Migracje wewnętrzne ludności w latach 2002–2011

W latach 2002–2011 przybyło lub powróciło (po nieobecności trwającej rok lub dłużej) do miejscowości aktualnego zamieszkania z innego miejsca w kraju na pobyt stały lub czaso-wy prawie 568,0 tys. osób, co stanowiło 10,8% ludności województwa.

Należy podkreślić, że liczba ta nie odpowiada liczbie migracji, jakie miały miejsce w tym okresie, ale przedstawia liczbę osób, które przynajmniej raz w badanym okresie zmieni-ły miejsce zamieszkania na terenie kraju po pobycie w innym miejscu w kraju przez co naj-mniej rok. W spisie w 2011 r. (podobnie jak w 2002 r.) badano ostatnią migrację osoby,

za-tem ostatnie migracje „przysłoniły” migracje z lat poprzednich. Z tego powodu dane o liczbie ludności przybyłej według roku przybycia wskazują, że liczba migracji w ostatnich latach była większa niż w latach wcześniejszych.

Ludność przybyła w latach 2002–2011 z innego miejsca w kraju według roku przybycia

Najwięcej osób przemieściło się – podobnie jak w spisie 2002 – z miast do miast. Ogól-na liczba osób, które w badanym okresie przeniosły się ze wsi do miast była mniejsza od licz-by osób, które przeniosły się z miast na wieś. Zaobserwowano zatem wyraźne zmiany w sto-sunku do 2002 r., kiedy to liczba migracji ze wsi do miast przewyższała liczbę migracji z miast na wieś.

Dość znaczna liczba osób, które przemieściły się ze wsi na wieś wynika m.in. z faktu, że – jak zaznaczono wcześniej – w 2011 r. badano również przemieszczenia pomiędzy wsia-mi w ramach tej samej gwsia-miny wiejskiej oraz w ramach części wiejskiej gwsia-miny wsia-miejsko- -wiejskiej.

Tabl. 10. Migracje wewnętrzne w latach 2002–2011 według kierunków

Obecne miejsce zamieszkania

Poprzednie miejsce zamieszkania

ogółem miasta wieś ogółem miasta wieś

w tys. w % ogółem

O g ó ł e m ... 568,0 365,4 202,6 100,0 64,3 35,7 Miasta ... 345,8 245,0 100,7 60,9 43,1 17,7 Wieś ... 222,2 120,3 101,9 39,1 21,2 17,9

Największy – co do wartości bezwzględnej – napływ i odpływ ludności odnotowano dla m.st. Warszawy (odpowiednio 177,7 tys. i 148,0 tys.). Wynika to m.in. z faktu, że jest to naj-większy – pod względem liczby ludności – powiat w województwie.

Największy odsetek ludności przybyłej w ogólnej liczbie ludności odnotowano w po-wiecie piaseczyńskim (24,9%), a w następnej kolejności w legionowskim (21,0%), warszaw-skim zachodnim (18,8%) i pruszkowwarszaw-skim (18,0%). Odsetek ten jest najmniejszy w Radomiu (3,4%) i nieco większy w Płocku (5,6%). Generalnie odsetek ludności napływowej – przyby-łej w ostatnim okresie międzyspisowym – był największy w centralnej części województwa.

Udział ludności przybyłej w latach 2002–2011 z innego miejsca w kraju w ogólnej liczbie ludności powiatu

Nieco inaczej przedstawia się przestrzenny rozkład udziału ludności napływowej w ogólnej liczbie ludności dla miast i wsi. Wśród ludności miejskiej największy odsetek lud-ności napływowej był w powiecie piaseczyńskim (24,3%). Stosunkowo wysoki wskaźnik odnotowano także dla powiatu wołomińskiego (19,3%). Najniższy udział zaobserwowano w powiecie ostrołęckim (3,2%) i niewiele wyższy we wspomnianym wcześniej m. Radomiu (3,4%). Średnia wartość tego odsetka dla województwa wyniosła 10,2%.

