W celu poznania opinii społecznej dotyczącej funkcjonowania i działalności hospicjów przeprowadziłam badania ankietowe, w których uczestniczyły osoby, które nigdy nie zetknęły się z opieką hospicyjną. Badanie to miało na celu pokazanie stopnia świadomości społecznej dotyczącej znajomości zagadnienia. W badaniach wykorzystałam kwestionariusz ankiety (zob. aneks 2).
Opinia publiczna (opinia społeczna) to ogół poglądów członków lub jego znaczniejszych odłamów na sprawy stanowiące w danym momencie przedmiot ogólnego zainteresowania. Badaniem opinii publicznej zajmuje się socjologia za pomocą metod statystycznych, zwłaszcza sondaży. Według Słownika Języka Polskiego „opinia publiczna” oznacza występujący w społeczeństwie lub jego grupach ogół poglądów dotyczących aktualnie ważnych dla danego społeczeństwa spraw, zwłaszcza prowadzonej przez państwo polityki wewnętrznej i zewnętrznej.
Samo słowo „opinia” używane jest w związku z badaniami opinii publicznej, a jego definicja obejmuje szeroki zakres. Opinia to mniemanie, sąd, przekonanie, pogląd20. Aby uzyskać odpowiedz na pytanie, czy wybrane grupy społeczne biorące udział w badaniu mają wiedzę na temat funkcjonowania hospicjum, przeprowadziłam badania ankietowe wśród 100 osób wybranych losowo, były to osoby, które nigdy nie korzystały (w sposób bezpośredni czy pośredni ) z pomocy hospicjum. Badania zostały przeprowadzone na terenie Chorzowa, Rudy Śląskiej oraz Katowic.
Zwracając się z prośbą o wypełnienie ankiety, spotkałam się z różnymi reakcjami
19 W. Lukas: Medycyna rodzinna a opieka paliatywna (w): K. de Walden- Gałuszko (red): Podstawy opieki paliatywnej. Warszawa 2004, s.266-269.
Zob. także A. Leszczyńska- Rejchert: Pedagogika społeczna wobec problemu starzenia się społeczeństw europy (w): S. Kawula (red): Pedagogika społeczna w perspektywie europejskiej. Olsztyn 2003, s.173-180.
20 http://pl.wikipedia.org/wiki/opinia publiczna. Z dn.25.08.2007.
185
osób, było to zdziwienie, strach, dlaczego taki właśnie temat –hospicjum, to przecież takie smutne, przygnębiające.
Poznanie opinii wiąże się ze społeczną świadomością, którą F. Znaniecki określa jako: idee, wyobrażenia, wiedza ludzi o świecie społecznym, przyrodniczym, o sobie i innych. Typowymi rodzajami świadomości społecznej są teorie nauk przyrodniczych i humanistycznych. Przedmiotem świadomości jest świat społeczny, którego trzon stanowią zależności, wzajemne oddziaływania między myślącymi i działającymi rozumnie jednostkami ludzkimi. Świat społeczny bywa nazywany w socjologii życiem społecznym, bytem społecznym. Wpływ świadomości społecznej na egzystencję społeczną dokonuje się zawsze z udziałem mniej lub bardziej prawdziwej wiedzy21.
Świadomość społeczna jest nie tylko intrygującym zjawiskiem, które można z pożytkiem badać, lecz stanowi także rzeczywistą możliwość dla jednostki chcącej uporządkować zdarzenia swego własnego życia w jakiś sensowny sposób. Żyjemy w epoce, w której ceni się przede wszystkim młodość, sprawność i sukces. Ludzie pozbawieni tych cech przestają się liczyć w ocenie społecznej i czasem również w ocenie własnej. Nieuleczalna choroba, śmierć to zjawisko nieakceptowane społecznie. Naruszają poczucie bezpieczeństwa, wywołują stan niepewności i psychicznego dyskomfortu. Nie potrafimy rozmawiać o śmierci, staramy się myśleć i żyć jakby jej nie było.
