Lisy polarne z zespoleniami jelitowo-rektalnymi byáy przez caáy okres badaĔ w bardzo dobrej kondycji fizycznej i zdrowotnej. Miaáy dobry apetyt i podawaną paszĊ wyjadaáy w caáoĞci.
Skáad chemiczny i aminokwasowy mączki rybnej stosowanej w badaniach wskazuje, Īe byáa wyprodukowana na bazie wyáącznego lub przewaĪającego udziaáu miĊsa peánej ryby [Skrede 1977, 1978a, 1979a, Jørgensen i wsp. 1984, Kiiskinen i wsp. 1985, Knabe i wsp. 1989, Szymeczko i Skrede 1990, Szymeczko i wsp. 1992, Szymeczko i Podkówka 1994, Makkink i wsp. 1997, Skrede i wsp. 1998, Ahlstrøm i wsp. 2000, Ljøkjel i wsp. 2000, Szymeczko 2001, Skrede i Ahlstrøm 2004].
Mączki miĊsna i miĊsno-kostna pochodziáy z odpadów poubojowych, na co wskazuje duĪa zawartoĞü popioáu i táuszczu oraz znaczny udziaá cystyny, seryny i proliny w biaáku [Mello i wsp. 1975, Jørgensen i wsp. 1984, Kiiskinen i wsp. 1985, Batterham i Darnell 1986, Parsons 1986, Knabe i wsp. 1989, Nguyen i Zarkadas 1989, Murray i wsp. 1997, Parsons i wsp. 1997, Johnson i wsp. 1998, Wang i Parsons 1998a, b, Ahlstrøm i wsp. 2000].
NajwiĊcej biaáka, cystyny, seryny i proliny miaáa mączka drobiowa. Jed-noczeĞnie niski udziaá lizyny, metioniny i tryptofanu oraz popioáu wskazuje, Īe byáa ona wyprodukowana z róĪnego rodzaju odpadów poubojowych miĊkkich ze znaczną domieszką piór [Burgos i wsp. 1974, Kiiskinen i wsp. 1985, Knabe i wsp. 1989, Han i Parsons 1990, Latshaw 1990, Douglas i wsp. 1997, Murray i wsp. 1997, Wang i Parsons 1997, Johnson i wsp. 1998, Yamka i wsp. 2003].
Metodą stosowaną dotychczas do oceny strawnoĞci poszczególnych skáad-ników pokarmowych, a zwáaszcza biaáka i aminokwasów w paszach dla miĊso-Īernych zwierząt futerkowych (lisa, norki, jenota, tchórzofretki) byáa metoda zaproponowana przez Kuikena i Lymana [1948] oznaczania strawnoĞci biaáka i aminokwasów w caáym przewodzie pokarmowym na podstawie porównania iloĞci tych skáadników pobranych z paszą i wydalonych w kale.
W badaniach oprócz wymienionej metody od wielu lat stosowana jest tzw.
metoda jelitowa oznaczania strawnoĞci skáadników pokarmowych u róĪnych gatunków zwierząt monogastrycznych i ptaków. Polega ona na porównaniu iloĞci skáadników pokarmowych w paszy i przepáywających w treĞci przez koĔ-cowy odcinek jelita cienkiego tych zwierząt. Za pomocą metody jelitowej oce-niano wpáyw róĪnych czynników doĞwiadczalnych, np. poziomu i rodzaju biaá-ka oraz aminokwasów w diecie [ĩebrowsbiaá-ka 1971, 1973a, ĩebrowsbiaá-ka i Bura-czewska 1972a, b, Just i wsp. 1985, Walker i wsp. 1986, Asche i wsp. 1989a, b, Fan i wsp. 1994, Hess i wsp. 1998, Mariotti i wsp. 1999, Bednar i wsp. 2000, Hendriks i Sritharan 2002, Yamka i wsp. 2003], róĪnego rodzaju i skáadu diet [Buraczewska i wsp. 1975b, ĩebrowska i wsp. 1975, Haydon i wsp. 1984, Zuo
i wsp. 1996, Hendriks i Emmens 1998, Murray i wsp. 1998b], metod i parame-trów obróbki termicznej surowców paszowych [Payne i wsp. 1968, Buraczew-ska i wsp. 1973, Rudolph i wsp. 1983, Graham i wsp. 1989, Herkleman i wsp.
