1 K. Bąkowski, Dawne cechy Krakowskie, Kraków 1903.
2 Ostatnio publikowane monografie dziejów Śląska, także nie poświęciły tej kwestii zbyt wiele miejsca. Por.: W. Korta, Historia Śląska do 1763 roku, Warszawa 2003, s. 362-373; Historia Śląska, pod red. M. Czaplińskiego, Wrocław 2002, s. 184-186; 224-227; Dolny Śląsk. Monografia historyczna, pod red. M. Wrzesińskiego, Wrocław 2006, s. 207-225.
3 W. Surowiecki, O upadku przemysłu i miast Polskich. Uwagi o cechach, Kraków 1861; A. Makowiecki, Przemysł i rzemiosło u nas za dawnych czasów, Warszawa 1876; idem, Przemysł drobny w Królestwie Polskim, Warsza-wa 1879.
4 J. Trembecki, Rzemiosło i cechy w dawnej i współczesnej Polsce, Kraków 1948; K. Tymieniecki, Organizacja Rzemiosła wczesno-średniowiecznego a geneza miast polskich, Warszawa 1955; A. Mączak, H. Samsonowicz, B. Zientara, Z dziejów rzemiosła polskiego, Warszawa 1957
5 Bardziej szczegółowo poddano badaniom jak dotąd schyłek średniowiecza, czego przykładem jest praca M. Golińskiego o Wrocławiu: M. Goliński, Socjotopografia późnośredniowiecznego Wrocławia: przestrzeń-podat-nicy-rzemiosło, Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia. T. 134, Wrocław 1997.
6 Jedyna monografia dotyczy XIX i XX wieku. Patrz: J. Boroń, Przemysł i rzemiosło województwa zielonogórskiego w latach 1862-1962, Poznań 1966; Odrębną pracę rzemiosłu garncarskiemu poświęciła B. Kołodziejska patrz:
B. Kołodziejska, Rzemiosło garncarskie w zielonogórskiem, Poznań 1973.
7 O. Wolff, Geschichte der Stadt Grünberg in Niederschlesien von ihrer Entstehung bis zur Einführung der Refor-mation, Grünberg 1848, s. 25-33.
156 Adam Górski
cechow¹ w Bogatyni, wartym odnotowania jest czas nauki u mistrza, który wynosi trzy lata 8. Jak wynika z zachowanych dokumentów przechowywanych w Archiwum Pañ-stwowym w Zielonej Górze, zasady tej przestrzegano jeszcze na pocz¹tku XIX w., pod-czas gdy w pobliskim G³ogowie, œredni pod-czas nauki skrócono do 2 lat. Kolejny zielonogórski historyk August Förster skupi³ siê w swoich studiach nad cechem sukien-ników, utyskuj¹c jednoczeœnie na niewystarczaj¹ce, wrêcz sk¹pe materia³y Ÿród³owe i koniecznoœæ opierania siê na nie zawsze wiarygodnych kronikach 9. O wiele lepiej wygl¹da³a w I po³owie XX w. sytuacja z dokumentacj¹ Ÿród³ow¹ dotycz¹c¹ dzia³alnoœci cechów zielonogórskich w czasach nowo¿ytnych. Jak siê wydaje, dla wspomnianych obu historyków, sprawy gospodarcze by³y o wiele mniej istotne od kwestii politycznych i religijnych. Hugo Schmidt, w wydanej w 1922 r., jak dot¹d najgruntowniejszej, choæ nie pozbawionej drobnych potkniêæ, monografii miasta, kwestii rzemieœlniczej poœwiêci³ znacznie wiêcej miejsca 10. Dziêki nakreœleniu ogólnej sytuacji gospodarczej Œl¹ska, autor stara³ siê ukazaæ rolê zielonogórskiego sukiennictwa. Jednak wydaje siê ona z dzisiejszej perspektywy niewystarczaj¹ca. Historia cechów do po³owy XVII w. jest fragmentaryczna, co znów jest wynikiem braku bazy Ÿród³owej. Schmidt w oparciu o czêœciowo dzisiaj niestety zaginione dokumenty za cztery najwiêksze zielonogórskie cechy uzna³: sukienników, rzeŸników, piekarzy i szewców 11. Na koniec rozdzia³u autor zamieœci³ spis dokumentów zwi¹zanych z miejscowym rzemios³em: g³ownie wilkierze, przywileje i regulaminy poszczególnych cechów 12. Niestety s¹ to tylko regesty pozba-wione szerszego omówienia. Wydaje siê, ¿e w uporz¹dkowan¹ stosunkowo monografiê