Wzory zachowań w sytuacji śmierci składają się na to, co nazywa się postawą społeczną wobec śmierci. Odnosi się ona do określenia miejsca śmierci w życiu danego społeczeństwa i w jego świadomości. Stosunek do śmierci uwarunkowany jest kulturowo i społecznie. Zmienia się wraz z przemianami cywilizacyjnymi22.
Świadomość ludzi jest określona przez świat społeczny za pomocą bezpośredniego uczestnictwa jednostek w określonych rodzajach współdziałania i pracy. Wyobrażenia o świecie społecznym uwarunkowane przez socjalizację pierwotną (dzieciństwo) i wtórną (szkoła, praca). W procesie socjalizacji człowieka niezbędna jest względnie prawdziwa wiedza o sposobach działania i myślenia innych ludzi, która otwiera drogę do udziału we współżyciu. Świadomość społeczna jest wiedzą o powinnościach człowieka wobec innych ludzi. Wskazuje ona na sytuacje, w których interes osobisty, a nawet życie muszą być poświęcone dobru wspólnemu i innym ludziom23.
21 F. Znaniecki: Wstęp do socjologii. Warszawa 1988, s. 12.
Zob. także: P. L. Berger: Zaproszenie do socjologii. Warszawa 1997, s.57- 67.
22 I. Taranowicz, Z. Kawczyńska- Butrym: Śmierć jako zjawisko społeczne (w): I. Taranowicz,
A. Majchrowska, Z. Kawczyńska- Butrym (red): Elementy socjologii dla pielęgniarek. Lublin 2000, s.261.
23 http://www.staff.amu.edu.pl/ S. Kozyr- Kowalski: Świadomość społeczna, uczłowieczenie i ubytowienie wiedzy. Z dn. 25.08.2007
186
Wśród 100 osób, które wzięły udział w badaniu większość stanowiły kobiety- 65, mężczyzn było -34.Kobiety zdecydowanie chętniej wyrażały chęć uczestnictwa
w badaniu.
Rysunek 2. Osoby badane według płci
źródło: badania własne N=100
Rysunek 3. Wiek osób badanych
źródło: badania własne N=100
Blisko jedna czwarta osób badanych należy do przedziału wiekowego (40,50 lat). Niewiele mniej osób było w wieku 30 lat i młodszych.
187
Rysunek 4. Osoby badane według wykształcenia
źródło: badania własne N=100
Przeszło 40% badanych posiadało średnie wykształcenie. Jedna trzecia – wyższe magisterskie albo wyższe zawodowe. 13% ankietowanych edukację zakończyło na poziomie szkoły podstawowej. 11% posiada dyplom zasadniczej szkoły zawodowej. Analizując społeczny wymiar rozwoju opieki hospicyjnej w Polsce związanej z ciągle utrzymującym się wysokim wskaźnikiem zachorowań na choroby nowotworowe, należy zwrócić między innymi uwagę na fakt, iż przystosowanie do nowego ładu społecznego nie może obejść się bez przebudowy systemów wartości, aspiracji i dążeń. Wyniki wielu badań socjologicznych potwierdzają, iż najważniejszym czynnikiem określającym poziom zdolności do zmian, a tym samym poziom możliwości adaptacyjnych jednostek do wciąż nowych wymagań społecznych jest wykształcenie. Rozwój i propagowanie opieki hospicyjnej, wprowadzenie jej zagadnień do edukacji zarówno na poziomie średnim jak i wyższym przyczynia się do wzrostu świadomości społecznej.
Rysunek 5. Osoby badane według deklarowanej wiary
źródło: badania własne N=100
188
Religijna funkcja rodziny jest niejednokrotnie traktowana jako część funkcji socjalizacyjnej, o ile w ramach ogólnego procesu socjalizacji rodzinnej dokonuje się proces socjalizacji religijnej. Wydaje się jednak, że ze względu na szczególny charakter tego rodzaju oddziaływań socjalizacyjnych i rolę socjalizacji religijnej w naszym kręgu kulturowym, warto jest się jej przyjrzeć24. Przekazywanie wartości, norm i wzorców zachowań religijnych w procesie socjalizacji powoduje, że: kiedy człowiek chory i jego rodzina stają w obliczu poważnej choroby lub śmierci, jest większa zdolność do lepszego zmagania się z chorobą wtedy, gdy większe zaufanie pokładają w jakimś systemie wierzeń i praktyk religijnych. Wiara w siłę wyższą, stanowi podstawę do zrozumienia i ustalenia przynależności, daje siłę i odwagę życiową, poczucie bezpieczeństwa, a także możliwość osiągnięcia wewnętrznego spokoju25.
