Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy

Informacje o emigrantach przebywających czasowo za granicą prezentowane w niniej-szej publikacji pochodzą z prowadzonego w ramach spisu badania reprezentacyjnego, tj. ba-dania z wykorzystaniem tzw. „formularza długiego”.

Należy zaznaczyć, że analiza tej grupy ludności Polski jest utrudniona, ponieważ w momencie spisu osób tych nie było w kraju, zebrano jedynie informacje, których zechcieli udzielić członkowie gospodarstw domowych pozostali w kraju. Osoby te nie miały wszystkich informacji, zwłaszcza gdy pobyt byłego członka ich gospodarstwa trwał już dość długo.

Wyniki spisu ludności wykazały, że w końcu marca 2011 r. za granicą przebywało po-wyżej 3 miesięcy ok. 147,9 tys. osób mających stałe miejsce zamieszkania w województwie mazowieckim. Oznacza to, że średnio na każdy 1000 mieszkańców województwa przypadało 28 osób przebywających czasowo poza Polską.

Ponad 80% emigrantów, tj. 118,4 tys., przebywało za granicą 12 miesięcy lub dłużej – byli to emigranci długookresowi. Pozostali – 29,5 tys. osób – to emigranci krótkookresowi, czyli osoby przebywające za granicą od 3 do 12 miesięcy.

Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy w latach 2002 ^a i 2011 według okresu przebywania

a W 2002 r. – emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 2 miesięcy.

Dla porównania, wyniki spisu w 2002 r. wykazały 54,9 tys. osób przebywających za granicą powyżej 2 miesięcy, co oznacza, że na 1000 mieszkańców województwa mazowiec-kiego za granicą przebywało czasowo 11 osób.

Tabl. 3. Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy w latach 2002 ^a i 2011

L a t a Ogółem Miasta Wieś

ogółem mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety W tysiącach

2002 .. 54,9 24,5 30,4 44,3 19,7 24,7 10,6 4,8 5,8 2011 .. 147,9 71,6 76,2 113,3 54,6 58,7 34,6 17,1 17,5

W odsetkach

2002 .. 100,0 44,6 55,4 80,7 35,8 44,9 19,3 8,7 10,5 2011 .. 100,0 48,4 51,6 76,6 36,9 39,7 23,4 11,5 11,9

a W 2002 r. – emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 2 miesięcy.

Wśród emigrantów nieznacznie przeważały kobiety (stanowiąc 51,6% ogółu), ale ich odsetek był mniejszy niż w 2002 r. (o 3,8 p. proc.). Zmniejszył się również (o 4,1 p. proc.) odsetek osób mieszkających przed wyjazdem w miastach i wynosił 76,6%. Był on wyższy niż ogólny udział ludności województwa mieszkającej w miastach (64,2%). Fakt ten wskazuje na większą skłonność do wyjazdu mieszkańców miast.

Należy zaznaczyć, że osoby przebywające czasowo za granicą (nawet przez kilka lat) są włączone do stanu ludności Polski. Część z tych osób prawdopodobnie traktuje już kraj obec-nego przebywania jako kraj swojego stałego zamieszkania, dopóki jednak osoby te nie doko-nają formalności związanych z wymeldowaniem się z pobytu stałego w Polsce w związku z wyjazdem za granicę, są traktowane także jako ludność faktycznie zamieszkała w Polsce.

Kierunki emigracji

W marcu 2011 r. mieszkańcy województwa mazowieckiego przebywali czasowo na wszystkich kontynentach, jednak najwięcej osób przebywało w innych krajach europejskich.

W Europie przebywało prawie 111,3 tys. osób (ponad 75% ogółu), z czego 104,1 tys. (70%

ogółu) w krajach Unii Europejskiej. Zdecydowanie najczęściej wybieranym krajem była Wielka Brytania, gdzie przebywało 42,7 tys. osób, tj. 28,9% wszystkich emigrantów. Niemcy, które w 2002 r. zajmowały pierwsze miejsce, uplasowały się tym razem na drugiej pozycji – przebywało tam 15,5 tys. (10,5% ogółu). Znaczna liczba emigrantów przebywała w Irlandii (8,6 tys.), we Włoszech (7,4 tys.) oraz we Francji (5,9 tys.). W Europie, ale poza krajami UE przebywało 7,2 tys. osób, w tym najwięcej w Norwegii – 4,3 tys. Tylko 1,3% mieszkańców województwa przebywało w krajach europejskich, które w 2002 r. znajdowały się poza ob-szarem Unii Europejskiej, czyli w krajach, które weszły do UE w 2004 r. lub później.⁵

Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według kontynentu przebywania

Innym kontynentem nadal chętnie wybieranym przez mieszkańców województwa ma-zowieckiego była Ameryka Północna i Środkowa, gdzie przebywało czasowo 30,5 tys. osób (20,6% ogółu emigrantów). Mimo zwiększenia się bezwzględnej liczby emigrantów z woje-wództwa mazowieckiego przebywających na tym kontynencie, ich udział procentowy znacz-nie się zmznacz-niejszył w stosunku do 2002 r., wówczas przebywało tam 33,7% omawianej popu-lacji. W 2011 r. w Stanach Zjednoczonych przebywało 23,2 tys. osób (w 2002 r. – 14,5 tys.), co stanowiło 15,7% wszystkich emigrantów; w Kanadzie przebywało 6,8 tys. osób, tj. 4,6%

ogółu emigrantów. Zwiększyła się mobilność ludności, ale jednocześnie łatwość znalezienia pracy w bliższej odległości od Polski, otwarcie rynków pracy krajów UE spowodowało, że relatywnie więcej osób wybrało kraje europejskie – 75,2% emigrantów z województwa

5 Są to: Bułgaria, Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry.

zowieckiego wobec 45,5% w 2002 r. W okresie międzyspisowym kierunki emigracji uległy zatem znacznej zmianie.

Zdecydowanie mniej, bo 1,9% osób wybrało Australię i Oceanię (odsetek podobny jak w 2002 r.). Na tym kontynencie mieszkańcy województwa mazowieckiego przebywali głów-nie w Australii (2,7 tys. osób). W Azji przebywało 1,4% ogółu emigrantów, w Afryce – 0,5%, a w Ameryce Południowej – 0,3%.

Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy w latach 2002 ^a i 2011 według wybranych krajów przebywania

a W 2002 r. – emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 2 miesięcy.

Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według miejsca zamieszkania przed wyjazdem

Najwięcej osób przebywających w 2011 r. za granicą mieszkało przed wyjazdem w m.st. Warszawie (57,9 tys., co stanowi 39,2% wszystkich emigrantów), dość dużo w Ra-domiu i powiecie radomskim (odpowiednio 11,1 tys. i 5,6 tys.). Najmniej osób (poniżej 1 tys.) pochodziło z powiatów: białobrzeskiego, łosickiego, grójeckiego, żuromińskiego i puł-tuskiego.

Biorąc pod uwagę charakter miejsca stałego zamieszkania najwięcej osób, które przed wyjazdem mieszkały na wsi pochodziło z powiatu ostrołęckiego i radomskiego (odpowiednio 11,3% i 10,9% ogółu emigrantów, którzy wyjechali ze wsi), podczas gdy w tych powiatach mieszka 4,5% i 6,4% ogółu ludności wiejskiej województwa. Wskaźniki te pokazują większą

niż w innych regionach skłonność do wyjazdu mieszkańców wsi. Z miast (poza Warszawą i Radomiem, o których wspomniano wcześniej) najwięcej mieszkańców wyjechało z Ostrołę-ki i Płocka (odpowiednio 3,8% i 3,5%), ale wynika to głównie z dużej liczby ludności tych miast.

Biorąc z kolei pod uwagę liczbę emigrantów w stosunku do liczby mieszkańców w da-nym powiecie, na pierwszym miejscu należy wymienić Ostrołękę, gdzie na 1000 mieszkań-ców przypadało 81 osób przebywających za granicą. Następne miejsca zajmowały Radom i powiat szydłowiecki (po 50 osób) oraz powiat ostrołęcki (47).

Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy na 1000 mieszkańców powiatu

Emigranci przebywający za granicą czasowo co najmniej 12 miesięcy według roku wyjazdu

W ostatnim spisie nie dla wszystkich emigrantów długookresowych pozyskano infor-mację o roku wyjazdu z Polski. W grupie emigrantów z województwa mazowieckiego, dla której pozyskano takie dane (17,8 tys.), niemal 3/4 osób (74,7%) wyjechało w roku 2004 lub później, natomiast przed 2004 r. – 25,3%.

