Działalność usługowa i handlowa

4.2.2.1. Działalność usługowa

Działalność usługowa jest dominującą formą aktywności gospodarczej na anali-zowanym obszarze. Pod względem prawnym firmy oferujące usługi to najczę-ściej podmioty prowadzone przez osoby fizyczne, aczkolwiek stosunkowo rzad-ko spotkać można spółki prawa handlowego. Świadczone na analizowanym obszarze usługi mają najczęściej charakter materialny (np. naprawy, transport, usługi osobiste) i skierowane są do indywidualnych odbiorców. Pojawiają się usługi o charakterze niematerialnym (np. biura tłumaczeń, agencje ubezpiecze-niowe, usługi finansowe), skierowane są one najczęściej do odbiorców instytu-cjonalnych.

Najliczniejszą, ponad 4 0 % , podgrupę podmiotów usługowych stanowią fir-my remontowo-budowlane (w tym oferujące usługi: murarskie, stolarskie, insta-latorskie, szklarskie, kamieniarskie). Jest to tradycyjnie najliczniejsza podgrupa podmiotów usługowych w tym regionie, ich wysoki udział widoczny był już w latach 1980. Firmy te są najczęściej przedsiębiorstwami rodzinnymi, zatrud-niającymi niewielką liczbę pracowników, a ich działalność rzadko ogranicza się do lokalnego rynku, z reguły jest to teren całego kraju. Drugą pod względem liczebności p o d g r u p ę firm usługowych stanowiła działalność transportowa i mechanika pojazdowa. Usługi przewozowe traktowane były najczęściej jako dodatkowe źródło zarobku dla osób czerpiących główny dochód z rolnictwa, mających samochód przystosowany do przewozu towarów. Ponad 4 3 % pod-miotów prowadzących działalność transportową, we wszystkich analizowanych gminach, wyrejestrowało działalność w lipcu i sierpniu 2004 r. - gdy w związku ze zmianą przepisów rolnicy prowadzący działalność gospodarczą zostali wyklu-czeni z Kasy Rolniczego Ubezpiewyklu-czenia Społecznego i stali się klientami Zakładu Ubezpieczenia Społecznego, gdzie zmuszeni byli do odprowadzania znacznie wyższych składek. W grupie oferującej usługi przewozowe zjawisko wyrejestro-wania działalności, w związku ze wspomnianą zmianą przepisów, było

najbar-dziej widoczne. Nasuwa się pytanie w jakim stopniu obligatoryjna zmiana ubez-pieczyciela39 przyczyniła się do zamknięcia firm, a w jakim przyczyniła się do przesunięcia tej działalności do szarej strefy?

Kolejną grupę usługowych podmiotów gospodarczych stanowią firmy, któ-rych działalność związana jest z rolnictwem. Świadczą one szeroką gamę usług począwszy od napraw sprzętu rolniczego, poprzez skup lub transport produktów rolnych, po szeroko rozumiane doradztwo rolnicze. Podmioty gospodarcze zaj-mujące się tego rodzaju działalnością skoncentrowane są głównie w ośrodkach gminnych i stanowią zaledwie niewielki udział w ogólnej liczbie podmiotów usługowych. Najwięcej podmiotów obsługujących działalność rolniczą zlokali-zowanych jest na obszarach peryferyjnych w zachodniej (gm. Gostynin), wschodniej (Bulkowo) i południowo-wschodniej (Słupno i Sanniki) części ana-lizowanego obszaru. Odsetek firm usługowych wspierających działalność rol-niczą na tym terenie przekracza nawet 50% (ryc. 52).

Usługowa działalność gospodarcza związana z rolnictwem stanowi od 5 % do 2 0 % ogółu podmiotów zlokalizowanych w ośrodkach centralnych. Największą liczbę tego rodzaju firm odnotować możemy w miejscowościach Bulkowo, San-niki, Nowy Duninów, Bielsk i Bodzanów. Lokalizacja ta ułatwia dostęp poten-cjalnym klientom z całego obszaru gminy, a często również z obszarów sąsied-nich.

Poza firmami budowlanymi i transportowymi najczęściej na omawianym terenie występują usługi krawieckie, szklarskie, fryzjerskie/kosmetyczne, tapicer-skie, artystyczne i weterynaryjne.

