52 Ewa Psyk
Ksiêga œlubów – obejmuje lata 1865-1873
Ksiêga zachowana w bardzo dobrym stanie, pergamin oprawiony w skórê, kartki zszywane.
Zapisy prowadzone s¹ konsekwentnie miesi¹c po miesi¹cu i rok po roku, bez ¿adnych przerw. Na koniec ka¿dego miesi¹ca – a nastêpnie ka¿dego roku – podsumowanie iloœci œlubów. Uk³ad graficzny tabeli identyczny jak w ksiêdze œlubów z lat 1832-1840.
Na zakoñczenie rocznego podsumowania adnotacja: Grünberg von 31-th Dezember 3, pieczêæ parafii ewangelickiej i podpis duchownego. Za ka¿dym razem ta sama adnotacja – zmienia³ siê tylko rok.
Zapisy prowadzone by³y pismem neogotyckim, kursywnym. Pismo pospieszne. Wiele r¹k pisarskich – co najmniej tyle, ile lat obejmuje ksiêga, bo ka¿dy rok pisany inn¹ rêk¹.
Ró¿na naciskowoœæ, a przez to i czytelnoœæ pisma. Daje siê w ca³ej ksiêdze zauwa¿yæ, i¿ jedno pismo jest bardziej pospieszne od drugiego, a przez to mniej czytelne i zrozumia³e.
Ksiêga œlubów w Marchii Leszczyñskiej 4z lat 1846-1894
Ksiêga zachowana jest w bardzo dobrym stanie. Ma tward¹ szyt¹ oprawê z charak-terystycznym czerwonym brzegiem pergaminu.
Wystêpuje zapis w uk³adzie tabelarycznym, gdzie okreœla siê: datê zawarcia œlubu;
imiona i nazwiska ma³¿onków oraz inne informacje o ma³¿onkach. Pismo neogotyckie jest bardzo nieczytelne i uniemo¿liwia pe³n¹ identyfikacjê treœci.
II. KSIĘGI CHRZTÓW:
Ksiêga chrztów z lat 1832-1834
Zachowana jest w bardzo dobrym stanie. W twardej szytej oprawie. Wystêpuje uk³ad tabelaryczny taki, jak w innych ksiêgach chrztów, czyli podaje siê: kolejn¹ liczbê porz¹dkow¹; dzieñ i godzinê urodzenia; miesi¹c urodzenia; imiê nadawane na chrzcie;
imiê i nazwisko oraz pozycjê spo³eczn¹ ojca, imiê matki; imiona i nazwiska, pozycjê spo³eczn¹ i wyznanie œwiadków chrztu.
Poza rejestrem chrztów mieszcz¹ siê w tej ksiêdze tak¿e i inne dokumenty, o których treœci, niestety, nie mo¿na nic powiedzieæ ze wzglêdu na bardzo nieczytelne i zamazane pismo. Uniemo¿liwia to jej pe³n¹ charakterystykê i identyfikacjê.
Ksiêga chrztów w Marchii Leszczyñskiej z lat 1846-1880
Ksiêga zachowana w bardzo dobrym stanie. Oprawa twarda, skórzana bez zdobieñ.
Na przedniej oprawie tytu³ ksiêgi pisany neogotykiem. Natomiast na 1. stronie ten sam tytu³ napisany ozdobnym gotykiem (bastard¹). W ca³oœci pismo neogotyckie jest bardzo drobne, bez ¿adnych zdobników.
Zapis prowadzony jest w tabeli, gdzie podaje siê: kolejn¹ liczbê porz¹dkow¹; dzieñ i godzinê urodzenia; miesi¹c urodzenia; imiê nadawane na chrzcie; imiê i nazwisko oraz
3 Tj. Zielona Góra 31 grudnia…. – tłumaczenie własne z księgi ślubów z lat 1865-1873.
4 Określenie „Marchia Leszczyńska”, użyte niejednokrotnie w tej pracy, jest dosłownym tłumaczeniem własnym niemieckiego sformułowania, widniejącego na kilku stronach tytułowych opisywanych ksiąg, „Marklissa”.
