Po św. Augustynie wśród Ojców zachodnich oraz po Teodo- recie z Cyru wśród Ojców wschodnich egzegeza biblijna utraci
ła swoją siłę i oryginalność. Nie znaczy to, że przestano czy
tać i komentować Pismo święte. Wprost przeoiwnie. Biblią zaj
mowano się nadal, ale zadowalano się przeważnie powtarzaniem lub przetwarzaniem tego, co napisane było już wcześniej przez innych autorów.
Do bardziej znanych egzegetów schyłku epoki patrystycz
nej należy zaliczyć takich uczonych, jak: Prosper z Akwitanli /Prosper Tiro, + ok. 463/, autor "Expositio Psalmorum" /Ps 100 -150/, które stanowi wyciąg z komentarzy św. Augustyna; nastę
pnie Pryscylian /ok. 340-385/ 1 Grzegorz z Elwiry /+ po 392/.
Pryscylian i Grzegorz żyli i działali nawet nieco wcześniej niż św. Augustyn, ale charakter ich osiągnięć naukowyoh skłania nas do tego, by umieścić ich w schyłkowej epoce patrystyki.
Obydwaj działali na terenie Hiszpanii. Pryscylian, którego błędy dogmatyczne, a także niezgodną z doktryną chrześcijań
ską wykładnię Pisma świętego potępił synod w Brakrze, pozosta
wił następujące komentarze biblijne: 1/ "Tractatus de Genesl";
2/ "Tractatus de Exodi"; 3/ "Tractatus 1 Psalml"; 4/ "Tracta
tus III Psalml" /PL, Supplementum, Paryż 1958, t. 2, 1455-1472/.
Dzieła powyższe pozostają pod szczególnym wpływem twórczości Hilarego z Poitiers.'
Grzegorz z Elwiry był wybitnym teologiem hiszpańskim, który dzięki jasnemu wykładowi nauki o Trójcy Świętej przy
czynił się do zwalczenia arianizmu. Jego prace komentatorskie są godne uwagi od strony merytorycznej, a zwłaszcza językowej, służyć bowiem mogą do ustalenia starej wersji łacińskiej Pisma świętego, używanej wówczas na terenie Hiszpanii. Pamiętać bo
wiem musimy o tym, że dopiero ok. 398 r. niejaki Lucinlus fleticus z Andaluzji, człowiek świecki, będący wielkim mecena
sem studiów biblijnych, przy tym przyjaciel św. Hieronima, wysłał do Betlejem kopistów, którym św, Hieronim pozwolił sko
piować swoje tłumaczenie Biblii, prócz Oktateuchu, nad któ
rym jeszcze wtedy pracował. Nie jest pewne, czy tłumaczenie Oktateuchu zostało potem dosłane do Hiszpanii czy też nie.
NaJ-ważniejsze skrypturystyczne prace Grzegorza z Elwiry to:
1/ "Tractatus Origenls de llbris SS. SerIpturaruin" /PLS I, 358-472/; 2/ "Epithalamium seu quinque homlliae in Canticum canticorum /i, 1-3, 4/” /PLS I, 473-501; pięć kazań o Pleśni nad Pieśniami/; 3/ "De arca Noe" /PLS I, 516-523/; 4/ "Exposi- tio Origenis de Psalmo XC1" /PLS I, 524-526/; 5/ "Pragmentum tractatus in Genesim /15, 9-11/" /PLS I, 523/.
