Działalność gospodarcza a ryzyko podatkowe

Pojęcie działalności gospodarczej oraz ramy prawne jej podejmowania i wy-konywania na terytorium Polski regulują w szczególności:

ƒ ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807, z późn. zm.),

ƒ ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks Spółek Handlowych (Dz.U.

Nr 94, poz. 1037, z późn. zm.),

ƒ ustawa z 4 czerwca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospo-darczych i spółce europejskiej (Dz.U. Nr 62, poz. 551).

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej (uosdg) definiuje pojecie działalności gospodarczej. Jest to zarobkowa działalność wytwórcza, budowla-na, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły¹. Podstawowe cechy działalności gospodarczej, to:

ƒ Zarobkowy charakter (działalność nastawiona na osiąganie dochodu, zysku),

ƒ Wykonywana w sposób zorganizowany (struktura organizacyjna, wypo-sażenie w majątek trwały i obrotowy),

ƒ Wykonywana w sposób ciągły (nie okazjonalny, jednorazowy, przypad-kowy).

Z działalnością gospodarczą wiążą się dwie podstawowe zasady, które jej towarzyszą.

ƒ Pierwszą z nich stanowi zasada równości wszystkich przedsiębiorców wobec prawa, bez względu na ich przynależność sektorową.

ƒ Druga zasada dotyczy swobody działalności gospodarczej. Może ją pod-jąć nieomal każdy po spełnieniu przewidzianych prawem warunków i do-konaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców (EDG lub KRS). Najlepszym przejawem tej zasady jest swoboda zawierania umów, na mocy której podmioty mogą indywidualnie kształtować treść umów.

Osoba wykonująca działalność gospodarczą, to przedsiębiorca. Wg art. 4 uosdg przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka

1 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807).

cyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność praw-ną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą.

Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Działalność gospodarcza powinna być wykonywana przez przedsiębiorców na zasadach uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów². Jej podejmowanie i wykonywanie na tery-torium Polski jest wolne dla każdego na równych prawach; dotyczy to obywate-li UE, także przedsiębiorców zagranicznych, o ile ratyfikowane umowy mię-dzynarodowe nie stanowią inaczej.

Definicję działalności gospodarczej, którą stosuje się wyłącznie dla po-trzeb podatkowych, zawiera natomiast art. 3 pkt. 9 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja Podatkowa (0.p) jest to każda „działalność zarobkowa w ro-zumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, w tym wykonywa-nie wolnego zawodu, a także inna działalność zarobkowa wykonywana we wła-snym imieniu i na własny rachunek lub cudzy rachunek, nawet gdy inne ustawy nie zaliczają tej działalności do działalności gospodarczej lub osoby wykonują-cej taką działalność do przedsiębiorców”³.

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej i ustawa ordynacja podatko-wa wyraźnie podkreślają, że jest to działalność nastawiona na osiąganie zysku (zarobkowa). Działalność taka obarczona jest dużym ryzykiem. Ryzyko działal-ności gospodarczej to nieodzowny element gry rynkowej. Pojecie ryzyka wy-wodzi się z języka łacińskiego i oznacza przedsięwzięcie, którego wynik jest nieznany albo niepewny, lub istnieje prawdopodobieństwo, że coś się uda albo nie uda⁴.

Na ryzyko narażeni są przedsiębiorcy, instytucje udzielające wsparcia fir-mom, kooperanci, potencjalni inwestorzy. Warunki w jakich prowadzi się dzia-łalność gospodarczą, są trudne do przewidzenia. Nie jest łatwo określić kierunki zmian koniunktury gospodarczej, poziomu kosztów i cen, kursu walut, oprocen-towania kredytów czy zmiany popytu na poszczególne wyroby. Aby móc sku-tecznie prognozować zyski, które działalność gospodarcza winna zapewniać przedsiębiorcom, należy dążyć do eliminacji lub ograniczenia ryzyka występu-jącego w działalności gospodarczej, co wymaga określenia źródeł ryzyka, a na-stępnie poznania metod zarządzania poszczególnymi ryzykami.

Źródła powstawania ryzyka podzielić można na zewnętrzne – czyli takie, które są niezależne od przedsiębiorstwa – tzw. makroekonomiczne oraz

2 J. Grabowski (red.), Publiczne prawo gospodarcze, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Katowice 2008, rozdz. 5 i 6.

3 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz.

60, z późn. zm.).

4 Pojęcie ryzyka zostało szeroko omówione w pracy: E. Szczepanik, Ryzyko w działal-ności gospodarczej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Menedżerskiej w Warszawie, War-szawa 2010.

ne z sektorem, branżą w jakiej działa przedsiębiorstwo – czyli mikroekono-miczne⁵.

