Zakres regulacji rynku ziemniaka był i jest znacznie mniejszy niż innych podstawowych rynków rolnych. Zatem sprawność funkcjonowania podstawo-wych instytucji tworzących infrastrukturę rynku ziemniaka ma podstawowe znaczenie dla sprawności działania mechanizmu rynkowego. Jedną z podsta-wowych struktur instytucjonalnych jest system informacji rynkowej. Znaczenie jego funkcjonowania zwłaszcza dla tego rynku trudno przecenić, ze względu na rozdrobnienie, małe zaawansowanie procesów integracji pionowej lub poziomej oraz słabość organizacyjną samorządu branżowego.
System informacji rynkowej
Rynek ziemniaków, jako jeden z podstawowych rynków żywnościowych i mający wpływ na funkcjonowanie rynku wieprzowiny, był i jest objęty szcze-gółowymi badaniami rynkowymi, przede wszystkim ze względu na potrzeby prowadzonej polityki rolnej. Obecnie, ze względu na konieczność współdziała-nia z Komisją Europejską w zakresie realizacji Wspólnej Polityki Rolnej na rynku skrobi i wymogi Eurostatu, badania te zostały rozwinięte i pogłębione.
Gromadzeniem, przetwarzaniem i analizowaniem informacji na rynku ziemniaków i skrobi obecnie zajmują się:
• Departament Statystyki Rolnictwa i Środowiska GUS,
• Departament Statystyki Gospodarczej GUS,
• Zakład Badań Rynkowych IERiGŻ-PIB,
• Biuro Produktów Roślinnych ARR,
• Biuro Administrowania Obrotem Towarowym z Zagranicą ARR,
• Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej (ZSRIR) MRiRW,
• Departament Rynków Rolnych MRiRW.
Instytucje te zajmują się:
• monitorowaniem sytuacji na rynku krajowym oraz w handlu zagranicz-nym ziemniakami i ich przetworami,
• analizowaniem bieżącej i średniookresowej koniunktury na rynku krajowym.
Wykres 15. Schemat instytucji zajmujących się badaniami na rynku ziemniaków
Źródło: Opracowanie własne.
Departament Statystyki Rolnictwa i Środowiska GUS prowadzi badania statystyczne dotyczące powierzchni uprawy ziemniaków (1 raz w roku na ok.
2% próbie gospodarstw), szacunku produkcji i bilansu23, skupu i cen skupu oraz cen targowiskowych ziemniaków (co miesiąc).
Departament Statystyki Gospodarczej GUS prowadzi badania dotyczące wielkości produkcji i sprzedaży skrobi, frytek oraz chipsów, cen i wskaźników cen zbytu oraz cen detalicznych ziemniaków, mączki ziemniaczanej, frytek, chipsów, kopytek, pyzów ziemniaczanych (co miesiąc), sytuacji finansowej przedsiębiorstw zajmujących się przetwórstwem ziemniaków (co kwartał).
23 Szacunek produkcji ziemniaków dokonywany jest przez GUS 3 razy w roku, tj.:
• w połowie lipca na podstawie wyniku spisu czerwcowego oraz oceny stanu plantacji me-todą biometryczną dokonaną w trzeciej dekadzie czerwca,
• w połowie września przedwynikowy szacunek zbiorów przeprowadzony na podstawie sprawozdań i próbnych wykopków,
• w połowie grudnia wynikowy szacunek zbiorów ziemniaków dokonany na podstawie sprawozdań i ostatecznego rozliczenia zbiorów.
ARR
IERiGŻ-PIB
MRiRW
ZSRIR GUS
Komitet Zarządzający
Rynkiem Zbóż KE EUROSTAT
Wykres 16. Schemat gromadzenia i przepływu informacji między instytucjami analizującymi rynek ziemniaków
Źródło: Opracowanie własne.
Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej MRiRW monitoruje co tydzień wysokość cen targowiskowych ziemniaków.
Biuro Administrowania Obrotem Towarowym z Zagranicą ARR monitoru-je ilość wydanych i stopień wykorzystania licencji importowych, licencji eks-portowych oraz wartość wypłaconych subwencji ekseks-portowych do skrobi.
Bieżące notowania, po starannej weryfikacji i przetworzeniu przez po-szczególne zespoły i instytucje, są:
• publikowane w biuletynach (ZSRIR co tydzień na stronie internetowej MRiRW, GUS głównie w formie elektronicznej na stronie internetowej GUS oraz w szeregu publikacji tematycznych i rocznikach),
• gromadzone dla potrzeb szacunków produkcji rolniczej i dochodów rol-niczych oraz sporządzania bilansu ziemniaków,
• przekazywane kierownictwu MRiRW dla potrzeb oceny sytuacji na rynku ziemniaków i skrobi ziemniaczanej,
Monitorowanie rynku krajowego Monitorowanie handlu zagranicznego
GUS Monitorowanie rynku światowego Agra Europe, ZMP GUS – co miesiąc
ZSRIR
Co tydzień ceny targowiskowe
ziemniaków
Skup ziemniaków
Produkcja skrobi, ceny zbytu i wskaźniki zmian cen
Ceny targowiskowe ziemniaków
Ceny detaliczne ziemniaków, wybranych przetworów i
wskaźniki zmian cen
Wtórne źródła informacji − analizy i raporty przedstawiające koniunkturę
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej − PIB
Rynek Rolny Rynek ziemniaków
Stan i perspektywy
• przekazywane do Dyrekcji Generalnej Rolnictwa (DG Agri) na potrze-by Komisji, Komitetu Zarządzającego Rynkiem Zbóż dla oceny sytu-acji rynkowej i skuteczności stosowanych instrumentów regulujących rynek skrobi ziemniaczanej w ramach regulacji rynku zbóż,
• przekazywane do Eurostatu dla potrzeb badań statystycznych.
