Proces ewolucji zjawiska, kształtowania się powszechnie akceptowalnej definicji przedsiębiorczości rozpoczęty w XVIII wieku nie został jeszcze zakończony. Współcześnie, z niejednakowym powodzeniem oraz tempem przebiega w różnych systemach gospodarczych, w wielu narodach i społeczeństwach.
Pomimo iż ekonomiści, socjolodzy, psycholodzy oraz obserwatorzy biznesu od wielu dziesięcioleci poszukują odpowiedzi na pytania o to, czym jest przedsiębiorczość oraz kim są przedsiębiorcy, to nauka nie wypracowała jak dotąd, jednorodnej, przez wszystkich przyjętej definicji tego zjawiska62
.
Określając przedsiębiorczość dość ogólnie można powiedzieć, że wiąże się ona z postawą aktywności, z szukaniem dróg przeciwdziałania trudnościom oraz z poszukiwaniem nowych rozwiązań trudnych sytuacji zawodowych, życiowych i rodzinnych. To również chęć i zdolność do kreatywnego działania związanego z podejmowaniem ryzyka oraz gotowość i wola do podejmowania działań twórczych, z którymi wiąże się zazwyczaj osiąganie sukcesów i towarzyszące temu zadowolenie. W języku potocznym to również posiadanie ducha inicjatywy, obrotność, rzutkość i zaradność.
Przedsiębiorczym można być w każdej dziedzinie życia i w każdej sytuacji, wobec tego nie tylko w małym i dużym przedsiębiorstwie ale także w urzędzie, szkole, organizacji społecznej czy we własnym gospodarstwie domowym.63
Potwierdzenie takiego stanowiska znajdujemy u wspomnianego wcześniej P. F. Druckera, który stwierdził – „przedsiębiorczość bynajmniej nie ogranicza się do sfery gospodarczej, chociaż z niej się wywodzi” i „że istnieją małe różnice między przedsiębiorczością występującą w różnych sferach. Przedsiębiorca w oświacie i przedsiębiorca w opiece zdrowotnej w dużym stopniu robią to samo, korzystają praktycznie z takich samych narzędzi i stykają się z podobnymi problemami, jak przedsiębiorca w firmie czy związku zawodowym.”64
Współczesna literatura ekonomiczna bogata jest w interpretacje pojęcia przedsiębiorczości, charakterystyki przedsiębiorców oraz ich wpływu na mikro oraz
62 Por. I. Bull, G.E. Willard, Towards a theory of entrepreneurship, „Journal of Business Venturing” 8, 1993, s. 183 – 185; G. T. Lumpkin, G. G. Dess, Clarifying the entrepreneurial orientation construct and
linking it to performance, „Academy of Managment Review” 21, 1996, s. 135 – 172; C. Mirjam van
Praag, op. cit., s. 311 – 335.
63 S. Sudoł, Przedsiębiorstwo. Podstawy nauki o przedsiębiorstwie, zarządzanie przedsiębiorstwem, Wydawnictwo Naukowe PWE, Warszawa 2006, s. 27.
64
29
makrootoczenie. W artykule autorstwa Wennkers i Thurik65 przedsiębiorczość określana jest jako wielopłaszczyznowe zjawisko, obejmujące swoim zasięgiem różne agregaty obserwacji – od podmiotów indywidualnych, poprzez firmy, regiony, przemysł oraz narody. Zasadniczo jednak, przedsiębiorczość to określone zachowanie jednostki, które z jednej strony wymaga od niej przedsiębiorczych zdolności i umiejętności, a z drugiej strony jej uczestnictwa w konkurencyjnym działaniu.
Przedsiębiorczość przejawia się w zdolności oraz gotowości jednostek (funkcjonujących na rynku samodzielnie, w grupach, w ramach bądź poza strukturami organizacji) do66:
- dostrzegania i kreowania nowych ekonomicznych możliwości (nowe produkty, nowe metody produkcji, nowe rozwiązania organizacyjne oraz nowe kombinacje produktów rynkowych);
- działania w warunkach niepewności, czyli wprowadzania tych innowacyjnych rozwiązań na rynek, podejmując wówczas decyzje odnośnie lokalizacji, formy, źródeł zasobów i instytucji.