1990, Marty i wsp. 1994, Fernández-Figares i wsp. 1995, Igbasan i Guenter 1996, Qin i wsp. 1996, Zhang i Parsons 1996, Huang i wsp. 1997, Marsman i wsp. 1997, Evenepoel i wsp. 1998, Grala i wsp. 1998b, Ljøkjel i wsp. 2000], rodzaju i poziomu wáókna w diecie [Just i wsp. 1985, Mariscal-Landin i wsp.
1995, Muir i wsp. 1996, Grala i wsp. 1998a, b, c, Roverter i Lindberg 1998, Cole i wsp. 1999, Silvio i wsp. 2000, Bednar i wsp. 2001, Burkhalter i wsp.
2001], dodatku enzymów, probiotyków i prebiotyków [Almirall i wsp. 1995, Li i wsp. 1996, Biehl i Baker 1997, Schneitz i wsp. 1998, Ravindran i wsp.
1999, Tabeling i wsp. 1999, Flickinger i wsp. 2000, Hesta i wsp. 2001] oraz róĪnych metod eksperymentalnych [Fuller i Livingstone 1982, Picard i wsp.
1984, Mariscal-Landin i wsp. 1995, Yin i wsp. 1997, 2000, Viljoen i wsp. 1997, 1998, Bodin i wsp. 1998, Leterme i wsp. 1998, Ravindran i wsp. 1998, Wauer i wsp. 1999, van Leeuwen i wsp. 2000] na szybkoĞü pasaĪu treĞci, efektywnoĞci trawienia i wcháaniania w jelicie cienkim róĪnych skáadników pokarmowych, a w szczególnoĞci biaáka i poszczególnych aminokwasów.
Pierwsze, i jak dotychczas jedyne badania nad porównaniem efektywnoĞci trawienia biaáka i wcháaniania aminokwasów do koĔca jelita cienkiego i w ca-áym przewodzie pokarmowym norek i lisów polarnych, Īywionych dietami z udziaáem róĪnych pasz biaákowych i poziomu biaáka, zostaáy przeprowadzone przez autora prezentowanej pracy [Szymeczko i Skrede 1990, 1991, Szymeczko i wsp. 1992, Szymeczko i Burlikowska 1996, Szymeczko 2001, Vhile i wsp.
2005]. Podobnie jak u innych gatunków zwierząt monogastrycznych, tak i u no-rek i lisów polarnych strawnoĞü pozorna biaáka i poszczególnych aminokwasów byáa niĪsza w jelicie cienkim niĪ w caáym przewodzie pokarmowym, a wielkoĞü tych róĪnic zaleĪaáa przede wszystkim od rodzaju i poziomu biaáka w paszy.
Zdaniem wielu autorów, metoda jelitowa badania strawnoĞci biaáka i ami-nokwasów jest metodą dokáadniejszą w ocenie ich dostĊpnoĞci dla zwierząt niĪ metoda ogólna. UmoĪliwia bowiem dokonanie pomiaru iloĞci aminokwasów wcháoniĊtych do koĔca jelita cienkiego, przed ich bakteryjną degradacją lub syntezą de novo w jelicie Ğlepym i okrĊĪnicy [ĩebrowska 1973b, 1975, ĩebrowska i wsp. 1978a, b, 1982, Sauer i wsp. 1980, Just i wsp. 1981, Gargallo i Zimmerman 1981, Wünsche i wsp. 1982, Rudolph i wsp. 1983, Jørgensen i wsp. 1984, Darcy-Vrillon 1991, Johnson 1992, Williams 1995, Hendriks i wsp. 1996, Buraczewska i wsp. 1999, Ragland i wsp. 1999, Hendriks i Sritha-ran 2002, Hendriks 2003]. W badaniach Justa i wsp. [1985] wykazano, Īe iloĞü biaáka odáoĪonego w ciele rosnących ĞwiĔ jest znacznie lepiej skorelowana z zawartoĞcią biaáka i aminokwasów strawnych, oznaczonych do koĔca jelita cienkiego niĪ z ich strawnoĞcią ogólną, oznaczoną w caáym przewodzie pokar-mowym. Yin i wsp. [1993] odnotowali równieĪ lepsze wykorzystanie paszy u rosnących ĞwiĔ, Īywionych dawkami pokarmowymi optymalizowanymi na
bazie surowców o znanej, oznaczonej metodą jelitową, zawartoĞci strawnych aminokwasów. Potwierdzeniem tych wyników są badania Buraczewskiej i Buraczewskiego [1997], w których stwierdzono wiĊksze zatrzymanie azotu i lepsze dzienne przyrosty masy ciaáa u rosnących ĞwiĔ karmionych zbilan-sowanymi dietami, pokrywającymi potrzeby pokarmowe tych zwierząt pod wzglĊdem zawartoĞci strawnych w jelicie cienkim aminokwasów.
