Działalność gospodarcza efektem procesu przedsiębiorczego

Procesowe ujęcie przedsiębiorczości, najpełniej objawiające się w działaniu, w wyniku którego uruchomione zostaje nowe przedsięwzięcie gospodarcze, traktuje się obecnie jako podstawowy przejaw przedsiębiorczości indywidualnej we współczesnej gospodarce rynkowej. Takie podejście do zjawiska przedsiębiorczości będzie przedmiotem dalszych rozważań w niniejszym opracowaniu.

W literaturze ekonomicznej opisywane są różne modele przedsiębiorczości. Jednym z najbardziej popularnych jest model zaproponowany przez J. Timmonsa, który składa się z trzech elementów – szansy, zasobów oraz zespołu. Pomiędzy tymi elementami powinna być zachowana równowaga oraz wzajemne dopasowanie. Autor, istotę procesu przedsiębiorczego wyjaśnia tzw. metaforą żonglera, który próbuje utrzymać w powietrzu trzy kule symbolizujące składniki procesu przedsiębiorczego. Pierwsza kula, początkowo o najcięższej wadze, obrazuje identyfikację przez przedsiębiorcę szans na rynku. Przedsiębiorca, w celu wykorzystania rozpoznanej szansy tworzy zespół oraz pozyskuje niezbędnego do tego zasoby – zwiększa w ten sposób wagi pozostałych kul. Prawidłowe zbilansowanie i dopasowanie kul jest

161 P. F. Drucker, Praktyka zarządzania, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków 1998, s. 51. Autor w swoich rozważaniach cytuje również znanego ekonomistę – Joela Deana: „Teoria ekonomii przyjmuje fundamentalne założenie, że podstawowym celem każdej firmy jest maksymalizacja zysku. Ale w ostatnich latach teoretycy ekonomii coraz szerzej odnoszą „maksymalizację zysku” do rachunku długookresowego; raczej do przychodów zarządu, niż właścicieli; i obejmują tym pojęciem korzyści pozapieniężne, jak np. więcej wolnego czasu dla odprężenia nadmiernie napiętych nerwów u dyrektorów oraz przyjemniejsze stosunki między różnymi szczeblami zarządzania w firmie.”

60

wyznacznikiem osiągnięcia sukcesu przedsiębiorcy na rynku. Główne elementy procesu przedsiębiorczego zaproponowane przez J. Timmonsa przedstawione na rysunku poniżej.

Rysunek 4 Elementy procesu przedsiębiorczego

komunikacja

kreatywność przywództwo

Źródło: J. A. Timmons, New Venture Creation: Entreprenurship for the 21st Centure, Irwin/McGraw –

Hill, Boston 1999, s. 38.

Drugim ważnym modelem przedsiębiorczości (rysunek 5) jest zintegrowany model przedsiębiorczych „wejść” i „wyjść” stworzony przez M. Morrisa, P. Lewisa oraz D. Sextona¹⁶², który opiera się powiązaniach między wejściami a wyjściami przedsiębiorczości (elementami składowymi oraz efektami).

Na „wejście” składają się kluczowe czynniki niezbędne do procesu przedsiębiorczości – szanse w otoczeniu, istnienie osób przedsiębiorczych, uwarunkowania organizacyjne, koncepcja firmy oraz zasoby. W skład procesu przedsiębiorczego wchodzi identyfikacja szans, dopracowanie i doprecyzowanie koncepcji, ocena i nabycie niezbędnych zasobów, jak również wdrożenie. Efektem procesu przedsiębiorczości, czyli na „wyjściu” może być nowe przedsiębiorstwo, nowe wartości, nowe produkty (usługi, procesy), zyski i/lub osobiste korzyści, zatrudnienie (aktywa oraz wzrost dochodu), a także niepowodzenie lub strata.

162

M. Morris, P. Lewis, D. Sexton, op. cit., s. 29.

zespół

61

Rysunek 5 Zintegrowany model przedsiębiorczych „wejść” i „wyjść”

Wejścia Wyjścia

Źródło: M. Morris, P. Lewis, D. Sexton, Reconceptualizing entrepreneurship: An input – output

perpective, „SAM Advanced Management Journal” 1994, s. 29.