Schmidta w tym miejscu wkrad³ siê pewien chaos, jakby autor usi³owa³ zamieœciæ w tym miejscu ca³y zgromadzony przez siebie, lecz nie opracowany, materia³ dotycz¹cy cechów. Co ciekawe, porównanie zamieszczonej listy uczniów, czeladników i mistrzów wskazuje, ¿e mia³ on dostêp do dokumentów dzisiaj nie znajduj¹cych siê w posiadaniu Archiwum Pañstwowego w Zielonej Górze. Za bardzo cenny nale¿y uznaæ spis rzemieœl-ników z 1629 r. zamieszczony przez Schmidta, dziêki któremu poznajemy nazwiska ówczesnych mieszkañców naszego miasta 13. Zestawienie dokumentów dostêpnych wspomnianemu autorowi pozwala na bardzo pobie¿n¹ analizê rozwoju rzemios³a w Zielonej Górze. W 1591 r. rada miasta konfirmowa³a artyku³y ko³odziei, których starszymi byli: Valthin Becker i Balthasar Reser 14. Dwa lata póŸniej odnowiono (spalony podczas po¿aru w 1582 r.) wilkierz szewców 15. W 1658 r. pojawia siê w dokumentach istniej¹cy ju¿ cech powroŸników 16. W 1673 r. konfirmowano w Zielonej Górze cech krawców 17. Œlady sporów wewn¹trzcechowych znajdujemy w dokumencie z tego samego roku, kiedy dochodzi do porozumienia pomiêdzy kowalami i œlusarzami 18. W 1716 r. cz³onkowie tego samego cechu prosili burmistrza i radê miasta o odwo³anie
8 Ibidem, s. 29.
9 A. Förster, Aus Grünbergs Vergangenheit. Gesammelte Bilder zur Geschichte der Stadt nach vorhandenen Chroniken und sonstigen Überlieferungen, Grünberg 1900, s. 8-31.
10 H. Schmidt, Geschichte der Stadt Grünberg in Niederschlesien, Grünberg 1922, s. 266-290.
11 Wydaje się to słuszne założenie w obliczu dokumentu dotyczącego pożyczki miejskiej z 1613 roku, w którym oprócz władz miasta podpisują się starsi czterech cechów. Kolejno: sukienników – David Gromann i Hans Fiedler, rzeźników – Hans Arnoldt i Georg Cyrus, piekarzy – Heinrich Pezelth i Georg Richter oraz szewców Balthasar Schönknecht i Barthel Pirscher. Ibidem, H. Schmidt, Geschichte..., s. 464-465.
12 Ibidem, s. 272-278.
Dzieje cechów zielonogórskich... 157
starszych cechowych, bowiem defraudowali oni œrodki zwi¹zku 19. Kolejne dokumenty wskazuj¹ na wzrost liczby samych rzemieœlników jak i ich wiêksz¹ ró¿norodnoœæ (pod koniec XVII w. pojawia siê w dokumentach np. prochownik).
O wiele mniej informacji na temat rzemios³a znajdujemy w przet³umaczonych i opub-likowanych niedawno kronikach Zielonej Góry 20. Na podstawie pojedynczych zapisów mo¿emy jedynie domniemywaæ szczególnego znaczenia cechów w mieœcie, jak choæby w chwili potwierdzania podstêpnie wy³udzonymi pieczêciami dokumentu o podpo-rz¹dkowaniu siê woli Lichtensteina 21. Wojna trzydziestoletnia zapewne tak samo jak w pozosta³ej czêœci Dolnego Œl¹ska spowodowa³a zahamowanie produkcji rzemieœlniczej i emigracjê ludnoœci do Wielkopolski. Pod rokiem 1758 znajdujemy dane na temat produkcji sukienniczej, która wynios³a 632 sztuki sukna o d³ugoœci 24 ³okci i szerokoœci 2 ³okci, co przynios³o dochód nieca³ych 7 tys. talarów 22. Co ciekawe, liczebnoœæ sukien-ników i wysokoœæ produkcji najwyraŸniej nie sz³a w parze z dochodami wszystkich cz³onków cechu, skoro w 1780 r. król pruski przyzna³ miastu zapomogê w wysokoœci 14 tys. talarów na budowê domów dla sukienników 23. Wzrost liczby mieszkañców spowodowa³ wzrost zapotrzebowania na wyroby cechu piekarzy, a co za tym idzie tak¿e na m¹kê. Wed³ug kroniki Johna w 1798 r. by³o 8 m³ynów, których liczbê w nastêpnych latach zwiêkszono o kolejnych piêæ 24.
