E C O N O M I C A C T I V I T Y IN T H E N I E M C E C O M M U N E
Z a r y s treści: Współcześnie obszarami o największej aktywności gospodarczej są gminy pod-miejskie. W ostatnich latach podlubelska gmina Niemce była terenem znacznych zmian struktu-ralnych i przestrzennych spowodowanych przede wszystkim napływem ludności z miasta, utrzy-mującej się zc źródeł pozarolniczych. Obserwowany rozwój przedsiębiorczości dotyczył pozarolniczych lorm aktywności gospodarczej, widocznych przede wszystkim w sferze usługo-wej. produkcyjnej, budowlanej i rekreacyjnej. Jednym z istotnych problemów działalności na te-renie gminy jest jej bardzo nierównomierny poziom przestrzenny widoczny szczególnie w różnej liczbie podmiotów gospodarczych, ich rodzajowej strukturze jak również w skali prowadzonej działalności.
Słowa kluczowe: obszary podmiejskie, funkcje wsi, działalność pozarolniczą.
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY I JEJ DYNAMIKA SPOLECZNO-GOSPODARCZA W LATACH 1988-2002
Wiejska gmina Niemce jest jedną z większych jednostek administracyjnych tego typu w województwie lubelskim (141 tys. ha). Znajduje się w sąsiedztwie największego miasta wschodniej Polski - Lublina (ryc.l). Jej gospodarczy roz-wój uwarunkowany jest przede wszystkim korzyściami wynikającymi ze wspomnianego położenia, dzięki czemu mieszkańcy mają ułatwiony dostęp do dużego rynku pracy i znacznego ośrodka usług oświatowych, zdrowotnych i wielu innych. W gminie Niemce mieszka 15,5 tys. osób (Narodowy Spis... 2002), a gęstość zaludnienia wynosi 110 osób na 1 km2 i jest większa od śred-niej dla województwa lubelskiego (88 osób/km2). Gmina należy do jednostek aktywnych demograficznie, co o d r ó ż n i a j ą od większości gmin wiejskich woje-wództwa cechujących się postępującą depopulacją (Flaga 2002). Wzrost liczby ludności jest w głównym stopniu efektem przyrostu naturalnego (+15 w 2002 r.), jednak w większym stopniu saldem migracji ludności (+90 w 2002 r.). Na obszar gminy migruje głównie ludność pochodząca z sąsiadującego z nią Lublina. Procesowi napływu ludności na teren gminy towarzyszy dość żywy
ruch budowlany. W latach 1988-2002 liczba ludności wzrosła o 10%, a zasoby mieszkaniowe o 19%. Powstające tu budownictwo posiada w większości cechy ch irakterystyczne dla zabudowy miejskiej.
Rye. I. Lokalizacja gminy Niemce Localization of Niemce commune
Korzystnym warunkiem rozwoju przedsiębiorczości na terenie gminy jest jej położenie komunikacyjne przy drodze krajowej nr 19 oraz infrastruktura tech-niczna. Droga krajowa nr 19 łączy Rzeszów, Lublin, Białystok, a kończy się na polsko-litewskim przejściu granicznym w Budzisku. Jest to droga szybkiego ru-chu, jednak wymaga kolejnych inwestycji, w tym przede wszystkim budowy obwodnicy po wschodniej stronie miejscowości Niemce. Przez teren gminy przebiega także linia kolejowa Lublin-Lubartów-Luków. Jednak w ostatnim czasie, ze względu na wysoką konkurencyjność komunikacji samochodowej, kolejowy ruch pasażerski został zawieszony.
W 2001 r. zakończona została w gminie budowa wodociągów (243 km). Natomiast szybkiej rozbudowy wymaga sieć kanalizacyjna, której długość wy-nosi zaledwie 13 km. Znajduje się ona na terenie wsi gminnej Niemce oraz w Woli Niemieckiej. Problem jest ważny także dlatego, że już w 2000 r. oddano do użytku oczyszczalnię ścieków o przepustowości 500 m3 na dobę, która ze względu na małą liczbę przyłączy jest wykorzystywana tylko w ok. 40%. Ko-nieczna jest też rozbudowa sieci gazowej (72 km), ponieważ zgazyfikowana jest tylko południowa część gminy (Jakubowice Konińskie, Elizówka, Ciecierzyn,
Działalność gospodarcza w gminie Niemce.. 197
Dys). Sprawa wydaje się o tyle ułatwiona, że przez teren gminy przebiega gazo-ciąg wysokiego ciśnienia, a także na jej terenie, w Rudniku znajdują się złoża gazu ziemnego oceniane na 6 mld m \
Niemce są gminą o znacznie zaawansowanych procesach urbanizacyjnych. W ostatnich latach rolnictwo znacznie straciło na znaczeniu. W 2002 r. z pracy na roli utrzymywało się 16% ogółu ludności. Najwięcej mieszkańców łączy pracę w rolnictwie z zarobkowaniem pozarolnym stałym lub sezonowym oraz dorywczym.