Spośród egzegetów działających w tej epoce na terenie Hisz
panii wymienić należy także takich uczonych, jak: Juveneus /IV w./, autor harmonii ewangelicznej "Evangeliorum libri IV slve Historia evangelica" /por. RB 5334-5335/; Potamius de Lis- boa /IV w./, autor dzieł "Homilia de Lazaro" 1 "Hpmilla de mar- tyrio Esaiae prophetae" /PL 8, 1411-1416/; papież Damazy /IV w./, po którym zachowała się korespondencja ze św. Hieronimem na te
maty biblijne /PL 13, 347-376; 22, 375 et 451; RB 3315-16, 3355, 3376, 3378/; Eutropius /ok. 400/, autor pisma "Epistula de vera circumcisione" /por. RB 6370, 5/; Aurelius Prudentius Clemente /348-po 405/, znakomity poeta chrześcijańskiej stąrożytności, autor dzieła "Dittochaeum /Duplex cibus; Tituli historiarum per Adam et Eva/" /PL 60, 89-112/; Flavius Merobaudes /V w./, rów
nież poeta, autor dzieła "Carmen de Christo seu Laus Christi"
/PL 61, 971/; Ceponius /V w./, autor "Hexaemeron seu De sex dierum opifioio"; Epifanius /V/VI w./, autor "Interpretatio Evangelio- rum" /RB 2245, 1/; Armenius i Honorius, mnisi z VI w., wątpli
we, czy hiszpańscy, autorzy "Diligentia Armenii et Honorii de libris canonicis" /por. RB 1432, 6/; Justus de Urgel /+ ok, 547/, autor "Explicatio mystica in Cantica canticorum una cum epistolis praefatoriis ad Sergium episcopum et Iustum diaconum et prologo" /RB 5332/; Apringius de Beja /+ po 548/, autor "Trac
tatus in Apocalipsin" /RB 1422/; Leonardus de Sevilla /ok. 540- 600/ /RB 5388-5389/ - to on w czasie pobytu w Konstantynopolu poznał Grzegorza Wielkiego i namówił go do napisania bardzo później znanego dzieła "Moralia in Job" /por. "Epistula prae- via ad Leandrum Hispalensem", PL 75, 509-516/, sam jest autorem komentarza "In toto Psalterio orationes" /por. PL 83, 1104/.
Dzieła hiszpańskich egzegetów miały charakter całkowicie kompilatorski. Czerpali oni przede wszystkim z dzieł takich Ojców Kościoła, jak Orygenes, Hieronim, Augustyn, a potem Grze
gorz Wielki. Orygenes wywarł duży wpływ na Grzegorza z Elwi
ry, a także na Pryscyllana, a potem na Izydora z Sewilli.
Papież Damazy związany był z osobą 1 dziełami ów. Hieronima, a Wulgata św. Hieronima stanowiła podstawę studium biblijne
go w Hiszpanii oraz wydań Biblii dokonanych przez Peregryna i Izydora, św. Augustyn wywarł głęboki wpływ szczególnie na Paulusa Oroslusa de Braga /V w./, autora "Historiarum adversus paganos llbri VII" /RB 6226/, na Juliana z Toledo /+ 690/ i na Izydora z Sewilli; Grzegorz Wielki natomiast na Talo z Saragos- sy /ok. 600- ok. 683/.
Na przełomie IV i V w. żyli dwaj inni pisarze łacińscy, którzy położyli pewne zasługi dla rozwoju komentarza biblijne
go w tej epoce, a mieli też wpływ na Jego rozkwit w czasach późniejszych. Byli to Cezary z Arles /+ 543/ i Kasjodor /485- 580/.
Cezary, biskup Arles, zajmował się egzegezą biblijną przeważnie w swoich kazaniach, głoszonych zazwyczaj do pro
stego ludu* Napisał ich ponad sto. Wykład Cezarego był zrozu
miały dla przeciętnego słuchacza, ale też mało oryginalny, bar
dzo zależny od wcześniejszych pisarzy kościelnych. Cezary nie miał bynajmniej ambicji naukowych. Swoje dzieła traktował wy
łącznie Jako narzędzie do pracy duszpasterskiej, ów motyw prak
tycznej przydatności dominował zresztą u innych łacińskich ko
mentatorów, którym chodziło przede wszystkim o to, by p*ae>
swoje dzieła uprzystępnić treść Pisma świętego wiernym, bądź bezpośrednio przez wygłaszane homilie, bądź pośrednio, przygo
towując odpowiedni materiał skrypturystyosny dla duszpasterzy.
Z Innych dzieł Cezarego należy Jeszoze wymienić Jego "Szposi- tlo in Apocalipsln" /PL 35, 2415-2452/. Nie Jest to Jeszcze właściwy komentarz, ale zaledwie materiał, który może posłu
żyć do napisania komentarza.