Zdaniem autorów Asc i Audretsch67
przedsiębiorczość dostrzegalna jest we wszystkich nowych i dynamicznie rozwijających się przedsiębiorstwach, bez względu na ich wielkość czy profil działalności. Z niepowodzeniem zaś można doszukiwać się jej w starych, wymagających zmian restrukturyzacyjnych firmach.
Syntetyczne ujęcie, odwołujące się do głównych motywów podkreślanych w pierwotnych rozważaniach (ryzyko, niepewność, innowacje, postrzeganie i zmiana) proponują R. F. Hébert i A. N. Link68
. Ich zdaniem, przedsiębiorca to osoba, która specjalizuje się w ponoszeniu odpowiedzialności za podejmowanie trudnych decyzji związanych z lokalizacją, formą i zastosowaniem dóbr, źródeł zasobów i instytucji. Przedsiębiorczość natomiast to działanie w obszarze koordynacji, posiadania, arbitrażu, spekulacji, innowacji oraz poszukiwania źródeł zasobów w systemie rynkowym.
W raporcie pt. „Fostering entrepreneurship”69
opracowanym przez OECD przedsiębiorczość definiowana jest jako dynamiczny, kreujący bogactwo proces, który polega na dostrzeganiu i wykorzystywaniu okazji rynkowych przez przedsiębiorców.
65 S. Wennkers, R. Thurik, Linking entrepreneurship and economic growth, „Small Business Economics” 13, 1999, s. 27 – 55.
66 Tamże, s. 46 – 47.
67
Z. J. Acs, D. B. Audretch, Introduction to the handbook of entrepreneurship research, [w:] Z. J. Acs, D. B. Audretch (red.), Handbook of entrepreneurship research: An interdisciplinary survey and
introduction, Kluwer Academic Publishers, Boston 2003, s. 6.
68 R. F. Hébert, A. N. Link, op. cit., s. 47.
69
30
To podstawa prawidłowego funkcjonowania gospodarki rynkowej. Przedsiębiorcy określeni są tymczasem jako agenci, napędzający społeczeństwo oraz dokonujący zmian gospodarczych, poprzez rozpowszechnianie i wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań. Przedsiębiorczość jest tu zatem utożsamiana z przekraczaniem granic oraz podejmowaniem ryzyka w działalności gospodarczej przez przedsiębiorców. Ich przedsiębiorcza aktywność jest źródłem doskonalenia dostarczanych dóbr i usług na rynek.
W literaturze polskojęzycznej przedsiębiorczość niejednokrotnie traktowana jest również jako zespół cech opisujących wyjątkowy sposób postępowania zespołów ludzkich, instytucji, całej gospodarki, bądź też jako akt tworzenia i budowania czegoś nowego – organizowania i prowadzenia działalności gospodarczej oraz podejmowania związanego z nią ryzyka70
. W kontekście przedsiębiorczości jako sposobu tworzenia i budowania czegoś nowego, podkreśla się takie cechy jak umiejętność wykorzystywania pomysłów i zasobów, które są niedostrzegalne dla innych71
.
Potwierdzenie takiego stanowiska rozumienia przedsiębiorczości, jako rodzaju aktywności wyrażającej się w zdolnościach jednostki do inicjowania i podejmowania nowych działań, znajdujemy u A. Sowińskiej, która stwierdza, „że przedsiębiorczość wiąże się z procesami kreowania wartości, zakładania i rozwijania nowej, przynoszącej zysk działalności, tworzenia nowego produktu lub usługi oraz zamierzonego tworzenia wartości organizacji przez jej uczestników, kreowania czegoś nowego poprzez poświęcanie temu niezbędnej ilości czasu i starań, akceptowania towarzyszącego temu ryzyka finansowego, psychologicznego oraz społecznego, a także otrzymywania będących rezultatem tych działań nagród w postaci finansowej i osobistej satysfakcji.”72
Zdaniem T. Kraśnickiej73
w naszej obecnej tradycji językowej i kulturowej pojęcie przedsiębiorczości funkcjonuje w co najmniej trzech znaczeniach: jako cecha pewnej grupy ludzi, jako określony rodzaj działania (zachowania), działalności czy aktywności jednostki lub grupy ludzi oraz jako zjawisko społeczno – gospodarcze.