Wśród ludności wiejskiej odsetek ten był najwyższy w powiecie legionowskim (26,8%) i piaseczyńskim (25,3%), najniższy zaś w przysuskim (5,9%), łosickim (6,0%) i sokołowskim (6,2%), przy średniej wartości dla województwa wynoszącej 11,8%.

Migracje międzywojewódzkie i wewnątrzwojewódzkie

Wśród migracji wewnętrznych w latach 2002–2011 zdecydowanie przeważały migracje wewnątrzwojewódzkie – w granicach naszego województwa migrowało 401,7 tys. osób. Tego typu migracje stanowiły zatem 70,7% napływu i 83,9% odpływu w ramach migracji we-wnętrznych.

Migracje międzywojewódzkie i wewnątrzwojewódzkie w latach 2002–2011

Migracje wewnątrzwojewódzkie wyraźnie przeważały w każdym powiecie z wyjątkiem m.st. Warszawy, chociaż w poszczególnych powiatach proporcje były różne. W przypadku migracji wewnętrznych odległość pomiędzy poprzednim i nowym miejscem zamieszkania zazwyczaj odgrywa znaczną rolę – najczęstsze są migracje na niezbyt duże odległości.

Udział migracji wewnątrzwojewódzkich w napływie ludności w latach 2002–2011 według powiatu obecnego zamieszkania

Największy udział migracji wewnątrzwojewódzkich w napływie ogółem odnotowano w powiecie płońskim (94,4%), najmniejszy zaś w m.st. Warszawie (40,1%). Dzieje się tak dlatego, że Warszawa „przyciąga” ludność z całego kraju i udział migracji międzywojewódz-kich jest tu zdecydowanie większy niż w innych powiatach.

W skali całego województwa w migracjach wewnątrzwojewódzkich dominował kieru-nek z miast do miast (w latach 1989–2002 – było tak samo). Kierukieru-nek ten przeważał w czte-rech powiatach – w m.st. Warszawie (stanowiąc 73,6%), w wołomińskim (63,5%), otwockim (52,1%) i pruszkowskim (42,4%). W siedmiu powiatach przeważał kierunek z miast na wieś, w czterech powiatach dominowały przemieszczenia ze wsi do miast, a w dwudziestu siedmiu powiatach – ze wsi na wieś (w tym zmiana wsi w ramach tej samej gminy).

Kierunki migracji wewnątrzwojewódzkich w latach 2002–2011

W ruchu wewnątrzwojewódzkim dodatnie saldo dla miast wystąpiło w trzynastu powia-tach (największe w wołomińskim i piaseczyńskim). W pozostałych dwudziestu dziewięciu powiatach saldo było ujemne, czyli wielkość odpływu z miast na wieś przewyższała wielkość napływu ze wsi do miast.

W ruchu międzywojewódzkim największy – co do wartości bezwzględnej – napływ od-notowano w m.st. Warszawie (106,4 tys. osób), natomiast najmniejszy w powiecie białobrze-skim (0,2 tys.). Wielkości napływu zależą głównie od szeroko pojmowanej atrakcyjności da-nego obszaru, w tym od możliwości zatrudnienia czy podjęcia studiów.

Największe odpływy zaobserwowano z m.st. Warszawy (31,9 tys. osób), Radomia (3,4 tys.) i Płocka (2,4 tys.), najmniejsze zaś z powiatu białobrzeskiego (0,2 tys.), węgrow-skiego (0,3 tys.) i pułtuwęgrow-skiego (0,4 tys.). Wielkości odpływów zależne są głównie od liczby ludności powiatu, czyli potencjału migracyjnego danego obszaru. W przypadku Warszawy, która ma zdecydowanie charakter „przyciągający” znaczny odpływ jest wynikiem m.in. tego, że część osób po ukończeniu studiów powraca do miejsca swego pochodzenia.

