RODZAJE POZAROLNICZEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ NA OBSZARACH WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO

Obszary wiejskie województwa lubelskiego charakteryzuje duża liczba go-spodarstw rolnych. W 2002 r. było ich 280,7 tys., z czego aż 221,7 tys. prowa-dziło wyłącznie działalność rolniczą na obszarze 1481,4 tys. ha, tj. 82,9% ogól-nej powierzchni użytków rolnych. Na jedno gospodarstwo przypadało więc 6,7 ha użytków rolnych. Dość liczna grupa, bo 31,2 tys. gospodarstw, nie pro-wadziła żadnej działalności gospodarczej (tab. 2). Łączna powierzchnia użyt-ków rolnych, będąca w posiadaniu tej grupy gospodarstw wynosiła 63,1 tys. ha,

tj. 4,2% ogólnej powierzchni, a na jedno gospodarstwo przypadało średnio 2 ha użytków rolnych. Natomiast 24,1 tys. gospodarstw, tj. 8,6% ogółu, prowadziło zarówno działalność rolniczą jak i pozarolniczą. Gospodarstwa te obejmowały 185,7 tys. ha, tj. 12,4% ogółu użytków rolnych. Średnia powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwie wynosiła 7,6 ha. Zaledwie 3,6 tys. gospodarstw, tj. 1,3% ogółu, prowadziło działalność wyłącznie pozarolniczą. Skupiały one 7,9 tys. ha użytków rolnych, czyli 0,5% ogółu i na jedno gospodarstwo przypa-dało średnio 2,1 ha użytków rolnych.

Pozarolniczą działalność gospodarcza na obszarach wiejskich województwa lubelskiego prowadzona jest łącznie w 27,7 tys. gospodarstwach rolnych (9,9% ogólnej liczby), cechujących się znacznym zróżnicowaniem przeciętnej po-wierzchni użytków rolnych. Gospodarstwa, w których występuje wyłącznie działalność pozarolniczą są na ogół obszarowo małe. Mieszana działalność przeważa w gospodarstwach większych.

T a b e l a 2. Działalność gospodarcza prowadzona przez rolników na obszarach wiejskich województwa lubelskiego w 2002 r.

Wyszczególnienie Ogółem Średnia Maksy-malna

Minimal-na %

Gospodarstwa rolne

Prowadzące wyłącznie działalność rolniczą

Prowadzące wyłącznie działalność pozarolniczą

Prowadzące działalność rolniczą i pozarolniczą

Nic prowadzące działalności gospodarczej 280723 221760 3622 24144 31197 1454,5 1149,0 18,8 125,1 161,6 4486 3544 146 384 820 4 5 7 371 0 32 20 100,0 79.0 1,3 8,6 11.1 Źródło: obliczenia własne na podstawie Spisu Powszechnego 2002, Urząd Statystyczny w Lublinie, 2003.

Udział gospodarstw prowadzących działalność mieszaną wahał się od 2,8% (Terespol) do 23,1% (Nałęczów). Przestrzenne zróżnicowanie tego wskaźnika dzieli województwo na dwie części: zachodnią i wschodnią (ryc. 2). W części zachodniej skupienia tworzą gminy o wyższych udziałach, bo powyżej 10% go-spodarstw prowadzących działalność rolniczą i pozarolniczą. W części wschod-niej natomiast grupują się gminy o niższych udziałach, poniżej 10%. Wyjątkami są niektóre gminy leżące w sąsiedztwie Białej Podlaskiej, Włodawy, Chełma i Tomaszowa Lubelskiego, charakteryzujące się wyższym niż 10% udziałem.

Badając udział procentowy gospodarstw rolnych, których właściciele pro-wadzą wyłącznie działalność pozarolniczą, można stwierdzić, że znaczny odse-tek, powyżej 2% takich gospodarstw, występuje w 31 gminach, tj.16,1% ogółu (ryc. 3).