92% ankietowanych osób przywiązywało wagę do swojej duchowości, mimo iż nie zetknęły się w swoim życiu z opieką hospicyjną. Człowiek jako istota społeczna jest naturalnie ukierunkowany na poszukiwanie wartości i to właśnie one mogą stać się istotnym źródłem sensu życia. Poczucie sensu życia tożsame jest z zaangażowaniem w sprawy społeczne, odpowiedzialnością za siebie i innych, chęcią działania na rzecz innych. W takiej perspektywie człowiek uczy się rezygnacji z czegoś, odnosi się ku wartościom wyższym i w ten sposób spełni własną egzystencję26. Można zatem uznać, że kontekst życia religijnego wydobywa specyficzne rozumienie i znaczenie sensu życia, nadając mu w ten sposób szczególny kształt. Bardzo ważną rolę w poszukiwaniu sensu życia po doświadczeniu straty mogą odgrywać wiara bądź filozofia życiowa. Nie oznacza to jednak, że wiara daje ludziom pogrążonym w smutku proste odpowiedzi. Nie jest też prawdą, że ludziom wierzącym łatwiej przychodzi przeżywanie straty bliskiej osoby niż ludziom niewierzącym. Wychodząc jednak z punktu widzenia osoby wierzącej, mamy możliwość umieścić śmierć i cierpienie w szerszej perspektywie. Perspektywa wiary daje możliwość przeżywania straty nie tylko z punktu widzenia własnej historii życia. Wiara gromadzi ludzi w społecznościach religijnych, w których doświadczają opieki i wsparcia27.
Nowoczesna opieka paliatywna, dynamicznie rozwijająca się zarówno jako dziedzina medycyny, a także ruch społeczny, wyrosła w oparciu o pomoc nieuleczalnie chorym na nowotwory. Okres terminalny, charakteryzujący się postępującym, pomimo
25 D. Adams: Nasza duchowość i określenie sposobu w jaki rozpoznajemy potrzeby duchowe (w): B. L. Block, W. Otrębski (red): Człowiek nieuleczalnie chory. Lublin 1997, s. 64.
26 P. Stawiarska: Wymiar Neotyczno- Duchowy i jego znaczenie dla zdrowia jednostki na przykładzie wolontariuszy pracujących w hospicjum (w): D. Kubacka- Jasiecka, T.M. Ostrowski (red): Psychologiczny wymiar zdrowia, kryzysu i choroby. Kraków 2005, s.40.
27 M. Kriese: Smutek strata żałoba. Jak sobie z nimi radzić? Jak pomóc innym?. Radom 2004, s.275.
189
adekwatnego leczenia, procesem chorobowym, dotyczy jednak nie tylko nowotworów, ale każdej chorobie wiodącej do zgonu, niezależnie od rozpoznania.
Rysunek 6. Grupy osób które objęte opieką są hospicyjną w opinii respondentów
źródło: badania własne N=100
Z odpowiedzi respondentów wynika (84 uczestników badania ), że hospicja obejmują opieką chorych umierających z powodu choroby nowotworowej.
31 ankietowanych uważało, że działalność hospicyjna skupia się na sprawowaniu opieki nad przewlekle chorymi. 4 ankietowanych stwierdziło, że osoby korzystające z pomocy hospicjów uległy wcześniej urazom komunikacyjnym albo poddane były reanimacji. Większość uczestników badań poprawnie rozpoznało rodzaj schorzeń będących przedmiotem opieki hospicyjnej.
Wobec oczekiwanego wzrostu liczy osób w wieku podeszłym i zwiększenia oczekiwanej liczby zgonów rośnie świadomość wad systemu opieki medycznej skupionego głównie na leczeniu przez hospicja chorych w terminalnej fazie choroby.