Saldo migracji międzywojewódzkich w latach 2002–2011 według powiatów

W latach 2002–2011 (biorąc pod uwagę ostatnią migrację osób) osiemnaście powiatów miało dodatnie saldo migracji, czyli wielkość napływu migracyjnego do tych powiatów prze-wyższała wielkość odpływu z tych jednostek terytorialnych. Największe saldo wynoszące 74,5 tys. osób odnotowano w m.st. Warszawie, a w dalszej kolejności w powiecie piaseczyń-skim (4,9 tys.), wołomińpiaseczyń-skim (4,0 tys.) i pruszkowpiaseczyń-skim (3,5 tys.). W badanym okresie najniż-sze saldo migracji miały powiaty ciechanowski i radomski (odpowiednio minus 0,9 tys. i mi-nus 0,7 tys. osób).

Interesujące są kierunki migracji międzywojewódzkich. Analiza migracji według woje-wództwa poprzedniego i obecnego zamieszkania pozwala stwierdzić, że najwięcej przemiesz-czeń odbywa się pomiędzy województwami sąsiadującymi ze sobą (w latach 1989–2002 było podobnie).

Migracje międzywojewódzkie w latach 2002–2011

W latach 2002–2011 największy napływ ludności do województwa mazowieckiego za-obserwowano z województwa lubelskiego – 31,6 tys. osób. W odwrotnym kierunku – z ma-zowieckiego do lubelskiego – odpłynęło 10,1 tys. osób; województwo mazowieckie zyskało zatem w tym przypadku 21,5 tys. osób. Znaczny napływ ludności wystąpił również z woje-wództwa łódzkiego (18,0 tys. osób), warmińsko-mazurskiego (14,8 tys.) i podlaskiego (13,8 tys.), natomiast największy odpływ (poza wspomnianym już lubelskim) miał miejsce do województw: łódzkiego (8,9 tys.), warmińsko-mazurskiego (8,1 tys.), pomorskiego (6,9 tys.) i małopolskiego (6,1 tys.).

Najmniejsze przepływy ludności obserwowano zwykle w przypadku dużych odległości – najmniejszy napływ do województwa mazowieckiego nastąpił z województwa opolskiego i lubuskiego, tak samo było z przepływami w odwrotnym kierunku. Na wielkość strumieni – oprócz odległości – ma również wpływ stosunkowo mała liczba ludności tych województw.

W ramach migracji międzywojewódzkich ludność najczęściej przemieszczała się z miast do miast. Przemieszczenia te stanowiły 68,4% napływu i 58,2% odpływu w ramach migracji międzywojewódzkich. Najmniej migracji odnotowano w kierunku ze wsi na wieś – stanowiły one odpowiednio 4,9% napływu i 8,2% odpływu. Tak więc w przypadku migracji międzywojewódzkich widać większe zróżnicowanie częstości występowania poszczególnych kierunków, niż w przypadku migracji wewnątrzwojewódzkich.

Kierunki migracji międzywojewódzkich w latach 2002–2011

Inna jest proporcja pomiędzy liczbami przemieszeń z miast na wieś i ze wsi do miast w porównaniu z migracjami wewnątrzwojewódzkimi, w wyniku czego dla migracji między-wojewódzkich saldo w miastach jest dodatnie (86,1 tys.), natomiast dla migracji wewnątrzwo-jewódzkich jest ujemne (minus 35,4 tys.).

Ogólne saldo migracji wewnętrznych było dodatnie zarówno w miastach (50,7 tys.), jak i na wsi (38,7 tys.). Dodatnie saldo w miastach wystąpiło w czternastu powiatach wojewódz-twa mazowieckiego, przy czym najwyższe było w m.st. Warszawie (29,7 tys.). Saldo dla wsi było dodatnie w piętnastu powiatach; najwyższe w piaseczyńskim (13,3 tys.).

