Dyrektywy Unii Europejskiej

Dyrektywa Unii Europejskiej jest specyficznym aktem prawnych charakterystycznym dla prawa unijnego. Nie posiada on swojego odpowiednika

74 A. Łazowski, Rozporządzenie jako źródło prawa Wspólnot Europejskich, Europejski Przegląd Sądowy 3/2007, s. 12 – 14.

75 Więcej zob.: T. Jaroszyński, Rozporządzenie Unii Europejskiej jako składnik systemu prawnego obowiązującego w Polsce, Warszawa 2011; A. Łazowski, Źródła prawa Unii Europejskiej [w:] M.M. Kenig – Witkowska, Prawo instytucjonalne Unii Europejskiej, Warszawa 2007, s. 188; Co do poruszonego we wcześniejszej części pracy zagadnienia bezpośredniego obowiązywania (bezpośredniego stosowania, bezpośredniego skutku) – w kontekście rozporządzenia Unii Europejskiej zob.: M. Szpunar, Bezpośredni skutek prawa wspólnotowego – jego istota oraz próba uporządkowania terminologii, „Europejski Przegląd Sądowy”2005, nr 2.

46

w porządkach prawnych państw członkowskich. Głównym celem dyrektyw jest harmonizacja (zbliżenie) rozwiązań prawnych funkcjonujących w poszczególnych państwach członkowskich77. Dotyczy ona przed wszystkim obszarów związanych z prawem pracy, prawem podatkowym, czy prawem ochrony konsumentów. Doniosłe znaczenie dyrektyw polega na tym, iż pozwalają one na zbliżenie porządków prawnych państw o często różnej tradycji, czy kulturze prawnej. Dlatego też dyrektywa wiąże państwa członkowskie, co do rezultatu który ma zostać osiągnięty. Jednocześnie pozostawia im swobodę wyboru środków i form mających zapewnić określony w dyrektywie rezultat.

Efektem takich cech i celów dyrektywy jest konieczność ich implementacji do krajowych porządków prawnych. Nie należy jednocześnie zapominać, że w wielu przypadkach dyrektywy zawierają dosyć szczegółowe regulacje, które w konsekwencji pozostawiają państwom członkowskim niewielkie pole manewru w procesie implementacji. Konieczność implementacji dyrektyw jest bezpośrednio związana z zawartą w art. 4 ust. 3 TUE zasadą lojalności. Warto podkreślić, że proces implementacji dyrektyw jest procesem charakterystycznym dla Unii Europejskiej gdyż można go określić jako dwustopniowy (dwufazowy) proces stanowienia prawa⁷⁸. Dlatego też można mówić o dyrektywie jako o instrumencie stanowienia prawa o charakterze pośrednim. Trzeba zwrócić uwagę, że kwestie dotyczące warunków, sposobów i kryteriów implementacji dyrektyw stawały się wielokrotnie przedmiotem rozważań TSUE79.

W przeciwieństwie do rozporządzeń dyrektywy mają konkretnie określonego adresata, którym są państwa członkowie Unii Europejskiej. Dyrektywa może być skierowana do jednego, kliku lub też wszystkich państw UE. Jest to uzależnione od zakresu planowanej harmonizacji danego obszaru prawa

77 Więcej o harmonizacji prawa jako funkcji dyrektyw zob.: A. Bartosiewicz, Efektywność prawa wspólnotowego…, s. 104 – 110.

78 M. Ahlt, M. Szpunar, Prawo…, s. 37; Na temat dwustopniowego charakteru implementacji dyrektyw zob.: B. Kurcz, Dyrektywy Wspólnot Europejskich i ich implementacja do prawa krajowego, Kraków 2004.

79 A. Wróbel, Źródła prawa…, s. 71 – 72 oraz powołane tam orzecznictwo TSUE; M. Szwarc, Warunki poprawnej implementacji dyrektyw w porządkach prawnych państw członkowskich w świetle prawa wspólnotowego, „Przegląd Prawa Europejskiego” 2001, nr 1, s. 5 i nast.; B. Kurcz, Harmonisation by means of Directives – never-ending story, „European Bussines Law Rewiev” 2001, nr 11-12, s. 295 - 298

47

i zakresu rozbieżności istniejących w tym zakresie w poszczególnych państwach członkowskich.

Co do zasady dyrektywy stają się skuteczne w systemie prawnym państw członkowskich po ich prawidłowej i terminowej implementacji do krajowych porządków prawnych. Odbywa się ona w drodze uchwalania nowych aktów prawnych o randze ustawy krajowej lub incydentalnie rozporządzenia krajowego. Może również nastąpić w wyniku nowelizacji krajowych aktów prawnych. Co więcej, akt krajowy implementujący dyrektywę Unii Europejskiej musi w swej treści zawierać zapis informujący, że dany akt prawny jest uchwalany lub modyfikowany w celu implementacji dane dyrektywy. Należy jednak zwrócić uwagę, ze implementacja (wykonanie) dyrektywy w krajowym systemu prawnym nie może się wiązać ze skopiowaniem jej przepisów do prawa krajowego w drodze aktu quasi ratyfikacji. Dyrektywy zawierają bowiem w swojej treści upoważnienie, a zarazem zobowiązanie dla państwa do ustanowienia przepisów krajowych wykonujących dyrektywę80. Nieprawidłowa lub nieterminowa implementacja dyrektywy może skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą państwa (art. 258 TFUE). Może to jednak nastąpić w przypadku kiedy równocześnie dyrektywa przyznaje prawa indywidualne jednostkom, które można określić na podstawie przepisów dyrektywy. Jednocześnie musi istnieć związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy brakiem implementacji, a poniesioną przez jednostkę szkodą. Zagadnienia z tym związane będą omówione szerzej w dalszej części pracy.

Charakteryzując dyrektywy Unii Europejskiej nie sposób, nie odnieść się do zagadnienia bezpośredniego skutku dyrektyw. Związana z tym problematyka jest niezwykle istotna z perspektywy swoistych cech dyrektywy. Warunkiem bezpośredniego skutku dyrektywy jest w pierwszym rzędzie to, aby była ona jasna, precyzyjna, a jej zapisy miały charakter bezwarunkowy. Jednocześnie jednostka może się powoływać bezpośrednio na przepisy dyrektywy w przypadku braku lub nieterminowej ich implementacji. W orzecznictwie TSUE wywiedziono, iż dyrektywa może, po spełnieniu powyższych warunków, wywierać bezpośredni

48

skutek wertykalny. Oznacza to, że jednostka może powoływać się bezpośrednio na przepisy dyrektywy przeciwko państwu81. Natomiast wykluczone jest powstanie bezpośredniego skutku w płaszczyźnie horyzontalnej. Jednostka nie może powoływać się bezpośrednio na przepisy dyrektywy przeciwko innej jednostce82.

Nie można również zapominać o zasadzie prounijnej wykładni przepisów prawa krajowego. Należy ją odróżnić od zasady bezpośredniego skutku, który mogą wywierać dyrektywy. Istota prounijnej wykładni prawa krajowego, w kontekście dyrektyw, polega bowiem na tym, że sądy oraz inne organy państwa stosujące prawo są zobowiązane do interpretacji prawa krajowego w duchu dyrektywy, jeśli ta nie została jeszcze implementowana, a obowiązek taki istnieje. Zagadnie związane z bezpośrednim skutkiem dyrektyw zostaną, w kontekście prawa krajowego Rzeczypospolitej Polskiej, omówione w dalszej części pracy.