Eu-ropejskiej systemem rolnictwa56. Opiera się przy tym na zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej, wykorzystując w niej jedynie środki pochodzenia naturalnego, niepodlegające żadnym metodom przetwarzania, z dbałością o żyzność gleby i zdrowie zwierząt, wytwarzając przy tym produkty wysokiej jakości. W rolnictwie ekologicznym rezygnuje się ze szkodliwych substancji służących do ochrony roślin, mineralnych nawozów, ze środków regulujących wzrost oraz innych dodatków paszowych. W myśl ekologicznych zasad produkcji zaleca się tradycyjne, mechaniczne i fizyczne metody upraw, stosowanie płodozmianu (np. roślin mo-tylkowych, które wzbogacają glebę) oraz wykorzystywanie do produkcji roślinnej i zwierzęcej odpadów pochodzących z gospodarstwa57. Rozwój rolnictwa ekologicznego uwarunkowany jest wieloma sprzyjającymi mu okolicznościami, takimi jak:
spadek zaufania konsumentów do żywności konwencjonalnej (głównie w krajach bogatych), •
narastanie negatywnego wpływu rolnictwa na środowisko przyrodnicze, •
nadwyżka produkcji artykułów żywnościowych, co wiąże się z obniżką cen i ze spadkiem •
opłacalności produkcji, a z kolei prowadzi to do spadku produkcji na obszarach o gor-szych glebach, gdzie efektywność produkcji jest mniejsza,
duże wsparcie finansowe w UE, •
mniejsze ograniczenia celne na produkty ekologiczne, ułatwiające ich eksport
• 58.
Jak podaje Łuczka-Bakuła rolnictwo ekologiczne przynosi wiele korzyści zarówno dla środowiska, jak i dla ludzi. Są to korzyści ekonomiczno-społeczne, środowiskowe, zdrowotne oraz etyczno-estetyczne (tab. 1).
Rolnictwo ekologiczne osiąga swoje cele poprzez redukowanie do minimum wpływu człowieka na środowisko oraz poprzez realizowanie tego systemu gospodarowania w natural-ny sposób59. Do celów rolnictwa ekologicznego należy wytwarzanie żywności wysokiej jako-ści, zachowując przy tym równowagę biologiczną w przyrodzie60.
56 Plan Działań dla żywności i Rolnictwa Ekologicznego w Polsce na lata 2011–2014. Ministerstwo Rol-nictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2011.
57 Łuczka-Bakuła W., 2007. Rynek żywności ekologicznej – wyznaczniki i uwarunkowania rozwoju. PWE, Warszawa, 33–34.
58 Kuś J., 2010. Rolnictwo ekologiczne i perspektywy jego rozwoju [w:] Stan obecny i perspektywy roz-woju rolnictwa ekologicznego w Polsce. Studia i Raporty IUNG – PIB Puławy, Zeszyt 26, s. 23.
59 Węglarzy K., Bereza M., 2010. Gospodarstwa ekologiczne jako alternatywa dla gospodarstw kon� wencjonalnych w aspekcie opłacalności produkcji [w:] Wieś i rolnictwo w procesie zmian. Problemy transformacji rolnictwa europejskiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 187.
73
tabela 1. Korzyści wynikające z rolnictwa ekologicznego table 1. Adantages of organic farming
Ekonomiczno-społeczne Economic-social
zapobiega nadmiernemu odpływowi ludności wiejskiej prevents excessive rural exodus
pozwala utrzymać miejsca pracy na wsi allowi to maintain rural jobs
cechuje się niskim poziomem wsparcia features low level of financial support jest energooszczędne
is energy-efficient
środowiskowe Environmental
zwiększa żyzność gleby increases soil fertility
zachowuje różnorodność biologiczną preserves biodiversity
w minimalnym stopniu obciąża środowisko is environmental – unfriendly to a minimal degree Zdrowotne
Health
zapewnia wysoką wartość odżywczą produktów provides high nutritional value of products
dostarcza produkty o wysokiej wartości zdrowotnej provides products of high health quality
Etyczno-estetyczne Ethical-esthetic
zachowuje zróżnicowany krajobraz rolniczy preserves diversified rural landscape kieruje się zasadami etyki środowiskowej follows the rulet of environmental ethics
Źródło/Source: Łuczka-Bakuła 200761
żywność ekologiczną, obok wielu niewątpliwie pozytywnych aspektów jakościowych, cechują również negatywne lub niejasne i wymagające badań. Porównując żywność ekolo-giczną z żywnością konwencjonalną, zauważyć można:
w aspekcie pozytywnym:
niższą zawartość azotanów i azotynów oraz pestycydów, których stężenie w spożywanej •
żywności może mieć znaczący, negatywny wpływ na organizm człowieka;
wyższą zawartość suchej masy, witamin C, witamin z grupy B, związków fenolowych, ami-•
nokwasów oraz cukrów;
wyższą zawartość soli mineralnych (mikro- i makroelementów); •
wyraźniejszy zapach i smak; •
ze względu na wyższą zawartość suchej masy produkty ekologiczne charakteryzują się •
zwartą konsystencją i są słodsze;
lepszą jakość produktów ekologicznych (warzyw, ziemniaków, owoców) podczas prze-•
chowywania w trakcie okresu zimowego – wyższą wartość odżywczą i korzyść ekono-miczną;
zwierzęta z gospodarstw ekologicznych wykazują mniej chorób metabolicznych; •
zwierzęta karmione paszą pochodzenia ekologicznego charakteryzują się lepszymi para-•
metrami zdrowia i płodności;
znacznie mniejszą ilość syntetycznych dodatków w żywności przetworzonej; •
wyższy poziom substancji hamujących powstawanie nowotworów. •
w aspekcie negatywnym:
niższą wydajność produkcji roślinnej i zwierzęcej, co oznacza niższy zysk dla producenta, •
a tym samym wyższe ceny dla konsumenta, które mogą stanowić barierę zakupową; zwierzęta ze stad ekologicznych są w większej mierze narażone na zarażenie pasożytami. •
Natomiast dalszych badań wymagają kwestie następujące:
w gospodarstwach zarówno ekologicznych, konwencjonalnych znajdujących się na tym •
samym terenie występują problemy wpływu zanieczyszczenia środowiska na ziemiopłody; skażenie bakteriami;
•
zanieczyszczenie mikotoksynami; •
wpływ żywności ekologicznej na stan zdrowia człowieka
• 62.