Przyczyny migracji wewnętrznych w latach 2002–2011⁵

Najczęściej główną przyczyną migracji wewnętrznych były sprawy rodzinne – z tego powodu w badanym okresie zmieniło miejsce zamieszkania 40,5% migrujących osób. Przy-czyny te przeważały w przypadku migracji wewnątrzwojewódzkich (42,3%) i miały znaczny udział w przypadku zmiany województwa zamieszkania (35,4%). W tej grupie przyczyn naj-częściej wskazywane było założenie rodziny (19,2% ogółu migrantów) i towarzyszenie rodzi-nie zmieniającej miejsce zamieszkania z innych przyczyn (13,4%).

5 Prezentowane w tej części dane dotyczą osób mieszkających w danej miejscowości na stałe.

Migracje wewnętrzne w latach 2002–2011 według przyczyn

Drugą najczęstszą przyczyną migracji były warunki mieszkaniowe, które podało 26,8%

osób. Były one zdecydowanie częściej wskazywane w przypadku migracji wewnątrzwoje-wódzkich, a znacznie rzadziej w przypadku migracji międzywojewódzkich (34,9% wobec 3,6%). Z tej grupy najczęściej wymieniano przyczynę „atrakcyjna okolica na osiedlenie się (budowę/kupno domu/mieszkania)” – tak podało 12,0% ogółu migrantów. Złe warunki miesz- kaniowe w poprzednim miejscu zamieszkania były przyczyną przeprowadzki dla 5,6%, a brak samodzielności zamieszkiwania w poprzednim miejscu zamieszkania – dla 5,0% migrantów.

Z powodu pracy zmieniło miejsce zamieszkania 15,5% migrantów, ale w przypadku migracji międzywojewódzkich przyczyna ta stanowiła 37,3% ogółu odpowiedzi. W ramach tej grupy przyczyn najczęściej wskazywano ofertę bardziej atrakcyjnej pracy (9,7% ogółu).

Utrata pracy lub trudności w znalezieniu pracy w poprzednim miejscu zamieszkania była przyczyną zmiany miejsca zamieszkania dla 2,2% migrantów.

Z ogółu migrantów 6,3% zmieniło miejsce zamieszkania w związku z edukacją, przy czym najczęściej z powodu podjęcia nauki, studiów (5,9%). Przyczyna ta była bardziej zna-czącą w przypadku migracji międzywojewódzkich, niż wewnątrzwojewódzkich – wskazało ją odpowiednio 14,7% i 2,8% osób.

Przyczyny związane ze zdrowiem wymienił 1,0% migrantów. Przeprowadzka wynikała głównie z konieczności opieki ze strony rodziny.

Rzadko zdarza się, że migracja jest spowodowana tylko jedną przyczyną. Zwykle na decyzję o zmianie miejsca zamieszkania ma wpływ wiele czynników. Gdyby była możliwość wymienienia kilku przyczyn – zamiast jednej głównej – ich struktura byłaby inna.

Struktura demograficzno-społeczna osób migrujących w latach 2002–2011

Wśród ludności napływowej przeważały kobiety – stanowiły one 54,1% wszystkich mi-grujących osób.

Zdecydowana większość osób, które migrowały w latach 2002–2011 była w momencie spisu w wieku produkcyjnym – 79,6%, w tym w wieku mobilnym – 68,6%. Najwięcej było osób w wieku 25–29 lat (19,5%), przy czym najliczniejsza pięcioletnia grupa wiekowa męż-czyzn to 30–34 lata (19,2%), a kobiet – 25–29 lat (21,5%).

Ważniejsza wydaje się jednak analiza wieku osób w momencie migracji. Z analizy tej wynika, że najczęściej migrowały osoby (zarówno kobiety, jak i mężczyźni) w wieku 25–29 lat. Znaczna jest również liczba osób migrujących w wieku 20–24 lata. Zmiana miejsca za-mieszkania w tym właśnie wieku (20–29 lat) ma zapewne związek z zakładaniem rodziny, edukacją, rozpoczęciem pracy. Miejsce zamieszkania zmieniają często całe rodziny, stąd do-syć liczna jest grupa migrujących dzieci w wieku 0–9 lat.