Emigranci przebywający za granicą czasowo 12 miesięcy i więcej według roku wyjazdu ^a

a Dane dotyczą emigrantów, dla których ustalono rok wyjazdu. b Dane obejmują wyjazdy do końca marca 2010 r.

Informacje o roku wyjazdu są obarczone pewnym błędem, ponieważ osoby, które nie zo-stały uznane za członków gospodarstw domowych mogły być znacznie dłużej nieobecne (wy-jechać we wcześniejszych latach).

Należy również zaznaczyć, że wiele osób, które wyjechały w danym roku po pewnym czasie powróciły do kraju i w czasie spisu już nie przebywały za granicą. Ponadto wiele osób, które powróciły w danym roku wyjechało ponownie w późniejszym okresie. Pomimo tych za-strzeżeń widać wyraźnie, że liczba wyjazdów znacząco wzrosła po 2004 r., tj. po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej.

Przyczyny wyjazdu

W ostatnim spisie, podobnie jak w 2002 r., badano również przyczyny emigracji. Tak jak wiele innych cech, w 2011 r. przyczynę ustalono jedynie dla tych osób (24,7 tys.), dla których wypełniono „formularz długi”, tzn. zebrano informacje w pełnym zakresie badania reprezentacyjnego. W zakresie głównych grup przyczyn (praca, edukacja, sprawy rodzinne) istniała możliwość podania bardziej szczegółowej odpowiedzi.

Należy zaznaczyć, że wszystkie informacje o przyczynach wyjazdu zostały podane przez pozostałych w kraju członków gospodarstwa domowego, do którego osoba należała przed wyjazdem.

Najczęściej mieszkańcy województwa mazowieckiego wyjeżdżali za granicę z zamia-rem podjęcia pracy. W tym celu wyjechało 2/3 emigrantów, dla których ustalono przyczynę wyjazdu. Odsetek ten był nieco niższy dla emigrantów krótkookresowych niż dla długookre-sowych – 63,1% wobec 67,2%. W przypadku 43% osób, które wyjechały w związku z pracą

podano, że głównym powodem ich wyjazdu były wyższe zarobki za granicą. Nieco mniej osób (34,4%) wskazało na trudności w znalezieniu pracy w kraju, a 8,0% – na większe moż-liwości rozwoju zawodowego za granicą. Pozostałe przyczyny związane z pracą (ciekawa oferta pracy za granicą, oddelegowanie przez pracodawcę, prowadzenie działalności gospo-darczej za granicą, praca w kraju niezgodna z kwalifikacjami) były wymieniane rzadziej.

Tabl. 4. Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według płci i przyczyn emigracji ^a

Przyczyny emigracji

Ogółem Miasta Wieś ogółem

męż-czyźni kobiety razem męż-czyźni kobiety razem męż-czyźni kobiety w odsetkach

O g ó ł e m .... 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Praca ... 66,1 77,0 53,8 63,0 74,4 50,5 73,3 82,9 61,9 Edukacja ... 9,1 6,3 12,3 11,1 8,0 14,5 4,4 2,4 6,8 Sprawy

ro-dzinne ... 17,5 10,4 25,6 17,6 10,4 25,6 17,3 10,3 25,6 Pozostałe ... 7,3 6,4 8,3 8,3 7,2 9,4 5,0 4,4 5,7

a Dane dotyczą emigrantów, dla których ustalono przyczynę przebywania za granicą.

Zaobserwowano zróżnicowanie przyczyny emigracji związanej z pracą w zależności od płci i miejsca zamieszkania. Chęć podjęcia pracy była powodem wyjazdu dla 77% mężczyzn i niemal 54% kobiet. Mieszkańcy wsi częściej wyjeżdżali do pracy (ok. 73%) niż mieszkańcy miast (63%). Podobne zależności obserwowano również w 2002 r., tym razem jednak odsetki były zdecydowanie wyższe.

Ponad 89% emigrantów, którzy wyjechali w związku z pracą przebywało w krajach eu-ropejskich, przy czym 80,5% w krajach Unii Europejskiej (w samej Wielkiej Brytanii 37,7%).