Wszystkie ryzyka związane z działalnością gospodarczą wynikają z otocze-nia, w którym przedsiębiorstwo działa. To właśnie z otoczenia czerpie ono za-soby: pracowników, kapitał czy surowce, dostarczając mu w zamian produkty i usługi. Przedsiębiorstwo jest systemem otwartym, ponieważ otoczenie i przed-siębiorstwo oddziaływają na siebie wzajemnie. Na pewne czynniki przedsię-biorstwo ma wpływ, do niektórych musi się dostosować.

Otoczenie przedsiębiorstwa można zatem zdefiniować jako całokształt zja-wisk, procesów i instytucji kształtujących jego stosunki wymienne, możliwości sprzedaży, zakresy działania i perspektywy rozwojowe6, co ilustruje rys. nr 1.

Jednym z bardziej istotnych elementów otoczenia przedsiębiorstwa jest oto-czenie prawne należące do makrootoczenia. Otooto-czenie prawne – jest to cały system prawny, regulujący działalność polityczną, ekonomiczną i międzynaro-dową. Mowa tu o legislacji krajowej i międzynarodowej. Biorąc pod uwagę chociażby zacieśniającą się integrację europejską, nie możemy postrzegać tych spraw osobno. W większości przypadków legislacja europejska ma wręcz wyż-szość nad legislacją krajową.

Należy wskazać w ramach tego otoczenia na otoczenie podatkowe. W ka-tegorii ryzyk związanych z działalnością gospodarczą w Polsce wymieniane jest przez przedsiębiorców najczęściej i oceniane jako jedno z najpoważ-niejszych. Zjawisko powyższe wynika z niestabilności tego prawa (częste zmiany) oraz małej przejrzystości przepisów prawno-podatkowych.

5 M. Gorczyńska, M. Wieczorek-Kosmala, K. Znaniecka, Finanse przedsiębiorstwa, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2008, s. 22-28.

6 I. Penc-Pietrzak, Analiza strategiczna w zarządzaniu firmą. Koncepcja i sterowanie, C.H. Beck, Warszawa 2003, s. 14.

Przedsiębiorcy już dawno zidentyfikowali ryzyko podatkowe. To właśnie ono w istotny sposób ogranicza rozwój przedsiębiorczości w Polsce, w wielu przy-padkach jest przyczyną pogorszenia kondycji finansowej przedsiębiorstwa, a w drastycznych przypadkach prowadzi do jego upadłości. Organ podatkowy ma określoną prawem możliwość sprawdzenia poprawności dokonanych rozliczeń, co zgodnie z obowiązującymi przepisami może nastąpić w terminie nawet dość odle-głym, tj. do 5 lat, licząc od końca roku podatkowego, w którym powstało zobowią-zanie⁷. Stwierdzenie nieprawidłowości związane jest z zastosowaniem sankcji fi-nansowych i karnych⁸, które są groźne dla istnienia i rozwoju przedsiębiorstwa.

Ryzyko podatkowe przedsiębiorcy przekłada się na interes publiczny, po-nieważ ma wpływ na rozwój przedsiębiorczości, która stanowi podstawę wzro-stu gospodarczego i rozwoju społecznego. Ograniczeniem tego ryzyka zaintere-sowane winne być zatem państwo, ponieważ jego występowanie stanowi istotną barierę rozwoju przedsiębiorczości w Polsce. Tezę powyższą potwierdzają wy-powiedzi przedsiębiorców, którzy postulują konieczność zmian w prawie po-datkowym, uważając obecny stan prawny w tym zakresie za mocno niedosko-nały, zniechęcający do prowadzenia przedsiębiorstwa ⁹.

Aktualnie obowiązujące regulacje prawne zawarte w ustawie ordynacja po-datkowa (o.p.) stwarzają pewne możliwości ograniczenia ryzyka podatkowego przedsiębiorcom, korzystanie z nich jest jednak dość skomplikowane, mocno sformalizowane i rozciągnięte w czasie. Regulacje prawne sformułowane w mało przejrzysty sposób zniechęcają do sięgania do tego aktu prawnego, co dotyczy w szczególności małych i średnich przedsiębiorców (MSP), którzy dysponując małymi zasobami kapitałowymi, nie mogą pozwolić sobie na dość drogie do-radztwo podatkowe. Ryzyko konfliktu z organami podatkowymi jest dla nich szczególnie niebezpieczne.

3. Wiążąca interpretacja przepisów prawa podatkowego