Ludność przybyła w latach 2002–2011 z innego miejsca w kraju według płci i wieku w momencie migracji

Analiza stanu cywilnego prawnego osób przybyłych w latach 2002–2011 musi być ograniczona do analizy stanu cywilnego w momencie spisu, ponieważ w spisie nie badano stanu cywilnego w momencie migracji. Wśród ludności przybyłej, będącej w 2011 r. w wieku 15 lat i więcej, najliczniejszą grupę stanowiły osoby pozostające w związku małżeńskim (62,0%). Drugą co do liczności grupą były osoby, które nie założyły jeszcze rodziny, czyli kawalerowie i panny (29,7%).

Udział procentowy kawalerów i panien wśród osób przybyłych do miast był ponad dwukrotnie wyższy niż wśród osób przybyłych na wieś (37,3% wobec 17,0%). Wśród osób przybyłych na wieś zdecydowanie przeważali żonaci i zamężne (75,5%).

Tabl. 11. Ludność w wieku 15 lat i więcej ogółem oraz przybyła w latach 2002–2011 z innego miejsca w kraju według stanu cywilnego prawnego

Stan cywilny prawny

Ludność ogółem Ludność przybyła w latach 2002–2011 ogółem miasta wieś ogółem do miast na wieś

w odsetkach

O g ó ł e m ... 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Kawalerowie/panny ... 28,4 28,1 29,1 29,7 37,3 17,0 Żonaci/zamężne ... 55,4 54,3 57,5 62,0 53,9 75,5 Wdowcy/wdowy ... 9,9 9,7 10,3 3,0 3,0 3,2 Rozwiedzeni/rozwiedzione ... 5,8 7,4 2,9 5,0 5,5 4,2 Nieustalony ... 0,5 0,6 0,2 0,3 0,3 0,2

Podobnie jak w przypadku stanu cywilnego, dane o poziomie wykształcenia ludności przybyłej można analizować jedynie według stanu w momencie spisu (nie zbierano bowiem danych o poziomie wykształcenia w momencie migracji). Wśród ludności w wieku 13 lat i więcej przybyłej w latach 2002–2011 do miejscowości aktualnego zamieszkania najwięcej było osób z wykształceniem wyższym (43,3%), nieco mniej ze średnim (30,2%) i niemal trzykrotnie mniej z wykształceniem zasadniczym zawodowym (10,6%). Struktura ludności ogółem według poziomu wykształcenia przedstawia się nieco inaczej.

Tabl. 12. Ludność w wieku 13 lat i więcej ogółem oraz przybyła w latach 2002–2011 z innego miejsca w kraju według poziomu wykształcenia

Poziom wykształcenia

Ludność ogółem Ludność przybyła w latach 2002–2011 ogółem miasta wieś ogółem do miast na wieś

w odsetkach

O g ó ł e m ... 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Wyższe ... 23,6 29,9 11,9 43,3 51,0 30,7 Policealne ... 2,9 3,7 1,6 2,7 2,8 2,6 Średnie ... 30,7 33,7 25,3 30,2 29,0 32,1 Zasadnicze zawodowe ... 16,7 12,8 23,9 10,6 6,3 17,6 Gimnazjalne ... 4,6 3,8 6,1 3,0 2,3 4,2 Podstawowe ukończone ... 16,8 11,5 26,6 6,8 4,8 10,2 Podstawowe nieukończone

i bez wykształcenia szkolnego 1,4 0,7 2,6 0,5 0,4 0,7 Nieustalony ... 3,3 4,0 2,0 2,9 3,5 2,0

Jak widać z niniejszego zestawienia, udział osób legitymujących się wyższym wy-kształceniem wśród osób przybyłych był większy niż wśród ogółu ludności (43,3% wobec

23,6%). Jeszcze większy był odsetek osób z wykształceniem wyższym wśród ludności przy-byłej do miast (51,0%). Ponad 80% ludności przyprzy-byłej do miast miało wykształcenie co naj-mniej średnie.

