Powodzie w zlewni Czarnej zdarzały się wielokrotnie, jednak nie mamy informacji kronikarskich o zdarzeniach takich sprzed XX wieku. W pamięci mieszkańców Czarnej trwa katastrofalna powódź, która nawiedziła tę miejscowość w lipcu 1934 roku1. Zasięg obszaru zalanego wówczas był zbliżony do tego z roku 2009.
Nie była to jednak powódź o lokalnym znaczeniu, jak w 2009 roku, gdyż objęła ona
' Informacja ustnapozyskanaod mieszkańców Czarnej.
całe dorzecze górnej Wisły, a na badanym terenie zalane zostało całe dno doliny Czarnej, od wsi Nowe Żukowice po ujście tej rzeki do Wisłoki. Wody powodziowe zatopiły również dno doliny Potoku Borowego przepływającego przez Borową2.
Nie była to jedyna wielka powódź w Czarnej poprzedzająca zdarzenie z 2009 roku.
W drugiej połowie XX wieku największa powódź w omawianej zlewni wystąpiła w lipcu 1970 roku, gdy przepływ Czarnej w Głowaczowie osiągnął 166 m3 s 1 (qmax - 0,92 m3 s_l km2). Bardzo wysoki przepływ maksymalny (choć dwukrotnie niższy) odnotowano także w 1966 roku (82,8 m3 s_1). Ponadto Czarna wystąpiła z koryta w 1972 roku, przy kulminacji fali powodziowej równej 62 m3 s_1.
2Informacja ustna pozyskanaodmieszkańcówBorowej.
’Informacja ustna pozyskana od mieszkańców Czarnej.
W XXI wieku powodzie w Czarnej występowały także w latach 2005 i 2010, jednak podczas obu tych zdarzeń zalany został tylko pas w bezpośrednim sąsiedztwie koryta3.
Maksymalne przepływy Czarnej wyniosły wtedy odpowiednio 53,0 i 61,7 m3s_l.
Przepływ maksymalny Czarnej w 2009 roku był niższy niż w 1970 roku, natomiast przewyższył inne zdarzenia, które miały miejsce w zlewni w ciągu poprzedniego półwiecza. W czerwcu 2009 roku przepływ maksymalny Czarnej w Głowaczowie wyniósł 94,6 m3s ‘. Wartość maksymalnego odpływu jednostkowego w zlewni wyniosła 525 dm3 s1 km2. Znacznie większy odpływ jednostkowy wystąpił w górnej części zlewni Czarnej oraz w zlewniach jej dopływów. W zlewni Wątoku maksy
malny odpływ jednostkowy wynosił 1,0-3,0 m3 s 1 km2, natomiast w jego źródłowym odcinku (A = 2,6 km2) aż 12,4 m3s 'km2 (Bryndal i in. 2010). W pozostałej części zlewni Czarnej odpływ jednostkowy był mniejszy od średniego maksymalnego odpływu jednostkowego w Karpatach wynoszącego 2,1 m3 s ' km2 (Bryndal 2014).
Powódź w czerwcu 2009 roku, podobnie jak w większości zaistniałych w stule
ciach XX i XXI wieku nastąpiła w półroczu letnim. W wieloleciu 1971-2015 (bez danych dla lat 1980-1999) 57% maksymalnych przepływów rocznych stwierdzono właśnie w tym półroczu, przy czym najczęściej w lipcu i sierpniu.
Zasięg powodzi wskazywany przez mieszkańców jest zróżnicowany, przy czym widoczna jest tendencja do niedoszacowania w porównaniu z rzeczywistym pokry
ciem wodami powodziowymi, co wynika z możliwości obserwowani zdarzenia w jego trakcie oraz z zacierania się wspomnień wraz z upływem czasu.
Stopień precyzji w wyznaczeniu zasięgu powodzi jest zależny od funkcji peł
nionych przez obszary pokryte wodą, ich znaczenia dla społeczności i możliwości obserwacji w trakcie powodzi: wiedza na temat zasięgu wód powodziowych w leśno- -rolnej części wsi jest ograniczona, bowiem uwaga mieszkańców koncentrowała się na kluczowych dla nich okolicach mostu i szkoły. Zasięg powodzi określany przez mieszkańców, zgodnie z ich pamięcią i wyobrażeniami, uzależniony jest także od miejsca zamieszkania we wsi oraz położenia danego domostwa w stosunku do rzeki.
Literatura
BartnikA., Jokiel P., 2012,Geografia wezbrań i powodzirzecznych, Wyd. Uniw. Łódzkiego, Łódź.
