Stabilizowanie poziomu cen
Ramka 2.1. Elastyczne stosowanie IT a długoterminowa stabilność cen w Polsce
W ramach obecnie stosowanej strategii Rada Polityki Pieniężnej nie była zmuszona do silnego dostosowania stóp procentowych do bieżących zmian inflacji, jeśli uzna-wała je za przejściowe, a oczekiwania inflacyjne za zakotwiczone. Dotyczy to zwłaszcza szoków podażowych, które w ostatnich latach istotnie wpływały na dynamikę CPI.
Na przykład spadek cen ropy naftowej w okresie sierpień 2014 − styczeń 2015 r. przełożył się bezpośrednio na obniżenie wskaźnika CPI o 0,9 pkt proc. (NBP 2015), a podwyżka podatku VAT w 2011 r. zwiększyła dynamikę CPI o 0,3−0,4 pkt proc. (NBP 2011). Łączny przybliżony efekt wpływu czynników podażowych na ścieżkę cen konsumenta można prześledzić, porównując historyczną ścieżkę kształtowania się cen z poziomem cen po usunięciu wpływu cen żywności i energii (ścieżka kontrfaktyczna cen;) oraz z hipote-tycznym celem dla poziomu cen wynikającym ze ścieżki wyliczonej przy założeniu, że ceny w Polsce powinny rosnąć zgodnie z celem inflacyjnym NBP (ścieżka docelowa wykres R2.1.1). W ostatnich latach kontrfaktyczna ścieżka cen kształtowała się blisko hipotetycznej ścieżki docelowej, co świadczy o relatywnie stabilnym wzroście kategorii cen innych niż żywność i energia. Jednocześnie historyczna ścieżka cen odchylała się w latach 2011–2013 od ścieżki docelowej, by następnie powrócić w jej okolice w 2014 r.
Niektóre banki centralne zwracają jednak wyraźnie uwagę na długoterminową sta-bilność cen. Jest to szczególnie widoczne w wypowiedziach przedstawicieli Rezerwy Federalnej. Charles Evans proponował wprowadzenie stabilizowania poziomu cen w Stanach Zjednoczonych23. Ponadto wzrost poziomu cen w Stanach Zjednoczonych, zbli-żony do ścieżki zgodnej ze stałym celem inflacyjnym na poziomie 2%, jest uważany przez nie-których przedstawicieli Fed za sukces polityki pieniężnej Rezerwy Federalnej (por. Bullard 2012; Altig, Bryan 2013). Mimo to władze Fed nie zdecydowały się dotąd na wprowadzenie PLT. Argumentem przeciwko takiej decyzji – oprócz wyżej opisanych problemów komunika-cyjnych oraz kwestii adaptacyjności oczekiwań inflakomunika-cyjnych – było ograniczanie przez PLT dyskrecjonalności w prowadzeniu polityki pieniężnej (Ambler 2014).
23 Por. https://www.chicagofed.org/publications/speeches/2010/10-16-boston-speech.
Oznacza to, że gdyby NBP stosował strategię stabilizowania poziomu cen, musiałby dużo silniej reagować na odchylenia cen wynikające ze zmian cen żywności i ener-gii, nad którymi ma niewielką kontrolę i których wpływ po pewnym czasie i tak wygasł. Natomiast bez reakcji NBP ceny w Polsce w długim okresie i tak kształtowały się blisko poziomu zgodnego z hipotetyczną ścieżką celu.
Wykres R2.1.1. Hipotetyczny cel w postaci poziomu oraz ścieżki cen z uwzględnieniem i bez uwzględnienia zmienności cen żywności i energii w Polsce w latach 2009−2014
110 115 120 125
130 Wzrost stawek VAT
Wysokie ceny surowców
Spadek cen ropy naftowej 135
140
2009 2010 2011 2012 2013 2014
Poziom cen po wyłączeniu wpływu zmienności cen żywności i energii*
Poziom cen koszyka CPI Cel dla poziomu cen**
{ { {
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
* Poziom cen wyznaczony przy założeniu, że wkład cen żywności i energii we wzrost wskaźnika inflacji CPI był
równy swojej długoterminowej średniej.
** Cel oparty na poziomie cen został skokowo podniesiony w porównaniu z wykresem 2.3, by odzwierciedlić wyższy
poziom cen w 2009 r., niż wynikałoby to ze ścieżki cen ustalonej od 2004 r.