Należy przy tej okazji zaznaczyć, iż nie ma ono swego odzwierciedlenia w terminologii geograficznej a przez to jest umowne i nieco sztuczne. Nie ma także nic wspólnego z niemiecka nazwą Leśnej (Marklissa) – miasta w województwie dolnośląskim, w powiecie lubańskim - gdyż jest w kilku miejscach także skracane do „Lissa”
– stąd wniosek, że dotyczy ta nazwa tylko i wyłącznie Leszna (do takich wniosków prowadzi również analiza treści wymienionych rękopisów).
Księgi parafialne w zbiorach parafii... 53
pozycjê spo³eczn¹ ojca, imiê matki; imiona i nazwiska, pozycjê spo³eczn¹ i wyznanie œwiadków chrztu.
Wpisy prowadzone s¹ chronologicznie i konsekwentnie dla ka¿dego roku. Wraz z pocz¹tkiem nowego roku data roczna zapisana s³ownie na œrodku tabeli.
Ksiêga chrztów z lat 1845-1848
Ksiêga zachowana w bardzo dobrym stanie. Oprawa twarda, bez zdobieñ. Pismo neogotyckie jest kursywne, ozdobne.
Obejmuje wpisy od 13 stycznia 1845 do 11 grudnia 1848 r. Wystêpuje uk³ad tabelaryczny, tak jak we wszystkich innych ksiêgach chrztów prowadzonych w tej ewan-gelickiej parafii.
Na koñcu ksiêgi da siê zauwa¿yæ kilka listów rodziców w sprawie chrztu ich dzieci oraz inne pisma dotycz¹ce kwestii chrztów.
Ksiêga chrztów z lat 1871-1874
Ksiêga zachowana w bardzo dobrym stanie. Oprawa twarda, bez zdobieñ i napisów.
Zapisy prowadzone s¹ w tabeli takiej jak dla ka¿dej ksiêgi chrztów z tego koœcio³a.
Ponadto w podsumowaniach zawarto iloœæ chrztów na koniec ka¿dego roku z pieczêci¹ parafii i podpisem duchownego.
Ksiêga chrztów z lat 1874-1878
Jednostka archiwalna zachowana w doœæ dobrym stanie. Obejmuje wpisy od 11 paŸ-dziernika 1874 r. do 30 czerwca 1878 r. Nie wiadomo jak dosz³o do tego, ¿e wpisy s¹ niepe³ne. Pomimo kilku niezapisanych kart ksiêga nie by³a nigdy uzupe³niana.
Zapisy prowadzone s¹ kursyw¹ neogotyck¹, w tabeli – tak jak w innych ksiêgach chrztu. Nie wystêpuj¹ ¿adne pieczêcie ani podpisy.
Ksiêga chrztów z lat 1892-1894
Jednostka archiwalna zachowana w bardzo dobrym stanie. Oprawa twarda, skórzana, bez zdobieñ i napisów. Zawiera wpisy od 1 stycznia 1892 do 20 grudnia 1894 r. Pisana ozdobnym neogotykiem.
Wystêpuje tabelaryczny uk³ad zapisu, taki jak w innych ksiêgach chrztu. Na koniec ka¿dego roku zamieszczane by³y podsumowania liczby ochrzczonych z adnotacj¹: Grün-berg dem 31 Dezember 5oraz pieczêci¹ parafii ewangelickiej i podpisem duchownego.
Ksiêga chrztów z lat 1895-1896
Zachowana jest w bardzo dobrym stanie. Oprawiona w skórê, szyta. Obejmuje wpisy od 1 stycznia 1895 do 26 grudnia 1896 r.