Biedroń Ł, Bogańska-WarmuzR.,2012,Powódź 2010 - analizastrat i szkód powodziowych wPolsce, Gospodarka Wodna,4,147-153.
Biernacki W, Działek J.,Janas K.,Padło T., 2008, Communityattitudes towards extreme phenomena relative to place of residence and previous experience [w:] S. Liszewski (red.),
The influenceofextreme phenomena on the natural environmentand human living con ditions,Łódzkie TowarzystwoNaukowe, Łódź, 207-236.
Brennan-Horley C., 2010, Creative city mapping: experimental applicationsofGISforcultural planning and auditing, University ofWollongong, Wollongong.
Bryndal T., 2011, Identyfikacja małych zlewnipodatnych na formowaniegwałtownych wezbrań naprzykładziePogórza Dynowskiego, Strzyżowskiego iPrzemyskiego, Przegląd Geograficzny,83,1, 5-26.
Bryndal T, 2014, Identyfikacjamałych zlewni podatnychna formowanie gwałtownych wezbrań wKarpatach Polskich, Prace Monograficzne UP, 690.
Bryndal, T., Cabaj,W, Gębica, P., Kroczak, R„ 2010, Gwałtowne wezbrania spowodo
wane nawalnymi opadami deszczu w zlewnipotoku Wątok (Pogórze Ciężkowickie) [w:] T. Ciupa,R. Suligowski (red.), Woda wbadaniachgeograficznych, Inst. Geografii Uniw. Jana Kochanowskiego, Kielce, 307-319.
Działek J.,Biernacki W, Fiedeń Ł., Listwan-FranczakK., FranczakP., 2016, Universalor context-specific social vulnerability drivers:understanding floodpreparednessin southern Poland, International Journal of Disaster Risk Reduction, 19, 212-223.
Działek ]., BiernackiW., Konieczny R., Fiedeń Ł., Franczak P., GrzesznaK., Listwan--FranczakK„2017, Zanim nadejdzie powódź. Wpływ wyobrażeńprzestrzennych, wraż liwościspołecznej na klęskiżywiołowe oraz komunikowaniaryzyka na przygotowanie społecznościlokalnych do powodzi, IGiGP UJ, Kraków.
FranczakP., Fiedeń Ł.,GrzesznaK.,Działek J., Biernacki W., 2017,Powódź błyskawiczna jako zdarzenie przyrodnicze i społeczne na przykładzie powodzi w Wojcieszowie
5lipca 2012 roku,Prace Geograficzne IGiGP UJ, 151, 27-51.
Halama A., 2013, Polityka przestrzenna na terenach zalewowychw małychmiastach.Studia Ekonomiczne, 144,311-322.
Kondracki J., 2002, Geografia regionalna Polski, PWN,Warszawa.
Kułakowska-Bicz A., 2010, System finansowania strat ludności po zdarzeniachkatastroficznych w świetle badań empirycznych, Wiadomości Ubezpieczeniowe, 4,49-62.
LamborJ., 1971, Hydrologia inżynierska, Wyd. Arkady, Warszawa.
Olędzki R., 2009, Komentarzsynoptyka zdnia 24 czerwca 2009 r.,http://weather.icm.edu.
pl/komentarze/indexl.php?date=2009-06-24, [10.10.2016].
Ostrowski J„ Czarnecka H., GłowackaB„ Krupa-Marchlewska J., Zaniewska M., Sasim M., Moskwiński T., DobrowolskiA.,2012, Nagłe powodzie lokalne (flash flood) w Polsce i skala ich zagrożeń [w:] H. Lorenc (red.), Klęski żywiołowea bezpieczeństwo wewnętrzne kraju, IMGW-PIB,Warszawa, 123-149.
Pociask-Karteczka J., Żychowski J., Bryndal T„ 2017,Zagrożenia związane z powodzią -powodzie błyskawiczne,Gospodarka Wodna, 2, 37-42.
Rastrowa Mapa Podziału Hydrograficznego Polski (MPHP), 2010, Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, Warszawa.
Woś A., 1999, KlimatPolski,PWN, Warszawa.
Źródła danych
Bank Danych LokalnychGUS.
CODGiK.
Bazadanych obiektów ogólnogeograficznych(BDOO).
Bazadanych obiektów topograficznych (BDOT lOk).
Numeryczny model terenu (ASCII XYZ GRID).
Numerycznymodelterenu o interwale siatki conajmniej100 m.
Kraków 2018, 61-72