Eksport

Polska była jednym z największych eksporterów ziemniaków i ich prze-tworów w Europie do początku lat 90. Przed 1989 r. polski eksport wynosił od 400 do 700 tys. ton ziemniaków jadalnych, 30-50 tys. ton skrobi oraz ok. 10 tys.

ton przetworów spożywczych rocznie. Łączny eksport w ekwiwalencie ziem-niaków wynosił ponad 1 mln ton. Import wynosił wówczas około 100 tys. ton ziemniaków oraz do kilkunastu tys. ton przetworów skrobiowych w latach nie-urodzaju. Rekordowy poziom 1,2 mln ton wywóz ziemniaków osiągnął w 1991 roku. Ziemniaki jadalne z głównych zbiorów sprzedawano przede wszystkim do

ówczesnych ZSRR (1,0 mln ton) i Czechosłowacji (0,2 mln ton).

Rynki te były dla Polski łatwo dostępne ze względu na niskie ceny polskich ziemniaków (o 20-30% niższe od ówczesnych cen na rynku wspólnotowym) oraz brak liczącej się konkurencji.

Tabela 20. Eksport ziemniaków (w tys. ton) 1993-95 1996-98 1999-01 2002-04 Produkt

średnio w roku 2005 2006

Ziemniaki świeże 183,7 75,1 98,5 91,5 24,6 12,8 w tym: sadzeniaki 0,5 0,9 1,5 1,1 0,9 1,4 wczesne 0,9 1,9 3,1 1,9 1,5 0,8 pozostałe 182,3 72,3 93,9 88,5 22,2 10,6

Susze 247,7 3,7 1,6 4,4 8,8 8,0

Frytki 0,9 12,5 54,8 71,6 89,1 101,6

Chipsy 1,7 7,8 10,3 12,5 18,2 18,4

Skrobia ziemniaczana 7,2 6,7 35,4 55,6 63,0 45,7 Modyfikaty skrobi 14,5 20,0 15,8 37,2 69,6 84,1 Źródło: Opracowanie na podstawie danych CIHZ i CAAC.

W kolejnych latach eksport ziemniaków zmalał do 75-100 tys. ton średnio w roku¹⁶, a obok ziemniaków jadalnych pojawił się wywóz sadze-niaków. Przyczyną spadku wywozu ziemniaków było zmniejszenie zagra-nicznych zakupów przez głównych odbiorców Polski tzn. przede wszystkim Rosję, a także inne kraje WNP, ich rosnące wymagania jakościowe oraz na-rastająca konkurencja ze strony krajów UE (głównie Holandii). Polscy eks-porterzy mieli trudności z przygotowaniem większych partii standaryzowa-nych ziemniaków wysokiej jakości. Kraje będące dużymi importerami zde-cydowanie ograniczały zakup ziemniaków na rynkach zagranicznych. Jedy-ną możliwością wygrywania konkurencji na rynkach państw trzecich były ceny, zatem większy eksport ziemniaków był możliwy tylko w latach uro-dzaju i niskich cen. Po akcesji eksport ziemniaków świeżych zmalał do za-ledwie 13-25 tys. ton, mimo zmniejszenia restrykcji¹⁷, na co decydujący wpływ miał głęboki spadek zbiorów i drastycznie wysokie ceny.

Podobne zmiany wolumenu eksportu obserwowano w przypadku pro-duktów skrobiowych. Ich sprzedaż zmalała z około 30-50 tys. ton pod koniec

16 Większe ilości ziemniaków (150-180 tys. ton) pojawiały się w eksporcie tylko w latach wysokich zbiorów i niskich cen ziemniaków w Polsce.

17 W handlu zagranicznym ziemniakami stosowane są restrykcyjne wymogi fitosanitarne, szczególnie dotyczące sadzeniaków. W latach 90. w UE obowiązywał zakaz przywozu sadze-niaków z krajów trzecich. Polska nie mogła do UE eksportować także innych ziemsadze-niaków, ze względu na niespełnienie wymogów fitosanitarnych.

lat osiemdziesiątych XX wieku do kilku tys. ton skrobi i kilkunastu tysięcy ton modyfikatów skrobi w latach 1993-1998.