W krajach UE udział osób przebywających w związku z pracą wynosił 70,6% ogółu tych, dla których ustalono przyczynę emigracji. W dwóch głównych krajach europejskich przyjmują-cych Polaków, tj. w Wielkiej Brytanii i Niemczech omawiany udział wynosił odpowiednio 75,0% i 62,0%.

Odnotowano również zróżnicowanie regionalne częstości występowania tej przyczyny, chociaż we wszystkich podregionach była ona najczęstsza. Stosunkowo często poszukiwali pracy za granicą mieszkańcy podregionu radomskiego (78,7%) i ciechanowsko-płockiego (77,3%). Najrzadziej z zamiarem podjęcia pracy wyjeżdżali mieszkańcy m.st. Warszawy (52,7%).

Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według podregionu poprzedniego zamieszkania i przyczyn emigracji ^a

a Dane dotyczą emigrantów, dla których ustalono przyczynę przebywania za granicą.

Pod względem częstości występowania na drugim miejscu były wyjazdy spowodowane sprawami rodzinnymi – wskazało je 17,5% osób. Inaczej niż w przypadku pracy, sprawy ro-dzinne częściej były przyczyną wyjazdów kobiet (25,6%) niż mężczyzn (10,4%). Nieco czę-ściej z tego powodu wyjeżdżali mieszkańcy miast niż mieszkańcy wsi (17,6% wobec 17,3%).

Występowanie tej przyczyny zależne było również od obywatelstwa; dla cudzoziemców była ona najczęstszą przyczyną wyjazdu – wskazano ją dla 55,3% emigrantów bez polskiego oby-watelstwa.

Analizując szczegółowe przyczyny związane ze sprawami rodzinnymi można zauwa-żyć, że najczęściej wskazywano na towarzyszenie rodzinie (49,1% wszystkich spraw rodzin-nych). Były to migracje osób (np. żony, męża, dzieci), które jechały z członkiem rodziny wy-jeżdżającym zazwyczaj do pracy. Często również wskazywano na połączenie rodziny (19,7%). Były to wyjazdy do osoby z rodziny, która wyjechała wcześniej (np. żony do męża, dziecka do matki lub ojca). Niemal tyle samo osób wyjechało w celu założenia rodziny (19,6% ogółu tych, dla których wskazano sprawy rodzinne).

Średni odsetek osób, które wyjechały z powodów rodzinnych do krajów UE wyniósł 14,7%, ale np. w Niemczech z tego powodu przebywała co piąta osoba, a we Francji – co

czwarta. Sprawy rodzinne były często wskazywane w przypadku emigrantów przebywających w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Australii (odpowiednio: 35,0%; 27,4%; 29,8%).

W celach edukacyjnych wyjechało na okres ponad 3 miesięcy nieco ponad 9% osób.

Z tego powodu niemal dwukrotnie częściej wyjeżdżały kobiety niż mężczyźni (12,3% wobec 6,3%) i prawie trzykrotnie częściej mieszkańcy miast niż wsi (12,3% wobec 4,4%). Najwięk-szy odsetek wyjazdów z tego powodu odnotowano w m.st. Warszawie (16,0%). Przyczyna ta częściej była wskazywana dla emigracji krótkookresowych (13,0%) niż dla emigracji długo- okresowych (7,6%). Wśród przyczyn szczegółowych w tej grupie najczęściej wskazywano na naukę lub studia (68,1%), a w dalszej kolejności pobyt w związku z otrzymaniem stypendium naukowego (14,2%). Dosyć ważne było również podnoszenie kwalifikacji zawodowych na kursach i stażach (7,5%) oraz nauka języka obcego lub poprawa jego znajomości (7,3%).

Z krajów europejskich najczęściej wybierane były: Wielka Brytania, Niemcy i Francja, a poza Europą – Stany Zjednoczone.

Należy mieć na uwadze fakt, że przedstawione dane w znacznej mierze obrazują przy-czynę wyjazdów w ostatnich latach; wyjazdy w latach wcześniejszych mogły być spowodowa-ne nieco innymi przyczynami. Według wyników NSP 2002 najczęstszą przyczyną wyjazdów również była praca, a w dalszej kolejności sprawy rodzinne. Część tych osób nadal pozostaje za granicą.