Prezentowane wyniki badaĔ wáasnych nad oceną stopnia strawnoĞci po-zornej skáadników pokarmowych w jelicie cienkim lisów polarnych z zespole-niami jelitowo-rektalnymi wykazaáy statystycznie istotny, zaleĪny od rodzaju testowanej mączki, stopieĔ zróĪnicowania strawnoĞci pozornej biaáka i amino-kwasów. SpoĞród wszystkich ocenianych mączek istotnie najwiĊksze wartoĞci wspóáczynników strawnoĞci pozornej biaáka i aminokwasów w jelicie cienkim lisów doĞwiadczalnych stwierdzono przy Īywieniu dietą MR z udziaáem mączki rybnej, poĞrednie po diecie MD zawierającej mączkĊ drobiową, a najmniejsze po dietach MM z mączką miĊsną i MMK z mączką miĊsno-kostną.
StrawnoĞü pozorna biaáka i aminokwasów, oznaczona w treĞci wydalonej z jelita cienkiego lisów po diecie zawierającej mączkĊ rybną, wynosiáa odpo-wiednio 79,4 i 79,2%. W badaniach przeprowadzonych na norkach i lisach polarnych [Szymeczko i Skrede 1990, Szymeczko i wsp. 1992, Szymeczko 2001] oraz na Ğwiniach [Jørgensen i wsp. 1984, Sauer i Ozimek 1986, Knabe i wsp. 1989, Makkink i wsp. 1997], Īywionych dietami z udziaáem mączki ryb-nej stwierdzono niĪsze wspóáczynniki jelitowej strawnoĞci pozorryb-nej biaáka i aminokwasów. RóĪnice miĊdzy wynikami badaĔ wáasnych a uzyskanymi przez cytowanych wyĪej autorów mogáy wynikaü z odrĊbnoĞci gatunkowej zwierząt doĞwiadczalnych, zastosowanej metody kolekcji treĞci pokarmowej i róĪnej jakoĞci wykorzystanych w badaniach mączek rybnych. Do aminokwa-sów niezbĊdnych najlepiej wcháanianych do koĔca jelita cienkiego, podobnie jak w prezentowanych badaniach, naleĪaáy arginina, metionina i lizyna, a najgo-rzej í treonina. SpoĞród aminokwasów nie-niezbĊdnych alanina i kwas gluta-minowy byáy aminokwasami o najwyĪszej strawnoĞci pozornej, a cystyna, kwas asparaginowy i prolina naleĪaáy do aminokwasów o najniĪszej jelitowej straw-noĞci pozornej. W badaniach van Leeuwena i wsp. [1996] na Ğwiniach z kaniulami jelitowymi umieszczonymi zgodnie z techniką PVTC (Post Valve T-Caecum) oraz w doĞwiadczeniach Viljoena [1997, 1998] na Ğwiniach z zespo-leniami jelitowo-rektalnymi „koniec do koĔca”, wykonanymi techniką IRA (Ileo-Rectal Anastomosis), stwierdzono natomiast wyĪsze wspóáczynniki strawnoĞci dla biaáka, a zwáaszcza dla poszczególnych aminokwasów, od pre-zentowanych w badaniach wáasnych na lisach z zespoleniami jelitowo- -rektalnymi „koniec do koĔca”.
StrawnoĞü pozorna biaáka i aminokwasów w jelicie cienkim lisów po diecie MD z udziaáem mączki drobiowej wynosiáa odpowiednio 55,7 i 63,0%.