Zapisy prowadzone s¹ konsekwentnie w tabeli. Okreœla siê w niej: datê chrztu; imiê ochrzczonego; imiona, nazwisko i pozycjê spo³eczn¹ rodziców; imiona, nazwisko i pozy-cjê spo³eczn¹ rodziców chrzestnych i œwiadków chrztu; rok i dzieñ urodzenia; miejsce urodzenia i nr aktu urodzenia; p³eæ ochrzczonego i datê wpisu do ksiêgi.
Ksiêga chrztów z lat 1933–1935
Jednostka archiwalna zachowana w bardzo dobrym stanie. Oprawa twarda, skórzana, bez zdobieñ i napisów. Do jej wykonania u¿yto pergaminu z charakterystycznym zdo-bionym brzegiem.
5 Tj. Zielona Góra 31 grudnia…. – tłumaczenie własne z księgi chrztów z lat 1892-1894.
54 Ewa Psyk
Zapis prowadzony by³ w tabeli, w której okreœla siê: dzieñ chrztu; imiê ochrz-czonego; imiona, nazwisko i pozycjê spo³eczn¹ rodziców; imiona, nazwisko i pozycjê spo³eczn¹ rodziców chrzestnych i œwiadków chrztu; p³eæ ochrzczonego; datê wpisu do ksiêgi. Prowadzone by³y konsekwentnie i chronologicznie dla ka¿dego roku.
Na koñcu ksiêgi powklejane s¹ proœby ludzi o odpisy metryk chrztu. Dotycz¹ lat, które obejmuje ksiêga.
III. REJESTRY ZGONÓW
Rejestr zgonów z lat 1853-1862
Jednostka archiwalna zachowana jest w bardzo z³ym stanie. Oprawa twarda, uszko-dzona. Pergamin w wielu miejscach pozalewany, po¿ó³kniêty i zniszczony, byæ mo¿e w wyniku jakichœ zdarzeñ losowych.
Pismo neogotyckie, kursywne, pospieszne, w wielu miejscach nieczytelne. W ca³ej ksiêdze wystêpuje kilka r¹k pisarskich – œrednio 1 rêka na dany rok. Widoczne jest sta³e przyspieszanie tempa pisania, w zale¿noœci od pisarza. Rozbudowane trzonki liter w warstwie nad- i podlinijnej czêsto czyni¹ niewidocznymi litery linii podstawowej, ale za to pismo jest bardziej ozdobne.
Nie ma podsumowañ, np. na koniec roku, ¿adnych podpisów i pieczêci. Zebrane s¹ tylko liczby zgonów w kolumnie przy koñcu ka¿dej strony. Utrudnia to potencjaln¹ analizê gdy¿, aby cokolwiek podsumowaæ nale¿a³oby zliczaæ to wszystko.
Zapis prowadzony jest chronologicznie i konsekwentnie dla ka¿dego roku – od pocz¹tku roku do koñca. W uk³adzie tabelarycznym. Podaje siê datê zgonu, krótk¹ infor-macjê o zmar³ej osobie oraz przyczynê zgonu – gdy jest to wiadome.
Rejestr zgonów w Marchii Leszczyñskiej z lat 1835-1857
Jednostka archiwalna zachowana jest w bardzo z³ym stanie, uniemo¿liwiaj¹cym jak¹kolwiek g³êbsz¹ analizê. Ksiêga rozpada siê, bo brakuje tylnej oprawy.
Do jej wykonania u¿yto pergaminu z charakterystycznym czerwonym zabarwieniem brzegów. Jednak pismo jest bardzo drobne i nieczytelne. Przez to jest bardzo trudno odczytaæ treœæ i przeanalizowaæ j¹.
Rejestr zgonów w Marchii Leszczyñskiej z lat 1858-1886
Ksiêga zachowana w bardzo z³ym stanie. Przednia czêœæ oprawy oderwana jest od reszty. U¿yto pergaminu z charakterystycznym czerwonym brzegiem. Wystêpuje uk³ad tabelaryczny taki sam jak w innych rejestrach zgonów.
