• Nie Znaleziono Wyników

episcopi Wratislaviensis] OR.: Nieznany

КОР.: Rkp. ВгЫ. Uniw. Praskiego III С 10 (karta ochronna Pr II V γ).

DRUK: B r z o s k a E., Diözesansynoden, 198— 199.

LITERATURA: B r z o s k a E., Diözesansynoden, 3— 8, 22; P a n z г а m В., Beitrag о. с., 387— 389; B r z o s k a E., Entgegnung о. с., 346■—347; P а n z г a m В., A n tw o rt о. с., 359— 361.

UW AGA: U b y tk i tekstu w kopii ujęte są w nawiasy prosto­ kątne.

so P rz y ch y la m się tu d o z d a n ia P a n z r a m a B., A n tw o r t о. c., 361 n.

2 0 4 J A K U B S A W IC K I [ 3 2 ]

[ ut quicunque sciant aliquod impedimentum]

legit-timum, proponant illud infra terminum a sacerdote positum et ipse sacerdos [il]ios investiget, e t si infra terminum tafle m imfpedimentum non invenitur, tunc contrafhätur] in ecclesia et paranymphi iurent a, quod c[an]tilene non cantabuntur in nupciis.

Ut nullus ammodo habeat plures vicarias, sed u[na]m, e t clerici dispensatores et procuratorfes] laycorum non fiant.

Ut om nes presbiteri par[ochi]ales singulis diebus dom ini­ cis temporfe m ]essis scilicet in iulio e t usque ad m edium [augjusti quolibet anno pulsatis campanis [et can.]deiis ex tin - ctis excom m unicent illos, qu[os dominus] archiepiscopus excom m unicavit, scilicet occupatores, impeditores seu violen­ tos sive fraudulentos decimarum e t prohibent[es de]cimas in villis suis componi e t e[os, qui], quamvis pro certa summa pecunie em[erunt decimas], sed non exsolverunt, e t detentores vi [decimarum] ascriptarum ъ ecclesie contra voluntatem .

U t nullus religiosorum ad ecclesiam se[cularum deserviat] vel sub aliqua occasione ibi d[iu morejtur.

U t om nes denun tient publice excom m unicationes, secun­ dum quod eis iniungitur a suis maiofribus] sub pena trium marearum argenti, sicut d|om inus| archiepiscopus statuit.

U t om nes ammodo q[uolibet] anno ad synodum conveniant episcopal[em] in festo beati Luce celebrandam; e t qui[cunque] se non excusaverit infra XV dies a [tem]pore synodi vel non satisfecerit infra pre[dic]tum tempus de tribus marcis argenti, ipso iure [sit] suspensus, et archipresbiteri presbiteros a[bs]en~ tes accusent e t dent in scriptis archidia[co]no, antequam re­ cedant de synodo annuatim, sub predicta pena.

Нес sunt decem prefaciones, que dicende sunt: prima Te quidem Domine, [secunda], Qui post resurrectionem , tercia Qui sedens, quarta, Quia per incarnati, quifnta], Quia cum unigenitus, s e x t a

,---a iu re t кор.,

[ 3 3 ] Z E S T U D IÓ W N A D S Y N O D A M I 2 0 5

Z usaim m enfassung

Die v o rsteh e n d e A b h an d lu n g u n te r d em T itel: „S tudien au den B reslau e r D iözesansynoden im X III. J a h rh u n d e rt” b e fa ß t sidh m it d e m von Em il B r z o s k a in se in e r D ofctorschrift „D ie B reslau e r D iözesansynoden b is z u r Reform ation., ih r e G eschichte u n d ih r R ech t” , B reslau 103:9, erstm alig v erö ffe n tlic h te n F ra g m e n t eines S ta tu te n te x te s a u s d e r Z elt Blsdhof T hom as I (il2'32—1268) au s d e r H a n d sc h rift d e r P ra g e r U niv. —■ B ib lio th ek Sign. III С 10, so d a n n a b e r m it d e r allg e­ m eineren, von B rzoska a n g e sc h n itte n en u n d heiß u m stritte n e n Frage, in w ie w e it d ie reg elm äß ig e F eie r von D iözesansynoden in d e r Diözese B reslau f ü r d ie e rs te H älfte des X III. Jh . ü b e rh a u p t n a c h w e is b a r sei. G erad e d ie se F ra g e is t e in e r n ä h e re n U n tersu c h u n g w e r t u n d z w a r ein erseits u n te r d e m G esich tsp u n k t d e r E n tw ic k lu n g d e r k irch lich e n O rganisation in d e r G nesener K iro benprovinz, deren Suffraganbistuim B reslau n u n e in m a l w a r, a n d e rse its a b e r u n te r B each tu n g d e r aus dem W esten kom m en d en o rg an isa to risc h en E in flü sse u n d A nregungen.