WyĪszą strawnoĞü tych skáadników stwierdzono u psów z prostymi przetokami umieszczonymi w koĔcowym odcinku jelita cienkiego [Muir i wsp. 1996, Zuo
i wsp. 1996, Murray i wsp. 1997, Johnson i wsp. 1998, Bednar i wsp. 2000, Burkhalter i wsp. 2001, Yamka i wsp. 2003], karmionych dawkami pokarmo-wymi z udziaáem lepszej jakoĞci surowców uĪytych do produkcji drobiowych mączek doĞwiadczalnych [Burgos i wsp. 1974, Knabe i wsp. 1989] i zastoso-wanego procesu obróbki termicznej (ekstruzja) diet przygotowanych z ich udziaáem. W pracy Marsmana i wsp. [1997] wykazano bowiem, Īe ekstruzja Ğruty sojowej wpáynĊáa istotnie na wzrost strawnoĞci pozornej biaáka sojowego w jelicie cienkim kurcząt brojlerów. Podobnie jak u lisów doĞwiadczalnych, gáównie arginina i metionina byáy aminokwasami o najwyĪszej, a treonina o najniĪszej strawnoĞci pozornej w jelicie cienkim psów. SpoĞród aminokwa-sów nie-niezbĊdnych najlepiej wcháaniaáy siĊ alanina, glutaminian i glicyna, a najgorzej cystyna i asparaginian [Muir i wsp. 1996, Zuo i wsp. 1996, Murray i wsp. 1997, Johnson i wsp. 1998, Bednar i wsp. 2000, Burkhalter i wsp. 2001, Yamka i wsp. 2003].
W badaniach na Ğwiniach [ĩebrowska i wsp. 1982, Jørgensen i wsp. 1984, Sauer i Ozimek 1986, Knabe i wsp. 1989, van Leeuwen i wsp. 1996] i psach [Murray i wsp. 1997, Johnson i wsp. 1998] z przetokami umieszczonymi w koĔcowym odcinku jelita biodrowego, Īywionych dietami z udziaáem mączek miĊsno-kostnych, uzyskano wyĪsze wspóáczynniki pozornej strawnoĞci jelito-wej biaáka i aminokwasów od strawnoĞci jelitojelito-wej tych skáadników u lisów doĞwiadczalnych Īywionych dietami zawierającymi mączki: miĊsną i miĊsno-kostną. Arginina i metionina, podobnie jak u lisów doĞwiadczalnych, byáy aminokwasami niezbĊdnymi najlepiej wcháanianymi do koĔca jelita cien-kiego psów i ĞwiĔ, a treonina í najgorzej. Podobnie jak w przypadku innych badanych Ĩródeá biaáka, strawnoĞü pozorna aminokwasów nie-niezbĊdnych, tj.
alaniny i kwasu glutaminowego, byáa najwiĊksza, a strawnoĞü jelitowa cystyny i kwasu asparaginowego najmniejsza. Oprócz wpáywu licznych wczeĞniej przy-toczonych czynników, niĪsza strawnoĞü jelitowa biaáka i aminokwasów u lisów polarnych byáa najprawdopodobniej spowodowana wysoką zawartoĞcią popioáu w badanych mączkach zwierzĊcych i przygotowanych z ich udziaáem dawek pokarmowych. Skrede [1978b] wykazaá równieĪ istotny negatywny wpáyw zawartoĞci popioáu w karmie na pozorną i rzeczywistą strawnoĞü azotu u norek.
SáawoĔ [1987] podaje takĪe znaczne zmniejszenie strawnoĞci pozornej biaáka odpadów drobiowych w wyniku wzrastającej w nich iloĞci popioáu surowego.
W badaniach na psach wykazano nieznacznie wyĪszą jelitową strawnoĞü pozorną aminokwasów niezbĊdnych diety z mączką drobiową o mniejszej za-wartoĞci popioáu [Johnson i wsp. 1998]. StrawnoĞü pozorna sumy aminokwa-sów w przewodzie pokarmowym norek otrzymujących diety z trzema rodzajami mączek miĊsno-kostnych o zróĪnicowanej zawartoĞci popioáu (24,2; 20,3 i 25,7%) wynosiáa odpowiednio: 57,9; 62,6 i 53,8% [Ahlstrøm i wsp. 2000].
W badaniach wáasnych stwierdzono równieĪ istotnie niĪszą jelitową strawnoĞü pozorną biaáka i innych skáadników pokarmowych u lisów polarnych Īywio-nych karmą z duĪą zawartoĞcią popioáu surowego [Szymeczko i wsp. 2005b].
StrawnoĞü pozorna aminokwasów zaleĪaáa od rodzaju biaáka. Biorąc pod uwagĊ wartoĞü wspóáczynników strawnoĞci pozornej, moĪna ustaliü wspólny dla wszystkich badanych mączek malejący szereg strawnoĞci poszczególnych aminokwasów w jelicie cienkim zwierząt doĞwiadczalnych. Aminokwasami niezbĊdnymi o najwyĪszej jelitowej strawnoĞci pozornej byáy arginina, trypto-fan, lizyna, fenyloalanina i metionina, o najniĪszej zaĞ treonina i histydyna.
