Dyscypliny sportu

Wprowadzenie elementów formalnych doprowadziło do jakościowego zróŜ-nicowania sportu, przyczyniając się do powstania wielu dyscyplin róŜniących się celem, regułami oraz środowiskiem, w którym rozgrywana jest walka sportowa. KaŜda dyscyplina wymaga od sportowca innej aktywności psycho-fizycznej. MoŜna zatem przyjąć, Ŝe dyscyplina sportowa to uporządkowana regułami działalność wymagająca od sportowca wiedzy oraz specyficznej ak-tywności umysłowej, motorycznej i fizycznej. Bywają dyscypliny sportu (np. gimnastyka, lekkoatletyka, narciarstwo, pływanie) składające się z wyraźnie róŜniących się konkurencji sportowych.

W celu określenia zasadniczych cech dyscyplin sportu podejmowano próby ich klasyfikacji. Filozof, Roger Caillois (za: Urbankowski 1976), podzielił dyscypliny na cztery rodzaje: agon (walka bezpośrednia), alea (subiektywne losowe typowanie zwycięzcy), mimicra (rozumiane jako odtwarzanie, naśla-dowanie wcześniej ustalonego programu) oraz ilinx (współczesne dyscypliny sportu, jak: skok na nartach, lotniarstwo, taternictwo itd.). Często róŜnicowano dyscypliny sportu na podstawie nazw (np. judo, gimnastyka, szermierka). Se-gregowano je takŜe ze względu na formy kwantyfikacji rezultatu: dyscypliny o wynikach wymiernych (np. lekkoatletyka, pływanie) i niewymiernych, w któ-rych rezultat walki ma wartość wyraŜoną w postaci punktów, a w wielu z nich (judo, zapasy, gimnastyka itd.) punkty pośrednie są przyznawane przez sędziów

33

sportowych na podstawie odczuć subiektywnych. Przyjmowano klasyfikację dyscyplin sportu, biorąc za podstawę charakter walki sportowej. Dzielono dyscypliny sportowe na takie, w których walka ma charakter bezpośredni z prawem fizycznego kontaktu z przeciwnikiem (np. zespołowe gry sportowe, zapasy) oraz na takie, w których walcząc sportowcy poruszają się na wyzna-czonych torach lub są rozdzieleni siatką. Biorąc pod uwagę podmiotowość i sposób osiągania celów walki, wyróŜniono dyscypliny indywidualne, grupo-we i zespołogrupo-we (Naglak 1987).

Odrodzenie się idei olimpijskich (23 czerwca 1894 r., MKOl) miało po-waŜny wpływ na rozwój dyscyplin sportu. Wprowadzono podział na letnie i zimowe dyscypliny sportu, co było zgodne z konwencją olimpiad. Zaliczenie dyscypliny do grupy olimpijskiej sprawia, Ŝe igrzyska stają się dla niej zawo-dami najwyŜszej rangi i im podporządkowany jest cykl rozwoju kariery sportowca. Jakie warunki musi spełniać dyscyplina, aby stać się olimpijską? Do programu letnich igrzysk w konkurencjach męskich mogą być włączone tylko te dyscypliny, które są uprawiane w co najmniej 50 krajach na trzech kontynentach. W kobiecych dyscyplinach liczba krajów ograniczona jest do 25. Aktualnie warunek ten spełniają 23 dyscypliny i w programie kaŜdych igrzysk 15 z nich powinno być zawsze uwzględnionych. W dyscyplinach sportu upra-wianych na śniegu i lodzie tak w kategorii kobiet, jak i męŜczyzn, do pro-gramu igrzysk mogą być włączone dyscypliny sportowe, które są uprawiane w 25 krajach na trzech kontynentach. W programie igrzysk zimowych muszą zawsze występować: bobsleje, dwubój zimowy, hokej na lodzie, łyŜwiarstwo, saneczkarstwo i narciarstwo. Warunkiem ogólnym jest systematyczne rozgry-wanie zawodów o mistrzostwo kraju, kontynentu oraz świata. O konkurencjach, które mogą być rozgrywane w kaŜdej z dyscyplin sportu, decyduje Międzyna-rodowy Komitet Olimpijski (MKOl) w porozumieniu z Międzynarodową Federacją Sportu (MFS) (rys. 10).