Autor, którego znaczenie w dziedzinie egzegezy biblij
nej było nieporównanie większe niż Cezarego z Arles, to Ka
sjodor, łączący średniowiecze z kulturą antyczną. Kasjodor nie był twórcą oryginalnym, ale położył wielkie zasługi Jako przekaziciel nauki starożytnej uczonym średniowiecza. To osta
tnie stwierdzenie należy odnieść również do twórczości egzege- tycznej Kasjodora. Składają się na nią następujące dzieła:
1/ "EzpoBitlo Psalmorum" /PL 70, 9-1056/, komentarz oparty na "Enarrationes in Psalmos" św. Augustyna, bardzo znany
i często używany w wiekach średnich /warte podkreślenia jest typlczne tłumaczenie wyrażeń zawartych w Psalmach, a także sporo uwag na temat symboliki liczb, co pozwalałoby dostrze
gać pewne wpływy neopitagorejskie/; 2/ "Complexiones in Episto- lis Apostolorum" /PL 70, 1919/, stanowiące zwięzłe komentarze do wszystkich Listów św. Pawła oraz do Listów Powszechnych;
3/ "Complexiones Actuum Apostolorum et Apocalipsls S. Joannls"
/PL 70/, stanowiące wykład biblijny Dziejów Apostolskich i Obja
wienia św. Jana. "Bxposltlo Sancti Pauli Epistulae ad Romanos"
/PL 68, 415-686/ nie jest dziełem oryginalnym Kasjodora, lecz zawiera komentarze Pelagiusza /+ ok. 422/ "Expositiones in Epi- stulas Pauli" /PL 30, 645-902; PL 68, 413-686/. Nieautentyczne jest także, przez długi czas Kasjodorowi przypisywane, dzieło biblijne "JSxpositio Cantlca canticorum" /PL 70, 1056-1106/.
W VI w. żył Grzegorz z Tours /538-593-94/, biskup tego miasta, autor pierwszej historii Francji, a także - między In
nymi — komentarza do Psalmów "Commentarii in Psalmos" /PL 71, 1097-1098/. Podobnie Jak inne dzieła Grzegorza komentarz ten napisany jest bardzo zepsutą łaciną, ale ma duże znaczenie dla historyków kultury VI w.
Na VI w. przypada też zasadniczo działalność papieża Grzegorza Wielkiego /ok. 540-604/. Wszystkie jego dzieła, szczególnie jednak egzegetyczne, cieszyły się w średniowieozu ogromną poczytnością i wielkim autorytetem, Do dziś jednym z naj
częściej spotykanych rękopisów średniowiecznych w bibliotekach europejskich są Jego "Moralia", znane też pod tytułem "Bxposl- tio in librum Job" /PL 75, 509-1162 i PL 76, 9-782/. Dzieło to podzielone zostało na 35 ksiąg. Przez całe wieki średnie było ono podstawą całej teologii moralnej. Jak już wspomniano, Grze
gorz napisał swoje "Uoralia" w 595 r. na prośbę biskupa Sewilli Leonarda, ówczesnego ambasadora króla wizygockiego w Konstanty
nopolu. Grzegorz Interesował się zwłaszcza sensem duchowym Pi
sma świętego, co nie oznacza, że lekceważył sens historyczny.
Przeciwnie, uważał, że w egzegezie tekstu biblijnego należy dać najpierw fundament historyczny, potem wskazać na sens typolo
giczny, następnie "zbudować dom ducha 1 założyć cytadelę wia
ry", aby w końcu wyprowadzić sens moralny komentowanego tekstu*
Zdaniem Grzegorza dla wykładni niektórych tekstów biblijnych wystarczy sens historyczny. W swoich "Moraliach" wyjaśnił hl—
storię Hioba dla określonego celu /na który wskazuje sam tytuł dzieła/, mianowicie dla zbudowania wiernych w ich dążeniu do do
skonałości chrześcijańskiej. Tekst Biblii był dla Grzegorza w za
sadzie tylko pretekstem do budowania chrześcijańskiej doktryny moralnej .