Rejestr zgonów z lat 1870-1876
Jednostka archiwalna zachowana w bardzo z³ym stanie. Brak jest przedniej oprawy ksiêgi. Poszczególne karty s¹ bardzo zniszczone i poodrywane od ca³oœci. Wystêpuje ró¿nej gruboœci pergamin.
Brakuje czêœci pocz¹tkowych zapisów, gdy¿ rejestr zaczyna siê od numeru 48 – jest to zgon z 9 lutego 1870 r. Zapisy prawdopodobnie zaginê³y razem z przedni¹ opraw¹ ksiêgi.
W przypadku roku 1871 i nastêpnych zapisy prowadzone by³y chronologicznie i kon-sekwentnie dla ca³ego roku. Jednak z wyj¹tkiem 1876 r., gdzie zapis urywa siê na 4 sierpnia i nie jest kontynuowany.
Pismo ksiêgi: neogotyckie, kursywne, ozdobne samo w sobie – poprzez specyficzne profilowanie trzonków liter w warstwie nad- i podlinijnej. W ca³oœci ksiêgi wystêpuje
Księgi parafialne w zbiorach parafii... 55
kilka r¹k pisarskich (co najmniej 3), w zwi¹zku z tym widoczna jest ró¿na naciskowoœæ rêki na pod³o¿e, a co za tym idzie zmienn¹ absorbcj¹ materia³u pisarskiego atramentem.
Niekiedy sprawia to, ¿e pismo jest wyblak³e, a przez to trudne do odczytania.
W ca³oœci ksiêgi nie ma ¿adnych podpisów ani pieczêci parafii. Nie ma te¿ pod-sumowañ dla danego roku.
Rejestr zgonów z lat 1883-1889
Ksiêga zachowana w bardzo dobrym stanie. Oprawa twarda, bez zdobieñ i napisów.
Po wewnêtrznej stronie przedniej oprawy znajduje siê nalepka z nazwiskiem i adresem introligatora. Obejmuje wpisy od 1 stycznia 1883 do 28 kwietnia 1889 r.
Pismo kursywy neogotyckiej. Jest bardzo ozdobne, wrêcz kaligraficzne – konsek-wentnie pomimo kilku r¹k pisarskich.
Zapis prowadzony w tabeli okreœlaj¹cej: dzieñ œmierci danej osoby; imiê i nazwisko oraz inne informacje o zmar³ym; wiek zmar³ego; miejsce pochówku i numer kwatery cmentarnej; datê pogrzebu.
Na koniec ka¿dego roku wystêpuje adnotacja: Grünberg dem 31 Dezember 6 oraz pieczêæ parafii ewangelickiej i podpis duchownego.
Rejestr zgonów z lat 1933-1945
Zachowany w bardzo z³ym stanie. Jest porozrywany i powyrywano z niego niektóre karty. W twardej oprawie nosz¹cej œlady szycia.
Zawiera wpisy od 1 stycznia 1933 do 31 grudnia 1945 r., na pergaminie z charak-terystycznym ozdobnym brzegiem. Wystêpuje uk³ad tabelaryczny taki sam, jak w innych rejestrach zgonów.
Rejestr zgonów z lat 1941-1944
Zawiera wpisy od 2 stycznia 1941 do 28 wrzeœnia 1944 r.. Nie wiadomo, po co w ogóle powsta³y, bo s¹ swoist¹ kopi¹ aktów zgonów z ksiêgi opisanej powy¿ej.
Ksiêga zachowana jest w bardzo dobrym stanie. Ma tward¹ szyt¹ oprawê, a pergamin z charakterystycznym ozdobnym brzegiem. Wystêpuje uk³ad tabelaryczny taki jak w innych rejestrach zgonów.
Na zakoñczenie nale¿y wspomnieæ tak¿e o jeszcze jednej ksiêdze, nieco innej od wymienionych powy¿ej. S¹ to wa³brzyskie wiadomoœci koœcielno-szkolne.