70 Zob. R. W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, przekł. M. Rusiński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 730-731.
71
Zob. E. Otoliński, Istota i kreowanie przedsiębiorczości, „Przegląd Organizacji” nr 9,1996.
72 A. Sowińska, Wybrane zagadnienia z psychologii ekonomicznej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2003, s. 128.
73 T. Kraśnicka, Koncepcja rozwoju przedsiębiorczości ekonomicznej i pozaekonomicznej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2002, s. 74.
31
Uwzględniając złożoną naturę zjawiska przedsiębiorczości B. Piasecki74
, sklasyfikował spotykane w literaturze definicje przedsiębiorcy i przedsiębiorczości w trzy podstawowe kategorie:
a) definicje stanowiące „funkcjonalne” spojrzenie na przedsiębiorczość, odwołujące się do ekonomicznych funkcji działań przedsiębiorczych w gospodarce; to spojrzenie na przedsiębiorczość było historycznie pierwsze, a jego prekursorami byli tacy powszechnie znani ekonomiści, jak Richard Cantillon, Jean Baptiste Say, Joseph Schumpeter;
b) definicje odwołujące się do cech osobowych określonych jednostek i personalnej charakterystyki przedsiębiorcy; ta grupa definicji kładzie szczególny nacisk na psychologiczne (potrzeba osiągnięć, kreatywność, skłonność do ryzyka itp.) i socjologiczne (np. uwarunkowania środowiskowe i rodzinne, okres dzieciństwa, rodzaj i przebieg edukacji) źródła przedsiębiorczości;
c) definicje traktujące przedsiębiorczość jako rodzaj menedżerskiego zachowania (podejścia) będącego istotą behawiorystycznej teorii przedsiębiorczości. Ta grupa definicji traktuje przedsiębiorczość jako specyficzny sposób zarządzania.
Na przestrzeni wieków, autorzy zwracali uwagę na różnorodne aspekty przedsiębiorczości, zgodnie jednak uznając, że jest zjawisko wyjątkowe, które można traktować jako postawę, jako zachowanie, jako proces75
, a nawet jako styl zarządzania76. Wszystkie sposoby rozumienia zjawiska są ze sobą ściśle związane, uzupełniają się i wzajemnie przeplatają.
Jako postawa przedsiębiorczość jest cechą jednostek ludzkich, wyrażającą się w twórczym i aktywnym dążeniu jednostki do ulepszania istniejących stanów rzeczy oraz
74 Zdaniem autora, współczesna nauka coraz większa uwagę przywiązuje do przedsiębiorczych zachowań, zarówno osób indywidualnych jak i całych zespołów, działających w ramach różnych organizmów gospodarczych oraz instytucji społecznych i politycznych. Zakres rozumienia zjawiska jest rozszerzany, wprowadzane są nowe, zbliżone pojęcia, takie jak np. intraprzedsiębiorca, który jest „korporacyjnym” odpowiednikiem niezależnego właściciela-menedżera, traktowanego jako synonim przedsiębiorcy w mniejszych firmach.
75 Por. E. Grzegorzewska – Mischka, Współczesne uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości w Polsce, Wydawnictwo Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 2010, s. 17-18 oraz T. Piecuch, op. cit., s. 37.
76 W interesującej rozprawie pt. Koncepcja rozwoju przedsiębiorczości ekonomicznej i pozaekonomicznej (Katowice 2002, s. 67) T. Kraśnicka, przedstawia różnorodne sposoby postrzegania przedsiębiorczości w literaturze światowej. Autorka wymienia następujące sposoby postrzegania zjawiska przedsiębiorczości jako procesu: tworzenia bogactwa, tworzenia przedsiębiorstwa, kreowania innowacji, wprowadzania zmian, kreowania nowych miejsc pracy, kreowania nowych wartości, kreowania wzrostu przedsiębiorstwa (ale także wzrostu gospodarczego), wykorzystywanie nadarzających się okazji.
