• Nie Znaleziono Wyników

# ) ft a d t rrn t P fo rr o rc h iv

D orf

b e so n d e re n K a p it e ln d ie N a m e n z u s a m m e n g e s te llt w e rd e n , d ie ü b e r d ie V o lk s tu m s z u g e h ö rig k t i t ih re s T rä g e rs n ic h ts Sicheres aussagen. B e i d e n d e u ts c h e n N a m e n h a b e ic h d e n V e rs u c h u n t e r ­ n o m m e n , d ie m itt e la lte r lic h e n v o n d e n ju n g e n d e u ts c h e n aus ö s te rre ic h is c h e r Z e it z u tr e u - n e n . N a m e n , d ie i n d e n K ir c h e n b ü c h e r n v o r 1772 b e le g t s in d , k ö n n e n n u r z u r m it t e la lt e r ­ lic h e n S c h ic h t g e h ö re n . E in e A n z a h l v o n m itt e la lte r lic h e n N a m e n is t a b e r v o r d ie se m Z e it p u n k t n o c h n ic h t b e z e u g t, da in v ie le n ö s te rre ic h is c h e n P fa r r a r c h iv e n d ie K ir c h e n b ü c h e r e rs t in den J a h re n n a c h d e r e rste n p o ln is c h e n T e ilu n g b e g in n e n . I n diesen F ä lle n m u ß te d ie E n ts c h e id u n g

a u f G r u n d d e r s p ra c h lic h e n F o rm des N a m e n s g e tro ffe n w e rd e n . E in e A n z a h l m itt e la lte r lic h e r d e u ts c h e r N a m e n w a n d e r t i n ö s te rre ic h is c h e r Z e it e rn e u t in das V o r k a r p a te n la n d e in . Sie u n te r ­ sch e id e n s ic h v o n ih r e n V o r lä u fe r n d u rc h d ie n o c h n ic h t a b g e w a n d e lte s p ra c h lic h e F o r m u n d s in d d a h e r u n te r d e n ju n g e n d e u ts c h e n N a m e n als neues N a m e n s s tic h w o rt a n g e s e tz t, w ä h re n d b e i d e n m itt e la lte r lic h e n N a m e n in e in e r K la m m e r a u f sie h in g e w ie s e n w ir d . U n te r d e n d e u ts c h e n F a m ilie n n a m e n w e rd e n a u c h solche a u fg e fü h r t, d ie u r s p r ü n g lic h d e u ts c h e V o rn a m e n w a re n . A u s n ic h td e u ts c h e n V o rn a m e n a b g e le ite te F a m ilie n n a m e n b e w e ise n n u r d a n n d ie d e u ts c h e V o lk s ­ z u g e h ö rig k e it ih re s T rä g e rs , w e n n sie i n d e u ts c h e r m u n d a r tlic h e r F o r m a u ftre te n , also b e re its la n g e e in g e d e u ts c h t w a re n . S o b a ld das n ic h t d e r F a ll is t, w e rd e n sie g e s o n d e rt b e h a n d e lt. D as N a m e n s s tic h w o r t, d . h . d ie erschlossene d e u ts c h e A u s g a n g s fo rm des N a m e n s , is t i n N o r m a l­

d r u c k v o ra n g e s te llt, w ä h re n d d ie i n d e n Q u e lle n des U n te rs u c h u n g s g e b ie ts b e le g te n N a m e n s ­ fo r m e n in K u r s iv d r u c k w ie d e rg e g e b e n s in d . D ie G r u n d fo r m des N a m e n s w a r n ic h t im m e r le ic h t fe s tz u le g e n , u n d es m a g in E in z e lfä lle n d a n e b e n a u c h e in e w e ite re F o r m m ö g lic h sein. A u f E r ö r ­ te ru n g e n h ie rü b e r g la u b e ic h v e rz ic h te n z u m ü sse n , u m d ie A r b e it n ic h t u n n ö tig m i t u n te rg e o rd ­ n e te n F ra g e n z u b e la s te n . N u r in A u s n a h m e fä lle n s in d in F u ß n o te n k u rz e H in w e is e gegeben.

W e n n h ie r d e r ge sa m te e ra rb e ite te B e s ta n d a n d e u ts c h e n N a m e n w ie d e rg e g e b e n w ir d , so g e s c h ie h t es, u m s o w o h l f ü r d ie p ra k tis c h - p o litis c h e A r b e it b e i d e r F e s tle g u n g d e r D e u ts c h s tä m m ig e n als a u c h f ü r w e ite re h is to ris c h e , s ip p e n k u n d lic h e u n d v o lk s tu m s k u n d lic h e F o rs c h u n g e n w is s e n s c h a ft­

lic h g e sich erte s N a c h s c h la g e m a te ria l b e re itz u s te lle n . D ieses a lp h a b e tis c h e N a m e n s V e rz e ic h n is m a g g le ic h z e itig als e in e e rs te V o r a r b e it z u e in e m D e u ts c h e n N a m e n s b u c h f ü r das G e n e ra lg o u v e r­

n e m e n t g e w e rte t w e rd e n .