SpoĞród aminokwasów nie-niezbĊdnych najlepiej wcháaniaáy siĊ tyrozyna, alanina, prolina, glicyna i kwas glutaminowy, a najgorzej cystyna i kwas aspa-raginowy.
Badania przeprowadzone na norkach, lisach i psach wykazaáy zbliĪony szereg wcháaniania poszczególnych aminokwasów uwalnianych z tych samych Ĩródeá biaáka w procesie trawienia w jelicie cienkim wymienionych gatunków zwierząt [Szymeczko i Skrede 1990, Szymeczko i wsp. 1992, Muir i wsp. 1996, Zuo i wsp. 1996, Murray i wsp. 1997, Johnson i wsp. 1998, Bednar i wsp. 2000, Burkhalter i wsp. 2001, Szymeczko 2001, Yamka i wsp. 2003]. Podobną kolej-noĞü wcháaniania aminokwasów moĪna zaobserwowaü w badaniach przeprowa-dzonych na Ğwiniach [ĩebrowska i wsp. 1982, Jørgensen i wsp. 1984, Sauer i Ozimek 1986, Knabe i wsp. 1989, van Leeuwen i wsp. 1996].
OkreĞlona w badaniach wáasnych jelitowa strawnoĞü pozorna poszczegól-nych aminokwasów byáa prawdopodobnie wypadkową zaleĪną od skáadu che-micznego diet i rodzaju zawartego w nich biaáka, specyfiki dziaáania enzymów proteolitycznych [Gitler 1964, Gray i Cooper 1971, Matthews 1972, Shlygin 1977, Low 1979, Silk i wsp. 1985, Li i wsp. 1993, Baglieri i wsp. 1995, Krehbiel i Matthews 2003] i tempa metabolizmu aminokwasów w enterocytach jelita cienkiego [Stoll i wsp. 1998, Wu 1998]. Z podanych przez cytowanych autorów informacji o specyfice dziaáania enzymów proteolitycznych wynika, Īe arginina, lizyna, fenyloalanina i tyrozyna są aminokwasami najszybciej uwal-nianymi z trawionego biaáka w postaci gotowych do wcháaniania, krótkich pep-tydów (gáównie di- i tripeppep-tydów) lub wolnych aminokwasów. Aminokwasami uwalnianymi w nastĊpnej kolejnoĞci są: leucyna, metionina, walina, izoleucyna, treonina i histydyna. MoĪna wiĊc przyjąü, Īe przedstawiony wzór uwalniania i wcháaniania aminokwasów jest w znacznym stopniu zbieĪny z wartoĞciami wspóáczynników strawnoĞci pozornej aminokwasów uzyskanymi w badaniach wáasnych.
Aminokwasem najáatwiej uwalnianym ze wszystkich badanych Ĩródeá biaáka i wcháanianym do koĔca jelita cienkiego lisów byáa arginina. NaleĪy podkreĞliü, Īe arginina jest kluczowym metabolitem w detoksyfikacji amoniaku, przeciwdziaáającym hyperamonemii u zwierząt miĊsoĪernych, prawdopodobnie poprzez znaczący udziaá w zachodzącej w enterocytach syntezie mocznika [De-shmukh i wsp. 1991, Legrand-Defretin 1994, Damgaard 1997, 1998, Wu 1995, 1998]. NajwyĪsza strawnoĞü pozorna argininy mogáa byü równieĪ konsekwen-cją wysokiego tempa katabolizmu jelitowego aminokwasów u lisów Īywionych dietami MR, MM, MMK i MD z wysoką zawartoĞcią biaáka. Podobnie w jelicie
cienkim ĞwiĔ [ĩebrowska i wsp. 1982, Jørgensen i wsp. 1984, Sauer i Ozimek 1986, Knabe i wsp. 1989, Williams 1995, van Leeuwen i wsp. 1996, Viljoen i wsp. 1997, 1998] i psów [Muir i wsp. 1996, Zuo i wsp. 1996, Murray i wsp.