Cechy demograficzno-społeczne emigrantów

Jak już wcześniej wspomniano, wśród przebywających za granicą nieznacznie przewa-żały kobiety (51,6%). Przewaga ta występowała zarówno wśród emigrantów pochodzących z miast, jak i ze wsi (odpowiednio 51,8% i 50,7%). Kobiety przeważały niezależnie od czasu przebywania za granicą i stanowiły 51,0% wśród emigrantów krótkookresowych i 51,7%

wśród emigrantów długookresowych.

Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według płci, miejsca poprzedniego zamieszkania i czasu przebywania

Większe zróżnicowanie według płci można zauważyć analizując strukturę emigrantów z województwa mazowieckiego przebywających w danym kraju. I tak np. kobiety stanowiły 65% emigrantów przebywających we Włoszech i 55% emigrantów w Niemczech, ale tylko ok. 44–45% przebywających w Norwegii i Irlandii. W Wielkiej Brytanii występowała rów-nowaga płci – przebywało tam o 0,9 p. proc. więcej mężczyzn niż kobiet z naszego woje-wództwa.

Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według płci i kraju przebywania

Podobnie jak w przypadku krajów dość duże zróżnicowanie odsetka kobiet i mężczyzn przebywających za granicą zaobserwowano w niektórych powiatach, np. wśród osób, które wyjechały z powiatu grójeckiego kobiety stanowiły 57,6%, podczas gdy wśród ludności ogó-łem – 50,7%. Liczebną przewagę kobiet odnotowano wśród emigrantów pochodzących z dwudziestu siedmiu powiatów, przy czym znaczna nadreprezentacja kobiet (powyżej 6 p. proc.) dotyczyła jeszcze (poza grójeckim) powiatu łosickiego i garwolińskiego.

Za granicę wyjeżdżali ludzie stosunkowo młodzi. Około 81% wszystkich osób przeby-wających w 2011 r. za granicą powyżej 3 miesięcy było w wieku produkcyjnym, przy czym ponad 59% w wieku produkcyjnym mobilnym, tj. poniżej 45 roku życia.

Najliczniejsza była grupa w wieku 25–29 lat (24,9 tys.); w grupie tej przeważały kobie-ty (13,7 kobie-tys., tj. 54,9%). Mężczyźni przeważali w grupie wiekowej 45–59 lat i 0–4 lata;

w pozostałych grupach więcej było kobiet. Często na emigracji przebywały całe rodziny, stąd dosyć liczna grupa dzieci w wieku 0–14 lat oraz młodzieży w wieku 15–19 lat.

Emigranci przebywający za granicą czasowo powyżej 3 miesięcy według płci i grup wieku

Ze względu na fakt, że wyjechały głównie osoby w wieku produkcyjnym populacja osób w tym wieku pozostała w województwie mazowieckim uległa zmniejszeniu. Skala tego ubytku jest widoczna na poniższym wykresie oraz w tabl. 5.

Ludność ogółem według płci i grup wieku z uwzględnieniem osób przebywających czasowo za granicą powyżej 3 miesięcy

Tabl. 5. Ludność ogółem oraz emigranci przebywający czasowo za granicą powyżej 3 miesięcy według ekonomicznych grup wieku

W i e k

Ludność ogółem Emigranci w tys. w odsetkach w tys. w odsetkach w % ludności

ogółem

O g ó ł e m ... 5268,7 100,0 147,9 100,0 2,8 Przedprodukcyjny ... 984,2 18,7 19,4 13,1 2,0 Produkcyjny ... 3344,2 63,5 120,3 81,4 3,6

mobilny ... 2100,9 39,9 87,7 59,3 4,2 niemobilny ... 1243,3 23,6 32,6 22,1 2,6 Poprodukcyjny ... 940,3 17,8 8,1 5,5 0,9

Szczególnie duży ubytek ludności widoczny jest w grupie osób w wieku produkcyjnym mobilnym – za granicą przebywało 4,2% ludności województwa w tym wieku. Do podobnych wniosków można dojść analizując dysproporcje w strukturze wieku emigrantów i ludności ogółem.