Bardzo ważne dla rozwoju egzegezy były też słynne homilie Grzegorza Wielkiego. One również należały do najbardziej popu
larnych w wlękach średnich dzieł patrystycznych. Homilie, o któ
rych mowa, dotyczą tekstów ewangelii niedzielnych. Zostały zebra
ne w dwóch księgach, po dwadzieścia homilii w każdej. Jeszcze in
ny* egzegetycznym dziełem Grzegorza są jego "Omellae beatl Grego- rii papae super Ezechielem" /"Homilie na proroka Ezechiela"/.
Jest ich 24, w dwóch tomach. Grzegorz głosił Je w czasie naja
zdu Longobardów /PL 76, 785-1072/. Pozostałe dzieła egzegety- czne przypisywane w swoim czasie Grzegorzowi Wielkiemu, a więc
"Komentarz do i Księgi Królewskiej", komentarz do Psalmów Po
kutny chjkomentarz do Pieśni nad Pieśniami /PL 79, 9-658/, stu
diowane 1 cytowane wielokrotnie w wiekach średnich, okazały się nieautentyczne.
Pisarzem stojącym na pograniczu dwóch epok był także Izy
dor z Sewilli /ok. 560-636/. Nie można go nazwać postacią przeło
mową ani oryginalnym myślicielem. Jego twórczość ma raczej cha
rakter konpilatorskl. Do pisanych przez siebie dzieł zbierał ma
teriały z wszelkich dostępnych mu źródeł, przede wszystkim z dzieł Ojców Kościoła, ale także ze źródeł pogańskich. Izydor był twór
cą pierwszej średniowiecznej encyklopedii łacińskiej "Etymolo- giarum sive orlglnum llbri XX" /"Dwadzieścia ksiąg pochodzeń czyli etymologii", PL 82, 73-728/, jednego z najczęściej cyto
wanych w średniowieczu dzieł, które stało się podstawą innych średniowiecznych encyklopedii. Napisał także kilka dzieł egze
getycznych, przy czym w wykładzie Pisma świętego trzymał się wiernie sensu alegorycznego. Są to następujące dzieła: 1/ "Alle- gorlae ąuaedam Sacrae Soripturae - De nominibus legis et evan- gelli" /PL 83, 97-130/ - alegoryczne wyjaśnienie poszozególnych imion postaci Starego i Nowego Testamentu; 2/ "De ortu et obltu patrum" /"O narodzinach i zgonach patriarchów", PL 83, 129-156/
- zwięzłe życiorysy ważniejszych osób ze Starego i Nowego Testa
mentu; 3/ "In libros Veterls et Novl Testament! proemla" /PL 83, 155-180/ - opatrzone wstępami streszczenia ksiąg Starego 1 Nowego
Testamentu; 4/ "Liber muaerorum, qul ln sanotls soripturis oc- currunt" /PL 83, 179-200/ - alegoryozne wyjaśnienia liczb, któ
re występują w Piśmie świętym; 5/ "Quaestlones de Veterl et No t o Testamento" /PL 83, 201-207/ - autorstwo niepewne; 6/ "Mystl- oortun expoeitio sacramentorum seu ąuaestiones ln Vetus Testamen
tom" /PL 83, 207-424/ - objaśnienia dotyczące następujących ksiąg: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańskiej, Liczb, Pieśni nad Pie
śniami, Jozuego, Sędziów, Rut, 1 Samuela, 2 Samuela, 3 1 4 Kró
lewskiej, Machabejsklch, przy czym Izydor korzysta w owych obja- śnleniaoh bardzo obficie z Orygenesa, Wiktoryna, Ambrożego, Hie
ronima, Augustyna, Fulgencjusza z Ruspe, KasJana 1 Grzegorza Wielkiego; 7/ "Praefatio ln Psalterlum" /PL 81, 971-972/;
8/ "Prologus ln libros sedeclm prophetarum" /A. G. A n s p a c h,
"Talonls et Isidorl nova fragmenta et opera", Madryt 1930, 90- 91/; 9/ "Editio Isldoriana Sacrae Scripturae"; 10/ "Chronlca"
/PL 83, 1017-1055/; 11/ "De fide catholica ex Veteri et Novo Te- stamento contra Iudeos", llb, I-II /PL 83, 449-538/,
Izydorowi przypisywano też wiele dzieł, których autorstwo Jest wątpliwe, Jak na przykład "Isalae testimonia de Chrlsto Do
mino”, "Interrogatlones de rebus Yeterls et Novi Testament!",
"Glossae in Vetus Testamentum", "Glossae ln Novum Testamentum",
"Commentarii in Geneslm ad litteram".