M a n k ö n n te v ie lle ic h t fra g e n , w a ru m in d ie s e r A r b e it n ic h t d e r Z e itr a u m v o n e tw a 1550 b is 1772 b e h a n d e lt w ir d . D a ß i n d ie se n z w e i J a h r h u n d e r te n ü b e r h a u p t k e in d e u tsch e s B lu t u n d d a m it a u c h k e in e d e u ts c h e n N a m e n m e h r in das w e s tg a liz is c h e G e b ie t g e k o m m e n sein s o llte n , is t n ic h t a n z u n e h m e n . E in e d e u ts c h e E in w a n d e ru n g h a t es a u c h in d ie se m Z e ita b s c h n itt gegeben. A lle r ­ d in g s k a n n sie an B e d e u tu n g u n d A u s m a ß ke in e sw e g s m i t je n e n b e id e n W a n d e ru n g s v o rg ä n g e n v e rg lic h e n w e rd e n . E s h a n d e lt sich h ie r n u r u m z u s a m m e n h a n g lo s e E in z e le in w a n d e ru n g v o n H a n d ­ w e rk e rn , T e c h n ik e r n u n d ä h n lic h e n B e ru fe n , d ie s ic h a u f G r u n d ih r e r besseren F a c h k e n n tn is s e n e b e iid e n E in h e im is c h e n d u rc h z u s e tz e n v e rm o c h te n . In d u s tr ie lle U n te rn e h m u n g e n , w ie z. B . das S a lz b e rg w e rk in W ie lic z k a , h a b e n z u a lle n Z e ite n d e u ts c h e B e rg b a u te c h n ik e r u n d B e rg le u te h e ra n g e h o lt. D a diese W a n d e ru n g s b e w e g u n g a rc h iv a lis c h im a llg e m e in e n s c h w e r zu erfassen is t u n d d ie F a m ilie n n a m e n s p ra c h lic h n ic h t d u rc h b e s tim m te M e rk m a le als S o n d e rg ru p p e i n E r ­ s c h e in u n g tr e te n , i s t ih n e n im R a h m e n d ie se r U n te rs u c h u n g k e in e besondere B e h a n d lu n g z u te il g e w o rd e n .

M I T T E L A L T E R L I C H E D E U T S C H E N A M E N 13 *) A lb r e c h t: ( A lb re c h t) , O lb ric h t, O lb ry c h t, O l- B a c h : B a c h , B a c h n ik 15 6)

b ric h , O lb rych , O lb ris u ), O lb ro t, O lb rz u t, B a r th e l: B a rd e l, B u rd e l, B a rtiz e l, B a rty z e l,

O b rzu t, O b ry k B a rty s e l

13) Die im Untersuckungsgebiet belegten Namen sind in Kursivdruck wiedergegeben. Die deutsche Ausgangsform des Namens ist in Normalantiqua vorangestellt. Namen, die noch keine Assimilationserscheinungen zeigen und offenbar in österreichischer Zeit erneut ins Vorkarpatenland gekommen zu sein scheinon, sind in Klammer gesetzt.

Sie werden in der Liste der jungen deutschen Namen aus österreichischer Zeit noch einmal aufgeführt. Vgl. S. 239.

H) Die früher gebräuchliche polnische Form des Vornamens, Olbracht, taucht als Familienname im Untersuchungs- gebiet nicht auf.

l6) Reichert (Die deutschen Familiennamen, S. 57) erklärt Bach als slawische Kurzform von Bartłomiej, woraus dann Bachnik entstanden sei. Die Herleitung aus dem im Reichsgebiet allgemein verbreiteten Personennamen Bach ( = dt. Bach) ist im Untersuchungsgebiet aber naheliegender.

222

B a s t: B a s t

17) Ableitung von Beifuß nur wahrscheinlich, nicht unbedingt gesichert. Der Lautwandel wäre als analogiebedingt zu erklären.

18) Bedeutendste deutsche Kaufmannsfamilie Krakaus um 1500. Vgl. Lück, Gestalter u. Ordner, S. 69— 74 und Rodler, Mittelalterliches Krakau, S. 98— 100.

