediatorów przekazane przez OIRP spełniają wymogi art. 183² § 3 k.p.c.? Kto i w jakim trybie może prowadzić listy stałych mediatorów w imieniu uczelni jako pod-miotu wskazanego w przepisie? Jaki charakter i formę ma ewentualna decyzja prezesa sądu okręgowego, tj. czy weryfi kacja list stałych mediatorów jest ad-ministracyjną decyzją i czy podlega zaskarżeniu w trybie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego?

Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie zawierają defi nicji organi-zacji pozarządowej. W tym zakresie należałoby więc się posiłkować innymi aktami prawnymi rangi ustawowej, które mają taką defi nicję. Jedyna defi nicja ustawowa organizacji pozarządowej znajduje się w art. 3 ust. 2 Ustawy z dn.

24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie – u.d.p.p.w. (tekst jedn. Dz.U z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 ze zm.; stan prawny na 30 marca 2013 r.). Zgodnie art. 3 ust. 4 u.d.p.p.w. organizacjami pozarządo-wymi są niebędące jednostkami sektora fi nansów publicznych, w rozumieniu przepisów o fi nansach publicznych, i niedziałające w celu osiągnięcia zysku osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej, utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia, przy czym niektórych przepisów ustawy nie stosuje się do fundacji publicznych i funda-cji partii politycznych.

Wydaje się, że OIRP mieszczą się w zakresie takiej defi nicji organizacji pozarządowych. Przesłanka zadań statutowych w odniesieniu do OIRP jest także wypełniona. Do zadań samorządu, zgodnie z art. 41 pkt 3 Ustawy z dn.

6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.; stan prawny na 30 marca 2013 r.), należy bowiem „[…] w szczegól-ności […] współdziałanie w kształtowaniu i stosowaniu prawa”. Użycie przez ustawodawcę zwrotu „w szczególności” oznacza, że zadania OIRP mogą być inne niż wymienione w art. 41 cytowanej ustawy, np. wspieranie metod ADR, w tym mediacji, przez prowadzone przy OIRP sądy polubowne i/lub ośrodki mediacyjne. Można także rozważyć interpretację, że „współdziałanie w sto-sowaniu prawa” to również prowadzenie przez OIRP ośrodka mediacyjnego.

88 Agnieszka Rękas Odnosząc się do drugiego z podmiotów uprawnionych do prowadzenia i przekazania list stałych mediatorów, wymienionego w przepisie art. 183²

§ 3 k.p.c., należy wskazać, że ustawodawca, podobnie jak przy organizacji pozarządowej, nie podaje defi nicji uczelni ani procedury prowadzenia list stałych mediatorów. Także tu należy się posiłkować defi nicją zawartą w in-nej ustawie. Defi nicję uczelni zawiera art. 2 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dn. 27 lip-ca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym – p.s.w. (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.; stan prawny na 30 marca 2013 r.). Według niej uczelnią jest szkoła wyższa publiczna lub niepubliczna prowadząca studia wyższe, utworzona w sposób określony tą ustawą. Zgodnie z art. 1 ust. 2 p.s.w. nie stosuje się do szkół wyższych i wyższych seminariów duchownych prowadzonych przez kościoły i związki wyznaniowe, z wyjątkiem Katolickiego Uniwersytetu Lu-belskiego, chyba że ustawa lub umowa między rządem a władzami kościołów lub związków wyznaniowych stanowi inaczej. Ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym w art. 2 ust. 1 pkt 2 i 3 wyróżnia uczelnie publiczne i niepubliczne, a w art. 2 ust. 1 pkt 22–28 określa rodzajowo poszczególne uczelnie specja-lizujące się w kształceniu w określonym kierunku: akademickie, wojskowe, służb państwowych, artystyczne, medyczne i morskie. Uważam, że w pojęciu

„uczelnia” użytym w art. 183² § 3 k.p.c. mieszczą się wszystkie wymienione uczelnie, a ograniczenia lub specjalizacja niektórych z nich odnosi się tylko do stosowania Prawa o szkolnictwie wyższym.