Ogólnie można stwierdzić, że Pismo święte stało w centrum twórczości Izydora, Lepszemu rozumieniu treści biblijnych mia
ły służyć wszystkie jego traktaty, w tym nawet dzieła gramaty
czne i encyklopedyczne, W swych dziełach egzegetycznych Izydor zebrał alegoryczne Interpretacje Ojców Kościoła /catena patrum/
1 stworzył w ten sposób jak gdyby całościowy wykład dotyczący doktryny chrześcijańskiej. Popularność dzieł Izydora w średnio
wieczu sprawiła, że wywarł on ogromny wpływ na rozwój teologii w tej epoce. Jego antyżydowska, a więc antyliteralna wykładnia Pisma świętego stała się wzorem dla wielu egzegetów średniowie
cznych 1 zdecydowanie popchnęła egzegezę biblijną w kierunku alegorii.
Mówiąc o Izydorze, warto zwrócić uwagę Jeszcze na Jedno zagadnienie, mianowicie na jego pogląd, któremu dał wyraz zwłaszcza w swoich "Etymologiach", że naturę i Istotę rzeczy można poznać z etymologii ioh nazwy, Jako pochodzących wprost od Boga, Pogląd ten rozpowszechnił się szeroko wśród uczonych
średniowiecznych .
W epoce Izydora z Sewilli żyło na terenie Hiszpanii Jesz
cze kilku uczonych, których dzieła egzegetyczne wywarły pewien wpływ na pisarzy średniowiecznych. Należeli do nich następują
cy egzegeci: Eugeniusz z Toledo /VII w./, autor "Haxaemeron Dracontii emendatum sive Eugeniana recensio Laudum Dei et Satis- factionis" /por. RB 2265/; Taius z Saragossy, autor "Commentarii in Canticum canticorum", "Commentarii in Proverbia", "Commen
tarii in Ecclesiasten", "Commentarii in Sapientiam", "Commen
tarii in Ecclesiasticum", "De aenigmatibus Salomonis"; Julian z Toledo /+ 690/, autor "Antikeimenon libri duo" /"(Juaestlones ex Veteri et Novo Testamento, Contradictiones Veteris et Novi Testamenti, Liber contrapositorum per interrogationes'*/; "Li
ber sententiarum ex decade Psalmorum b. Augustinl"; "Libellus de divinis iudiciis ex sacris voluminibus"; Valerius del Bierzo /+ 695/, autor "Caput opusculorum de quinquagenis Psalmorum", De primo quinquageno numero Psalmorum" /por. RB 2631, 5324, 9262, 10648-10651, 10672; RB 5321-5326; RB 8281, i-3/j Evantius /+ 737/, autor "Epistula de scripturis divinis seu epistoła con
tra eos, qui sanguinem animalium immundum esse indicant" /PL 88, 719-772/; Pirminius /+ 753/, autor "Dicta Priminii sive De cunctiS libris Scripturarum sacrarum" /RB 6982/; Beatus de Liba- na /+ ok. 798/, autor "Commentarius in Apocalipsim" /RB 1597/.
W tym miejscu nie od rzeczy będzie wymienić także uczo
nych, którzy na podstawie Pisma świętego i wypowiedzi Ojców Kościoła tworzyli » VII i VIII w. zbiory sentencji, służące po
tem za wzór wykładu teologicznego Piotrowi Lombardowi. Należe
li do nich zwłaszcza: Taio z Saragossy /wspominany Już uprzed
nio/, autor dzieła "Sententiae" /PL 80, 731—990/, oraz Defen
sor z Liguge /VII w./, twórca "Księgi iskierek" /"Liber scintil- iarum", PL 88, 597-702/, stanowiącej florilegium cytatów w 81 rozdziałach- .