Rozwój dyscypliny sportu wymaga instytucjonalizacji i funkcjonowania w określonych zaleŜnościach. W skali międzynarodowej dyscyplinami sportu kierują 72 federacje międzynarodowe będące najwyŜszymi organami. Status olimpijski posiada 37 z nich, co nie gwarantuje jednak udziału reprezentowa-nych przez nie dyscyplin w programie igrzysk olimpijskich (Młodzikowski 1979). Członkami międzynarodowych federacji sportu są krajowe związki sportowe, które sprawują merytoryczny nadzór nad daną dyscypliną sportu. Krajowy związek sportowy odpowiada za: organizację współzawodnictwa, doskonalenie kadr trenerskich i sędziowskich, formowanie reprezentacji do współzawodnictwa międzynarodowego i międzypaństwowego. Do jego obo-wiązków naleŜy równieŜ propagowanie dyscypliny sportu wśród społeczeń-stwa. Swoje zalecenia kieruje przez agendy związku (okręgowe związki spor-towe) do klubów sportowych i sekcji zajmujących się daną dyscypliną sportu.

34

Rysunek 10. Więzi przynaleŜności formalnej dyscypliny sportu

Istotnym elementem sportu klasyfikowanego jest obowiązująca klasyfika-cja osiąganych sukcesów, która pojawiła się wraz z rywalizacją sportową i sukcesem. JuŜ na igrzyskach w staroŜytnej Grecji wielokrotni zwycięzcy mieli większe przywileje i uprawnienia (np. otrzymywali większą pomoc ma-terialną lub zdolniejsi rzemieślnicy rzeźbili ich posągi). Klasyfikacja sportowa to podział sportowców na klasy stanowiące miernik ich poziomu zawodni-czego. Posiadanie odpowiedniej klasy sportowej upowaŜnia ich do udziału we współzawodnictwie na określonym poziomie sportowym (krajowym, mię-dzynarodowym). Nadawanie klas stanowi dodatkowy czynnik pobudzający sportowca do stopniowego dąŜenia do doskonałości.

W Polsce pojęcie klasy sportowej formułowane jest na podstawie norm uwzględniających specyficzność i poziom dyscyplin sportowych. WyróŜnia się 7 klas oceniających poziom sportowy zawodnika. MłodzieŜowa klasa brązowa przeznaczona jest dla dzieci i młodzieŜy w wieku 9–15 lat i słuŜy nie tyle ocenie poziomu sportowego zaawansowania zawodnika, ile określeniu podmio-towego zasięgu polskiego sportu. Dokumentami stwierdzającymi uzyskanie normy klasyfikacyjnej są protokoły zawodów lub komunikaty związków spor-towych zawierające zweryfikowane wyniki zawodów. W celu przeciwdziałania

35

zastojowi w osiąganiu wyników wprowadzono zróŜnicowane dla poszcze-gólnych dyscyplin sportu zakresy górnej granicy wieku przy zdobywaniu klasy drugiej oraz jednolite ograniczenie dla młodzieŜowych klas złotej (wiek juniora) i srebrnej (wiek juniora młodszego). Posiadanie określonej klasy upowaŜnia sportowca do udziału w zawodach określonej rangi (np. I liga państwowa, mistrzostwa Europy). NiezaleŜnie od daty uzyskania klasa sportowa waŜna jest do końca następnego roku kalendarzowego. Klasa mistrzowska między-narodowa zdobyta na igrzyskach olimpijskich oraz mistrzostwach świata i Europy zachowuje waŜność przez 24 miesiące od daty uzyskania.

Młodzie-Ŝowa klasa brązowa pozostaje waŜna od dnia nadania do końca pobytu w szkole

i aktywnego udziału w szkolnym lub pozaszkolnym klubie sportowym (Ki-jowski 1984).