Osoby z wykształceniem wyższym przybyłe w latach 2002–2011 stanowiły 20,4% ogó-łu osób w województwie z tym poziomem wykształcenia.

Analiza poziomu wykształcenia i płci wskazuje, że spośród kobiet w wieku 13 lat i wię-cej, które migrowały w badanym okresie 46,7% miało wykształcenie wyższe (analogiczny odsetek dla ogółu kobiet wynosił 25,9%). Wśród migrujących mężczyzn wykształceniem wyższym legitymowało się 39,1% (podczas gdy wśród ogółu mężczyzn – 21,0%). Część osób mogła takie wykształcenie uzyskać po migracji (chęć zdobycia wykształcenia mogła być przyczyną migracji), jednak bardzo prawdopodobne jest, że osoby z wykształceniem wyż-szym mają większą skłonność do migracji, co wiąże się zapewne z większą możliwością uzy-skania pracy w nowym miejscu zamieszkania.

Ludność w wieku 13 lat i więcej przybyła w latach 2002–2011 z innego miejsca w kraju według płci i poziomu wykształcenia

Główne źródło utrzymania

Większość osób przybyłych utrzymywała się z dochodów z pracy. W związku z tym, że zdecydowana większość ludności przybyłej jest w wieku produkcyjnym, odsetek ludności mającej własne źródło utrzymania utrzymującej się z dochodów z pracy był w tej grupie wyż-szy niż wśród ludności ogółem i wynosił 58,7% wobec 41,6%. Dysproporcje te są szczególnie wyraźne dla utrzymujących się z dochodów z pracy najemnej w sektorze prywatnym – udział wynosił 34,7% dla osób przybyłych wobec 21,4% dla ludności ogółem. Porównując źrodła utrzymania ludności przybyłej i ludności ogółem można stwierdzć, że mniej osób utrzymywało się z pracy na rachunek własny w rolnictwie (1,8% wobec 3,5%), co wynika z faktu, że ludność związana z rolnictwem rzadziej migruje. Wśród ludności przybyłej własne

źródło utrzymania posiadało 71,8%, a utrzymywanych było 25,5%. Ludność przybyła rza-dziej niż ludność ogółem utrzymywała się z niezarobkowego źródła – z tego źródła utrzymy-wało się 8,8% ludności przybyłej i 24,1% ludności ogółem.

Ludność ogółem oraz przybyła w latach 2002–2011 z innego miejsca w kraju według głównego źródła utrzymania

a Łącznie z dochodami z wynajmu. b Łącznie z dochodami z własności.

Aktywność ekonomiczna

W związku z tym, że niemal 80% osób przybyłych było w wieku produkcyjnym, zdecydowana większość, bo 72,7% osób w wieku 15 lat i wiecej było aktywnych zawodowo, tj. pracowało lub poszukiwało pracy. Pracujący najczęściej byli pracownikami najemnymi, stanowiąc 55,9% ogółu przybyłych; odsetek pracodawców wynosił tylko 2,5%. Wśród osób przybyłych bezrobotni stanowili 5,3%.

Ludność w wieku 15 lat i więcej ogółem oraz przybyła w latach 2002–2011 z innego miejsca w kraju według statusu na rynku pracy

Najwięcej ludności przybyłej pracowało w handlu hurtowym i detalicznym; naprawie pojazdów samochodowych, włączając motocykle (48,6 tys.) oraz w przetwórstwie przemy-słowym (44,0 tys.). Ludność przybyła w latach 2002–2011 stanowiła 14,7% ogółu pracują-cych mieszkańców województwa mazowieckiego.