Pojawia siê pytanie o obraz zielonogórskiego rzemios³a, jaki jawi siê nam w œwietle zachowanych Ÿróde³. Akta cechów zielonogórskich zgromadzone w Archiwum Pañstwowym w Zielonej Górze licz¹ 295 jednostek 25. Wstêpna analiza zamieszczonych tam informacji pozwala na kilka ostro¿nych tez, które winny zostaæ poddane weryfikacji w wyniku dalszych, pog³êbionych badañ.
Jak wynika z nielicznych zachowanych dokumentów wiêkszoœæ cechów zielonogór-skich podlega³o „nadcechowi” wroc³awskiemu i z tej zale¿noœci w wieku XVIII stara³o siê uwolniæ. Z drugiej strony do zwi¹zku zielonogórskiego nale¿eli mistrzowie pracuj¹cy w okolicznych miasteczkach: Nowej Soli, Otyniu, Kroœnie Odrzañskim, Œwiebodzinie i Konotopie. Wydaje siê, ¿e utrzymywano tak¿e intensywne kontakty z G³ogowem.
Przyjêcie na ucznia wymaga³o listu „prawego pochodzenia”, które wystawia³o samo miasto b¹dŸ w³aœciciel, ewentualnie zarz¹dca maj¹tku, w którym dany kandydat siê narodzi³. Sprawa „legalnego urodzenia” czasami stawa³a siê pretekstem nawet do wy-kluczenia z cechu, czego przyk³adem jest sprawa sukienników: Georga (mistrza) i Christopha (czeladnika) Mencke 26. Obaj zostali w 1689 r. wykluczeni z cechu, ich kramy zamkniêto z tytu³u pos¹dzenia o nieprawe pochodzenie, a raczej o informacji, i¿
ich babka urodzi³a pierwsze dziecko przed œlubem. Sprawa opar³a siê najpierw o radê miasta, potem o „Ober-Zech” we Wroc³awiu, a nastêpnie nawet radê miasta Wroc³awia, który przekaza³ sprawê, zgodnie z hierarchi¹, do G³ogowa. Ca³e zamieszanie, w którym po stronie wykluczonych opowiedzia³y siê wszystkie proszone o opiniê strony, za wyj¹tkiem oczywiœcie cechu zielonogórskiego, sta³o siê pretekstem do walki
19 Ibidem, s. 1097.
20 Dawna Zielona Góra. Das alte Grünberg, oprac. J. Dąbrowska-Burkhardt, Zielona Góra 2004; J.G. John, H.A.
Pilz, Kronika lub krótkie opisanie dziejów Zielonej Góry, tłum. J. Kuczer, Zielona Góra 2005.
21 J. G. John, H. A. Pilz, Kronika..., s. 48.
22 Ibidem, s. 80.
23 Ibidem, s. 93.
24 Ibidem, s. 133.
25 Archiwum Państwowe w Zielonej Górze (APZG), Akta cechowe miasta Zielona Góra., por: Informator o zaso-bie Archiwum Państwowego w Zielonej Górze, red.: W. Bujkiewicz, W. Strzyżewski, Zielona Góra 2003, s. 42-45.
26 H. Schmidt, Geschichte..., s. 1095-1096.
158 Adam Górski
o niezale¿noœæ Zielonej Góry od Wroc³awia w myœl zarz¹dzenia cesarskiego z 1669 r. Jak siê wydaje, ostatecznie cech zielonogórski musia³ ulec, jednak stosowa³ metody uprzykrzaj¹ce ¿ycie niechcianym cz³onkom, jak choæby ustalaj¹c podniesienie zwycza-jowych op³aty na 100 florenów, w miejsce wczeœniejszych 10-20.
Nieliczni mistrzowie nale¿eli do cechów pozazielonogórskich, lub nie nale¿eli do
¿adnego. W tym ostatnim przypadku chodzi g³ównie o zawody ma³o popularne w tym mieœcie, jak z³otnik, guzicznik czy papiernik (Krêpa).