Na zasadach zawartych w art. 4 ust. 1 p.s.w. uczelnia jest autonomiczna we wszystkich obszarach swojego działania. Określenie współpracy uczel-ni z otoczeuczel-niem społeczno-gospodarczym, otwarty katalog uprawuczel-nień oraz określenie zadań podstawowych w art. 4 ust. 3, art. 6 i art. 13 wskazują na możliwość prowadzenia list stałych mediatorów i przekazywania informacji o nich prezesom sądów okręgowych w ramach realizacji prawa określonego w art. 183² § 3 k.p.c., jeżeli działalność taka będzie się mieścić w zakresie i formach określonych w statucie uczelni (art. 7 i art. 17 p.s.w.). Potwierdze-niem powyższej tezy wydaje się także podniesienie działań na rzecz społecz-ności lokalnych i regionalnych do rangi podstawowych zadań uczelni w art.

13 ust. 1 pkt 8 p.s.w.

Uczelnia jest organem administrującym, podlega przepisom Ustawy z dn.

14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego – k.p.a. (Dz.U.

Nr 30, poz. 168 ze zm.; stan prawny na 30 marca 2013 r.), o czym mówi art. 1 k.p.a., i przepisom z ustaw szczególnych dotyczących podziału kompetencji.

Swoje zadania wykonuje przy pomocy organów kolegialnych (senatu, rady podstawowych jednostek organizacyjnych, konwentu lub innych, jeżeli sta-tut to przewiduje), jednoosobowych (rektora, dziekana, innych, jeżeli stasta-tut to przewiduje) i organów wyborczych (kolegiów elektorów). Zakres kompe-tencji poszczególnych organów jest określony w formie katalogu otwartego.

89 Uregulowania prawne mediacji transgranicznej w polskim prawie

Ustawa lub statut przewidują także określone procedowanie. Rektor i dziekan reprezentują uczelnię na zewnątrz.

Wydaje się więc, że nie ma przeciwwskazań do przyjęcia, że listy stałych mediatorów mogą być teoretycznie prowadzone przez każdy z tych organów, chyba że statut uczelni przeniesie to uprawnienie do kompetencji określo-nego organu. Przekazanie prezesom sądów okręgowych listy stałych media-torów powinno zaś leżeć w gestii rektora lub dziekana. Aktualne pozostaje zastrzeżenie, że statut uczelni może zawierać inne rozwiązania.

Odnosząc się do wątpliwości dotyczących weryfi kacji przez prezesów sądów okręgowych stałych list mediatorów w zakresie ich ważności po dn.

3 maja 2012 r., należy stwierdzić, że te listy, złożone przed dniem wejścia w życie nowej regulacji z art. 183² § 3 k.p.c., powinny podlegać sprawdze-niu. Trzeba ustalić, czy zostały sporządzone i złożone do prezesa sądu przez uprawniony podmiot.

Przepisy nie wskazują możliwości odmowy przyjęcia przez prezesa listy stałych mediatorów ani nie określają trybu weryfi kacji decyzji prezesa sądu okręgowego w sprawie ewentualnej odmowy przyjęcia lub zwrotu listy sta-łych mediatorów podmiotowi, który taką listę złożył w sytuacji uznania, że podmiot ten nie spełnia wymogów art. 183² § 3 k.p.c. Uważam, że działa-nie prezesa w omawianym zakresie jest czynnością administracyjną (art. 1 k.p.a.), dotyczy bowiem konkretnie oznaczonego adresata i jego indywidual-nej sprawy (art. 1 k.p.a.). Od tej czynności przysługuje odwołanie do prezesa sądu apelacyjnego jako organu administracji publicznej wyższego stopnia na podstawie art. 21 § 1 i art. 22 § 1 pkt 2 Prawa o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.; stan prawny na 30 marca 2013 r.) oraz art.

124 § 1 i 2 k.p.a.

III. Dyrektywa zaleca państwom członkowskim promowanie wśród