Pozarolniczą działalność na obszarach wiejskich woj. lubelskiego 79

Ryc. 2. Udział procentowy gospodarstw rolnych prowadzących działalność rolniczą i pozarolni-czą w ogólnej liczbie gospodarstw, na obszarach wiejskich województwa lubelskiego, 2002 The percentage share of agricultural households running agricultural and non-agricultural activity

per the general number of households in the rural areas of the Lublin voivodship, 2002

Największa aktywność pozarolniczą cechuje rolników na terenach bezpo-średnio sąsiadujących z Lublinem i byłymi miastami wojewódzkie oraz odzna-czających się wysokimi walorami turystycznymi lub położonych w pobliżu gra-nicy państwa. Na uwagę zasługuje większa aktywność ludności rolniczej w gminach północnej części województwa. Ze względu na mało sprzyjające wa-runki przyrodnicze dla rozwoju rolnictwa poszukiwanie dodatkowych, innych niż rolnicze źródeł dochodu, jest tu wręcz koniecznością. Szczególnie mała ak-tywność pozarolniczą ludności wiejskiej charakteryzuje gminy regionu zamoj-skiego, o dominacji funkcji rolniczej, oddalone od dużych miast, o rzadkiej sieci osadniczej.

W strukturze pozarolniczej działalności gospodarczej (tab. 3), prowadzonej w gospodarstwach rolnych przeważa przetwórstwo przemysłowe (23,7% go-spodarstw prowadzących działalność pozarolniczą). Następną pozycję zajmuje działalność handlowa (20,6%), a dalej budownictwo (5,1%), transport (4,5%) i agroturystyka (0,5%). Na uwagę zasługuje duży udział innych tzn. nie wy-szczególnionych w spisie powszechnym rodzajów działalności (40,1%).

T a b e l a 3. Działalność pozarolniczą na obszarach wiejskich województwa lubelskiego w 2002 r.

Wyszczególnienie Ogółem Średnia Maksy-malna

Minimal-na %

Gospodarstwa rolne prowadzące

27766 143,8 528 34 100,0 działalność pozarolniczą: ^{27766 143,8 528 34 100,0} przetwórstwo przemysłowe 6575 34,1 145 3 23,7 handel 5711 29,6 108 7 20,6 budownictwo 1427 7,4 36 0 5,1 transport i magazynowanie 1247 6,5 27 0 4,5 agroturystyka 146 0,8 12 0 0,5

Gospodarstwa rolne prowadzące

działalność w obrębie dwóch 1511 7,8 44 0 5,4 i więcej sekcji

Źródło: obliczenia własne na podstawie Spisu Powszechnego 2002, Urząd Statystyczny w Lublinie, 2003.

Ryc. 3. Udział procentowy gospodarstw rolnych prowadzących wyłącznie działalność pozarolniczą w ogólnej liczbie gospodarstw, na obszarach wiejskich w o j e w ó d z t w a lubelskiego,

2002

T h e percentage share of agricultural households running exclusively non-agricultural activity, per the general number of households in the rural areas of the Lublin voivodship, 2002

Pozarolniczą działalność na obszarach wiejskich woj. lubelskiego 81

Produkcja przemysłowa była prowadzona w 6,6 tys. gospodarstw rolnych (2,3% ogółu gospodarstw rolnych). Odsetek gospodarstw rolnych prowadzą-cych działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego w liczbie gospo-darstw prowadzących działalność pozarolniczą wykazywał znaczne rozpiętości w poszczególnych gminach, wahając się od 4,8% w gminie Ulhówek do 58,3% w gminie Janów Lubelski. Przestrzenne zróżnicowanie udziału procentowego gospodarstw z działalnością przemysłową przedstawia dość specyficzny obraz (ryc. 4). Pod tym względem województwo dzieli się na wyraźnie zaznaczone dwie części: większą północno-wschodnią, oraz mniejszą poludniowo-zachodnią. Pierwsza obejmuje 126 gmin, co stanowi 65,3% powierzchni woje-wództwa. Druga zaś skupia głównie gminy położone na obszarach Wyżyny Lu-belskiej i Roztocza.