Podmioty oferujące usługi odbiorcom instytucjonalnym, ze względu na brak odpowiedniego rynku zbytu, stosunkowo rzadko pojawiają się w regionie. Nieli-czne, związane głównie z usługami finansowymi (biura rachunkowe, filie i od-działy banków), informatycznymi, reklamowymi i obsługą nieruchomości - kie-rują swoją ofertę również do osób fizycznych. Występują one głównie tam, gdzie koncentrują się podmioty gospodarcze (lokalne centra gmin) i jest dostęp d o rynku Płocka (tzw. obszar rdzeniowy strefy podmiejskiej). Realizacja usług spe-cjalistycznych, skierowanych zarówno do odbiorców indywidualnych, jak i instytucjonalnych, najczęściej ma miejsce w Płocku.

4.2.2.3. Działalność handlowa

Po wprowadzeniu zasad gospodarki rynkowej po 1989 r. działalność handlowa należała do najdynamiczniej rozwijających oraz najszybciej rozprzestrzeniających się form aktywności gospodarczych w kraju. Zjawisko to dotyczyło również

3 9 Obligatoryjna zmiana ubezpieczyciela społecznego, której doświadczyli rolnicy prowadzący działalność gospodarczą w 2004 r., została dwa lata później uznana przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodną z Konstytucją RP.

143

Rye. 52. Podmioty gospodarcze o profilu usługowym w regionie Rocka w 2004 r. A - usługowe pod-mioty gospodarcze: 1 - niezwiązane z rolnictwem, 2 - związane z rolnictwem, B - szlaki komunikacyjne. Źródło: opracowanie własne na podstawie gminnych rejestrów podmiotów gospodarczych.

Service enterprises in Płock region in 2004. A - service enterprises: 1 - with non-agricultural profile, 2 - with agricultural profile, B - transportation routes. Source: Author's own elaboration based on data from communal registers.

regionu Płocka, a udział podmiotów handlowych w strukturze firm w 1989 r. był wyższy niż w innych regionach kraju. W 2004 r. najczęściej spotykaną prawną formą działalności handlowej były podmioty prowadzone przez osoby fizyczne. Ponadto spotkać można spółki oraz spółdzielnie handlowe.

Dominują podmioty handlu detalicznego, ze stosunkowo niedużym zaple-czem podmiotów zajmujących się handlem hurtowym. Działalność handlowa oparta jest głównie na sklepach spożywczych. Rzadziej spotkane są placówki wielobranżowe i oferujące towary przemysłowe. Inną występującą na całym ana-lizowanym obszarze formą działalności handlowej, są stacje benzynowe oraz punkty sprzedaży gazu propan-butan. Podmioty handlowe nastawione są głów-nie na obsługę lokalnego rynku.

W 2003 r. na badanym terenie zatrudnione były średnio 2,2 osoby w jednej placówce handlowej. Wskazuje to, że większość podmiotów handlowych to

nie-wielkie jednostki oparte na samozatrudnieniu prowadzących je osób oraz człon-ków ich rodzin.

Największymi jednostkami handlowymi, pod względem zatrudnionych pra-cowników, są spółdzielnie gminne „Samopomoc Chłopska", które znajdują się m.in. w Sannikach, Szczawinie Kościelnym, Gąbinie, Słupnie i Gostyninie. Poza sklepami w ramach spółdzielni funkcjonują również zakłady produkcyjne zajmujące się produkcją żywności (m.in. piekarnia w Szczawinie Kościelnym, wytwórnia wód gazowanych Gąbin).

Na badanym obszarze znajdują się 3 sklepy ogólnopolskiej sieci handlowej POLOmarket. Zlokalizowane są w Gąbinie, Drobinie oraz Bielsku, a więc miej-scowościach o dużej liczbie mieszkańców, oddalonych od Płocka. Są to sklepy małe i średniej wielkości o powierzchni handlowej nieprzekraczającej 100 m2. Stanowią one jedynie działalność uzupełniającą w stosunku do POLOmarketów w Płocku (8 sklepów) i Gostyninie (2 sklepy).