27
I. Średniowieczna egzegeza łacińska
Piśmiennictwo egzegetyczne średniowiecznej Suropy Jest dość Jednorodne, zarówno jeśli chodzi o stosowane metody in
terpretacji Biblii, jak i o cel, któremu miała służyć, a także o rezultaty prac nad tekstami biblijnymi. Z tego względu sens ma jedynie periodyzaoja chronologiczna średniowiecznej egzege
zy łacińskiej, nie zaś merytoryczna. Nie znaczy to jednak, że prace egzegetyczne powstałe na początku tej epoki nie różniły się rzeczowo od prac późniejszych. Różnice były wielkie, a po
legały przede wszystkim na głębszym, szerszym, jednym słowem - doskonalszym opanowaniu sztuki interpretacyjnej Pisma święte
go, na wprowadzeniu nowych postaci komentarza, jednak nie na jako ściowej zmianie stosowanych metod. W związku z tym w średniowiecz nej egzegezie łacińskiej dadzą się wyróżnić dwa główne okresy:
pierwszy, obejmujący wieki od VIII do XI, oraz drugi, przypa
dający na XII-XV w. W okresie pierwszym uprawiano egzegezę nie- pogłębioną, mierną intelektualnie, nastawioną wyłącznie na cele praktyczne, w okresie drugim natomiast - egzegezę rozbudowaną, niekiedy do monstrualnych rozmiarów, doskonałą co do formy, sta
wiającą sobie także cele teoretyczne, tJ. dotarcie do prawdzi
wego sensu słów Pisma świętego, ale - podobnie jak egzegeza w oksesle pierwszym - nie prezentującą twórczej oryginalności, tak charakterystycznej dla egzegezy starożytnej.
1. Okres pierwszy średniowiecznej egzegezy łacińskiej /VIII-XI w./
Kasjodor, Izydor z Sewilli 1 inni pisarze łacińscy prze
kazali rodzącej się nowej epoce skarby kultury starożytnej, wśród których poczesne miejsce zajmowały dzieła egzegetyczne do Biblii. "Wiedza" i "znajomość Pisma świętego" stały się
w tej epoce synonimami, a nauczanie Biblii stanowiło zasadni
czą część procesu kształcenia średniowiecznego ucznia. Treści biblijne towarzyszyły temu procesowi od etapów wstępnych, a do
bre poznanie Pisma świętego było szczytem formacji intelektual
nej - "Culmen Scripturarum" /por. A 1 k u 1 n, "Grammatica", PL 101, 854/. Nauczyciele dawali swoim uczniom krótkie wprowadzenia do kanonu 1 do każdej księgi Pisma świętego, wzięte najczęściej z dzieł św. Augustyna, Kasjodora lub Izydora z Sewilli, W ta
kich średniowiecznych dziełach, jak "Disputatlo puerorum" Al
ku Ina czy "De institutione clericorum" Hrabana Uaura zachował się program nauczania średniowiecznego, w którym gros materia
łu stanowiła Biblia. Jeśli chodzi o pracę ściśle egzegetyczną, to autorzy średniowieczni korzystali z mnóstwa gotowych jej wzorów, stworzonych w minionych epokach. Jednak brak szerszego dostępu do źródeł - w związku z bardzo słabym ich rozpowszech
nieniem we wczesnym średniowieczu - a także nieporównywalnie gorsze przygotowanie Intelektualne uczonych tej epoki do pracy egzegetycznej sprawiały, iż musiały upłynąć długie lata, zanim powstały komentarze biblijne o randze odpowiadającej poziomowi egzegetycznych prac starożytnych, zanim w toku dysput scholasty- cznych ukształtowały się dzieła skrypturystyczne o wielkiej ścisłości naukowej, a nawet finezji intelektualnej.
V omawianym tu wczesnym okresie średniowiecza dominowa
ła egzegeza pozostająca pod wpływem absolutnej wiary w natchnie
nie 1 boską godność Biblii oraz we wszystkie tajemnice, o któ- ryoh mówił komentowany tekst biblijny. Znamienną cechą egzegezy biblijnej tej epoki była również jej duża zależność od Ojców Kościoła, od zasad i metod przez nich stosowanych, a także od wniosków, do jakich dochodzili w trakcie komentowania ksiąg
biblijnych.
