1.2. 2002: 2332144 1.3. 2003: 2301972 1.4. Suma: 6727775
2. Dziedzina: Przeciwdziałanie bezrobociu 2.1. 2001: 530689
2.2. 2002: 893749 2.3. 2003: 77176
2.4. Suma: 2196198 3. Dziedzina: Zdrowie 3.1. 2001: 232340 3.2. 2002: 128693 3.3. 2003: 107621 3.4. Suma: 468654
4. Dziedzina: Sytuacja bytowa 4.1. 2001: 3397953
4.2. 2002: 4853590 4.3. 2003: 4258661 4.4. Suma: 12510204
5. Dziedzina: Bezpieczeństwo 5.1. 2001: 252942
5.2. 2002: 249074 5.3. 2003: 255212 5.4. Suma: 757228 6. Dziedzina: Kultura 6.1. 2001: 326800 6.2. 2002: 365124 6.3. 2003: 318663 6.4. Suma: 1010587
7. Dziedzina: Wiedza wśród i o społeczności romskiej 7.1. 2001: 200220
7.2. 2002: 232820 7.3. 2003: 170220 7.4. Suma: 603260 8. Dziedzina: Łącznie 8.1. 2001: 7034603 8.2. 2002: 9055194 8.3. 2003: 8184109 8.4. Suma: 24273906 Koniec opisu tabeli 3.
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań z realizacji Pilotażowego programu rządowego na rzecz społeczności romskiej w województwie małopolskim na lata 2001-2003.
Jeśli chodzi o działania związane z przeciwdziałaniem bezrobociu, to kwota, jaką przeznaczono na ten cel, jest trzecią pod względem wysokości przyznanych dotacji.
Następne są działania z zakresu kultury, bezpieczeństwa oraz działania służące upowszechnianiu wiedzy o i wśród społeczności romskiej oraz poprawę zdrowotności.
Jednak w sprawozdaniu z realizacji programu nie wyszczególniono rodzajów zadań i kwot, jakie wydano na ich realizację.
Wykonawcą 98 procent zadań były jednostki samorządu terytorialnego. Tylko jedna organizacja romska [przypis 304] uczestniczyła w programie, realizując cztery zadania z dziedziny edukacji (zatrudnienie nauczycieli wspomagających i asystentów romskich w szkołach), zdrowia (pomoc medyczna i doraźna dla Romów), kultury (zorganizowanie wieczoru romskiego) oraz wiedzy wśród i o społeczności romskiej (utworzenie stanowiska pełnomocnika do spraw Romów).
Temat pilotażowego programu podjęto w raporcie Komisji Europejskiej z 2002 roku oceniającym przygotowanie Polski i innych krajów kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej.
Str. 96
Wówczas pozytywnie oceniono jego realizację, jednakże podkreślono, że wdrażanie programu zostało ograniczone z powodu niedostatecznego finansowania ze środków budżetowych [przypis 305]. Ponadto pomocą w ramach programu została objęta tylko jedna z czterech zamieszkujących Polskę grup romskich, na co zwrócono uwagę w Raporcie Komisarza Praw Człowieka Rady Europy Alvara Gil-Robles’a [przypis 306]. Z kolei w raporcie przygotowanym przez European Roma Rights Center (ERCC)
stwierdzono, że, z jednej strony, zaangażowanie w proces tworzenia programu organizacji romskich, pozarządowych, a także władz lokalnych było innowacyjnym i pozytywnym przejawem polityki rządu polskiego wobec Romów. Z drugiej strony, według ERCC nie wypracowano strategii, której celem byłoby uświadomienie opinii publicznej oraz
przedstawicielom władz lokalnych potrzeby realizacji programu dla Romów tak, aby nie pogorszyć stosunków pomiędzy Romami i nie-Romami [przypis 307]. Na relacje obu społeczności w kontekście funkcjonowania programu zwróciła uwagę Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Zdaniem jej przedstawicieli program pogorszył stosunki lokalnych
społeczności w Małopolsce, czego dowodem była rosnąca liczba konfliktów pomiędzy Romami i nie-Romami na tym obszarze [przypis 308].
Ogólnie realizacja programu spotkała się ze zróżnicowanymi opiniami. Z jednej strony doceniono fakt podjęcia inicjatywy rządowej zmierzającej do poprawy sytuacji mniejszości
romskiej, pozytywnie oceniono również osiągnięcia w zakresie edukacji, ale z drugiej strony zwracano uwagę na brak sukcesów w innych dziedzinach programu, słabą współpracę pomiędzy władzami lokalnymi a organizacjami romskimi, a także brak ewaluacji jakościowej programu.
4.3.4. Fundusze przedakcesyjne a Romowie
W roku 1993 w Kopenhadze Rada Europejska podjęła decyzję dotyczącą możliwości przystąpienia do Unii Europejskiej państw Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Polski [przypis 309]. Warunkiem prawidłowego przebiegu procesu akcesyjnego było spełnienie przez te kraje szeregu warunków, nazwanych kryteriami kopenhaskimi [przypis 310].
Należały do nich zobowiązania polityczne, w tym respektowanie praw człowieka oraz poszanowanie i ochrona praw mniejszości narodowych i etnicznych, ekonomiczne i prawne.