19) Deutsche Wurzel von Brągiel ist gesichert. Fraglich ist nur, welcher deutsche Familienname als Ausgangsform anzusetzen ist. Brongel gehört m it Brangel und Wrangel zu einer Namenssippe. Weniger Wahrscheinlichkeit hat die Herleitung von Brendel, Brendal.

20) Auch hier germanisch-deutsche Wurzel sicher, fraglich ist nur die Ausgangsform. Am ehesten w ird man ansetzen müssen: B r itl< B r id d o (zu ahd. bridel = Zügel). Die Zugehörigkeit zur mittelalterlichen Namensschicht ist heute unter dem Einfluß des Italienischen zu Trabant geworden ist. Kluge, Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, S. 624, nim m t dagegen an, daß Drabant in frühneuhochdeutscher Zeit aus tschech. drabant

F re u n d : F re in d t, F ro n d e k 29) 2) Fisch, Gründling. — Beide Namenssippen überschneiden sich und lassen sich sprachlich nicht gegeneinander abgrenzen. wird. Beide Gruppen sind vereinzelt in den gleichen Orten durch volksetymologische Angleichung an poln. kuś — penes (als Schimpfwort gebraucht) zu K u s und K u ś umgewandelt worden.

224

L e o n h a rd , L e n h a rd : L e o n a rd , L e n a rd , L e n a r-

T h ie le r, T ie le r : T ila r

k a n n , t r i t t v ie lfa c h n u r e in g e le g e n tlic h e r W a n d e l e in , d e r v e rs c h ie d e n e U rs a c h e n h a b e n k a n n . I m g a n ze n h a n d e lt es s ic h o ffe n b a r u m Ä n g le ic h u n g s v o rg ä n g e a n das L a u ts y s te m d e r fr e m d ­ s p ra c h ig e n U m w e lt.

Ą lle n la n g e n V o k a l e n is t g e m e in s a m , d a ß d ie im D e u ts c h e n h ä u fig e B e z e ic h n u n g d e r V o k a l- lä n g c d u rc h D e h n u n g s -h f e h lt ( F u h r m a n n > F u rm a n ) . F e rn e r s in d d ie m e is te n la n g e n V o k a le v o n e in e m K ü rz u n g s v o rg a n g b e tro ffe n . B e i d t. ä t r i t t e in e b e s c h rä n k te K ü r z u n g e in , d ie i n b e ­ to n te n S ilb e n sc h w ä c h e r, i n u n b e to n te n S ilb e n s tä r k e r a u s g e p rä g t i s t : H a b e r > H a b e re k, Chaber.

I n Chäber is t also das a lä n g e r als i n d e r u n b e to n te n S ilb e v o n H a b e re k. D a n e b e n k a n n d t . ä a u c h z u o w e rd e n , w o b e i a u c h h ie r w ie d e r d ie S tä rk e d e r K ü r z u n g v o n d e r L a g e des W o r tto n s a b h ä n g ig is t : H aberek, Choberek.

D t . e w ir d zu c o d e r a (p o ln . S e h r.: e b z w . y ) g e k ü rz t, z. B . S t e e t z > Stec, Stecz, S tyc, S ty c z ; R e e tz >

Ree, Reczek, R ycz, R ycze k; D e e tz > D ec, D eć, Deczm) ; L e n h a rd > L e n a rt. H ie r z u i s t z u b e m e rk e n , d a ß d e r L a u t w e r t des p o ln is c h e n y n ic h t d e m des d e u ts c h e n y e n ts p r ic h t. E s is t e in offenes a, e tw a e n ts p re c h e n d d e m o ffe n e n L a u t in n d . m a l/ = M ilc h .

E in ä h n lic h e r K ü rz u n g s v o rg a n g is t a u c h b e i d t . I e in g e t r e t e n . E s w ir d z u i o d e r a (p o ln . S e h r.:

i b z w . y ) g e k ü rz t, z. B . L ie g n e r > L ig n a r , L y g n a r ; S ie g n e r > S ig n a r, S ig n a ro w ic z , S y g n a ro w ic z , S y g n a rs k i: S tie g e r > S tig a r, S ty g a r; K r ie b e l > K r y b e l; T h i e l e r > T i l a r ; R ie s n e r > R iz n e r, R y s n a r, R y z n a r; R ie g e l > R yg e l, R y g le w ic z ; S ie g m u n d > Z y g m u n d , Z y g m u n t, als K u r z fo r m Z y c h , Z y - c h o w s k i; a u c h i n n e b e n to n ig e n S ilb e n : G o t t f r i e d > G o tfrid , G o tfry d . Je e in m a l is t a u c h W a n d e l v o n d t. i zu e ( G o tt fr ie d > G odfred39)) u n d z u e (S p ie g e l > S p e g il) b e le g t, u n d i n e in e m w e ite re n F a lle w ir d I k o n s o n a n tis c h : Z a c h a ria s > Z a c h a rja s *0).