Zakład Badań Rynkowych IERiGŻ, wykorzystując dane pierwotne zgro-madzone przez wymienione wyżej instytucje, dokonuje co miesiąc analizy bie-żącej koniunktury na rynku ziemniaków, którą publikuje w biuletynie Rynek Rolny w formie elektronicznej na stronie internetowej IERiGŻ-PIB oraz w for-mie papierowej. Ponadto dwa razy w roku, na podstawie fundamentalnej analizy uwarunkowań podażowo-popytowych, sytuacji w imporcie i eksporcie oraz oceny sytuacji na europejskim rynku ziemniaków, przygotowuje raport ocenia-jący aktualny stan koniunktury i średniookresową prognozę (na najbliższy rok) sytuacji na rynku ziemniaczanym. Raporty te są publikowane przez IERiGŻ-PIB dwa razy w roku w serii pt. Raporty rynkowe stan i perspektywy. Publiczny sys-tem informacji rynkowej (PSIR), dostarczając obiektywnych, wiarygodnych in-formacji, przyczyniać się powinien do zwiększenia przejrzystości rynku.
Upraszczając przepływ informacji rynkowych, system ten może i powinien uła-twiać podejmowanie trafnych decyzji zarówno przez podmioty rynkowe, jak i polityków wpływających na sytuację na rynku ziemniaków.
Publiczny system informacji rynkowej może stanowić także bazę do budowy własnych systemów informacji przez podmioty rynkowe. PSIR przede wszystkim jednak jest wykorzystywany do oceny sytuacji na krajowym rynku ziemniaków i prezentowania interesów polskiego sektora skrobiowego na forum Komitetu Za-rządzającego Rynkiem Zbóż w UE. PSIR stanowi część składową unijnego syste-mu informacji rynkowej funkcjonującego na rynku zbóż. Administracje krajów członkowskich, przesyłając w określonych terminach wymagane informacje do DG Agri, dostarczają Komisji przesłanek do oceny sytuacji na unijnym rynku zbóż jako całości, w tym w subsektorze skrobiowym, bieżącego korygowania wysokości subwencji eksportowych, warunków ogłaszania przetargów oraz formułowania propozycji zmian Wspólnej Polityki Rolnej na rynku skrobi ziemniaczanej. Decy-zje w tych sprawach podejmowane są przez Komitet Zarządzający Rynkiem Zbóż drogą głosowania propozycji przedstawionych przez DG-Agri.
Agencja Rynku Rolnego na potrzeby Komitetu Zarządzającego przygotowuje:
• co dzień informację o ilości wystawionych licencji importowych i eks-portowych z uwzględnieniem kraju pochodzenia lub przeznaczenia,
• co miesiąc szczegółowe sprawozdanie o wykorzystaniu wystawionych licencji importowych i eksportowych, wielkości i wartości eksportu
skrobi z uwzględnieniem krajów przeznaczenia lub pochodzenia, war-tości wypłaconych subwencji eksportowych, kontyngentów preferen-cyjnych, wartości złożonych zabezpieczeń, a także ich przepadku z ty-tułu nieprzekazania informacji lub stwierdzonych nieprawidłowości,
• raz w roku całościowy raport o realizacji importu i eksportu w ramach wydanych licencji importowych i eksportowych z uwzględnieniem eks-portu subsydiowanego i pomocy żywnościowej, raport inwentaryzacyj-ny ze stanu zapasów interwencyjinwentaryzacyj-nych zbóż z uwzględnieniem miejsc ich składowania oraz o przeprowadzonych kontrolach w centrach inter-wencyjnych zarówno w trakcie prowadzenia działań interinter-wencyjnych, jak i po ich zakończeniu, a także stwierdzonych nieprawidłowościach,
• raz w miesiącu całościowy raport dotyczący przydziału, wykorzystania i transferów kwot oraz dopłat do produkcji skrobi.
Niezależnie od informacji typowo rynkowych kraje członkowskie zobo-wiązane są do przekazywania KE danych dotyczących wypłaty jednolitych płat-ności powierzchniowych, w tym płatpłat-ności uzupełniających do uprawy ziemnia-ków skrobiowych.
dr hab. Jerzy Rembeza
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin dr hab. Jadwiga Seremak-Bulge
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej
− Państwowy Instytut Badawczy