Die beiden, au s d e r P ra g e r Hs. h e ra u sg elö sten P erg am em tb lätter sin d vom V erfa sse r genau u n te rs u c h t u n d p h o to g ra p h ie rt w orden, Ih re A bbildungen sin d a u f T afel I—IV beigeschlossen. Beide B lätter, als P r I u n d P r II bezeichnet, sta m m e n au s v ersch ied en en Codices d e r I. H älfte d e s XV. Jh., P r I aus ein em m it je ein er K o lu m n e p ro S eite beschriebenen Codex, P r I I h in g eg en a u s e in e r H an d sc h rift, d e re n S eiten m it je zw ei K olum nen besch rieb en w a re n . Jedes, d ie se r B lä tte r w a r u rsp rü n g lic h B e sta n d teil e in e r P e rg a m e n tla g e in F olioform at, w a r also in d e r M itte gefalzt u n d b ild e te m it d e n dazugehörigen 3 w e ite ­ ren Bogen d e r L age ein en Q u ate m io . A uf G ru n d ein g eh e n d er P rü fu n g d e r d ie einzelnen K olu m n en d e r b eiden P erg am en tb o g en ausfüllendfen T ex tfrag m e n te u n d a u f G rund' d e r Z usam m en stellu n g d ie se r F ra g m e n te m it d e r b e rü h m te n 1512 g ed ru c k ten S am m lu n g Breslaluer S ynodaikon- iStitutionen k o m m t d e r V erfa sse r zu d e m E rgebnis, d a ß beide Quaiter- nionen, d ere n B e sta n d teil d ie B lä tte r P r I u n d P r I I u rsp rü n g lic h geb ild et h a tte n , A b sch riften e in e r grö ß eren S am m lu n g B re sla u e r Diö- izesankonstituitionen e n th a lte n h a b e n m üssen, und' z w a r e in e r genau •chronologisch g eo rd n e ten S am m lu n g v o n d e n ä lte s te n Synodals-tafuten •beginnend b is einsch ließ lich zu d en beiden. G ru p p e n d e r K o n stitu tio ­ n e n B ischof N a n k e rs (1326'—1341). W ie d e r V erfa sse r a n a n d e re r S telle au sfü h rt, sin d es A b sc h rifte n e in e r von B ischof N an k e r im J. 13'31 p u b liz ie rte n o ffiziellen B re sla u e r S tatu ten sa m m lu n g . W enn m a n d ie b eiden B lä tte r P r I u n d P r II n ic h t als lose, v ere in ze lt d aste h e n d e B lä tte r m it ein em einzigen recto u n d einzigen verso, b e tra c h te t, so w ie es B r z o s k a g etan h a t, so n d ern sie sic h als gefalzte Bogen u n d B estandteile d e r e n tsp re ch e n d en Q uatem donen vorzustelTen verm ag,

2 0 6 J A K U B S A W IC K I [ 3 4 ]

so w ird m a n u n sc h w e r die A u fein an d erfo lg e d e r einzelnen K olum nen in n e rh a lb d es Q uaternio, d ie sie b ildenden T ex tfra g m e n te u n d d ie Zu­ sa m m e n h än g e zw ischen ih n e n e rk e n n en kö n n en , so w ie es d e r V er­ fa sse r in d en b e tre ffen d e n grap h isch en D arste llu n g e n e rsic h tlich zu (machen v e rsu c h t h at. D ie (Reihenfolge d e r an H a n d d e r beiden Q ua- te m io n e n festste llb a re n , die S ta tu te n sa m m lu n g b ild en d en T e x te w ä re (demnach die:

1. Das vom B r z o s k a e rstm alig p u b liz ie rte S ta tu te n fra g m e n t a u s d e r Zeiit B ischof T h o m as I. (ca 1266?);

2. D as S ta tu t „C rescente q u o tid ie m a lic ia ” u n d d re i zusätzliche A rtik e l d e r Statuten, d e r vom E rzbischof Pelika (Fulco) a m 14. O ktober 1257 in Łęczyca ab g e h a lte n e n P ro v in zialsy n o d e d er G nesener K irchen- (Provinz;

3. Die Synodalstatuiten B ischof T hom as XI. v. J. 1279 ( M o n t ­ b a c h , S ta tu ta sy n o d a lia dioecesana sa n cta e ecclesiae W ratislaviensis, S. 1—3.