D t . 5 w ir d s te ts g e k ü rz t zu o o d e r u (p o ln . S e h r.: o, u , ó), z. B . R o s e > R os, Rosz, R oż, R u s , R u sz, R u i; S to ß > Siosz; V o g e l > F u g ie l; B o n e r > - B o n a r, B u n a r ; K r o m e r > K ro m e r. D ie s e r W e c h s e l v o n o u n d u h a t e in e E n ts p re c h u n g im P o ln is c h e n , w o i n d e r S p ra c h e des 15. J a h rh u n d e rts ö v o r n , ü , m , rii z u u u n d u v o r d e n g le ic h e n K o n s o n a n te n z u o w e rd e n k a n n 41).

A u c h d t. ü w ir d z u u (p o l. S e h r.: u ) g e k ü rz t: L u n e r > L u n a ro w ic z ; L u d w ig > L u d w ik ; K r u s e l >

K ru s e l, K ru z e l, K r u z ie l u s w .

U n te r d e n k u rz e n V o k a le n z e ig t d t. a d ie g le ic h e n E rs c h e in u n g e n w ie d t. ä . E s b le ib t e rh a lte n o d e r w ir d zu o a b g e w a n d e lt: A lb re c h t > O lb ry c h t; V a lt in > F o lt in .

D t . e h a t b e i d e m g rö ß te n T e il d e r N a m e n seinen L a u t w e r t e rh a lte n : Z e tn e r > C e tn a r; Z e t z n e r >

C e cn a r; Z e c h rie r > C e ch n ar; S e lb r ic h > Z e lb ric h u s w . V e re in z e lt w ir d es d a n e b e n a u c h z u a (p o ln . S e h r.: y ) : B r e n d e l> B r y n d a l (n e b e n B re n d a l) ; T e n n e r > T y n e ro iv ic z (n e b e n T e n e ro w icz). I n S te llm a c h e r > S ta lm a c h (n e b e n S telm ach) i s t d t. e z u a g e w o rd e n . N u r z w e i N a m e n , d ie b e so n d e rs g roß e N a m e n s s ip p e n e n tw ic k e lt h a b e n , s p a lte n d t . e in e in e V ie lz a h l v o n L a u te n a u f:

S c h w e n d r ic h > S zw endryg, S zw ę d ryk, S w ie n d ry c h , S w ię d ry k , C w y n d ry c h , S ic in d r ik , S w e yd ra k, S zw a n d rych , S zw e in d rych , S z w a in d re k , S z w a jn d ro k , S z w a y n d ro k , u n d W e n d r i c h > W e n d rich o w icz, W endrychow icz, W ę d rich o w icz, -W ę d ry c h , W ę d rych o w ski, W ę d rych o ski, W ędrychow icz, W y n d r i- chow icz, W a in d ric h , W a in d ric h o u ic z . I n b e id e n F ä lle n h a t a b e r o ffe n b a r d ie n a c h fo lg e n d e n d -V e rb in d u n g v o k a lu m b ild e n d g e w ir k t .

___________ i

**)’ Als Belege können jeweils nur einige Beispiele genannt Werden. Weiteres Belegmaterial bietet die .Namensliste.

39) E in entsprechender Lautwandel ist m it dt. Frieda > poln. Freda vor sich gegangen.

10) Daß es sich bei diesem j aber um einen Laut handelt, der zwischen Vokal und Konsonant steht, zeigt die Tatsache, daß in der heutigen polnischen Orthographie j nach r wieder als i geschrieben wird.

’ *) J. Łoś, K ró tka gramatyka historyczna języka polskiego, S. 49f.

D t . i b le ib t te ilw e is e e rh a lte n , t r i t t a b e r n o c h h ä u fig e r als a (p o ln . S e h r.: y ) a u f: W i l l n e r > W iln a r ; F r it z > F r ic , F r y c , P itz n e r , P fitz n e r > P ic n a r , P y c n a r;. S c h ilfe r > S z y fa rz , S z y fa re k ; Z in g l e r >