1997, Bednar i wsp. 2000, Burkhalter i wsp. 2001, Yamka i wsp. 2003] arginina byáa najlepiej wcháanianym aminokwasem z biaáka diet, zawierających wysoki lub znaczny udziaá biaáka z mączek pochodzenia zwierzĊcego. W doĞwiadczeniu na norkach Īywionych dietami zawierającymi róĪne Ĩródáa biaáka stwierdzono stopniowe zmniejszanie siĊ zawartoĞci argininy, metioniny, lizyny, leucyny i izo-leucyny w treĞci pokarmowej od dwunastnicy do jelita biodrowego oraz zwiĊk-szającą siĊ zawartoĞü treoniny, histydyny, cystyny i kwasu asparaginowego od Īo-áądka do koĔca jelita cienkiego. NajniĪszy poziom argininy, metioniny, lizyny, leucyny i izoleucyny oraz najwyĪszy treoniny, histydyny, cystyny i kwasu aspa-raginowego, wykazany w treĞci z koĔcowego odcinka jelita cienkiego tych zwie-rząt Ğwiadczyá odpowiednio, o najwyĪszej i najniĪszej strawnoĞci pozornej tych aminokwasów [Szymeczko i Skrede 1990, Szymeczko 2001].
SpoĞród wszystkich aminokwasów niezbĊdnych treoninĊ charakteryzowaáa najniĪsza pozorna strawnoĞü w jelicie cienkim, niezaleĪnie od rodzaju mączki stosowanej w dietach. Podobne wyniki uzyskali równieĪ inni autorzy w bada-niach na lisach i psach [Szymeczko i wsp. 1992, Muir i wsp. 1996, Zuo i wsp.
1996, Murray i wsp. 1997, Bednar i wsp. 2000, Burkhalter i wsp. 2001, Yamka i wsp. 2003]. NiĪszą niĪ innych aminokwasów strawnoĞü jelitową treoniny wykazano równieĪ w doĞwiadczeniach na Ğwiniach [Jørgensen i wsp. 1984, Knabe i wsp. 1989, van Leeuwen i wsp. 1996]. Niska strawnoĞü pozorna treoniny w ocenianych mączkach zwierzĊcych mogáa byü wynikiem stosunko-wo wysokiej zawartoĞci tego aminokwasu w biaáku endogennym, wydzielonym do jelita cienkiego lisów Īywionych dietą bezbiaákową, podobnie jak to stwier-dzono w jelicie cienkim ĞwiĔ [ĩebrowska i Buraczewska 1972b]. Wyniki wcze-Ğniejszych badaĔ na lisach polarnych [Szymeczko i Skrede 1991] oraz dane uzyskane w doĞwiadczeniach na innych gatunkach zwierząt monogastrycznych wykazaáy równieĪ wysoką zawartoĞü treoniny w ogólnej puli aminokwasów po-chodzenia endogennego [Horszczaruk i wsp. 1974, Buraczewska i wsp. 1975a, b, Buraczewska 1979, Low 1979, Skrede 1979a, Kiiskinen i wsp. 1985, de Lan-ge i wsp. 1989a, b, Li i wsp. 1993, Dugan i wsp. 1994, Mariscal-Landin i wsp. 1995, Hendriks i wsp. 1996, Hendriks 2003].
StrawnoĞü pozorna cystyny i kwasu asparaginowego byáa niska przy skar-mianiu wszystkich badanych diet z udziaáem mączki rybnej (MR), miĊsnej (MM), miĊsno-kostnej (MMK) i drobiowej (MD). Najmniejszą strawnoĞü tych aminokwasów wykazano równieĪ w jelicie cienkim norek [Szymeczko i Skrede 1990, Szymeczko 2001], lisów polarnych [Szymeczko i wsp. 1992, Szymeczko 2001, Vhile i wsp. 2005], psów [Muir i wsp. 1996, Zuo i wsp. 1996, Murray i wsp. 1997, Bednar i wsp. 2000, Burkhalter i wsp. 2001, Yamka i wsp. 2003]
iĞwiĔ [van Leeuwen i wsp. 1996], Īywionych paszami z udziaáem wymienio-nych wczeĞniej mączek pochodzenia zwierzĊcego. Niska i zróĪnicowana
straw-noĞü pozorna cystyny i kwasu asparaginowego moĪe byü czĊĞciowo wynikiem róĪnego poziomu tych aminokwasów w testowanych Ĩródáach biaáka i znaczne-go ich udziaáu, a w szczególnoĞci cystyny, w biaáku endogennym, co wykazano zarówno w obecnych, jak i we wczeĞniejszych badaniach na norkach [Skrede 1979a] i na lisach polarnych [Szymeczko i Skrede 1991]. Biaáko endogenne, tj.