¯yciem cechu kierowali starsi (Oberaeltester i Nebenaeltester), którzy odpowiadali za finanse, podpisywali dokumenty i reprezentowali organizacjê przed rad¹ miasta. Jak wynika wiêc ze Ÿróde³ wyboru dwóch starszych cechowych dokonywa³a rada miasta na wniosek zapewne samego cechu. W XVIII w. by³ to urz¹d na tyle szacowny w Zielonej Górze, ¿e na wypadek œmierci jednego z piastuj¹cych tê godnoœæ, nowi kandydaci znaj-dowali siê bardzo szybko, czêsto sami zg³aszaj¹c swoj¹ kandydaturê do burmistrza 27.
Los czeladników oraz uczniów zielonogórskich nie ró¿ni³ siê zapewne od doli ich towarzyszy w innych ówczesnych miastach i oœrodkach. Czas pracy okreœlano niezbyt precyzyjnie od rana do zmroku. Zakaz pokazywania siê na ulicy w stroju roboczym automatycznie wyklucza³ przerwy. Czas nauki w wiêkszoœci przypadków, jak ju¿ wy¿ej wspomniano, trwa³ trzy lata. W sporadycznych przypadkach, wyd³u¿ano go do 4, a w skrajnych nawet do 5. Zielonogórscy uczniowie wybierali siê na nauki do G³ogowa lub Wroc³awia, jednak jak siê wydaje wiêkszoœæ pozostawa³a w mieœcie. Inaczej wygl¹da sprawa czeladników, którzy zapewne w poszukiwaniu szansy na w³asny warsztat stosunkowo czêsto opuszczali rodzinne strony. Dostrzegalne jest przekazywanie zawodu z ojca na syna, a nawet w przeci¹gu kilku pokoleñ zajmuj¹cych siê wybranym zawodem.
Tak jak i w innych miastach tak¿e w Zielonej Górze na wypadek œmierci mê¿a, opiekê nad warsztatem w imieniu ma³oletnich dzieci sprawowa³a matka, która tak¿e podpisy-wa³a siê w dokumentach cechowych 28.
Mistrz decydowa³ o losach swoich podw³adnych, czêsto wykazuj¹c siê skrajn¹ surowoœci¹ b¹dŸ brakiem wspó³czucia, jak choæby w przypadku owego sukiennika, który kaza³ choremu czeladnikowi iœæ spaæ do innej izby na pod³ogê, zapewne z obawy przed zara¿eniem, co nieomal zakoñczy³o siê œmierci¹ tego ostatniego 29. Czeladnicy, z
za³o-¿enia ludzie stosunkowo m³odzi, byli obiektem restrykcyjnego prawa, jako ci, którzy burzyli ustanowiony porz¹dek moralny. St¹d m.in. zakaz nadu¿ywania przez nich alko-holu, co jak siê wydaje jednak by³o ma³o skuteczne. W celu obrony swoich interesów czeladnicy tworzyli w³asne organizacje. Zwi¹zek czeladników dzia³a³ m.in. w Szpro-tawie (k. Zielonej Góry). Próby zrzeszania siê by³y jednak likwidowane pod zarzutem niepos³uszeñstwa (edykty z roku 1731 i 1739 zabrania³y tworzenia bractw czeladniczych a nawet zmawiania siê w celu podniesienia stawki p³acowej). Lata kryzysu, tak¿e odbi-ja³y siê na produkcji, bowiem w trudnym czasie ciê¿ko by³o o zbyt towarów, co znów skutkowa³o spadkiem p³ac dla czeladników 30.
Cechy zobowi¹zywa³y cz³onków do udzia³u w ¿yciu religijnym i jak ju¿ wspomniano wy¿ej do przestrzegania zasad moralnych. Ka¿dy cech mia³ swego patrona. W wiêkszych miastach zwi¹zany by³ z okreœlonym koœcio³em, w którym posiada³ w³asn¹ kaplicê lub o³tarz, w³asn¹ chor¹giew z wizerunkiem œw. patrona i ³awki kolatorskie. Dzieñ patrona
27 Ibidem, s. 522.
28 W dokumencie z 1772 roku w spisie członków cechu kuśnierzy występują aż trzy wdowy: Clemens, Fechner i Götz. APZG, Akta cechu kuśnierzy miasta Zielona Góra, sygn. 7.