4. Die Synodalstatuiten B ischof T hom as II. v. J. 1290 ( M o n t ­ b a c h , o. c. S. 4—5).

5. D ie D e d a ra tio sacrile g o ru m B ischof Jo h a n n e s R om ka v. J. 1294 ( M o n t h a c h , o. c. S. 5—6).

6. D ie S y n o d alstatu ten B ischof H einrichs von W ürben v. J. 1305 -(Μ ο n t b а с h, о. с. S. 7:—9).

-7. Die e r s t e G ru p p e d e r K o n stitu tio n e n B ischof Namkers ( M o n t b a c h , о. с. S. 9—11).

8. Das e rste F ra g m e n t d e r z w e i t e n G ruppe d e r K o nstitutio­ n e n B ischof N an k e rs ( M o n t b a c h , o. c. S. 12.—13).

9. Die K o n stitu tio n B ischof N an k e rs „De iudieis” .

10. Die K o n stitu tio n B ischof N an k e rs „De celebraciione m issa ru m ”. 11. D er ganze R est (F rag m en te 2 a, b, 3) d e r z w e i t e n G ruppe d e r K o n stitu tio n e n B ischof N an k e rs ( M o n t b a c h , о. с. S. 13-—·15).

D as von B r z o s k a e n td e c k te F ra g m e n t d e r S ta tu te n T hom as I. b efin d e t sich a u f B la tt P r II v γ (mach d e r Z ä h lu n g B r z о s к a s, ibezw. P r. II fol. I r a n a c h u n se re r Zählung). Es ist h ie r im A nhang e rn e u t n a c h d e r H an d sc h rift p u b liz ie rt. D er in g ra p h isc h e r D arstel­ lu n g gebotenen R ek o n stru k tio n d e s betreffendten Q u ate rn io föt zu en t­ n eh m en , daß d e r K o lu m n e m it d em besagten T e x tfra g m e n t noch 4 w e ite re K olum nen v o rausgegangen sind, v e rm u tlic h d e r gleichen H öhe u n d B reite, w ie d ie K o lu m n e P r II v γ ( = P r I I fol. 1 r a), d aß d em n ach d a s b esa g te F ra g m e n t a ls B ru ch teil eines grö ß eren Ganzen isnzusprechen ist, das in sg e sam t den R aum von m e h r als 5 K olum nen bean sp ru ch te . W enn w ir f ü r d ie u n s erhaltengebliebem e K o lu m n e P r II v γ c a 1722 S ch riftzeich en b e re ch n en (41 Z eilen zu 42 Schriftzeichen),

[ 3 5 ] Z E S T U D I Ó W N A D S Y N O D A M I 2 0 7

so m ü ssen w ir f ü r d en d e m F ra g m e n t vo rau sg eh en d en ausgefallenen T ex t 6888, also ca 6800—6900 S ohriftzeichen berechnen.