32
w gotowości do podejmowania nowych działań lub rozszerzania dotychczasowych i dążenia do osiągania złożonych korzyści materialnych.77
Postawa wyraża nastawienie oraz stosunek człowieka wobec siebie i otaczającego go świata oraz preferowany sposób myślenia danej jednostki. Przedsiębiorczość jako postawa jest określonym sposobem postępowania jednostki ludzkiej, która musi mieć predyspozycje i określone cechy, takie jak:78
a) skłonność do podejmowania ryzyka79,
b) zdolność obserwacji środowiska i dostrzegania rzeczy wymagających zmiany,
c) umiejętność wykorzystania każdej okazji do twórczego działania, d) niespokojny i poszukiwawczy umysł,
e) odpowiedzialność oraz zdecydowanie w postępowaniu z innymi, f) gotowość do przyswajania nowej wiedzy,
g) umiejętność kontaktów z otoczeniem.
Rozpatrywanie postawy przedsiębiorczej w kategoriach indywidualnych to wskazanie cech poszczególnych jednostek, takich jak: zdolność abstrakcyjnego myślenia, wysoka motywacja, potrzeba osiągnięć i dominacji. Odpowiednio ukształtowane postawy można uznać za wyjątkowe, pierwotne źródło przedsiębiorczości oraz jako fundament, na którym przedsiębiorczość powstaje i się rozwija.
Przedsiębiorcze zachowania bardzo ściśle związane są z przedsiębiorczymi postawami, które wpływają na nie i je warunkują. Jako zachowanie, przedsiębiorczość jest specyficznym rodzajem aktywności człowieka oraz umiejętnością dostrzegania i wykorzystania pomysłów, nadarzających się okazji bagatelizowanych przez innych. Taki sposób rozumienia przedsiębiorczości widoczny był już w rozważaniach R. Cantillona, który wiązał przedsiębiorczość z wyjątkowym zachowaniem się kupców. W podobny sposób upatrywał istotę przedsiębiorczości J. B. Say, dla którego przejawiała
77 A. P. Wiatrak, Pojęcie przedsiębiorczości, jej cele i rodzaje, [w:] K. Jaremczuk (red.), Uwarunkowania
rozwoju przedsiębiorczości – szanse i zagrożenia, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły
Zawodowej w Tarnobrzegu, Tarnobrzeg 2003, s. 26.
78 F. Kapusta, Przedsiębiorczość, teoria i praktyka, Wydawnictwo Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości, Poznań 2005, s. 19.
79 Interesujące jest w tym kontekście wydają się rozważania T. Zaleśkiewicza. Autor stwierdza, że podjęcie samodzielnej działalności gospodarczej sprawia, że człowiek wciąż musi radzić sobie z niepewnością. Nie oznacza to jednak, wbrew powszechnym oczekiwaniom, że są systematyczne i jednoznaczne dowody świadczące o tym, iż osoby przedsiębiorcze są bardziej skłonne do podejmowania ryzyka niż inni ludzie. (T. Zaleśkiewicz, Przedsiębiorczość i podejmowanie ryzyka, [w:] T. Tyszka (red.),
33
się ona w takim zachowaniu przedsiębiorcy, który przenosi zasoby ekonomiczne z obszaru o niższej wydajności do obszaru o wyższej wydajności i uzysku, zwiększając tym samym wytwarzanie i uzyskując wyższy zysk. Również P. F. Drucker, definiował przedsiębiorczość jako specyficzne zachowanie, którego podstawą są raczej koncepcja i teoria niż intuicja.80
Przedsiębiorczość jako proces polega na uruchomieniu i rozwijaniu jednostek przedsiębiorczej działalności gospodarczej. Przedsiębiorczość nie jest pojedynczym aktem działania, ale rozbudowanym procesem, w wyniku którego powołane zostaje do życia nowe przedsięwzięcie przybierające różne formy organizacyjne81
. Istota działalności gospodarczej, sprowadza się zatem do angażowania obecnego aparatu wytwórczego w przyszłe oczekiwania, co z jednej strony niesie za sobą ryzyko i niepewność, a z drugiej pozwala uwolnić inicjatywę i nowe atrybuty przedsiębiorczości.