29 J.G. John, H.A. Pilz, Kronika..., s. 54.
30 Ibidem, s. 89
Dzieje cechów zielonogórskich... 159
by³ œwiêtem, które obchodzono uroczyœcie w koœciele (nieszpory, msza œw. procesja) oraz we wspólnocie cechowej. Źród³ami do dziejów rzemios³a s¹ wiêc nie tylko ma-teria³y archiwalne, ale tak¿e zachowane artefakty poszczególnych bractw 31. W Zielonej Górze, gdzie do 1748 r. funkcjonowa³ jeden koœció³ nie znajdujemy wielu informacji na ten temat. Jednak tego rodzaju zwyczaje musia³y byæ znane ówczesnym mieszkañcom czego dowodem jest choæby króciutka wzmianka kronikarska pod rokiem 1710, mówi¹ca o tym, i¿ dnia 27 grudnia podczas pogrzebu po raz pierwszy zawieszono herby i szyldy rzemieœlników 32. Chodzi tutaj zapewne o zwyczaj wywieszania podczas ceremonii pogrzebowej znaków cechowych, co by³o symbolem jego znaczenia zarówno w ¿yciu zmar³ego, jak i ca³ego miasta 33. Zdziwienie budzi co najwy¿ej fakt, i¿ nast¹pi³o to tak póŸno.
Istotn¹ rolê w funkcjonowaniu cechów odgrywa³y tzw. schadzki - spotkania codzienne mistrzów i kwarta³y, odbywaj¹ce siê raz na kwarta³. Organizowane by³y w domach pry-watnych, karczmach lub izbach cechowych. Przechowywano tam równie¿ puchary cechowe, wilkomy i skrzynki, zwane ladami, zawieraj¹ce statut, ksiêgi cechowe, insyg-nia, pieni¹dze, wota. Tego rodzaju artefakty opatrywano ró¿nego rodzaju inskrypcjami datacyjnymi i okazjonalnymi. Œladów po zielonogórskich cechach nie znajdujemy w wydanych w ostatnich latach katalogach Muzeum Narodowego we Wroc³awiu.
Zachowane nieliczne zabytki znajduj¹ siê zatem w posiadaniu Muzeum Ziemi Lubuskiej 34. Najstarszy artefakt z 1665 r. przynosi nazwiska czeladników sukienniczych, przy okazji potwierdzaj¹c istnienie ich bractwa w Zielonej Górze 35. Niewiele m³odszy (z 1684 r.) wilkom cynowy cechu murarzy przynosi nam oprócz daty tylko inicja³y cz³onków, które do chwili opracowania ksi¹g urodzeñ, pozostaj¹ nierozwi¹zane 36. Tak samo jak kufel œlusarzy z 1707 r., na którym widniej¹ inicja³y a¿ 19 osób 37, czy kowali z 1719 r. (8 osób) 38. Kolejne nazwiska widniej¹ na kubkach cechu kowali i murarzy z po³owy XVIII w. 39. Zagadkowo wygl¹da kubek z 1797 r., na którym oprócz znaku murarzy wyryto imiona i nazwiska osób, które wnioskuj¹c po wykazie miejscowoœci (m.in. Rawicz i Schwerin) prawdopodobniej przyjecha³y do Zielonej Góry na jakiœ zjazd 40. Pojedynczo sygnowane kubki z XIX w. wskazuj¹ ju¿ raczej na zanik zwyczajów cechowych.
Reasumuj¹c, koniecznym jest przeprowadzenie dog³êbnych badañ statystycznych na podstawie zachowanych ksi¹g urodzeñ, zgonów i œlubów, które umo¿liwi¹ wyci¹gniêcie wniosków o przemianach ludnoœciowych, a co za tym idzie tak¿e gospodarczych w Zielonej Górze 41. Wspominana i podkreœlana przez Schmidta produkcja sukiennicza
31 E. Bimler-Mackiewicz, Znaki cechowe i ich funkcje na ziemiach polskich. Studium źródłoznawcze, Warszawa 2004.
32 Dawna Zielona Góra..., s. 81.
33 Literatura dotycząca obrządku pogrzebowego jest bardzo obfita. M.in.: P. Aries, Człowiek i śmierć, Warszawa 1989; J. Harasimowicz, „Ars moriendi” i „pompa funebris” na Śląsku w dobie Reformacji, Sobótka 1990, s. 185-209; idem, Mors Janua Vitae. Śląskie epitafia i nagrobki wieku reformacji, Wrocław 1992; E. Kizik, Śmierć w mieście hanzeatyckim w XVI-XVIII wieku. Studium z nowożytnej kultury funeralnej, Gdańsk 1998, E. Bimler-Mackiewicz, Znaki cechowe..., s. 132-155 (tam też szczegółowy wykaz literatury).