W modelu zaproponowanym przez Christophera L. Shooka, Richarda L. Priema i Jeffreya E. McGee¹⁶³ (rysunek 6) powstanie nowej firmy jest bezpośrednim rezultatem intencji i konsekwentnych działań osoby przedsiębiorcy. Proces ten rozpoczyna się od uświadomienia sobie przez indywidualną jednostkę intencji założenia firmy, poprzez poszukiwanie i odkrywanie szans aż do decyzji, by je umiejętnie wykorzystać oraz podjąć działania, które doprowadzą do dokonania pierwszej transakcji.

Owa intencja to świadomy stan umysłu, który poprzedza działanie oraz koncentruje swoją uwagę na realizacji celu zdefiniowanego jako założenie nowego przedsiębiorstwa. Przedsiębiorcze szanse na rynku, to sytuacje, w których nowe dobra, usługi, surowce oraz metody organizacyjne są wdrażane, a następnie sprzedawane za cenę przewyższającą koszty produkcji. Występowanie szans rynkowych wynika z faktu odmiennego postrzegania przez jednostki indywidualne wartości dóbr i usług oraz ich marginalnych kosztów produkcji. Identyfikacja szans w otoczeniu warunkuje podjęcie

163 Ch. L. Shook., Ch. L. Priem, J. E. McGee, Venture creation and the enterprising individual: a review

and synthesis, „Journal of Management” 29 (3), 2003, s. 379 – 399.

Proces przedsiębiorczy szanse w otoczeniu osoby przedsiębiorcze unikatowa uwarunkowania organizacyjne koncepcja firmy zasoby  identyfikacja szans  opracowanie i doprecyzowanie koncepcji  ocena i nabycie niezbędnych zasobów  wdrożenie Intensywność przedsiębiorczości funkcjonujące przedsiębiorstwa tworzenie wartości nowe produkty, usługi, procesy zysk i/lub osobiste korzyści zatrudnienie, aktywa oraz wzrost dochodu niepowodzenie/strata Stopień/poziom przedsiębiorczości  innowacyjność  skłonność do ryzyka  aktywność

62

decyzji o ich efektywnym wykorzystaniu, czyli podjęciu działania o kreacji nowego przedsięwzięcia (przedsiębiorstwa).

Rysunek 6 Model procesu zakładania przedsiębiorstwa

Źródło: Ch. L. Shook., Ch. L. Priem, J. E. McGee, op. cit., s. 381.

Sam model odnosi się jedynie do procesu powstawania firmy, a jego autorzy nie zajmują się jej dalszym rozwojem. W swoich rozważaniach, pomijają element środowiskowy oraz otoczenie, swoją uwagę skupiają zaś na roli jednostki (przedsiębiorcy) lub grupy, która jest elementem kluczowym oraz niezbędnym do kreacji nowego przedsięwzięcia. Autorzy podkreślają jednocześnie, że przedsiębiorca charakteryzuje się niepowtarzalną osobowością, a jego zachowania, mogą się zmieniać wraz z upływem czasu. Wynika to z nabywanych doświadczeń związanych z podejmowaniem i prowadzeniem działalności przedsiębiorczej. Rozwiniętą

koncepcję procesu przedsiębiorczości w swoim artykule164

prezentuje również W. Adamczyk, który wyróżnia pięć faz etapu procesu przedsiębiorczości – pomysł innowacyjny, motywacja, środki realizacji, realizacja i efekt rynkowy (rysunek 7).

164

W. Adamczyk, Przedsiębiorczość. Próba definicji, „Przegląd Organizacji”, 1995 nr 11. Osoba przedsiębiorcy Czynniki psychologiczne osobowość przekonania wartości postawy potrzeby cechy Właściwości indywidualne zmienne demograficzne wykształcenie dotychczasowe doświadczenia zdolności Czynniki poznawcze