Istotą przedsiębiorczości zdaniem F. Kapusty82
jest takie połączenie i skierowanie do biznesu prowadzonego warunkach ryzyka i niepewności czynników wytwórczych, które przyniosą zysk osobie (lub grupie osób) pełniącej funkcję przedsiębiorcy. Przedsiębiorczość obok pracy, ziemi i kapitału stanowi zatem czwarty czynnik wytwórczy w biznesie.
W definicji sformułowanejprzez P. F. Druckera83, przedsiębiorczość traktowana jest jako sposób zachowania się przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa. To określone zachowanie przez które rozumie się zdolność i gotowość do podejmowania oraz rozwiązywania w sposób twórczy nowych problemów, przy świadomości związanego z tym ogromnego ryzyka. To również umiejętność wykorzystywania pojawiających się szans i okazji w otoczeniu oraz elastycznego przystosowywania się do zmieniających się warunków.
„Rdzeń większości definicji przedsiębiorczości stanowi osoba przedsiębiorcy wraz z jego cechami, (innowacyjność, wyjątkowość, kreatywność, skłonność do podejmowania ryzyka) oraz procesy (przedsiębiorczości, tworzenia organizacji, kreowania wartości, innowacyjności), przy czym należy zaznaczyć, iż innowacyjność jest zarówno cechą, jak i przyjmuje charakter procesu.”84
80 P. F. Drucker, op. cit., s. 35.
81
T. Kraśnicka, op. cit., s. 95.
82 F. Kapusta, op. cit., s. 18.
83 P. F. Drucker, op. cit., s. 34-37.
84 M. Bratnicki, J. Strużyna (red.), Przedsiębiorczość i kapitał intelektualny, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2001, s. 38.
34
Syntetyczne ujęcie przedsiębiorczości, uwzględniające jego wieloaspektowość oraz różnorodność interpretacji zostało przedstawione na schemacie poniżej.
Rysunek 2 Syntetyczne ujęcie istoty przedsiębiorczości
Źródło: opracowanie własne.
Odwołując się myślami do wyrażonych do tej pory poglądów, można stwierdzić, że przedsiębiorczość wiąże się z różnymi obiektami, czyli zazwyczaj z pojedynczą osobą, z przedsiębiorstwem lub organizacją, z sektorem MŚP lub z dużą zbiorowością ludzi (dany region lub naród).85
W przypadku odnoszenia przymiotnika „przedsiębiorczy” i rzeczownika „przedsiębiorczość” w stosunku do pojedynczej osoby, możemy wyróżnić tzw. przedsiębiorczość indywidualną, która zawsze oznaczą postawę twórczą i kreatywną. Jeżeli wyróżnimy przedsiębiorczość charakteryzującą całe przedsiębiorstwo lub inną instytucję, to wówczas możemy mówić o tzw. przedsiębiorczości zbiorowej. Przedsiębiorczość wyraża się zatem we wszystkich dziedzinach działalności przedsiębiorstwa, gdyż zarówno kierownictwo przedsiębiorstwa, jak i większość jego pracowników posiada cechy przedsiębiorcze. Cechy uznawane za przedsiębiorcze pozytywnie wpływają na działalność przedsiębiorstwa – determinują realizację jego misji i osiąganie wyznaczonych celów.