Zapewnienie właściwej jakości opieki wymaga uwzględnienia potrzeb ludzi starych.
Szczególnego znaczenia nabiera potrzeba zrozumienia, wsparcia dla zapewnienia pomocy, poczucia bezpieczeństwa i miłości, szczególnie gdy więzy społeczne są ograniczone i nie zaspakajają tych potrzeb28.
28 K. de Walden- Gałuszko: Ocena jakości opieki paliatywnej w teorii i praktyce. Gdańsk 2000, s.56.
190
Z danych epidemiologicznych wynika, że większość zgonów jest konsekwencją chorób nienowotworowych, głównie niewydolności oddechowej, krążenia i demencji. Przewiduje się, że przyrost zachorowań na te schorzenia w nadchodzących latach będzie większy niż nowotworów złośliwych29. Obecnie chorzy przewlekle umierają zwykle poza domem: w szpitalach i domach pomocy społecznej, bez dostępu do specjalistycznej opieki hospicyjnej, pomimo że profil dolegliwości jest zbliżony do chorych na nowotwory.
Rysunek 7. Istota instytucji hospicjum w opinii respondentów
źródło: badania własne N=100
Wśród respondentów 19 odpowiedziało, że hospicjum jest oddziałem szpitalnym dla umierających. Nikt z respondentów nie wiązał pojęcia hospicjum z przytułkiem dla bezdomnych albo domem opieki społecznej. Także żaden z badanych nie przyznał, że nie zna określenia „hospicjum”. Celem odpowiedzi na pytanie badawcze było uzyskanie odpowiedzi, czy osoby ankietowane rozpoznają istotę instytucjonalnej organizacji hospicjów. Za prawidłowe wskazania uczestników sondażu uznawano te, które definiowały hospicjum jako opiekę nad chorym u kresu życia i w tym przypadku stwierdzono 63 prawidłowych odpowiedzi albo medyczną opiekę domową nad ciężko chorym, sprawowaną przez zespół wolontariuszy i tutaj uzyskano 56 prawidłowych odpowiedzi.
29 T. Grądalski: Czy hospicjum powinno obejmować opieką także ludzi umierających z powodu schorzeń innych niż nowotwory złośliwe? (w): Hospicjum w służbie umierającym. Materiały z VI Konferencji . Częstochowa 2002, s.118.
191
Rysunek8. Charakter pomocy hospicjum w opinii respondentów
źródło: badania własne N=100
98 badanych osób postrzegało charakter przedmiotowego wsparcia.
Stwierdzają, że hospicja udzielają wszechstronnej opieki chorym umierającym i ich rodzinom. Zaledwie jedna osoba uważa, że hospicja pomagają w adopcji dzieci. 5 osób ankietowanych uważało, że hospicja zajmują się wypożyczaniem sprzętu ortopedycznego. Należy zwrócić uwagę, że hospicja posiadają w swojej strukturze organizacyjnej także wypożyczalnię sprzętu ortopedycznego. Ważne jest to, że sprzęt ten dla chorych objętych opieką jest wypożyczany bezpłatnie. W zakres takiego sprzętu wchodzą także łóżka wielofunkcyjne oraz koncentratory tlenu, które są wykorzystywane tylko w opiece hospicyjnej.
Człowiek umierający w każdych warunkach: w domu, szpitalu, domu opieki, oddziale pielęgnacyjnym ma prawo do dostępu do fachowej opieki hospicyjnej, opartej na zasadach etyki medycznej. Wydaje się, że istnieją dwie zasadnicze bariery utrudniające ten dostęp: niedostateczna wrażliwość personelu medycznego połączona z nieznajomością zasad opieki hospicyjnej, a także trudności w określeniu rzetelnych wyznaczników rozpoczęcia fazy terminalnej choroby nowotworowej.
Zawsze powinno obowiązywać podejście indywidualne, oparte na rzetelnej wiedzy
192
o przebiegu zaawansowanej fazy choroby z wielowymiarowym uwzględnieniem potrzeb chorego. Wyzwaniu temu może sprostać jedynie hospicyjny zespół interdyscyplinarny.