U n v e rk e n n b a r ist d ie Ä h n lic h k eit des b esag ten F ra g m en tes m it ein er R eihe von A rtik e ln d e r S ynodalstatuiten B ischof K o n rad s vom J a h re il4'46, sow ohl w as ih r e R eihenfolge, als au c h d ie T ex tg estaltu n g betrifft. Die n ä h e re U n tersu c h u n g d e r S ta tu te n v. J. 1446 fü h rt z u r E rkenntnis, d aß d e r e rste T eil d ie se r S ta tu te n , u m fassen d die A rt. 1—30 (nach d e r Z äh lu n g S e p p e l t s ) , ein e U m arb e itu n g frü h e re r B res­ la u e r S y n o d a lsta tu te n d a rste llt, d eren le tz te r A rtik e l (Art. 30) d ie fü r S y n o d alstatu ten typischen S chlu ß b estim m u n g en e n th ä lt, so w ie sie a u c h am S chluß d e r B reslau e r S y n o d alstatu ten von 1279 u n d 1305, d e r De­ k la ra tio n von 1294, auch d e r K o n stitu tio n e n N an k e rs (zw eite G ruppe, F rag m en te 2a u n d 2c) a n g e b ra c h t sind. D ie V erm u tu n g lie g t n ah e, d aß d e r ganze e rste Teil d e r S ta tu te n vom J a h re 1446 als R ezeption en bloc u n d gleichzeitige U m arb e itu n g ä lte re r B re sla u e r S y n o d alstatu ten , d ere n B ru ch teil w ir in d em F ra g m e n t d e s P r И v γ v orfinden, a n ­ zusprechen ist. D iese V erm u tu n g w ird g estü tz t d u rc h folgende E rw ä ­ gung: W ie w ir oben b e re c h n e t hab en , e n th ä lt d e r un se re m F ra g m e n t vorausgehende, v ersch o llen e T e x t c a 6800—6900 S chriftzeichen. E b en ­ soviel S ch riftzeich en e n th ä lt beiläu fig d e r T ex t d e r A rt. 1—25 d e r S ta tu te n K o n ra d s v. J. 1446, b is z u r S telle „...ut q u icu m q u e sc iât aliquod im p ed im en tu m ...”, also g enau b is dah in , wo u n se r F ra g m en t m it d em T e x t d e r S ta tu te n K o n ra d s zusam m en zu stim m en beginnt. W eitere B erech n u n g en d e s m u tm aß lich e n U m fanges d er S ch lu ß b e­ stim m ungen d e r so re k o n stru ie rte n S ta tu te n T h o m as I. b estätigen unsere A nnahm e, d a ß d ie im Q uaterm lo miit dem Bogen P r II e n t­ h altenen S ta tu te n T hom as I ih re m U m fang n ac h m it. dem e rste n Teil der S ta tu te n K o n ra d s völlig g leichzustellen sind. W ie w e it ih re U m arbeitung T e x tä n d e ru n g e n n a c h sich gezogen h a tte , lä ß t sich n u r bezüglich d es b ek a n n te n F ra g m en tes feststedlen. E s k an n jed o ch a n g e ­ nom m en w erd en , d a ß au c h a n d e re B estim m ungen d ie se r S ta tu te n entsprechend u m gem odelt w orden sind, b e v o r sie d en S ta tu te n K o n ra d s einverleibt w urden.

Die S ta tu te n T hom as I. ra n g ie re n in d e r S tatu te n sa m m lu n g Bischof N ankers zeitlich v o r d e m S ta tu t „C rescente q u o tid ie m alicda”, müssen, also au f e in e r v o r d em 14.X.1257 ab g e h alten e n D iözesansynode v e r­ öffentlicht w o rd e n sein. U n te r A u sw e rtu n g d e r F orschungsergebnisse W. A b r a h a m s , T. S i 1 n i с к i s u n d M. W y s z y ń s k i e k o m m t d er V erfa sse r zum S chluß, daß d ie b e tre ffe n d e D iözesansynode wohl, in d a s F rü h ja h r d e s J a h re s 1256 zu v erleg en ist. Die a u f G ru n d dieses S ta tu te s in d e r B re sla u e r Diözese im J u li u n d A ugust 1256 d urdhgeführte K am p ag n e gegen d ie Z e h e n trä u b e r m u ß auch w ohl d er u n m ittelb are A n laß zu d e r vom H erzog B olesław II von Liegnitz.

2 0 8 J A K U B S A W IC K I [ 3 6 ]

a m 6 .x .1256 vorgenom m enen g ew altsam en E n tfü h ru n g u n d E in k e r­ k e ru n g d e s B ischofs u n d zw e ier se in e r D om h erren gew esen sein. D ie u n m itte lb a re A n tw o rt a u f diesen G e w a lta k t des Herzogs w a r au f se ite n d e s M etro p o liten u n d d e s poln isch en G esam tepiskopats d a s auf d em P rovin zialk o n zil von Łęczyca a m 14.X.1257 p u b liz ie rte S ta tu t „C rescente q u o tid ie m a lic ia ”, dias d a n n n a tu rg e m ä ß so fo rt a u c h fü r d e n B ereich d e r B re sla u e r Diözese v e r la u tb a rt w e rd e n m u ß te und h in fo rt a ls B e sta n d teil d e s B re sla u e r D iözesanrechtes zu gelten h atte.