85 S. Sudoł, Przedsiębiorczość – jej pojmowanie, typy i czynniki ją kształtujące, [w:] K. Jaremczuk (red.),
Uwarunkowania przedsiębiorczości – różnorodność i jedność, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w
Tarnobrzegu, Tarnobrzeg 2008, s. 30-31. ZACHOWANIE SKŁONNOŚĆ DO RYZYKA PROCES PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ TWORZENIE DZIAŁALNOŚCI DOSTRZEGANIE SZANS PRZEDSIĘBIORCA POSTAWA KRETYWNOŚĆ
35
Postrzeganie przedsiębiorczości w szerokim ujęciu, to zdaniem S. Sudoła tzw. przedsiębiorczość makroekonomiczna86, rozumiana jako całokształt warunków i okoliczności ekonomicznych, społecznych, politycznych, prawnych, kulturowych oraz osobowościowych w danym kraju, które sprzyjają postawom przedsiębiorczym społeczeństwa.
L. H. Haber biorąc pod uwagę takie czynniki jak: ryzyko, tempo zmian, czas oraz cechy osobowościowe przedsiębiorcy, w swoich rozważaniach wyodrębnił przedsiębiorczość żywiołową, ewolucyjną, etyczną i systemową87
. Przedsiębiorczość żywiołowa charakteryzuje się wysokim stopniem ryzyka oraz silną potrzebą osiągnięcia sukcesu, kapitału bądź zysku przez jednostki lub niewielkie grupy. Forma ta niejednokrotnie prowadzi do działań na pograniczu prawa oraz wykorzystywania luk w przepisach prawnych – np. zakładanie fikcyjnych firm, praca „na czarno” czy działalność „w szarej strefie”. Działania te przeważnie charakteryzują się dużą pomysłowością i innowacyjnością.
Przedsiębiorczość ewolucyjna cechuje się wieloetapowością w dochodzeniu do celu, poprzez stałą profesjonalizację własnych umiejętności zawodowych, inicjowanie nowej działalności gospodarczej bądź modernizację dotychczasowej. Ten model przedsiębiorczości charakterystyczny jest dla małych przedsiębiorstw rodzinnych.
Przedsiębiorczość etyczna jest rezultatem aprobowanego i zintegrowanego systemu religijnego, filozoficznego lub kulturowego. Odbywa się zgodnie z obowiązującymi systemami wartości, normami zachowań oraz rzetelną i uczciwą pracą. Zachowania przedsiębiorcze w tym modelu charakteryzują się rozwagą, wyrzeczeniem, uczciwością w życiu codziennym oraz lojalnością w stosunku do partnerów.
Przedsiębiorczość systemowa to typ charakterystyczny dla rozwiniętej gospodarki rynkowej, w której państwo stwarza warunki do rozwoju przedsiębiorczości, pełniąc funkcję promotora przedsiębiorczości w stosunku do swoich obywateli, propagując jej rozwój.
Wyodrębniona i zinterpretowana przez J. Lichtarskiego przedsiębiorczość niezależna jest wynikiem działalności przedsiębiorcy i doprowadza do założenia nowego przedsiębiorstwa88
. Ten typ przedsiębiorczości przypisywany jest osobom działającym niezależnie od funkcjonujących już na rynku przedsiębiorstw bądź
86 S. Sudoł, op. cit. (2008), s. 38.
87 L. H. Haber, Zachowania przedsiębiorcze – próba typologii, „Przegląd Organizacji” 1996, nr 5.
88 J. Lichtarski (red.), Podstawy nauki o przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2007, s. 63-65.
36
organizacji. Zdaniem autora przedsiębiorczość niezależną można sklasyfikować według różnych kryteriów, takich jak liczba osób tworzących nową firmę, ich doświadczenie oraz stopień innowacyjności pomysłu89
. Autor, w pojmowaniu przedsiębiorczości wyróżnił również tzw. przedsiębiorczość korporacyjną90, która jest procesem, w wyniku którego osoba bądź grupa ludzi w powiązaniu z istniejąca organizacją, powołuje do życia nową jednostkę organizacyjną bądź wdraża innowację w tej organizacji. Lichtarski podkreśla, że przedsiębiorczość korporacyjna obejmuje trzy typy zjawisk91
, które mogą być ze sobą ściśle powiązane.