Jednostka archiwalna zachowana jest w bardzo dobrym stanie. Nie posiada dat rocznych. O tym, co to za ksiêga mo¿na wnioskowaæ tylko z tytu³u na jej grzbiecie.
Zawiera wiadomoœci z lat 1811–1812. Dotycz¹ one najwa¿niejszych spraw koœcio³a i szko³y ewangelickiej w Wa³brzychu. S¹ niejako kronik¹ tego, co siê tam dzia³o. Nic wiêcej nie mo¿na powiedzieæ o jej treœci, ze wzglêdu na bardzo nieczytelne pismo.
Z powy¿szego opracowania wynika pilny postulat pe³nego i specjalistycznego opra-cowania opisywanych ksi¹g. Dopóki takie opracowanie nie powstanie nie bêdziemy mogli w pe³ny sposób wykorzystaæ ich do dalszych badañ z zakresu demografii, statystyki czy te¿ paleograficznych analiz pisma.
6 Tj. Zielona Góra 31 grudnia…. – tłumaczenie własne z rejestru zgonów z lat 1883–1889.
56
Wstęp
Koœció³ katolicki, podobnie jak ka¿da instytucja, wytwarza, gromadzi i przechowuje dokumentacjê, która dotyczy jego istnienia i funkcjonowania. Szczególnym szacunkiem obejmuje akta i dokumenty o charakterze historycznym, które pilnie strze¿e i starannie przechowuje w archiwach koœcielnych (np. diecezjalne, parafialne, zakonne itp.).
Powstanie
Diecezja zielonogórsko-gorzowska w chwili powstania nie posiada³a archiwum, które by³oby samodzieln¹ instytucj¹, koncentruj¹c¹ diecezjalny zasób archiwalny.
Rozproszone akta w Kurii Diecezjalnej, S¹dzie Koœcielnym i parafiach nale¿a³o zgro-madziæ w jednym przystosowanym do tego miejscu. W tym celu, na mocy dekretu Biskupa Diecezjalnego dr. Adama Dyczkowskiego dnia 15 wrzeœnia 2003 roku, powsta³o Archiwum Diecezjalne, które rozpoczê³o dzia³alnoœæ w oparciu o w³asny Statut i Regulamin, przyjêty 3 wrzeœnia 2003 roku na sesji kurialnej i zatwierdzony przez Biskupa Diecezjalnego.
Siedziba
Na tymczasow¹ siedzibê wyznaczono dawne pomieszczenie ksiêgarni diecezjalnej w budynku Kurii przy placu Powstañców Wlkp 1, w którym zaczêto gromadziæ przyj-mowane archiwalia koœcielne. Dodatkowo przekazano jeden pokój kurialny na pracowniê i biuro dyrektora Archiwum. W Domu Ksiê¿y Emerytów na os. Kaszubskim 8 w Zielonej Górze przygotowano dwa magazyny pomocnicze na ksi¹¿ki i czasopisma.
W 2005 roku rozpoczêto budowê nowego gmachu Archiwum przy pl. Powstañców Wlkp. od strony ul. Kupieckiej. Po zakoñczeniu budowy, w paŸdzierniku 2006 roku, Archiwum Diecezjalne zosta³o przeniesione do nowej siedziby przy placu Powstañców Wielkopolskich 2A. Na potrzeby Archiwum przeznaczono trzy pomieszczenia: maga-zyn, pracowniê naukow¹ i biuro dyrektora. Magazyn wyposa¿ono w 7 nowoczesnych rega³ów szynowych oraz 3 rega³y biblioteczne.
Zasób
Uk³ad zasobu archiwalnego przedstawia siê nastêpuj¹co:
• Zespó³: Akta Kurii Administracji Apostolskiej w Gorzowie Wlkp. (1945-1972), sygnatura AAG, 1683 j. a. – 64,60 mb;
ks. dr R. Kufel
(Archiwum Diecezjalne w Zielonej Górze)