Rysunek 9. Opinie respondentów na temat sposobu uzyskiwania pomocy hospicjum
źródło: badania własne N= 100
Właściwym sposobem uzyskania pomocy ze strony hospicjum jest zgłoszenie telefoniczne, tak odpowiedziało 46 respondentów oraz na podstawie skierowania od lekarza rodzinnego lub specjalistę i tak odpowiedziało 67 badanych. 2 badane osoby błędnie utrzymywały, że warunkiem uzyskania pomocy ze strony hospicjum jest dokonywanie wpłat.
Przyjęcie chorych do poradni opieki paliatywnej oraz pod opiekę zespołu domowej opieki hospicyjnej odbywa się w oparciu o rozpoznanie u nich okresu terminalnego w chorobie niepoddającej się leczeniu przyczynowemu.
W uzasadnionych sytuacjach klinicznych (trudne do złagodzenia objawy) opieką zostają objęci również chorzy aktywnie leczeni paliatywnie. Dotyczy to chorych z trudno poddającymi się kontroli objawami występującymi w przebiegu postępujących, zagrażających życiu schorzeń nowotworowych30. Ważną zasadą przyjmowania chorych na stacjonarny oddział opieki hospicyjnej jest przyjęcie po konsultacji lekarza rodzinnego lub lekarza zespołu domowej opieki hospicyjnej.
Lekarze rodzinni oraz specjaliści powinni powiadamiać potrzebujących chorych i ich bliskich o możliwości korzystania z wszechstronnej, specjalistycznej pomocy zespołów opieki hospicyjnej w najtrudniejszym okresie choroby.
30 J. Pyszkowska: Organizacja Opieki paliatywnej (w): K. de Walden- Gałuszko (red): Podstawy opieki paliatywnej. Warszawa 2004, s.279.
193
Rysunek 10. Właściwa forma opieki nad chorym terminalnie w opinii respondentów
źródło: badania własne N=100
65 osób odpowiedziało, że najlepszą formą opieki nad chorym umierającym jest hospicjum stacjonarne, 55 uczestników badania stwierdziło, że najkorzystniejsza jest opieka domowa.
Śmierć w domu daje między innymi możliwość wpływu na własną jakość życia.
Tymczasem dominująca jest tendencja do przenoszenia chorych umierających do szpitali i placówek opiekuńczych31.
Tylko 10 respondentów wskazywało na oddziały opiekuńczo-pielęgnacyjne. Na oddział szpitalny, jako właściwe miejsce opieki hospicyjnej, wskazało 7 badanych.
Nikt z respondentów nie stwierdził, że najlepszym miejscem opieki dla osób terminalnie chorych, są domy opieki społecznej. Niewielu lekarzy i pielęgniarek pracujących w zakładach opiekuńczych, posiada fachowe przygotowanie. Chorzy w terminalnej fazie choroby potrzebują kosztownego zaopatrzenia w leki, które w przypadku opieki domowej można otrzymać na podstawie recepty, co nie jest już możliwe w opiece stacjonarnej. Opieka domowa jest najtańszą formą opieki, a zarazem umożliwiającą zapewnienie choremu umierającemu właściwej jakości życia. Należy jednak zapewnić możliwość hospitalizacji w celu okresowej opieki nad chorym wtedy, gdy opiekunowie są przemęczeni sprawowaniem opieki domowej.
31 A. Modlińska: Problemy wieku podeszłego w aspekcie oceny jakości opieki sprawowanej nad człowiekiem starym (w): Psychoonkologia nr 6, 2000, s. 44.