Koncepcja przedsiębiorczości intelektualnej, której wybitnym polskim przedstawicielem jest S. Kwiatkowski92, podkreśla znaczenie wiedzy i posiadanych przez przedsiębiorcę umiejętności w działalności przedsiębiorczej. Wiedza przedsiębiorcy, znajomość języków obcych oraz obcych kultur, pozwalają przedsiębiorcy dostrzegać i wykorzystywać pojawiające się w otoczeniu szanse i możliwości, których inni nie zauważają bądź nie potrafią ich wykorzystywać. To właśnie wiedza, kwalifikacje i umiejętności są ważnym, strategicznym zasobem oraz podstawą sukcesu małych i średnich firm. E. Otoliński podkreśla, że „jeśli brak tego fundamentu, runąć może w gruzy optymistyczny zamysł powodzenia.”93
Przedsiębiorczość jako pojęcie związane z małymi i średnimi przedsiębiorstwami, rozumiana jest jako zakładanie i prowadzenie małych i średnich przedsiębiorstw, które są efektem zachowań przedsiębiorczych. Utożsamianie jednak pojęcia przedsiębiorczości jedynie z małymi i średnimi przedsiębiorstwami jest bezpodstawnym zawężeniem, gdyż „pojęcie przedsiębiorczości nie jest równoznaczne z małymi przedsiębiorstwami”94
. Przedsiębiorczość nie powinna być zawężana wyłącznie do działalności związanej z powoływaniem do życia lub prowadzeniem małego przedsiębiorstwa przed podmioty indywidualne, gdyż duch przedsiębiorczości
89 Autor stwierdza, że liczba osób tworzących firmę, wskazuje czy mamy do czynienia z przedsiębiorczością indywidualną czy zbiorową. Stopień innowacyjności pomysłu leżącego u podstaw firmy pozwala na wyodrębnienie firmy, która powstaje na bazie nowego i twórczego pomysłu oraz takiego przedsiębiorstwa, które opiera się na sprawdzonym i znanym przedmiocie oraz znanym sposobie działania. Doświadczenie umożliwia wyróżnienie przedsiębiorców nowicjuszy oraz tzw. przedsiębiorców wielokrotnych, którzy dotychczas prowadzili bądź nadal prowadzą inne firmy.
90 Zdaniem T. Piecuch, przedsiębiorczość korporacyjna (wewnętrzna, intraprzedsiębiorczość) to promowanie zachowań przedsiębiorczych oraz tworzenie pozytywnego przedsiębiorczego klimatu w dużych i bardzo dużych przedsiębiorstwach. (T. Piecuch, op. cit., s. 47-48).
91 Te trzy elementy składowe przedsiębiorczości korporacyjnej to: (1) tworzenie nowych jednostek gospodarczych w ramach istniejącej korporacji, (2) transformacja istniejącej organizacji poprzez odnowę lub przekształcenie kluczowych idei, które stanowiły fundament organizacji oraz (3) innowacje.
92 S. Kwiatkowski, Przedsiębiorczość intelektualna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
93 E. Otoliński, op. cit.
94
37
charakterystyczny jest również dla dużych przedsiębiorstw, w których przedsiębiorcy („intrapreneurs”, „corporate entrepreneurs”) także podejmują przedsiębiorczą aktywność. Niemniej jednak, jak podkreślają Lumpkin i Dess, małe firmy stanowią ponadprzeciętny nośnik w ramach którego przedsiębiorcze jednostki mogą realizować i rozwijać swoje ambicje, przy pełnym poczuciu kontroli i odpowiedzialności.95
Przedsiębiorczość, jak podkreśla A. Pirich96, to nie stałe zjawisko, ale proces, który związany jest z realizacją nie tylko funkcji ekonomicznych. Takie postrzeganie przedsiębiorczości to interpretacja akceptowana zarówno na gruncie nauk ekonomicznych, psychologicznych jak i socjologicznych. Tak definiowana przedsiębiorczość wiąże się ze zmianą (nie zawsze pozytywną, nawet jeśli jest to