enzymy trawienne, a takĪe zbudowane z glikoprotein mucyny Ğluzu zawierają duĪą iloĞü cystyny i kwasu asparaginowego [Shlygin 1977, Low 1979, Taverner i wsp. 1981, Skrede i Krogdahl 1985, Forstner i Forstner 1986, Souffrant 1991, Butts i wsp. 1993b, Hendriks i wsp. 1996, Lien i wsp. 1997, Stoll i wsp. 1998, Stein i wsp. 1999, Paszkiewicz-Gadek i Piotrowska 2000, Hendriks 2003]. Rolą fizjologiczną mucyn Ğluzu jest ochrona nabáonka przewodu pokarmowego przed hydrolitycznym oddziaáywaniem enzymów proteolitycznych i toksycz-nym wpáywem hydrofobowych kwasów Īóáciowych [Bartman i wsp. 1998].
Biaáka i peptydy diety silniej niĪ wolne aminokwasy stymulują trzustkĊ do wydzielania enzymów trawiennych, dla których są równieĪ bardziej preferowa-nymi substratami niĪ peptydy i biaáka endogenne [Temler i wsp. 1983]. Wol-niejsze wiĊc uwalnianie aminokwasów z biaáek endogennych i ich wcháanianie [Ochoa-Solano i Gitler 1968, ĩebrowska 1971, ĩebrowska i Buraczewska 1972b, Taverner i wsp. 1981, Stein i wsp. 1999] mogáo prowadziü, podobnie jak to wykazano u szczurów [Snook i Meyer 1964, Darragh i wsp. 1990, Butts i wsp. 1991], psów i kotów [Hendriks i wsp. 1996, Hendriks 2003] i ĞwiĔ [de Lange i wsp. 1990, Butts i wsp. 1993a] do wiĊkszego wydalania ami-nokwasów endogennych z jelita biodrowego lisów doĞwiadczalnych po dietach biaákowych niĪ po diecie bezbiaákowej. Wynikiem tego mogáo byü obniĪenie strawnoĞci pozornej aminokwasów, a zwáaszcza cystyny oraz kwasu asparagi-nowego, a wiĊc tych aminokwasów, których udziaá w biaáku endogennym jest stosunkowo wysoki. Souffrant [1991] stwierdza równieĪ, Īe iloĞü azotu endo-gennego wydalonego z jelita biodrowego ĞwiĔ jest zmienna i zaleĪy miĊdzy innymi od zawartoĞci skáadników pokarmowych w diecie, jakoĞci biaáka, po-ziomu wáókna, wieku zwierząt i obecnoĞci róĪnych skáadników antyĪywie-niowych w paszy.
Jedną z gáównych przyczyn niskiej strawnoĞci cystyny i kwasu asparagi-nowego w badanych mączkach zwierzĊcych mógá byü zakres zmian, jakim ule-gáy te aminokwasy pod wpáywem oddziaáywania wysokiej temperatury, zasto-sowanej w czasie produkcji tych mączek. Na skutek ogrzewania aminokwasy związane w biaáku mogą áączyü siĊ bowiem z cukrami, táuszczami i produktami ich utleniania, z kwasami oraz innymi aminokwasami i biaákami [Dworschak 1980, Hurrell 1984, Hurrell i Finot 1985]. Powstające w czasie ogrzewania wią-zania poprzeczne miĊdzy poszczególnymi aminokwasami tworzą oporne na dziaáanie enzymów trawiennych kompleksy, np. mostki dwusiarczkowe cysty-ny, a takĪe izopeptydy powstaáe z poáączenia lizyny z kwasem asparaginowym i glutaminowym lub z asparaginą czy glutaminą [Bjarnason i Carpenter 1970, Ford i Shorrock 1971, Hurrell i wsp. 1976, Opstvedt i wsp. 1984]. Kompleksy
te, zwalniając proces trawienia biaáka w przewodzie pokarmowym, wzmagają wydzielanie enzymów trawiennych [Schneeman i Dunaif 1984] i zwiĊkszają iloĞü wydalonych z jelita biodrowego niewcháoniĊtych aminokwasów diety [Hurrell i Finot 1985]. Inną przyczyną niskiej strawnoĞci aminokwasów w ba-danych mączkach, a zwáaszcza w mączce miĊsnej, miĊsno-kostnej i drobiowej mogáy byü reakcje biaáek lub pewnych aminokwasów, tj. metioniny, cystyny, lizyny i tryptofanu z utleniającymi táuszczami [Dworschak 1980, Opstvedt i wsp. 1984]. Wszystkie mączki biaákowe wykorzystane w badaniach wáasnych charakteryzowaáa bowiem duĪą zawartoĞü táuszczu, od 9,9% w mączce rybnej do 19,2% w miĊsno-kostnej. Traktowanie mączki rybnej i Ğruty sojowej wysoką temperaturą spowodowaáo równieĪ statystycznie istotne zmniejszenie iloĞci ar-gininy, lizyny i cystyny oraz obniĪenie strawnoĞci rzeczywistej biaáka i wszyst-kich aminokwasów, a zwáaszcza cystyny i kwasu asparaginowego w przewo-dzie pokarmowym norek [Skrede i Krogdahl 1985, Ljøkjel i wsp. 2000, Ljøkjel i Skrede 2000].