194
Rysunek 11. Najkorzystniejsze formy opieki nad chorym u kresu życia w opinii respondentów
źródło: badania własne N=100
Zadaniem hospicjów jest zapewnienie godnych warunków w ciężkiej chorobie aż do śmierci osób otoczonych opieką. Połowa ankietowanych stwierdza, że hospicja mają za zadanie udzielać wsparcia psychoduchowego. Podobna ilość respondentów wskazuje na zapewnienie dobrej jakości życia jako zadanie hospicjów. Tylko dwóch respondentów błędnie uznało, że celem działalności placówek opieki paliatywnej jest wyleczenie z choroby nowotworowej. Nikt nie odpowiedział, że hospicja powinny zajmować się ratowaniem życia. 60 osób wskazało, że najkorzystniejszego wsparcia udziela hospicjum stacjonarne. 66 osób uznało, że zespół hospicjum domowego jest najkorzystniejszą formę wsparcia. 10 uczestników badań uznało, że najlepszą formą opieki jest pomoc oddziału onkologicznego. 11 osób uważa, że oddział opiekuńczo-pielęgnacyjny dostarcza najkorzystniejszego wsparcia. 3 osoby badane wskazały na lekarza rodzinnego, a 1 na pielęgniarkę środowiskową.
W przeprowadzonym badaniu opinii społecznej na temat działalności hospicjum uzyskane odpowiedzi wskazywały na znajomość specyfiki tych placówek tj. hospicjum domowego i stacjonarnego. Respondenci udzielali trafnych odpowiedzi, dotyczących zarówno form sprawowania opieki jak i osób objętych opieką hospicjum.
Na terenie miast, na których przeprowadziłam badanie ankietowe od ponad 10 lat prowadzą swoją działalność hospicja domowe. Placówki te każdego roku biorą udział w programie „Pola Nadziei”. Program „Pola Nadziei”, który został stworzony przez Fundację Marie Curie Cancer Care z Edynburga w Wielkiej Brytanii, pomagającą nieuleczalnie chorym na raka. Celem programu jest uzyskanie środków na potrzeby
195
hospicjów i propagowanie idei opieki hospicyjnej w społeczeństwie i utrzymanie hospicjów32. W ramach tej corocznej kampanii, oprócz zbierania środków finansowych przeznaczonych na utrzymanie ośrodków opieki domowej jak i stacjonarnej (należy tutaj zaznaczyć, że kontrakty z Narodowym Funduszem Zdrowia pokrywają jedynie 40% kosztów ponoszonych przez hospicja, pozostałe fundusze są zdobywane we własnym zakresie), wolontariusze przeprowadzają prelekcje, wykłady w szkołach gimnazjalnych, średnich propagując ideę hospicyjną.
Jest to forma działalności przyczyniająca się do wzrostu świadomości społeczeństwa miasta, a także wpływa na kształtowanie postaw młodego pokolenia. Młodzież tych szkół bierze czynny udział w przeprowadzanych kwestach, organizuje koncerty, z których całkowity dochód także jest przeznaczony na działalność hospicjów.
Postawa osób zaangażowanych w ruch hospicyjny niewątpliwie wpływa pozytywnie na kształtowanie postaw zarówno młodego pokolenia, ale także na starszych mieszkańców miasta. Doceniają oni przede wszystkim fakt, że opieka jest bezpłatna, a osoby, które ją świadczą są profesjonalistami w swojej dziedzinie (efekty w leczeniu bólu, pomoc nie tylko choremu, ale i jego rodzinie. Organizowanie opieki nad dziećmi. Dofinansowanie podręczników szkolnych lub w przypadku trudnej sytuacji finansowej całkowite pokrycie kosztów, wyjazdy na kolonie letnie, zimowe, paczki świąteczne. Są to formy pomocy do osiągnięcia pełnoletniości przez dziecko).
Aprobująca postawa mieszkańców miasta i sposób postrzegania placówek hospicyjnych zależy od postawy osób, biorących udział w działalności tych ośrodków od sposobu wypełniania swojej roli społecznej wolontariusza niemedycznego, lekarza, pielęgniarki, psychologa, pedagoga. Każda z tych osób, podejmując się działalności w placówkach hospicjum, musi mieć świadomość, że będzie się spotykał z bardzo trudnymi wyzwaniami, ludzkimi tragediami, gdzie sposób postępowania może pozostać na stałe w pamięci tych, którzy tracą swoich najbliższych. Szerzenie idei hospicyjnej ma na celu uwrażliwienie osób zdrowych na potrzeby ludzi chorych i ich rodzin. Oraz zmianę postaw wobec chorych na raka.