Tabela 21. Eksport ziemniaków (w mln USD)

Produkt 1993-95 1996-98 1999-01 2002-04 2005 2006

Ziemniaki świeże 20,9 7,5 6,1 7,8 2,5 2,2

w tym: sadzeniaki 0,1 0,1 0,4 0,3 0,2 0,6 wczesne 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2 0,4 pozostałe 20,6 7,2 5,5 7,4 2,0 1,2

Susze 4,5 4,5 1,6 4,1 9,0 11,5

Ziemniaki mrożone 0,6 7,7 26,2 41,3 61,0 72,2

Chipsy 3,1 26,0 23,6 29,8 56,2 54,6

Skrobia ziemniaczana 5,5 5,7 11,2 21,5 23,6 20,5 Modyfikaty skrobi 0,0 0,1 0,1 8,1 24,5 31,1 Razem eksport 36,6 56,2 72,3 112,6 176,8 192,1 Źródło: Opracowanie na podstawie danych CIHZ i CAAC.

Uruchomienie w 1999 r. dopłat do wywozu skrobi¹⁸ pozwoliło zwiększyć eksport skrobi i produktów skrobiowych do ok. 50-85 tys. ton rocznie, z cze-go 30-63 tys. ton skrobi i mąki ziemniaczanej, w tym eksport subsydiowany 20-25 tys. ton.

Dopłaty miały decydujący wpływ na poprawę opłacalności transakcji eksportowych – zwłaszcza w latach niskich zbiorów i wysokich cen ziem-niaków. Głównym kierunkiem wywozu skrobi były wówczas kraje UE i Eu-ropy Środkowo-Wschodniej, w tym głównie Rosja. Skrobię eksportowano również na Tajwan, do Hongkongu i Chin. Po integracji eksport skrobi ziemniaczanej utrzymał się na zbliżonym poziomie, natomiast prawie po-dwoił się wywóz modyfikatów skrobi.

Przed 1990 r. Polska była także eksporterem pozostałych przetworów z ziemniaków. Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych sprze-dawano za granicę ok. 10 tys. ton frytek mrożonych rocznie – głównie do Rosji.

W latach 1992-93 poziom ten uległ znacznemu obniżeniu, a od 1994 r. po uru-chomieniu nowoczesnych technologii wywóz zaczął ponownie wzrastać¹⁹. W sezonie 1999/00 eksport frytek wzrósł do 40 tys. ton i był i 11-krotnie wyż-szy niż w połowie lat 90. W latach 2001-2004 eksport frytek mrożonych wahał się w granicach 70-75 tys. ton, a po akcesji i zniesieniu barier celnych, które

18 Polska lista koncesyjna w WTO dopuszczała eksport 35,7 tys. ton skrobi ziemniaczanej na ogólną kwotę 7,6 mln USD.

19 Było to wynikiem zwiększenia produkcji przetworów spożywczych z ziemniaków, który umożliwił zaspokojenie popytu i wzrost eksportu. Przerób ziemniaków na cele spożywcze w latach 90. zwiększył się ok. 3-krotnie do ok. 450 tys. ton. Dzięki tak wysokiej produkcji możliwy stał się rozwój eksportu.

ły wysokie, wzrósł do prawie 102 tys. t w 2006 r. Równie intensywnie rozwijał się w analizowanym czasie eksport chipsów, który zwiększył się z około 500 ton rocznie w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych do 10-12 tys. ton w latach 1997-2004 i ponad 18 tys. ton w latach 2005-2006. Obniżył się natomiast eks-port suszów ziemniaczanych.

Stopniowo wzrastał udział UE w eksporcie. Do starych krajów członkow-skich wywożono przede wszystkim frytki i susze, do nowych krajów zaś głów-nie chipsy (90%). Wysokiemu eksportowi przetworów ziemniaczanych towa-rzyszył spadek ich cen. Ochrona celna stosowana przez kraje trzecie była sto-sunkowo niska, jeśli chodzi o sadzeniaki i ziemniaki wczesne, natomiast w przypadku ziemniaków z głównego zbioru była dużo wyższa. Cło na ziem-niaki sprowadzane do Rosji wynosiło 15%, podobnie jak na frytki i chipsy.

W strukturze wartościowej eksportu sektora ziemniaczanego dominowały przetwory z ziemniaków (80-90% wywozu). Eksport produktów ziemniacza-nych był podstawową możliwością zagospodarowania dynamicznie rosnącej produkcji przetworów spożywczych. Wysokie były także wpływy z eksportu skrobi ziemniaczanej.

W drugiej połowie lat 90. systematycznie obniżały się ceny transakcyjne, na co decydujący wpływ wywarł kryzys na rynku rosyjskim i presja na obniżenie cen eksportowych oraz zmiana struktury wywozu, w której zwiększał się udział tańszej skrobi nieprzetworzonej. Na przykład ceny transakcyjne w eksporcie skrobi wyno-siły 275 USD/t w 1999 r. wobec 765 USD/t w poprzednim roku. Obniżyły się rów-nież ceny ziemniaków uzyskiwane w eksporcie. W 1999 r. wynosiły one 69 USD/t i były dwukrotnie niższe niż w latach 1994-96.