Die g en a u e F eststellu n g d e r Q uellen d e r S ta tu te n B ischof T hom as I v. J. 1.266 is t schon d e s h a lb n ic h t m öglich, w ell w ir ab g eseh en von d e m F ra g m e n t a u f B la tt P r ΓΙ ν γ , den genauen W o rtla u t d e r S tatu ten n ic h t k en n e n u n d n u r e in e b eiläu fig e Ä h n lic h k eit m it d e n A rt. 1 — 30 d e r S ta tu te n K o n ra d s v. J. 1.446 v o rau ssetzen d ü rfe n . G anz allgem ein k a n n jedoch gesag t w erd en , d aß E inflüsse d e r S ta tu te n dies IV. L ateran - konzils v. J. 1215 sow ie d e r G n esen er P rovinzialgesetzgebung u n v e r­ k e n n b a r sind. Zw ei B estim m u n g en v e rra te n jed o ch d ie E inw irkung von E inflüssen d er französischen· S ynodalgesetzgebung: d ie F estsetzung d es F estes d e s hl. L u k as (18, O ktober) als ständigen- S y n odalterm in (in F ra n k re ic h z. B. d ie S ynode vo n N îm es 1252, von P o itie rs 1284, von Rodez 1239) sow ie d ie B estim m ung ü b e r d ie Z ulassung in d e r M e ß liturgie von n u r 10 P räfationem (lim D ek ret Gratiians c. 7.1, D. I de cons, sow ie in F ra n k re ic h d ie S ynoden von R ouen il‘235, von L e M ans

1247 u n d von B ord eau x u m 1250).

Die F ra g e endlich, ob es s ta tth a ft sei, f ü r -die e rste H ä lfte des X III. Jh . ln d e r B re sla u e r Diözese d ie ständige, all jä h rlic h e F eier von D iözesansynoden a ls h isto risch erw ie sen e T atsach e h inzunehm en, b e a n tw o rte t d e r V e rfa sse r im Z u sam m en h an g m it -der geschichtlichen E n tw ic k lu n g dieses R edhtsdnstituts in E uropa, -die schon la n g e vor dem IV. L ateran k o n z il eingesetzt h a tte . U n te r H inw eis a u f quellen­ m äßig bezeu g te D iözesansynoden in a n d e re n Diözesen d e r G nesener K irch e n p ro v in z (in P ło ck 1-216 — 1218, in W łocław ek 1227 u n d 1233, in P oznań 1252), a u f d ie B e stim m ungen d e r Legatenikonzilien von B reslau v. J. 1248 u n d 1267, d ie d ie reg elm äß ig e F eie r von Diözesansynodlen in d e n po ln isch en Diözesen a ls T atsac h e u n d gan z n o rm ale E in rich tu n g z u r V orau ssetzu n g n eh m en , a u f d ie analoge S achlage in U ngarn, w o a u f e in e r Pro-vinzi-aüsynode u n te r K önig Koloimian (ca 110!6) S tra fe n f ü r das F e rn b leib en von d e r B ischof synode a n g e d ro h t sind, k o m m t d e r V er­ fa sse r z u r F eststellung, d a ß m an a u c h in d e r Diözese B reslau vor d em J a h re 1256 d a s V orh an d en sein dieses R e e h tsin stitu ts getrost a n n e h m e n k a n n . Daß Synoden ab g e h alten w o rd e n sind, k a n n w ohl n ic h t bezw eifelt w erd en , obw ohl w ir k ein erlei k o n k re te Q u ellenhinw eise z u r V erfü g u n g h ab e n , d a h e r au c h a u f k e in e rle i k o n k re te S ynoden h in ­ gew iesen w e rd e n k a n n . V on e in e r regelm äßigen, a lljä h rlic h e n Feier von S ynoden k an n d a h e r a u c h k e in e R ede sein-, m an m ü ß te eher

[ 3 7 ] Z E S T U D IÓ W N A D S Y N O D A M I 2 0 9

annehm en, daß D iözesansynoden n u r von F all zu Fall, v ie lle ic h t n u r ganz ausnahm sw eise, au f G eheiß d e s M etropoliten oder eines L egaten v ersam m elt w u rd e n , o h n e d a ß d ab e i ein stä n d ig e r T erm in b eobachtet w orden w äre. E rst d ie S ta tu te n von 1256 h a b e n es versucht, h ie r reform ierend, einzugreifen, n ic h t o h n e E influß d e s c. 6 des IV. L a te ra n ­ konzils u n d fra n zö sisch e r V orlagen, jedoch o h n e n en n e n sw e rte n Erfolg. Die w e ite re G eschichte d er B re sla u e r D iözesansynoden zeigt deutlich, daß d ie gesetzliche B estim m ung d e r S ta tu te n von 1256 n ic h t im sta n d e w ar, die a lljä h rlic h e , regelm äßige F eie r von D iözesansynoden zu erzw ingen.

Powiązane dokumenty