Stabilizowanie poziomu cen
31 Alternatywne strategie polityki pieniężnej
Wykres 2.3. Faktyczny poziom cen konsumpcyjnych i ścieżka kształtowania się cen implikowana przez cele inflacyjne* wybranych banków centralnych**
Strefa euro
Szwecja
Węgry Polska
Czechy Wielka Brytania
2004 2006 2008 2010 2012 2014
90
1995 1998 2001 2004 2007 2010 2013 90
95
Źródło: dane OECD i Eurostat.
* W przypadku celów przedziałowych wybrano środek przedziału.
** Na wykresach przedstawiono kształtowanie się poziomu cen od początku wprowadzenia strategii celu inflacyjnego wyko-rzystującej dany wskaźnik cen. Z tego powodu w przypadku Wielkiej Brytanii pominięto okres przed grudniem 2003 r., kiedy obowiązywał cel wyrażony wskaźnikiem RPIX. W przypadku strefy euro przyjęto cel w postaci dynamiki cen na poziomie 2%
od momentu utworzenia strefy w 1999 r. W przypadku Czech, Polski i Węgier uwzględniono okres od momentu wprowa-dzenia ciągłego celu inflacyjnego, tj. pominięto cele roczne w Polsce przed 2004 r., natomiast wzięto pod uwagę zmianę celu w Czechach w 2010 r.
2.4. Ocena strategii
Efektywność strategii
Efektywność PLT można ocenić w zasadzie tylko teoretycznie, ponieważ jedyny znany przy-kład jej stosowania dotyczy Szwecji w latach 30. XX w. Opierając się na literaturze teoretycz-nej, można stwierdzić, że PLT byłaby strategią efektywną, ale jedynie przy założeniu racjo-nalności podmiotów gospodarczych i wiarygodności zobowiązań banku centralnego. Przy tych założeniach w przypadku wystąpienia szoku wpływającego na dynamikę cen podmioty gospodarcze – antycypując przyszłe działania banku centralnego – same stabilizują poziom cen wokół ścieżki będącej celem banku centralnego. Dzięki takiemu mechanizmowi w mode-lach teoretycznych zakładających racjonalność i antycypacyjność podmiotów gospodarczych strategia PLT prowadzi do mniejszej zmienności inflacji i PKB niż strategia celu inflacyjnego.
Jednak w badaniach, w których zakłada się adaptacyjność oczekiwań inflacyjnych, strategia PLT okazuje się mniej efektywna od IT.
Możliwość kontrolowania przez bank centralny zmiennej będącej kotwicą nominalną Możliwość sprawowania kontroli nad poziomem cen w PLT jest teoretycznie dość duża i zbli-żona do możliwości kontrolowania dynamiki cen w ramach IT przy użyciu podstawowego narzędzia polityki pieniężnej, tj. krótkoterminowej stopy procentowej. Oceniając możliwość kontroli poziomu cen, należy jednak pamiętać, że przejście z obecnie stosowanej strategii IT na PLT wiązałoby się z pewnymi wyzwaniami komunikacyjnymi (por. niżej) i czasochłon-nym procesem uwiarygodniania nowej strategii.
Transparentność i zrozumiałość celu dla podmiotów gospodarczych
Ze względu na brak doświadczeń ze strategią PLT może być ona mniej zrozumiała dla pod-miotów gospodarczych, szczególnie w początkowym okresie stosowania. Potencjalnie cel oparty na poziomie cen mógłby być przedstawiany w formie celu inflacyjnego na najbliższy rok (lata). W tym czasie poziom cen miałby wrócić w okolice założonej docelowej ścieżki dla poziomu cen. Jednakże takie podejście w przypadku częstych szoków cenowych wymagałoby częstej zmiany „operacyjnego celu inflacyjnego”, co również mogłoby być trudne do zrozu-mienia dla podmiotów gospodarczych.
Możliwość elastycznego stosowania strategii
Strategia PLT jest mało elastyczna, ponieważ zakłada konieczność „nadrabiania” w przyszło-ści dawnych odchyleń od celu – tj. powrót poziomu cen na zadeklarowaną przyszło-ścieżkę nawet kosz-tem gorszych wyników gospodarczych (ang. history dependence). Ponieważ jednak strategia ta nigdy nie była stosowana w nowoczesnej gospodarce, trudno ocenić, czy banki centralne w praktyce nie dopuszczałyby dłuższych odchyleń poziomu cen od celu albo nie dostosowy-wałyby docelowej ścieżki poziomu cen. Takie stosowanie strategii PLT upodobniałoby ją do elastycznie stosowanej strategii celu inflacyjnego.