Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, WydziałNaukGeograficznych i Geologicznych
ul.Bogumiła Krygowskiego 10, 61-680Poznań e-mail: joanna.galas@amu.edu.pl
Zarys treści: Celemautorkibyła próba odkryciareliktównieistniejącej kolegiatypw. św. Marii Magdaleny i wpisania jej zarysu w przestrzeń miejskąPoznania. Ta najokazalsza z budowli lokacyjnego lewobrzeżnego Poznania, z połowy XIII wieku, do schyłku średniowiecza była jednymz symbolimiasta.Wskuteknaruszenia konstrukcji przez pożar,kościółten roze brano w 1802roku. Współcześnie świątyniętę możemy podziwiaćtylkonastarychrycinach.
Poszukującreliktów poznańskiej kolegiaty, wykonano 4sondażoweodwierty geologiczne w zachodnim fragmenciePlacu Kolegiackiego, co pozwoliło na określenie miąższości warstw kulturowych,osiągających nawet 4 metry.Duże nagromadzenie tłoku ceglanego,gruzuoraz fragmentówkości w stropowym odcinkutych odwiertówgeologicznychmoże świadczyć o istnieniuwtym miejscu częścifundamentów dawnegokościoła.
Słowa kluczowe:Plac Kolegiacki, kolegiata św. Marii Magdaleny, zapis litologiczny, warstwy antropogeniczne
Abstract: The aimofthe authors research was tofind theremnants of non-existent St.
MariaMagdalena Collegiate Churchand makeitsoutline as an inherentpartof the urban
space. The greatest grandestbuildingof the left-bank Poznan location was erected in the mid 13th century andconstituted oneofthesymbols ofthe city late MiddleAges. Due to a great fire, the church was pulled downin1802. It can onlybeseenin old illustrations.
To findthe remnantsof the collegiate church, 4 test boreholes were drilledin a western partofKolegiacki Square. Thismethodenabled todetermine the volumeof cultural layers reaching even 4m. Theexistence ofhigh accumulationof brick debris,rubble andbone fragments in afloor section ofthose boreholes may bean indication ofthe demolished churchfoundation in this place.
Keywords:Kolegiacki Square, St. Maria Magdalena Collegiate Church, lithological descrip tion, anthropogenic layers
Wstęp
Krętymi uliczkami centrum Poznania docieramy do z pozoru niewyróżniającego się placu, który skrywa wiele tajemnic. Plac ten, zwany Kolegiackim, a do roku 1935 nazywany Nowym Rynkiem, powstał na początku XIX w., a swą obecną nazwę zawdzięcza stojącej tu niegdyś kolegiacie farnej pod wezwaniem św. Marii Magdaleny.
Informacje na temat kolegiaty mają charakter wyłącznie pośredni i dotyczą przede wszystkim jej historii. Odnajdziemy je w Kronice Miasta Poznania w nume
rze Stara i nowa Fara z 2003 roku (Siejkowska-Askutja 2016). Wzmianki o tym kościele znajdują się także w różnych opracowaniach dotyczących Poznania, brak jest w nich jednak szczegółowych informacji na temat dokładnej lokalizacji oraz architektury tej świątyni.
Wielokrotnie podejmowano próby przeanalizowania rycin i planów Poznania w celu znalezienia jakichkolwiek informacji związanych ze szczegółową lokalizacją fary. Widzimy, jak trudne jest wyznaczenie położenia tej nieistniejącej budowli tylko na podstawie materiałów ikonograficznych, ze względu na znaczny stopień ich uogólnienia.
Co do wymiarów świątyni, to jedyne, zachowane do dziś jej zwymiarowa- nie podał mierniczy miejski, Jan Rzepecki, w roku 1728. Okrzyknięty mianem pierwszego geodety Poznania nakreślił lokalizację świątyni, uwzględniając odle
głości kościoła względem istniejącej wówczas zabudowy. Całość jego bryły miała 103 kroki długości i 55 szerokości, a pobliski cmentarz -12 kroków ( Warkoczewska 2003). Ponieważ nie znamy nawet przybliżonego rzutu kościoła, podane wyżej wymiary pozwalają jedynie uściślić obszar poszukiwań (Siejkowska-Askutja 2016).
Celem autorki było zlokalizowanie w przestrzeni miejskiej nieistniejącej kole
giaty pw. św. Marii Magdaleny. Przeprowadzone analizy litologiczne wchodzą w skład szerszego opracowania, którego zamierzeniem było zebranie wyników badań archeologicznych w obrębie stanowiska Poznań nr 3. Badania te prze
prowadzono na mocy decyzji Miejskiego Konserwatora Zabytków nr 942/2015, na zlecenie Biura Koordynacji Projektów i Rewitalizacji Miasta, Urzędu Miasta Poznania. Wykonawcą prac był Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, natomiast głównym koordynatorem prac był Marcin Ignaczak. Zakres tych badań obejmował:
szczegółową kwerendę archiwalną, badania geofizyczne oraz odwierty geologiczne, co m.in. pozwoliło określić miąższość osadów antropogenicznych omówionych w dalszej części opracowania.
Obszar badań
Obszar badań obejmuje fragment zachodniej części Placu Kolegiackiego w centrum Poznania. Teren ten, w obrębie stanowiska archeologicznego Poznań nr3, obecnie jest parkingiem (fot. 1-B). Wyznaczając obszar badań, starano się pozyskać materiał pochodzący z otoczenia wieży kolegiaty. W tym celu posłużono się m.in. rezultatem wcześniejszych prac archeologicznych kierowanych przez Zbigniewa Karolczaka wiatach 1996-1998 we wschodniej części placu, wykonanymi planami potencjalnej lokalizacji kolegiaty oraz założeniem, że wnętrze nieistniejącego kościoła może skrywać relikty zasypanych krypt.
W podziale fizycznogeograficznym Kondrackiego (2000) Poznań zaliczany jest do makroregionu Pojezierze Wielkopolskie (315.5) i mezoregionu Pojezierze Poznańskie (315.51). Głębsze podłoże geologiczne stanowi tu monoklina przed- sudecka oraz synklinorium szczecińsko-łódzko-miechowskie (Pożaryski 1974, Milecka i in. 2010, Hildebrandt-Radke 2016a). Podstawowym elementem rzeźby analizowanego terenu jest płaska wysoczyzna morenowa. Jej wysokość bezwzględna waha się w granicach 80-100 m n.p.m., a spadek w obrębie wysokości względnej 2-5 m nie przekracza 2° (Bartkowski 1973; Żynda 1996; Hildebrandt-Radke 2016b). W granicach tej wysoczyzny występują formy erozyjne, czyli doliny Warty i jej dopływów oraz rynny glacjalne i płaskodenne. Południkowo zorientowana dolina Warty, w swoim odcinku przełomowym wcina się przeciętnie na 20-40 m
Fot. 1. A. Lokalizacjaobszarubadańnatleortfotomapy; B- Parkingna Placu Kolegiackim Źródło: Mackiewicz, Myślecki 2016; Wylegalski 2016.
Photo 1.A.Theresearch area on orthophotomap; B. Parking onthe Kolegiacki Square Source: Mackiewicz, Myślecki 2016; Wylegalski 2016.
w poziom wysoczyzny (Żynda 1996), w którym, wg Bartkowskiego (1957, 1973) można wyznaczyć aż siedem poziomów terasowych. Plac Kolegiacki położony jest na terasie II poziomu, a jego podłoże stanowią osady piaszczyste i mułki (Hildebrandt-Radke 2016a).