Bgzegeci wczesnośredniowieczni wyjaśniali tekst przeważ
nie za pomocą krótkich glos gramatycznych, historycznych i teo
logicznych, przytaczając w nich najczęściej opinie kilku głów
nych egzegetów patrystycznych. Owa zależność prac egzegetycz
nych tej epoki od tradycji patrystycznej była często wprost nie
wolnicza. Pozostawało to zresztą w zgodzie z założeniami ówcze
snych egzegetów przystępujących do pracy komentatorskiej. Wy
raża to dość dokładnie fragment listu Bedy Czcigodnego do bi
skupa Acca /por. komentarz Bedy do Ewangelii św. Łukasza, PL
92, 304/: nQuid beatus Ambrosius, quid Augustinus, quld denlque Gregorius vigilantissimus /luxta suumnomen/ nostrae gentis apo- stolus, quid Hieronimus sacrae interpres historlae, quid ceteri patres in Lucae verbls senserlnt, quid diierint dlligentius in- spicere sategi".
Beda, mówiąc o niezłomnej woli kurczowego trzymania się w egzegezie biblijnej wykładni Ojców Kościoła, wymienił nazwi
ska czterecb z nich. Nie było to wyliczenie przypadkowe, bowiem rzeczywiście św. Ambroży /któremu wówczas błędnie przypisywa
no autorstwo dzieła znanego dziś pt. "Ambrozjaster"/, śv. Hie
ronim, Grzegorz Wielki 1 św. Augustyn /główny mistrz egzegetów średniowiecznych/ byli najważniejszymi autorytetami dla blbli- stów z tej epoki, zresztą nie tylko blblistów. Korzystano tak
że, choć w mniejszym zakresie, z dzieł innych Ojców Kościoła, na przykład z komentarza do Listów św. Pawła autorstwa Pelagiu- sza, który to komentarz znany był Seduliuszowl Szkotowi, Abelar- dowi, Robertowi z Uelun, Gilbertowi de la Porree, Hugonowi ze św. Wiktora 1 Innym. Z pism greckich Ojców Kościoła korzystano w dużo mniejszym stopniu, głównie z powodu nieznajomości języ
ka greckiego. Jednak i one wchodziły stopniowo w krwlobleg średniowiecznej kultury łacińskiej. Jan Szkot Eriugena, który opanował grekę, czerpał obficie z dzieł Pseudo-Olonizego, Ma
ksyma Wyznawcy i Grzegorza z Nyssy. Znał też dośó dobrze dzie
ła Jana Chryzostoma, które w swoich komentarzach wykorzystywa
li także Szmaragd i Paschasius Radbertus. Hrabanus Maurus znał dzieła Grzegorza z Nazjanzu i Orygenesa, a Beda Czcigodny dzie
ła św. Bazylego w tłumaczeniu Bustachiusza.
Ojców Kościoła traktowano w tym czasie jako niewątpli
wych świadków wiary, stąd ich autorytet pozostawał niepodważal
ny przez długie wieki. Uczeni wczesnośredniowieczni kompilowa
li dzieła Ojoów w przekonaniu, że ustalona przez nich wykład
nia tekstu biblijnego Jest nieomylna. Dobrą ilustracją tego przekonania mogą byó następujące słowa Jana Szkota £>riugeny:
"Non enim nostrum est de intellectlbus sanctorum Patrum Judica- r«, sed eos pie ac venerabiliter suscipere" /PL 122, 548/. Nic więc dziwnego, że liczne komentarze biblijne powstające w tej epoce stanowią nagromadzenie formuł patrystycznych, w których z największym trudem dotrzeć można do osobistych poglądów kompi
latorów, o ile w ogóle takie zamierzali i potrafili wyrazić.
Egzegeci ówcześni byli skromni, mieli świadomość, że stworze
nie samodzielnej, oryginalnej egzegezy Pisma świętego przekra
cza ich możliwości; co więcej, nawet przebrnięcie przez wiel
kie komentarze starożytne i całkowite zrozumienie ich treści było dla wielu z nich zadaniem niewykonalnym. Dlatego nie dzi
wi fakt, że dążyli jedynie do tego, by krótko i jasno streścić
wi fakt, że dążyli jedynie do tego, by krótko i jasno streścić