Energetyka i efektywność energetyczna

Dostępność i umiejętne zarządzanie energią są niewątpliwie istotnymi czynnikami wpływającym na rozwój Pomorza. Zarówno dla mieszkańców i inwestorów ważne jest zapewnienie relatywnie taniej energi,. o dobrych parametrach jakościowych.

Musi być także zachowana ciągłość dostaw, czyli tzw, bezpieczeństwo ener-getyczne. Jednoczesnie technologie i wdrożenia w zakresie produkcji i zarządzania energią mogą stać się specjalnością Pomorza – o ile będą rozsądnie rozwijane i stymulowane.

Województwo pomorskie zużywa znacznie więcej energii elektrycznej niż wy-twarza – trzy czwarte zapotrzebowania na energię jest pokrywane z zewnątrz.

Brak odpowiednio zdywersyfikowanego systemu przesyłowego „do wewnątrz”

województwa – na rozwój którego region ma niewielki wpływ – może uzasadniać budowę w regionie nowych elektrowni w celu zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego. Region może postawić na konwencjonalne (węglowe, gazowe) bądź alternatywne (atomowe, odnawialne) źródła energii. Dodatkowym uza-sadnieniem dla inwestycji w nowe źródła, a także szansą dla Pomorza jest konieczność budowy nowych, niskoemisyjnych mocy wytwórczych w krajowym systemie energetycznym. Jeszcze innym uzasadnieniem jest rozwój prac i ośrod-ków badawczych w zakresie technologii energetycznych, które niewątpliwie mają duże znaczenie na przyszłość.

Rozwój energetyki zawodowej czyli ulokowanie w regionie nowych,

konwen-4 Opracowano na podstawie: M. Dzierżanowski, B. Krapiński, Scenariusze przyszłości pomorskiej energetyki. Pomorze 2030 Raport z panelu Energetyka i efektywność energetyczna, Gdańsk 2013.

cjonalnych źródeł energii, jak również elektrowni atomowej rodzi jednak szereg wątpliwości natury środowiskowej i społecznej.

Alternatywą dla rozbudowy energetyki zawodowej jest rozwój systemu bazu-jącego na rozproszonych źródłach energii odnawialnej (gdzie producentem prą- du może być także gospodarstwo domowe). Na świecie obserwuje się coraz większe zainteresowanie tego typu źródłami energii, w tym energią wiatrową oraz słoneczną. W obszarze tym koncentruje się także wyścig technologiczny i poszukiwanie nowych rozwiązań, w tym także w zakresie zwiększania inteligencji sieci dystrybucyjnych. System energetyczny bazujący na rozproszonych źródłach energii odnawialnej może poprawiać bezpieczeństwo energetyczne regionu, a zwłaszcza gospodarstw domowych położonych na terenach ze słabo rozwiniętą infrastrukturą sieci dystrybucyjnych. Budowa rozproszonych źródeł energii wraz z odpowiednim rozwojem sieci dystrybucyjnych wewnątrz regionu (w tym tzw.

sieci inteligentnych) daje możliwości rozwoju rynku energii, który dla odbiorców końcowych w województwie pomorskim w efekcie może oznaczać relatywnie niższe ceny energii. Rozproszona energetyka odnawialna niesie, także szanse na lepsze zagospodarowanie odpadów, oraz wykorzystanie potencjału rolnictwa energetycznego i produkcji biomasy.

Rozwój odnawialnych źródeł energii wymaga jednak znacznych inwestycji infra-strukturalnych, zwłaszcza jeżeli chodzi o rozwój sieci inteligentnych (smart grid), Konieczne jest bowiem aktywne zarządzanie zmiennymi źródłami energii, a także rozwój lub implementowanie technologii gromadzenia energii.

Niektóre źródła odnawialne charakteryzują się wysoką zmiennością (nie gwa- rantując samodzielnie bezpieczeństwa energetycznego), a także budzą wąt- pliwości środowiskowe i społeczne (np.: uprawy roślin energetycznych, (w za-kresie skutków farm wiatrowych dla krajobrazu). Źródła te cały czas są drogie, ich rozwój wymaga dotacji. Pojawia się także pytanie, czy jesteśmy w stanie rozwijać w regionie oryginalne rozwiązania technologiczne w obszarze energe -tyki odnawialnej i rozproszonej, które mogłyby stanowić w przyszłości o prze-wadze konkurencyjnej Pomorza.