Uzupełnieniem lokalnej oferty handlowej są targowiska gminne. Każda z gmin ma na swoim obszarze co najmniej jedno tego typu miejsce. Targowiska związane są ze specyficznym, jednakże bardzo popularnym sposobem prowadze-nia działalności handlowej jakim jest tzw. handel okrężny, czyli sprzedaż obwo-źna, obnośna lub z ruchomych stoisk, zlokalizowana najczęściej na targowisku gminnym lub poza nim (Dz.U., 1991 nr 80 poz. 350). Handel okrężny był szczególnie popularną (najczęściej rejestrowaną) formą działalności w pierwszej połowie lat 1990. Sprzedaż artykułów spożywczych, odzieży oraz artykułów przemysłowych, stanowiły najczęściej deklarowany rodzaj handlu okrężnego (ryc. 53). Niektórzy autorzy sugerują, iż ta forma działalności często funkcjo-nowała w ramach tzw. szarej strefy (Powęska 2004, 2007), jednakże duża liczba podmiotów wpisanych do rejestrów gminnych wskazywać może iż skala tego zjawiska nie była aż tak duża, jak się powszechnie uważa.

Nowe inwestycje budowlane, wykorzystywane do celów handlowych bądź usługowych, powstają głównie w ośrodkach gminnych, wzdłuż głównych szla-ków komunikacyjnych oraz w bezpośrednim sąsiedztwie Płocka. Ogólny bilans inwestycji budowlanych z przeznaczeniem zarówno na działalność handlową, jak i usługową, na terenie otaczającym Płock, wypada na korzyść działalności handlowej. Nieco inaczej przedstawia się sytuacja w lokalnych centrach gmin-nych. Cały teren podzielony jest wzdłuż linii Wisły. Nieznaczna przewaga inwestycji przeznaczonych na działalność handlową charakteryzuje obszar na północ od rzeki, natomiast budynki przeznaczone na działalność usługową prze-ważają po jej południowej stronie. W większości gmin nowe budownictwo związane z handlem lub usługami skupione jest w lokalnych centrach. Rozpro-szony charakter zabudowy handlowej (wraz z towarzyszącą jej, lecz mniej liczną zabudową usługową) zaobserwować można głównie na terenie gmin z

rozwinię-145

Rye. 53. Działalność handlowa w regionie Płocka w 2004 r. A - handlowe podmioty gospodarcze: 1 - handel okrężny, 2 - pozostała działalność handlowa, B - szlaki komunikacyjne. Źródło: opracowa-nie własne na podstawie gminnych rejestrów podmiotów gospodarczych.

Retail enterprises in Ptock region in 2004. A - retail enterprises: 1 - circular retail, 2 - other retail activity. B - transportation routes. Source: Author's own elaboration based on data from communal registers.

tymi f u n k c j a m i rckrcacyjno-wypoczynkowymi (Łąck, N o w y D u n i n ó w , północna część gminy Gostynin); (ryc. 54).

Jedynie niewiele ponad 11% analizowanych działalności gospodarczych zlo-kalizowanych jest w nowych, specjalnie wybudowanych do tego celu budyn-kach. W większości przypadków działalność usługowa prowadzona jest w adap-towanych do tego celu zabudowaniach lub wydzielonych pomieszczeniach budynków mieszkalnych i gospodarczych. Niektóre rodzaje działalności usługo-wych (np. usługi budowlane) nie wymagają specjalnie wydzielonych pomiesz-czeń, gdyż wykonanie usługi odbywa się w miejscu wskazanym przez klienta. Działalność handlowa, w większości przypadków (od 4 3 % do 80% sklepów w poszczególnych gminach), lokalizowana jest w nowych, specjalnie wybudowa-nych budynkach.

Rye. 54. Nowe budynki z przeznaczeniem na działalność handlową i usługową powstałe w latach 1989-2004. A - nowe budownictwo z przeznaczeniem na działalność: 1 - handlową, 2 - usługową, B - szlaki komunikacyjne. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych powiatowych urzędów architektury w Płocku, Gostyninie i Sierpcu

New buildings designed lor retail and service activity constructed in years 1989-2004. A - new con-structed building designated for: 1 - retail activity, 2 - service activity, B - transportation routes. Source: Author's own elaboration based on registers of Architecture and Construction Departments of Pfock, Sierpc and Gostynin County.