34 A. Górski, Zabytki epigraficzne Muzeum Ziemi Lubuskiej, „Studia Epigraficzne”, Zielona Góra 2005, t. 2, s. 27-38.
35 Sygn. MZG-W-53. Treść inskrypcji głosi: „Ten wartościowy wilkom chwalebnego bractwa czeladników sukien-niczych w Zielonej Górze poświęcają panowie Abraham Pappelbaum, Wenzel Schwarz Scholz, Hans George Nippe, Balzer Appelt, Heinrich Mattern, Balzer Walde, Hans Ebert, Melchior Kembce w roku 1665”. Edycja inskrypcji patrz: A. Górski, Zabytki...., s. 29.
36 Sygn. MZG-W-3.
37 Sygn. MZG-W-1040.
38 Sygn. MZG-W-56.
39 Sygn. MZG-W-140 i MZG-W-146.
40 Sygn. MZG-W-144.
41 Tego typu badania są już prowadzone na Uniwersytecie Zielonogórskim pod kierunkiem prof. T. Jaworskiego między innymi powstaje dysertacja doktorska mgr J. Skierskiej „Rozwój ludnościowy Zielonej Góry od 1652 do 1766 roku na tle przemian demograficznych na Dolnym Śląsku”.
160 Adam Górski
musia³ znajdowaæ rynki zbytu, których odnalezienie umo¿liwi nam pe³ne okreœlenie znaczenia tego rzemios³a, do którego Ÿród³a zachowa³y siê w wyj¹tkowo szcz¹tkowej formie. Koniecznym jest bardziej szczegó³owa analiza zielonogórskiego handlu i po-szukiwañ jego rynków zbytu. Zachowana ksiêga Förstera z lat 1786-1792 przedstawia drobny wycinek ca³oœci 42. Wynika z niego, ze kupiec utrzymywa³ kontakty z takimi oœrodkami jak: G³ogów, Berlin, Œmigiel, Chojnice, Gdañsk, Królewiec, Warszawa, Leszno, Szczecin, Wroc³aw, sporadycznie Brema i Praga, jednak jego obrót nie wydaje siê imponuj¹cy zamykaj¹c siê kwot¹ oko³o 10 tys. talarów rocznie. Podstawow¹ rolê w dalszych badaniach odegra zatem zgromadzenie rozproszonego znacznie materia³u Ÿród³owego dotycz¹cego rzemios³a zielonogórskiego. Miejmy nadziejê, ¿e uda siê uzupe³niæ powa¿n¹ lukê w badaniach nad dziejami naszego miasta.
W formie aneksu przedstawione zostaje dokonane przez autora zestawienie osób, pojawiaj¹cych siê w aktach cechowych miasta Zielona Góra oraz na artefaktach znaj-duj¹cych siê w posiadaniu Muzeum Ziemi Lubuskiej (oznaczone gwiazdk¹ *), które winno byæ traktowane jako uzupe³nienie zestawienia Schmidta. Tabele uporz¹dkowane zosta³y alfabetycznie, wed³ug cechów a nastêpnie nazwisk. Wykaz zastosowanych skrótów: ZG – Zielona Góra (w nawiasach podano odstêpstwo od standardowego czasu nauki wynosz¹cego 3 lata); OA – Oberaeltester – starszy cechu; NA – Nebenaeltester – zastêpca starszego cechu; A – Aeltester – starszy cechu. Daty oznaczaj¹ rok wystêpowa-nia w dokumentach.
Listy poświadczające prawe urodzenie:
42 APZG, Akta cechu kupców miasta Zielona Góra, Briefe und Versendungs=Buch vor Jeremiast Sigismund Förster (Anno 1786-1792), sygn. 1.