W ocenie strawnoĞci pozornej biaáka i aminokwasów diety, wyliczonej z róĪnicy tych skáadników w badanej paszy i zebranej po niej treĞci jelitowej, nie uwzglĊdnia siĊ udziaáu endogennych związków azotowych, które wydalane są gáównie jako enzymy trawienne, mucyny Ğluzu, záuszczone komórki nabáon-ka jelitowego, albuminy surowicy krwi, peptydy, wolne aminokwasy, amidy, aminy i mocznik [Snook 1973, Souffrant 1991, Moughan i Schuttert 1991].
Podstawowym Ĩródáem endogennych związków azotowych są Ğlina, sok Īoáąd-kowy, trzustĪoáąd-kowy, Īóáü i sok jelitowy [Souffrant 1991, Tamminga i wsp. 1995].
Endogenne związki azotowe są trawione i wcháaniane w 70-80% do koĔca jelita cienkiego, a niestrawiona ich czĊĞü, w postaci wysoce opornych na dziaáanie enzymów proteolitycznych, glikoprotein mucyn i soli kwasów Īóáciowych, jest wydalana z treĞcią [Taverner i wsp. 1981, Moughan i Schuttert 1991, Souffrant i wsp. 1993, Krawielitzki i wsp. 1994]. Zmienna i zaleĪna od skáadu diety, a w szczególnoĞci od poziomu i rodzaju biaáka, wáókna i czynników antyĪywie-niowych, iloĞü wydalanego azotu endogennego wpáywa na wspóáczynniki strawnoĞci pozornej biaáka i aminokwasów [Souffrant 1991, Darragh i Hodgkinson 2000]. W badaniach na Ğwiniach i ptakach wykazano bowiem, Īe rezultatem maáej iloĞci biaáka i aminokwasów w badanych dietach oraz wyso-kiej ich zawartoĞci w treĞci uzyskanej po tych dietach byáy stosunkowo niskie wartoĞci wspóáczynników strawnoĞci pozornej tych skáadników pokarmowych [Fan i wsp. 1994, Angkanaporn i wsp. 1997].
Darragh i Hodgkinson [2000] sugerują, Īe strawnoĞü rzeczywista jest lepszą miarą oceny aminokwasów wcháoniĊtych z jelita, a zatem i oceny jakoĞci badanego biaáka, niĪ strawnoĞü pozorna. Do oznaczenia strawnoĞci rzeczywistej biaáka i aminokwasów niezbĊdne są dane dotyczące zawartoĞci tych skáadników w biaáku endogennym, wydalonym po diecie bezbiaákowej [Skrede 1979a, Dar-ragh i Hodgkinson 2000]. Wspóáczynniki strawnoĞci rzeczywistej lepiej rów-nieĪ róĪnicują biaáka pasz zawierające czynniki antyĪywieniowe, poniewaĪ
do-datkowe straty aminokwasów pochodzenia endogennego zmniejszają ich war-toĞü liczbową [Darragh i Hodgkinson 2000].
StrawnoĞü rzeczywista biaáka i aminokwasów mączki rybnej w jelicie cien-kim lisów byáa wysoka, istotnie wiĊksza od strawnoĞci rzeczywistej biaáka i aminokwasów pozostaáych badanych mączek pochodzenia zwierzĊcego, tj.
mączki miĊsnej, miĊsno-kostnej i drobiowej. Badania Skrede i wsp. [1998]
wskazują na dobrą wspóázaleĪnoĞü miĊdzy strawnoĞcią rzeczywistą biaáka
wskazują na dobrą wspóázaleĪnoĞü miĊdzy strawnoĞcią rzeczywistą biaáka