W spisie 2011 r. stan cywilny w momencie wyjazdu nie był badany, można analizować jedynie stan cywilny w momencie spisu. Wśród emigrantów w wieku 15 lat i więcej, dla któ-rych ustalono stan cywilny ponad połowę (51,6%) stanowiły osoby pozostające w związku małżeńskim. Liczną grupę stanowili kawalerowie i panny – 38,1% ogółu przebywających za granicą powyżej 3 miesięcy. W populacji kawalerów i panien przeważali mężczyźni, nato-miast w pozostałych kategoriach więcej było kobiet.

Tabl. 6. Ludność ogółem oraz emigranci w wieku 15 lat i więcej przebywający czasowo za granicą powyżej 3 miesięcy według płci i stanu cywilnego prawnego ^a

Stan cywilny prawny

Ludność ogółem Emigranci ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety

w odsetkach

O g ó ł e m ... 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Kawalerowie/panny ... 28,6 33,3 24,3 38,1 39,8 36,4 Żonaci/zamężne ... 55,7 59,0 52,7 51,6 51,8 51,4 Wdowcy/wdowy ... 9,9 3,2 16,0 2,4 0,9 3,9 Rozwiedzeni/rozwiedzione .... 5,8 4,6 6,9 7,9 7,5 8,3

a Dane dotyczą osób, dla których ustalono stan cywilny prawny.

W zbiorowości emigrantów odsetek kawalerów i panien był o 9,5 p. proc. wyższy niż wśród ogółu ludności województwa. Oznacza to, że osoby, które nie założyły jeszcze rodziny częściej decydowały się na wyjazd niż osoby, które już rodzinę założyły.

Odsetek osób rozwiedzionych był wśród emigrantów nieco wyższy od odsetka wyzna-czonego dla ludności ogółem (o 2,1 p. proc.), natomiast odsetek żonatych/zamężnych był

niż-szy (o 4,1 p. proc.). Pozwala to wnioskować, że zobowiązania rodzinne nie sprzyjają wyjaz-dom za granicę.

Jak już wspomniano, nie dla wszystkich emigrantów gromadzono informacje o pozio-mie wykształcenia. Ustalono go dla 23,2 tys. osób, tj. dla 17,4% emigrantów w wieku 13 lat i więcej. W zbadanej grupie 3/4 osób miało co najmniej średnie wykształcenie – 32,7% ukoń-czyło studia wyższe, 4,0% szkołę policealną, a 39,1% stanowiły osoby z wykształceniem średnim, z których nieznaczna większość miała wykształcenie średnie ogólnokształcące. Co szósta osoba miała wykształcenie zasadnicze zawodowe (16,3%). Nieustalony poziom wy-kształcenia dla emigrantów znacznie wpływał na wielkość odsetka nieustalonego wykształce-nia w całej populacji.

Tabl. 7. Ludność ogółem oraz emigranci w wieku 13 lat i więcej przebywający czasowo za granicą powyżej 3 miesięcy według płci i poziomu wykształcenia ^a

Poziom wykształcenia

Ludność ogółem Emigranci ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety

w odsetkach

O g ó ł e m ... 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Wyższe ... 24,4 21,7 26,8 32,7 24,8 41,7 Policealne ... 3,0 1,8 4,2 4,0 2,4 5,9 Średnie ... 31,8 30,8 32,6 39,1 40,5 37,6

zawodowe ... 17,4 19,2 15,8 17,5 22,5 11,8 ogólnokształcące ... 14,4 11,6 16,9 21,6 18,0 25,8 Zasadnicze zawodowe ... 17,3 22,4 12,7 16,3 23,3 8,2 Gimnazjalne ... 4,7 5,4 4,2 2,3 3,0 1,5 Podstawowe ukończone ... 17,4 16,8 17,9 5,4 5,9 4,8 Podstawowe nieukończone

i bez wykształcenia szkolnego 1,4 1,1 1,7 0,2 0,1 0,3 a Dane dotyczą osób, dla których ustalono poziom wykształcenia.

Emigranci charakteryzowali się wyższym wykształceniem niż ogół ludności województwa.

Odsetek osób z wykształceniem co najmniej średnim był w tej populacji wyraźnie wyższy niż wśród ogółu ludności województwa (75,9% wobec 59,2%), przy czym największe dyspropor-cje wystąpiły w przypadku wykształcenia wyższego.