W ostatniej dekadzie zaszły w rolnictwie gminy istotne przekształcenia. Wi-doczne były dwie wyraźne tendencje, a mianowicie wzrost powierzchni użyt-ków rolnych należących do gospodarstw indywidualnych oraz równoczesne powiększanie odsetku gruntów ugorowanych i odłogowanych. Mimo wysokiej jakości przestrzeni rolniczej, wynoszącej według wskaźnika syntetycznego
IUNG - 85,5 punktów, aż 12,8% użytków rolnych jest niewykorzystywanych rolniczo. W strukturze użytkowania gruntów dominują użytki rolne (tab.l), a w ich ramach grunty orne (78,2%). Udział sadów (2,8%) jest większy od średniej dla województwa lubelskiego, wynoszącej 2,5%.
T a b e l a I. Struktura użytkowania gruntów w indywidualnych gospodarstwach rolnych gminy Niemce
Wyszczególnienie Udział w powierzchni ogółem (w % ) Wyszczególnienie
1996 2002
Użytki rolne razem 87,3 88,9
grunty orne 89,3 78,2
sady 2,7 2,8
łąki i pastwiska 8.0 8,0
Lasy i grunty leśne 6,9 5,0
Pozostałe grunty 5,8 6,1
Źródło Narodowy Spis Powszechny 2002. Powszechny Spis Rolny 1996.
Podobnie jak w większości stref podmiejskich, również na obszarze gminy Niemce występuje duże rozdrobnienie rolnictwa. Przeciętne gospodarstwo rol-ne ma tu powierzchnię 3 ha. Bardzo mało jest gospodarstw o powierzchni po-wyżej 10 ha (tylko 5,8%). Podmiejskość wpływa również na strukturę upraw. Podobnie jak ma to miejsce w innych wsiach typu podmiejskiego (Jakóbczyk-Gryszkiewicz 1998), także na tym terenie notuje się podwyższony udział upraw owoców, warzyw i kwiatów. Jednak w 2002 r. najwięcej uprawiano zbóż (bli-sko 70% powierzchni ogółem). Warzywa zajmowały aż 13%, ziemniaki 10%, sady owocowe 3% powierzchni, uprawia się sporo truskawek. Na obszarze gminy funkcjonują również szkółki drzew i krzewów ozdobnych. Na 100 ha użytków rolnych hoduje się 19 sztuk bydła i 114 sztuk trzody chlewnej. Obser-wowany od 1988 r. znaczny wzrost upraw warzywniczych i truskawek jest również efektem oddziaływania na te tereny giełdy rolno-ogrodniczej.
T a b e l a 2. Podstawowe dane o gospodarstwach rolnych w gminie Niemce
Wyszczególnienie 1988 1996 2002
Liczba gospodarstw domowych
w tym: z użytkownikiem gospodarstwa rolnego
4045
2583 2885
4921 3000 Liczba ludności ogółem
w tym: w gospodarstwach z użytkownikiem gospodarstwa rolnego
13977
9551 11001
15485 10580 Powierzchnia użytków rolnych gospodarstw
indywidualnych w tym: odłogi i ugory
- 6965 1368
10665 1531 - brak danych
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NSP 1988, 2002 i PSR 1996
POZAROLNICZĄ DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA
Z badań przeprowadzonych przez wielu autorów, m.in. J. Jakóbczyk-Gryszkiewicz (1998) wynika, że gminy podmiejskie są współcześnie obszarami o największej aktywności gospodarczej. Z racji położenia gmina Niemce jest obiektem zainteresowania inwestorów pochodzących z Lublina. Obserwowany rozwój przedsiębiorczości dotyczy pozarolniczych form aktywności gospodar-czej, widocznych przede wszystkim w sferze usługowej, produkcyjnej, budow-lanej i rekreacyjnej. Znajduje to odzwierciedlenie w dość dużej liczbie pod-miotów gospodarczych - 838 podmioty, co w przeliczeniu na 1000 mieszkańców daje wskaźnik 54. Większość zarejestrowanych firm, podobnie jak na innych obszarach Polski (Skawińska, Tkocz 1995), działa w sektorze usługowym, przede wszystkim w handlu hurtowym i detalicznym, przetwór-stwie płodów rolnych, w branży budowlanej. Lokalizacja działalności gospo-darczej następuje przede wszystkim w ośrodku gminnym i wzdłuż szlaków ko-munikacyjnych. Umożliwia to dość szybkie połączenie z sąsiadującym miastem.
Do największych przedsiębiorstw w gminie należą: usytuowane w miejsco-wości gminnej Przedsiębiorstwo Produkcji Materiałów Budowlanych, Orlen-Petroprofit, Agencja Rezerw Materiałowych, Zakład Pol-Skone, Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa, Wytwórnia Makaronów As Babuni, Carbo s.c., znajdująca się w Elizówce Lubelska Giełda Rolno-Ogrodnicza, Skład Materiałów w Eli-zówce, Przedsiębiorstwo Ogrodnicze w Leonowie, Przedsiębiorstwo Wielo-branżowe Galwanex w Jakubowicach, Masarnia z ubojnią Ryjek, w Nasutowie, Zakład Przetwórstwa Mięsnego Dacor w Woli Niemieckiej, Agricola w Ciecie-rzynie. Wytwórnia Wina i Napojów Cristel.
Niewątpliwie znaczącym wydarzeniem w ostatnim dziesięcioleciu, stymu-lującym rozwój gminy Niemce, było utworzenie na jej terenie Lubelskiej Gieł-dy Rolno-Ogrodniczej S.A. Jest to bardzo ważna instytucja przyciągająca nowe inwestycje, która tworzy zarówno nowe miejsca pracy oraz kreuje popyt na