Pomorze może także postawić na maksymalizację efektywności energetycznej.

Oszczędność energii jest jednym z priorytetów unijnej polityki energetycznej, która zakłada zmniejszenie zużycia energii o 20% w porównaniu do prognoz na 2020 rok. Być może województwo pomorskie mogłoby pójść dalej w tym zakresie, rozwijając jednocześnie oryginalne technologie i produkty.

Analizy przeprowadzone w ramach panelu „Energia i efektywność energety- czna” wskazują, że modelowo system energetyczny Pomorza może rozwijać się w dwóch wymiarach:

x energetyki scentralizowanej (systemowej), z dużymi elektrowniami lub roz-proszonej – z mikro, małymi i średnimi instalacjami zlokalizowanymi na terenie całego województwa;

x energetyki konwencjonalnej i atomowej – opartej na węglu, gazie i paliwie jądrowym lub energetyki bazujacej na źródłach odnawialnych (wietrze, słoń-cu, biomasie, wodzie itp.)

Energetyka zawodowa

Region może postawić na rozwój energetyki zawodowej – czyli sprzyjać budo-waniu nowych elektrowni węglowych, gazowych, atomowej, a także dużych farm wiatrowych. Dzięki temu Pomorze mogłoby stać się eksporterem energii zwiększając jednocześnie bezpieczeństwo energetyczne regionu. Energia wia- trowa czy słoneczna spełniałaby jedynie funkcję uzupełniające z uwagi na uza-leżnienie od warunków pogodowych i konieczność dodatkowych inwestycji w tzw. moce regulacyjne (czyli np. elektrownie gazowe uruchomione interwencyj-nie w sytuacji kiedy interwencyj-nie wieje wiatr - lub wieje zbyt mocno - lub interwencyj-nie świeci słońce).

Istotnym elementem pomorskiej energetyki mogłaby być elektrownia atomowa, dla której jedną z możliwych lokalizacji jest Żarnowiec. Budowa elektrowni

ato-mowej wiąże się z szansą na tworzenie nowych miejsc pracy w krótkim okresie związanych z lokalną gospodarką oraz pracami budowlanymi, w długim zaś także bardziej wykwalifikowanymy (inżynierskimi).

Niemniej jednak, gdyby elektrownia atomowa powstała na Pomorzu, istotnym problemem byłby przesył. wytworzonej przez nią energii, która musiałaby zo-stać w stabilny i bezpieczny sposób wprowadzona do krajowego systemu ener-getycznego.

Województwo pomorskie ponosiłoby także negatywne skutki związane z fun-kcjonowaniem elektrowni atomowej. Przewidywane dwa reaktory potrzebowałyby ok. 120 ton radioaktywnego paliwa (uranu), które rocznie wytwarzałyby 55 ton radioaktywnych odpadów. Jako region bylibyśmy skazani zarórówno na import technologi jak i paliwa.

Trudność z realizacją scenariusza rozwoju energetyki zawodowej polega na tym, że wymaga on znacznych nakładów finansowych ponoszonych przez firmy energetyczne. Te zaś w obecnych, niestabilnych czasach mają poważne problemy z pozyskaniem solidnego zewnętrznego finansowania i kalkulacją opłacalności (także ryzyka) inwestycji. Poza kwestiami finansowymi pojawia się także prze-szkoda w postaci odpowiednio wykwalifikowanej kadry (w tym specjalistów od energetyki atomowej) oraz potencjalnych protestów społecznych.

Gazowe eldorado

Budowa dużej energetyki zawodowej zwiększa także negatywny wpływ na śro-dowisko naturalne. Podobne ryzyko niesie skądinąd atrakcyjny gospodarczo, model energetyki opartej o wydobywanie na dużą skalę gazu łupkowego na Pomorzu. Bazując na dostępnym lokalnie gazie, mógłby powstać rozproszony system energetyczny – funkcjonujący w modelu energetyki zawodowej bazujący na małych, lokalnych elektrowniach gazowych.