W zbadanej grupie kobiety były lepiej wykształcone od mężczyzn. Kobiety częściej niż mężczyźni miały wykształcenie wyższe, policealne lub średnie ogólnokształcące. Z kolei mężczyźni częściej niż kobiety mieli wykształcenie średnie zawodowe, gimnazjalne, podsta-wowe, a przede wszystkim zasadnicze zawodowe.

Obywatelstwo emigrantów

Ponad 99% emigrantów z województwa mazowieckiego posiadało obywatelstwo polskie.

Cudzoziemcy mający prawo stałego pobytu w Polsce stanowili jedynie 0,8% ogółu (1,2 tys.).

Wśród nich najliczniejsi byli obywatele: Wietnamu, Niemiec, Szwecji, Rosji i Ukrainy.

W 2002 r. wśród emigrantów odnotowano znacznie większy odsetek osób z podwójnym obywatelstwem – polskim i innym – niż wśród ogółu ludności (18,5% wobec 0,6%). Tak jest zapewne obecnie, ale analiza tego aspektu na podstawie wyników NSP 2011 jest utrudniona.

Podwójne i potrójne obywatelstwo było badane na „formularzu długim”, natomiast – jak wspomniano na wstępie – wielu emigrantów zostało spisanych w skrócony sposób i liczba obywatelstw pozostała nieustalona. Obywatelstwo tych osób zostało pobrane z rejestrów, a tam z reguły gromadzi się informacje o tylko jednym obywatelstwie.

Wśród osób, dla których zbadano liczbę posiadanych obywatelstw udział osób z obywa-telstwem polskim i innym wynosił 12,4%.

Można przypuszczać, że wśród osób, dla których nie uzyskano informacji o liczbie po-siadanych obywatelstw, a osoby te przebywają za granicą stosunkowo długo (kilka lub kilka-naście lat) odsetek osób z obywatelstwem polskim i innym jest znacznie wyższy niż w grupie, dla której taką informację uzyskano.

Plany migracyjne

Z założenia emigranci, którzy zostali spisani w skróconej formie były to osoby, których pobyt za granicą jest raczej trwały. W ten sposób mogły być spisane osoby wykazane jako zameldowane (na pobyt stały lub czasowy) w danym mieszkaniu, ale które faktycznie w nim nie mieszkały i nie był przewidziany ich powrót, np. wyjechały za granicę, założyły tam rodzi-nę, podjęły pracę i zamierzają tam pozostać na stałe. Inna przyczyna skróconego spisania emigrantów to przypadki, gdy osoby mieszkające pod adresem zameldowania emigranta nie znały odpowiedzi na dotyczące go pytania, np. mieszkanie wynajmowała inna rodzina czy osoba. Część tych emigrantów zapewne powróci do Polski, ale nie zebrano dla nich informa-cji o planach powrotu do kraju.

Osoby nieobecne, które zostały uznane za członków gospodarstwa domowego przez pozostałe w kraju osoby, teoretycznie zamierzały powrócić do Polski. Jednak zadane wprost pytanie „Czy planuje Pan/Pani powrócić do Polski?” nie w pełni potwierdziło ten zamiar.

Odpowiedź na pytanie o plany migracyjne uzyskano dla 22,7 tys. emigrantów z województwa mazowieckiego. Tylko dla połowy z nich (50,9%) otrzymano zdecydowane zapewnienie, że powrócą do kraju, a dla 10,1% – że nie zamierzają powrócić. Jednocześnie znaczny był odse-tek (39,0%) tych, którzy nie mieli dokładnie sprecyzowanych planów lub ich bliscy tych za-mierzeń nie znali.

Pozostałe w kraju osoby również pytano o ich własne plany migracyjne. Około 33,9 tys.

odpowiedziało, że planuje wyjazd za granicę, z czego 9,8 tys. planowało go w ciągu najbliż-szego roku, kolejne 18,6 tys. osób – w ciągu kilku najbliższych lat, a 5,5 tys. nie wiedziało

odpowiedziało, że planuje wyjazd za granicę, z czego 9,8 tys. planowało go w ciągu najbliż-szego roku, kolejne 18,6 tys. osób – w ciągu kilku najbliższych lat, a 5,5 tys. nie wiedziało