Ważne jest promowanie pomocy dla osób i rodzin, wymagających pomocy w osiąganiu możliwie pełnej aktywności społecznej, współdziałanie z grupami i społecznościami lokalnymi, mającymi na celu rozwijanie w nich zdolności do samodzielnego rozwiązywania własnych problemów, organizowania różnych form pomocy, a także udział w rozwijaniu infrastruktury odpowiadającej zmieniającym się potrzebom społecznym33.
32 http//www.hospicjum.pl z dn. 13.01.2008.
33 A. Kaptacz: Postawy środowiska społecznego wobec chorego w stanie terminalnym (w): pielęgniarstwo w opiece paliatywnej i hospicyjnej. Warszawa 2005, s.222.
196
2.Psychospołeczna sytuacja pacjenta hospicjum i jego rodziny.
Pacjenci w terminalnym etapie choroby znajdują się w sytuacji klinicznej i psychospołecznej, która cechuje się: narastającymi dolegliwościami fizycznymi, postępującym ograniczeniem sprawności ruchowej i związaną z tym izolacją społeczną oraz ograniczeniem dotychczas pełnionych ról społecznych. Reakcje chorych na taki stan rzeczy, będący odpowiedzią na niezaspokajanie ich podstawowych potrzeb, są również dość podobne.
Przez potrzebę należy rozumieć stan dyskomfortu wywołany odczuwaniem braku jakiejś ważnej dla człowieka wartości. Wraz z ogólnym rozwojem psychicznym potrzeby te w ciągu życia podlegają etapowemu rozwojowi34.
Niezależnie od miejsca pobytu chorego (hospicjum domowe, stacjonarne) zawsze należy dokonać skrupulatnej oceny sytuacji i potrzeb chorego. Należy skoncentrować się na somatycznych, psychologicznych i duchowych potrzebach uznawanych za ważne przez samego chorego. Podstawową sprawą w dobrej opiece hospicyjnej jest rozpoznanie rzeczywistych problemów chorego. Uporządkowanie ich i ustalenie ich ważności. Zrozumienie chorego i realne poznanie jego potrzeb wymaga właściwie poświęconego czasu i umiejętności dobrej komunikacji. Tradycyjnie klasyfikuje się potrzeby chorego na biologiczne, psychologiczne, społeczne i duchowe.
Pierwszy „najniższy” etap rozwoju potrzeb człowieka związany jest z rozwojem potrzeb biologicznych (jedzenia, snu, ogólnego komfortu fizycznego).
Cechą charakterystyczną tego okresu jest także potrzeba bezpieczeństwa (opieki, stabilizacji warunków). W miarę wzrastania człowiek wkracza w etap następny, który charakteryzują dwie główne potrzeby: potrzeba poczucia własnej wartości i potrzeba utrzymywania dobrych kontaktów społecznych. Zarówno pierwszy jaki drugi etap mają cechę wspólną, którą jest egocentryzm, czyli traktowanie własnej osoby jako głównego punktu odniesienia we wszystkich relacjach z otoczeniem. Najwyższym poziomem rozwoju osiąganym w drodze do dojrzałości psychicznej jest postawa heterocentryczna, wyrażająca się tym, że człowiek potrafi spojrzeć z dystansu na swoje problemy. Ta zmiana postawy powoduje ewolucję dotychczasowych potrzeb w kierunku ich większej dojrzałości35.
Cechą charakterystyczną tego okresu jest także potrzeba bezpieczeństwa (opieki, stabilizacji warunków). W miarę wzrastania człowiek wkracza w etap następny, który charakteryzują dwie główne potrzeby: potrzeba poczucia własnej wartości i potrzeba utrzymywania dobrych kontaktów społecznych. Zarówno pierwszy jaki drugi etap mają cechę wspólną, którą jest egocentryzm, czyli traktowanie własnej osoby jako głównego punktu odniesienia we wszystkich relacjach z otoczeniem. Najwyższym poziomem rozwoju osiąganym w drodze do dojrzałości psychicznej jest postawa heterocentryczna, wyrażająca się tym, że człowiek potrafi spojrzeć z dystansu na swoje problemy. Ta zmiana postawy powoduje ewolucję dotychczasowych potrzeb w kierunku ich większej dojrzałości35.