zawartość struktury wiedzy proces – deformacje i

heurystyki

Działania zmierzające do wykorzystania szans Decyzja o wykorzystaniu

szans do założenia firmy Poszukiwanie i odkrywanie

szans

63

Punktem wyjścia, czyli fazę pierwszą stanowi nowatorski pomysł, którego źródło jest rezultatem przypadku bądź zorganizowanej pracy koncepcyjnej. Innowacyjny pomysł twórcy poprzedzony jest wstępnymi przemyśleniami, obserwacją, porównywaniem oraz wnioskowaniem, co w rezultacie warunkuje identyfikację problemu. Faza druga to etap motywacji, który przejawia się w pragnieniu osiągnięcia korzyści ze swojego innowacyjnego pomysłu. Faza motywacji spełnia więc funkcję takiego kierowania czynnościami, które doprowadzą do użytecznego oraz realnie możliwego do osiągnięcia efektu. Faza trzecia obejmuje zapewnienie środków realizacji pomysłu165, które są zróżnicowane, a ich struktura i rozmiar zależny od cech innowacyjnego pomysłu. Na tym etapie niejednokrotnie zostaje przesądzona również forma organizacyjno – prawna przedsiębiorczości. Faza czwarta to działania stricte związane z realizacją pomysłu, który przybiera wówczas „materialny” kształt. Efekt rynkowy, który jest rezultatem procesu przedsiębiorczego, przyjmuje postać wyrobu, nowej technologii, organizacji pracy, systemu operacyjnego lub innego rozwiązania charakteryzującego się cechami użytkowymi.

Pierwsze cztery fazy procesu przedsiębiorczości zdaniem W. Adamczyka przedstawiają proces innowacji, a o procesie przedsiębiorczości można mówić dopiero wówczas, gdy uzyskany produkt w fazie czwartej, znajdzie się na rynku (faza piąta).

Faza piąta jest zatem etapem tzw. „urynkowienia” pomysłu (produktu), kiedy staje się on przedmiotem transakcji kupna – sprzedaży. Efektem rynkowym mogą być zarówno korzyści, jak i straty, gdyż jest on realizowany, podobnie jak i cały proces przedsiębiorczości, w warunkach ryzyka oraz pod wpływem elementów mikro– oraz makrootoczenia.

Przedsiębiorczość jest zatem zorganizowanym procesem przemyślanych oraz sekwencyjnych działań, który polega na dostrzeżeniu szans, a następnie wykorzystaniu nowatorskiego pomysłu w danych warunkach rynkowych. To realizacja nowych rozwiązań, w wyniku których, uruchomione zostaje nowe przedsięwzięcie gospodarcze – działalność gospodarcza.

165 M. Okólski trafnie wymienia niezbędne środki realizacji przedsiębiorczości: czynnik ludzki, kapitał, cena kredytu, pojemność rynku zbytu, marketing, podatki, kwalifikacje pracowników oraz inicjatywy lokalne (np. tworzenie „inkubatorów” przedsiębiorczości). M. Okólski (red.), Między Państwem a

64

Rysunek 7 Etapy procesu przedsiębiorczości

Źródło: W. Adamczyk, Przedsiębiorczość. Próba definicji, „Przegląd Organizacji” nr 11, 1995.

Podstawowa definicja działalności gospodarczej znajduje się w ustawie z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej¹⁶⁶, zwanej również „Konstytucją przedsiębiorczości”. Definiuje ona działalność gospodarczą następująco: jest to zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły (art. 2 ustawy).

Zgodnie z przepisami ustawy, za działalność gospodarczą może być zatem uznany praktycznie każdy rodzaj działalności, jeżeli tylko charakteryzuje się następującymi cechami167

:

166

Internetowy System Aktów Prawnych, Dz.U. 2004, nr 173, poz. 1807, http://isap.sejm.gov.pl/

167 J. R. Antoniuk, P. Horosz, Prawne podstawy przedsiębiorczości, Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa 2009, s. 23-24.

przemyślenia, obserwacje, porównanie wniosków, identyfikacja problemu

pomysł innowacyjny motywacja środki realizacji realizacja efekt rynkowy PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ O T O C Z E N I E R Y Z Y K O

65

a) ma charakter zarobkowy (jego celem jest przysporzenie zysku prowadzącemu go podmiotowi),

b) jest wykonywana w sposób zorganizowany,

c) jest prowadzona w sposób ciągły (prowadzone działania nie są jednorazowe, lecz cechuje je powtarzalność.