ROK NAZWISKO POCHODZENIE CECH
1775 Bartsch Antoni ZG ciesielski
1786 Berner Jan Traugott ZG ciesielski
1792 Bitzler Christian Traugott ZG ciesielski
1779 Bothe Krzysztof Słone ciesielski
1802 Bullerdick Jan Wilhelm ZG ciesielski
1774 Bürger Krzysztof Stary Kisielin ciesielski
1800 Doil Jan Gottfried Kolsko ciesielski
1795 Dulling Jan Friedrich Świebodzin ciesielski
1794 Eichholtz Franciszek Jakub Świebodzin ciesielski
1800 Exler Jan Christian ZG ciesielski
1773 Fechner Jan Otyń ciesielski
1783 Francke Fryderyk ZG ciesielski
1781 Geldner Gottfried Mirocin Górny ciesielski
1774 George Jan Henryk Konotop ciesielski
1790 Glücks Joseph Otyń ciesielski
Dzieje cechów zielonogórskich... 161
1774 Golisch Jan Gottfried Konotop ciesielski
1809 Gollisch Jan Gottlob Konotop ciesielski
1796 Gollisch Jan Samuel Konotop ciesielski
1781 Grasse Gottfried ZG ciesielski
1787 Grundke Jan Jerzy Stare Żabno ciesielski
1781 Hausler Gottlieb ZG ciesielski
1788 Hausler Jan Friedrich ZG ciesielski
1774 Hausler Jan Kristian ZG ciesielski
1777 Hausler Zygmunt ZG ciesielski
1767 Haussler Gottlieb ZG ciesielski
1784 Haussler Gottlob ZG ciesielski
1773 Heller Kristian ZG ciesielski
1782 Heller Kristian ZG ciesielski
1797 Hermann Jan Friedrich Zatonie ciesielski
1787 Hildebrand Jan Antoni Józef ZG ciesielski
1778 Hirsch Jan Fryderyk Świebodzin ciesielski
1804 Hoffmann Jerzy ZG ciesielski
1774 Hübner Jan Krzysztof Otyń ciesielski
1796 Jardecke Christian Zabór ciesielski
1795 Klabe Jerzy Świebodzin ciesielski
1765 Knechtel Jan Gottlieb ZG ciesielski
1776 Knechtel Jan Jerzy ZG ciesielski
1794 Koch Jan Gottfried ZG ciesielski
1775 König Marcin Klenica ciesielski
1781 Krothe Jerzy Sławocin ciesielski
1775 Kube Gottfried ZG ciesielski
1805 Kuch Jan Marcin Głogów ciesielski
1809 Laube Jan Lipiny ciesielski
1791 Leyer Antoni Otyń ciesielski
1800 Lindner Jan Gottfried Nowe Miasteczko ciesielski
1798 Malcke Friedrich Wilhelm ZG ciesielski
1777 Malcke Jan Kristlieb Krosno Odrzańskie ciesielski
1791 Marquard Jan Jerzy ZG ciesielski
1773 Marquert Jerzy ZG ciesielski
1789 Moser Jan Karol Gottlob ZG ciesielski
1784 Muhl Jan Jerzy ZG ciesielski
162 Adam Górski
1777 Obitz Jan Krzysztof Przytok ciesielski
1798 Opitz Jan Georg ZG ciesielski
1773 Pfeiler Jeremiasz ZG ciesielski
1760 Prüfer Jan Jerzy Otyń ciesielski
1773 Reimann Jan Józef Bobrowniki ciesielski
1798 Schepe Jan Christian ZG ciesielski
1799 Schiersch Karol ZG ciesielski
1802 Schilling Jerzy Droszków ciesielski
1804 Schirm Hanns Krzysztof Droszków ciesielski
1803 Schirm Jan Jerzy Droszków ciesielski
1760 Schlestein Jan Kristian ZG ciesielski
1790 Schlestein Jan Kristian ZG ciesielski
1753 Scholtz Samuel Ochla ciesielski
1798 Schubert Jan Gottfried ZG ciesielski
1775 Schultz Daniel ZG ciesielski
1800 Schultz Gottfried Zabór ciesielski
1796 Schultz Karol Samuel ZG ciesielski
1771 Schwentzer Friedrich Czetowice ciesielski
1798 Seidel Christoph ZG ciesielski
1785 Seydel Jan Krzysztof Drzonów ciesielski