Opłacalność produkcji ekologicznej jest nieodłącznym elementem warunkującym roz-wój ekologicznego systemu rolniczego. Czynnikami kształtującymi poziom opłacalności są koszty, czyli nakłady ponoszone na produkcję, a także przychody pochodzące ze sprzedaży produktów ekologicznych. Z porównania ekologicznego i konwencjonalnego systemu gospo-darowania wynika, że w gospodarstwach ekologicznych:
plony są od 10 do 50% niższe; •
mniejszy jest udział zbóż i roślin oleistych, natomiast większy udział roślin strączkowych; •
pastewnych, okopowych i warzyw;
nakłady materiałowo-pieniężne na produkcję rolną są niższe; •
nakłady robocizny są od 10 do 20% większe; •
istnieje możliwość uzyskania oraz wyższych cen za produkty dotacji; •
produkcja charakteryzuje się mniejszą energochłonnością
• 63.
1. kontrola i certyfikacja w rolnictwie ekologicznym
Atutem żywności ekologicznej jest jej kontrola i certyfikacja, które stanowią gwarancję dla konsumenta, iż dostępne na rynku produkty pochodzące z rolnictwa ekologicznego są wy-sokiej jakości, gdyż zostały wyprodukowane zgodnie z przepisami ściśle określającymi pro-ces produkcji ekologicznej, są wolne od nawozów sztucznych i GMO. Daje to konsumentom pewność, że dokonując zakupu produktów ekologicznych, nie są oszukiwani. System kontroli obejmuje wszystkie etapy począwszy od produkcji poprzez przechowywanie, przetwarzanie i zbyt żywności ekologicznej64. System kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym sta-nowią:
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi – organ zajmujący się upoważnianiem jednostek cer-•
tyfikujących do prowadzenia kontroli i wydania certyfikatów;
Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych sprawuje nadzór nad jed-•
nostkami certyfikującymi oraz nadzór nad produkcją ekologiczną;
Inspekcja Handlowa współpracuje z IJHAR-S przy sprawowaniu nadzoru nad jednost-•
kami certyfikującymi oraz produkcją ekologiczną, w zakresie wprowadzenia do obrotu 62 Rembiałkowska E., 2006. Analiza cech jakościowych żywności wytwarzanej przez rolnictwo
ekolo-giczne [w:] Ekonomiczne i społeczne uwarunkowania rozwoju polskiej gospodarki żywnościowej po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej. IERiGż – PIB, Warszawa, 52, 70–72.
63 Ibidem, Węglarzy K., Bereza M., 2010, 190–191.
64 Komorowska D., 2009. Rozwój produkcji i rynku żywności ekologicznej. Roczniki Naukowe, Stowa-rzyszenie Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, XI, 3, 185–186.
75
detalicznego żywych lub nieprzetworzonych produktów rolnych bądź przetworzonych produktów rolnych przeznaczonych do spożycia;
Inspekcja Weterynaryjna współpracuje z IJHAR-S przy sprawowaniu nadzoru nad jed-•
nostkami certyfikującymi oraz produkcją ekologiczną pasz;
Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa współpracuje z IJHAR-S przy spra-•
wowaniu nadzoru nad jednostkami certyfikującymi oraz produkcją ekologiczną wegeta-tywnego materiału rozmnożeniowego i nasion do celów upraw;
Upoważnione jednostki certyfikujące akredytowane w Polskim Centrum Akredytacji •
w zakresie rolnictwa ekologicznego, zgodnie z Normą PN-EN 45011 „Wymagania ogólne dotyczące działań jednostek prowadzących systemy certyfikacji wyrobów”65.
7
Źródło: opracowanie na podstawie Trybulski J., Żakowska-Biemans S. 200711
Source: based on data from Trybulski J., Żakowska-Biemans S. 2007
Rys. 1. Zasady funkcjonowania systemu kontroli w rolnictwie ekologicznym Fig. 1.The rules of control system functioning in organic farming