Ryc. 4. Udział procentowy gospodarstw rolnych prowadzących działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego w ogólnej liczbie gospodarstw prowadzących działalność

pozarolniczą, na obszarach wiejskich województwa lubelskiego, 2002

The percentage share of agricultural households running their activity within the range of manu-facturing and farm produce processing per the general number of households running

Działalność handlową prowadziło 5,7 tys. gospodarstw (2% ogółu). Biorąc pod uwagę udział procentowy gospodarstw rolnych z działalnością handlową w ogólnej liczbie gospodarstw prowadzących działalność pozarolniczą, można wyróżnić pięć grup gmin (ryc. 5). Najliczniejsza obejmuje gminy, w których gospodarstwa prowadzące działalność handlową stanowią od 15 do 20%. Leżą one głównie w środkowej części województwa. W drugiej, również licznej gru-pie, odsetek takich gospodarstw wynosi od 20 do 25%. Znajdują się one w po-łudniowej i północno-wschodniej części województwa i łączą z kolejną grupą jednostek o udziałach 25-30%. Wysoki udział, powyżej 30%, cechuje 18 gmin

skupionych w północno-zachodniej i południowo-wschodniej części woje-wództwa, przy czym najwyższy udział (43,7%) występuje w gminie Łabunie. Gminy, w których udział gospodarstw prowadzących działalność handlową był poniżej 15% znajdują się głównie w sąsiedztwie Lublina, Chełma i Puław. Wśród tej grupy jest gmina Fajsławice o najniższej wartości - 4,7%.

Ryc. 5. Udział procentowy gospodarstw rolnych prowadzących działalność handlową w ogólnej liczbie gospodarstw prowadzących działalność pozarolniczą, na obszarach wiejskich

województwa lubelskiego, 2002

The percentage share of agricultural households running commercial activity per the general number of households running non-agricultural activity in the rural areas of the Lublin

Pozarolniczo działalność na obszarach wiejskich woj. lubelskiego 83

Działalność w sferze budownictwa występowała w 1,4 tys. gospodarstw, tj. 0,5% ogółu gospodarstw rolnych. Udział procentowy gospodarstw z działalno-ścią budowlaną w ogólnej liczbie gospodarstw rolnych prowadzących działal-ność pozarolniczą wahał się od 0% w gminach Stary Zamość, Tarnawatka, Wy-ryki do 21,2% w gminie Rossosz (ryc. 6).

Działalność transportową i magazynowanie prowadziło 1,2 tys. gospodarstw (0,4% ogółu). Biorąc pod uwagę udział procentowy gospodarstw rolnych pro-wadzących działalność transportową w ogólnej liczbie gospodarstw prowadzą-cych działalność pozarolniczą, można wyróżnić pięć grup gmin (ryc. 7). Naj-wyższa wartość (17,9%) wyróżnia gminę Łukowa.

Ryc. 6. Udział procentowy gospodarstw rolnych prowadzących działalność budowlaną w ogólnej liczbie gospodarstw prowadzących działalność pozarolniczą, na obszarach wiejskich

województwa lubelskiego, 2002

The percentage share of agricultural households running construction activity per the general number of households running non-agricultural activity in the rural areas of the Lublin

Ryc. 7. Udział procentowy gospodarstw rolnych prowadzących działalność transportową i maga-zynowanie w ogólnej liczbie gospodarstw prowadzących działalność pozarolniczą, na obszarach

wiejskich województwa lubelskiego, 2002

The percentage share of agricultural households running transport and storage activity per the general number of households of non-agricultural activity in the rural areas of the Lublin

voivodship, 2002

REGIONALNA STRUKTURA DZIAŁALNOŚCI POZAROLNICZEJ