Str. 97
Narzędziem wspomagającym reformy ustrojowe, a tym samym prawidłowy proces integracji ze Wspólnotami Europejskimi były programy przedakcesyjne, z których mogły skorzystać kraje kandydujące. Jednym z nich był program ISPA, w ramach którego
możliwe było uzyskanie pomocy w dziedzinie transportu i środowiska. O wsparcie działań służących dostosowaniu sektora rolnego i obszarów wiejskich do państw UE można było się ubiegać na podstawie programu ISPA. Trzecim i najważniejszym programem
bezzwrotnej pomocy Unii Europejskiej dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej był program PHARE (Poland and Hungary: Assistance in Restructuring Economies), ustanowiony na mocy decyzji Rady Europejskiej z 23 grudnia 1989 roku. Początkowo program miał wspierać reformy na Węgrzech i w Polsce, jednak w miarę rozwoju procesów transformacji w krajach Europy Środkowo-Wschodniej zasięg programu znacznie się poszerzył, obejmując nowe państwa. W roku 1997 zmodyfikowano cele i zasady programu oraz przekształcono go w instrument pomocy przedakcesyjnej. Zgodnie z nowymi postanowieniami, program PHARE został skierowany do dziesięciu państw kandydujących: Polski, Węgier, Czech, Słowacji, Litwy, Łotwy, Estonii, Rumunii, Bułgarii oraz Słowenii. Najwięcej środków finansowych otrzymała Polska (w latach 1990-2003 całościowy budżet PHARE dla Polski wyniósł prawie cztery miliardy euro). Rok 2003 był ostatnim rokiem funkcjonowania programu w krajach starających się o członkostwo w Unii Europejskiej [przypis 311].
Program PHARE składał się z kilku priorytetów, w ramach których można było się ubiegać o wsparcie. Były to:
1. budowa instytucji i wsparcie inwestycyjne;
2. spójność społeczno-gospodarcza;
3. program współpracy przygranicznej;
4. konkurs małych grantów (środki finansowe dla organizacji pozarządowych oraz innych organizacji non-profit przeznaczone na wsparcie projektów z zakresu informowania o UE w Polsce);
5. PHARE Access 2000 – adresowany do organizacji pozarządowych w obszarze ochrony środowiska, sektorze społecznym i wspieraniu rozwoju gospodarczego [przypis 312].
Kluczowe znaczenie, jeśli chodzi o działania adresowane do społeczności romskiej, miał PHARE Access 2000, bowiem projekty realizowane w sektorze społecznym miały być kierowane do grup z różnych względów zagrożonych wykluczeniem (mniejszości etniczne i religijne, niepełnosprawni, rodziny patologiczne, dzieci odrzucone, bezrobotni) [przypis 313]. Projekty skierowane do Romów były realizowane głównie przez instytucje oraz organizacje nieromskie.
Str. 98
Należy dodać, że był to czas, w którym nie było wielu zarejestrowanych i działających organizacji romskich. Poza tym procedury aplikacyjne i wymogi, które należało spełnić (między innymi wkład własny do budżetu projektu), powodowały, iż o dofinansowanie starały się organizacje i instytucje posiadające własny budżet i wyspecjalizowaną kadrę.
Jedną z instytucji, która otrzymała wsparcie na działania adresowane do Romów, było Małopolskie Towarzystwo Oświatowe w Nowym Sączu. W ramach projektu
zorganizowano cykl szkoleń i warsztatów dla liderek z organizacji romskich z Czech, Kosowa, Macedonii, Mołdowy, Polski, Serbii, Słowacji i Rumunii oraz przedstawicielek Stowarzyszenia Innowatorów Społecznych Ashoka (organizacji skupiającej osoby kreatywne i zaangażowane społecznie). Celem spotkań i warsztatów była wymiana doświadczeń między romskimi i nieromskimi kobietami z różnych krajów działającymi na rzecz społeczności romskiej [przypis 314].
Kolejnym projektem, na który warto zwrócić uwagę, był projekt dla asystentów i liderów romskich realizowany przez Pracownię Psychologiczną „Omega” w Nowym Sączu.
Beneficjentami byli Romowie z całej Polski. Celem projektu było przeszkolenie wybranych przedstawicieli społeczności romskiej planujących pracę asystenta romskiego w szkole.
Innym projektem realizowanym przez tę samą instytucję był projekt Czy my się znamy?.
Dotyczył on problemu dyskryminacji i nietolerancji w Polsce. W ramach tej inicjatywy prowadzone były zajęcia warsztatowe dla nauczycieli w zakresie psychopedagogiki oraz interaktywnych metod nauczania. Rezultatem tego szkolenia było opracowanie
scenariusza sześciu godzinnych zajęć dotyczących rasizmu, dyskryminacji i nietolerancji oraz zajęć poświęconych historii i kulturze Romów [przypis 315].
Analizując założenia wspomnianych przykładowych projektów, nie napotkałam informacji ani na temat udziału Romów w pracach związanych z realizacją projektów, ani informacji dotyczącej tego, jak grantobiorcy docierali do beneficjentów – przedstawicieli społeczności romskiej. Tylko jeden projekt w ramach PHARE był realizowany przez organizację romską – dotyczył on promocji integracji europejskiej wśród społeczności romskiej i był wdrażany przez Stowarzyszenie Romów w Polsce z siedzibą w Oświęcimiu. Zorganizowano między innymi cykl spotkań ze starszyzną i lokalnymi liderami romskimi, których celem było informowanie o zaletach płynących z członkostwa Polski w strukturach europejskich oraz przygotowanie tych osób do przekazywania informacji w swoich środowiskach.
Str. 99
5. ROMOWIE W UNII EUROPEJSKIEJ