Pomorze jest jednym z najważniejszych miejsc prowadzenia prac związanych z wydobyciem gazu łupkowego. To właśnie na Pomorzu (Łabień, koło Lęborka) zapalono pierwszą flarę z wydobytego gazu łupkowego w Polsce. Obecnie prowadzone są odwierty poszukiwawcze, aby sprawdzić ile gazu faktycznie jest w pokładach. Większość – 20 z pośród 40 odwiertów w całym kraju prowadzonych jest na terenie województwa pomorskiego.

Trudno jednak powiedzieć czy efekty tych poszukiwań będą pozytywne. Scenar-iusz takowy budzi także wątpliwości natury ekologicznej, związanej głównie z ryzykiem w zakresie wykorzystania i utylizacji wody niezbędnej w procesie szczeliniowania. Wiercenie i rozwój wydobycia może także negatywnie wpływać na

walory przyrodnicze i turystyczne. Na tym tle może także dochodzić do protestów społecznych przeciwko rozwijaniu wydobycia gazów z łupków.

Rozproszona „zielona” energetyka

Kolejnym scenariuszem rozwoju pomorskiej energetyki jest wsparcie rozwoju rozproszonej generacji (energetyki obywatelskiej) bazującej na odnawianych źró- dłach energii i sieciach inteligentnych. Tym samym Pomorze stanęłoby przed szansą dołączenia do liderów zmian na rynku energetycznym. Ten scenariusz daje szansę na rozwój lokalnej przedsiębiorczości oraz rozwijanie nowych rozwiązań technologicznych, czy to w zakresie urządzeń do produkcji energii, rozwiązań teleinformatycznych dla energetyki, budownictwa energooszczędnego czy rol nictwa. Wzmacnia on także podmiotowość mieszkańców Pomorza i rozwój spo łeczeństwa obywatelskiego. Za rozproszonym systemem energetycznym, prze-mawia także fakt, iż jego rozwój może dokonywać się w oparciu o jednostkowo mniejsze i rozproszone inwestycje, które będą także mobilizować środki prywatne.

Scenariusz ten jest zgodny z dokonującymi się globalnie zmianami w energetyce.

Dokonujący się postęp technologiczny w tym rozwój odnawialnych źródeł energii oraz sieci inteligentnych powoduje, że system energetyczny przekształca się ze scentralizowanego, który bazuje na dużych elektrowniach i przesyłaniu energii na znaczne odległości, w system zdecentralizowany, w którym energia jest częściowo produkowana lokalnie. Skutkiem tego następuje transformacja energetyki zawodowej (obejmującej również duże farmy wiatrowe) w energe- tykę obywatelską.

Impulsem napędzającym rozwój tego scenariusza jest niewąpliwe postęp tech-nologiczny. Technologie z dziedziny odnawialnych źródeł energii rozwijają się w szybkim tempie, dzięki finansowaniu badań ze środków rządowych na całym świecie. Przykładem jest znaczne obniżenie kosztów technologii fotowoltaicznych, dzięki którym koszt wygenerowania jednej MWh energii elektrycznej z paneli słonecznych w 2012 r. był średnio o 1/3 niższy niż w roku 2011, co znacznie zwiększa konkurencyjność tej technologii w stosunku do innych rozwiązań.

Podobne zmiany technologiczne dotyczą nowoczesnych elektrowni wiatrowych, których budowa generatora niweluje wytwarzanie infradźwięków.

Trzeba być także świadomym, że energetyka bazująca wyłącznie na odnawialnych źródłach energii do momentu jej dojrzałego rozwoju - czyli wprowadzenia efektywnych technologii magazynowania energii - nie zapewni bezpieczeństwa energetycznego. Dlatego w początkowych etapach budowy systemu energe-tycznego opartego o OZE pojawia się konieczność inwestowania w tzw. elek-trownie (moce) regulacyjne, które będą w stanie zaspokoić potrzeby energe- tyczne w czasie niekorzystnych uwarunkowań pogodowych. Dobrym rozwiąza-niem w tym zakresie wydają się być elektrownie gazowe, które skutecznie

współpracują z OZE. Docelowo bardzo atrakcyjnym kierunkiem jest jednak roz-wój technologii magazynowania energii, który będzie także połączony z rozwo-jem komunikacji elektrycznej. Ta zaś będzie zmniejszała presję na środowisko i podnosiła jakość życia.