Po wejściu Polski do UE zwiększyło się znaczenie eksportowe przetworów spożywczych z ziemniaków. W I półroczu 2004 r. sprzedano na rynki zagraniczne ponad 37 tys. ton frytek, tzn. o 7 tys. ton więcej niż w I półroczu 2003 r. Eksport chipsów wyniósł odpowiednio 11,6 tys. ton wobec 4,7 tys. ton, a skrobi 36,9 tys.

ton wobec 14,5 tys. ton. W całym sezonie 2004/05 wyeksportowano 224 tys. ton przetworów z ziemniaków, tj. o 19 tys. ton więcej w porównaniu z sezonem po-przednim. Eksport skrobi i mąki ziemniaczanej zmalał w tym czasie i wyniósł ok. 55 tys. ton wobec 73 tys. ton w sezonie poprzednim, a większość eksportu stanowiła sprzedaż z dopłatami do eksportu realizowana przez ARR w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Obniżył się eksport skrobi nieprzetworzonej, wyższy był natomiast eksport pozostałych produktów skrobiowych. Zwiększył się także eksport frytek, chipsów i suszów. Z kraju wywieziono ok. 79 tys. ton ziemnia-ków mrożonych, w tym 78 tys. ton frytek. Eksport chipsów wyniósł 16 tys. ton wobec ok. 13 tys. ton w sezonie 2003/04. O ponad 40% zwiększyła się sprzedaż suszu. Kolejny wzrost eksportu tych produktów wystąpił w sezonie 2005/06.

Znacznie więcej sprzedano na rynki zagraniczne frytek i chipsów, wyższa była także sprzedaż skrobi i mąki ziemniaczanej. W analizowanym roku niższy był wprawdzie wywóz skrobi, ale zwiększył się eksport pozostałych produktów skrobiowych, z czego większość sprzedano z dopłatami realizowanymi w ra-mach WPR. Dopłaty do eksportu objęły 40,3 tys. ton skrobi na kwotę 9,3 mln zł.

W wyniku przystąpienia Polski do UE znacznie zwiększył się eksport dekstryn i syropów skrobiowych. Wynosił on w I półroczu 2005 r. odpowiednio 19,6 i 4,6 tys. ton. Wcześniej sprzedaż dekstryn osiągała maksymalnie 2-3 tys.

ton rocznie, a eksport syropów był bardzo niski. Od końca 2005 r. na ogranicze-nie eksportu ziemniaków i przetworów ma rówogranicze-nież wpływ wprowadzeogranicze-nie przez Rosję zakazu importu wielu produktów roślinnych z Polski.

Po 1 maja 2004 r. zniknęły zakazy sprzedaży polskich ziemniaków do UE.

Dzięki temu w I półroczu 2004 r. sprzedano do krajów UE 14,7 tys. ton ziemniaków (przede wszystkim na rynek węgierski). Jednakże najważniejszym odbiorcą ziem-niaków pozostały kraje WNP. W sezonie 2004/05 sprzedaż ziemziem-niaków za granicę obniżyła się, głównie z powodu ich wysokich zbiorów w UE-15 i wzrostu możliwo-ści eksportowych tych państw, które są bardziej konkurencyjne jakomożliwo-ściowo.

Wejście Polski do UE nie spowodowało istotnych zmian w kierunkach handlu zagranicznego branży ziemniaczanej. Głównym odbiorcą polskich ziem-niaków i przetworów pozostały kraje WNP oraz kraje obecnej UE-10.

Otwarcie granic nie spowodowało znaczącego wzrostu sprzedaży polskich prze-tworów ziemniaczanych na rynki krajów UE-15. W eksporcie przeprze-tworów spo-żywczych z ziemniaków duży jest udział nowych krajów członkowskich UE.

Dotyczy to przede wszystkim frytek sprzedawanych do Czech, na Węgry i Sło-wację. W eksporcie chipsów największymi importerami były Rosja i Ukraina.

Nowe uwarunkowania obrotów towarowych z zagranicą nie przyniosły także zasadniczych zmian w cenach transakcyjnych. Nieco obniżyły się ceny ekspor-towanych modyfikatów skrobiowych. Nieznacznie wyższe były ceny eksporto-we ziemniaków nieprzetworzonych. Wzrosły ceny frytek, natomiast obniżyły się ceny chipsów. Wzrosły ceny skrobi i mąki ziemniaczanej.