1795 Stamm Ferdynand ZG ciesielski
1796 Stock Friedrich Beniami Nowa Sól ciesielski
1789 Theuer Jan Kristian Ochla ciesielski
1777 Theuer Krzysztof Ochla ciesielski
1773 Thurein Jan Jerzy Droszków ciesielski
1792 Vogel Andreas Zabór ciesielski
1798 Warlichau Matthes Otyń ciesielski
1786 Weinert Jan Kristian ZG ciesielski
1785 Weisschulz Hans Georg Zabór ciesielski
1796 Woit Christian ZG ciesielski
1775 Woitzischke Jan Jerzy Klenica ciesielski
1777 Decker Karol Fryderyk ZG farbiarzy
1810 Decker Karol Zygmunt ZG farbiarzy
1770 Decker Krzysztof Zygmunt ZG farbiarzy
1801 Deckert Jerzy Samuel Krosno farbiarzy
1759 Hoffmann Friedrich Trzebule farbiarzy
Dzieje cechów zielonogórskich... 163
1795 Maetzke Gottfried Traugott ZG farbiarzy
1774 Maetzke Karol Gottlob ZG farbiarzy
1779 Manteuffel Gottlieb ZG farbiarzy
1769 Matzke Daniel Traugott ZG farbiarzy
1806 Matzke Karol Gottfried ZG farbiarzy
1795 Sucker Baniamin Samuel ZG farbiarzy
1765 Sucker Jan Samuel ZG farbiarzy
1806 Sucker Karol Gottlob ZG farbiarzy
1778 Garach Jan Jerzy Żagań krawców
1681 Fleischer Gabriel Paradyż kuśnierzy
1678 Grunwaldt Dawid Sądowel kuśnierzy
1811 Hoocke Jerzy Hans Droszków murarzy
1803 Kattner Karol Kristian Broniszów murarzy
1786 Baumgarth Jan Emanuel ZG płócienników
1789 Baumgarth Kristian Gottlieb ZG płócienników
1798 Hubrig Jan Gottlob ZG płócienników
1794 Krumbholtz Karol Traugott Świebodzin płócienników
1790 Steckmann Friedrich Wilhelm ZG płócienników
1773 Stegmann Samuel Traugott ZG płócienników
1799 Carl Jan August Henryk Stary Kisielin stolarzy
1771 Weygand Frantz Antoni ZG stolarzy
1795 Frockert Zygmunt Zabór szewców
1751 Füschel Franciszek Głogów ślusarzy i kowali
1755 Hausler Martin Góra Śl. ślusarzy i kowali
1781 Kindler Jan Kristian Góra Śl. ślusarzy i kowali
1672 Petzoldt Tobiasz ZG wikliniarzy
1672 Petzoldt Tobiasz ZG wikliniarzy
1776 Bartsch Antoni ZG ciesielski
1781 Bothe Jan Krzysztof ZG ciesielski
1797 Eichholtz Franciszek Jakub ZG ciesielski
1798 Faustmann Jeremiasz ZG ciesielski
1750 Fischer Krzysztof Lorentz ZG –
uczył się w Głogowie
ciesielski
1785 Francke Friedrich ZG ciesielski
Lista czeladników:
164 Adam Górski
1788 Frandke Jan Jerzy ZG ciesielski
1776 Gewiss Marcin ZG ciesielski
1785 Göldner Gottfried ZG ciesielski
1797 Gutsche Jan Gottfried ZG ciesielski
1767 Hausler Gottlieb ZG –
uczył się w Głogowie
ciesielski
1783 Hausler Gottlieb ZG ciesielski
1776 Hausler Jan Kristian ZG ciesielski
1814 Helbig Gottlob ZG ciesielski
1776 Heller Kristian ZG ciesielski
1785 Heller Kristian ZG ciesielski
1778 Hirsch Jan Fryderyk ZG ciesielski
1789 Hofmann Jerzy ZG ciesielski
1816 Hofmann Kristian ZG ciesielski
1783 Jantcke Gottlob ZG ciesielski
1795 Klabe Jerzy Świebodzin ciesielski
1764 Knechtel Jan Gottlieb Głogów –
tam się uczył
ciesielski
1776 Knechtel Jan Jerzy ZG ciesielski
1814 Koch Jan Marcin ZG ciesielski
1814 Laube Jan ZG ciesielski
1798 Laubert Jan Jerzy ZG ciesielski
1798 Laubert Jan Jerzy ZG ciesielski