C y n g la ro w ic z u s w . D as S c h w a n k e n v o n i u n d e in G r in d e l u n d G re n d e l lä ß t s ic h b e re its i m D e u t­

schen b e o b a c h te n . E s g e h t p a ra lle l m i t d e r g le ic h e n E rs c h e in u n g im P o ln is c h e n , w o i b z w . y v o r r, 1, m , n z u e w e rd e n k a n n 42). I n n e b e n to n ig e n S ilb e n b le ib t d t. i e rh a lte n o d e r w ir d zu a (p o ln . S e h r.: y ) : K u u i g > K u n ig o w ic z ; S e lb r ic h > Z e lb ric h ; W e n d r ic h > W e n d ric h o w ic z , W e n d rych o w icz u s w . D e r W a n d e l v o n d t . i z u a (p o ln . S e h r.: y ) is t w a h rs c h e in lic h n ic h t e rs t im v o rk a r p a te n - lä n d is c h e n N e u s ie d e lg e b ie t e in g e tre te n . A u c h das M itte ld e u ts c h e u n d n o c h m e h r das N ie d e r­

d e u ts c h e ze ig e n e in e d e u tlic h e N e ig u n g z u r Ö ffn u n g des i (m a ły , m a lk ), w ä h re n d das O b e rd e u ts c h e n u r das enge, geschlossene i k e n n t ( m it y ) . D ie s tä rk s te A b w a n d lu n g des n e b e n to n ig e n i z e ig t d e r N a m e S c h w e n d ric h , d e r es i n a c h t N a m e n s fo rm e n b e w a h r t (S w e n d rik u s w .) u n d i n 15 F o rm e n z u a (p o ln . S e h r.: y : S vendrych u s w .) u m b ild e t. I n 10 w e ite re n F o rm e n w ir d es zu a (S u iy n d ra k u s w .), i n 6 F ä lle n zu o (S zw a n d rok u s w .), u n d in e in e m F a lle z u e ( S ztva in d re k43)).

D t . o b le ib t e rh a lte n o d e r w ir d zu u : Z o c h e r > C ochar; B o g n e r > B u g n a r.

D t . u is t m e is te n s n ic h t a b g e w a n d e lt (p o ln . S e h r.: u , e in m a l ó ): K u t z > K u c ; S u r d e l> S u r d y l;

G lu c k > G łóg u s w . N u r i n e in e m N a m e n is t u > i v e rs c h o b e n : K u n i g > K in ig o w ic z (n e b e n K u n i- gow icz).

D ie d e u ts c h e n U m la u te w e rd e n e n tr u n d e t. D t . ä w ir d zu e (S c h ä fe r, S c h a ffe r > S zefarek), d t.

ö z u o ( K ö r n e r > K o rn a ro w ic z ) u n d d t . ü zu a (D ü b e l > D y b e k K r ü g e r > K ry g a , K ry g o tv s k i, v e re in z e lt z u i in G rig a , G rig e w icz).

U n te r d e n D ip h th o n g e n b le ib t d t . e i, a i e rh a lte n , w ir d a b e r o rth o g ra p h is c h als e i, e j (das j is t h ie r n ic h t k o n s o n a n tis c h !), e y , a i, a j u n d a v w ie d e rg e g e b e n : P re iß n e r > P r a js n a r ; R e ic h e l>

R a y c h e l; S e id e l> S eidel, Seydel, Z e id e l, S a id e l, Z a jd e l, Z a y d e l; V e it > F a it ; M a ic h o r > M a ic h e r, M a jc h e r, M a y c h e r u s w . B e i d e r S c h re ib u n g e i, d ie z w a r im P o ln is c h e n e in e V e re n g u n g des D i ­ p h th o n g s k e n n z e ic h n e t, s c h e in t es s ic h h ie r n u r u m N a c h k lin g e n d e r d e u ts c h e n S c h re ib u n g o d e r u m A n le h n u n g a n ju n g e d e u ts c h e W o r t v o r b ild e r z u h a n d e ln . A u s n a h m s w e is e w ir d d t . e i, a i z u a ( W e i n e r t > W a n a t, W a n a th , W a n a tt, W anoth) o d e r z u i, », ai ( D r e i > D rio w ic z , D ry io w ic z , ne b e n D re y , D r a y , D re jo w ic z , D re y k o w ic z , D re is ic ic z ; D r e if u ß ( ? ) > T ry b u n ).

D e m d t. a u e n ts p r ic h t i n d e n N a m e n d e r g le ic h e D ip h th o n g (K r a u s > K r a u s , K r a u z ) o d e r u (S c h a u e rm a n n ~> S z u rm a n e k , S u rm a n e k ; Z a u n e r > C u n a r, C u n a ro w ic z ). M h d . ü is t h ie r also m e is te n s v e r k ü r z t w o rd e n , w ie m a n es a u c h a n v ie le n d e u ts c h e n L e h n w ö r te rn im P o ln is c h e n (m h d . rä th ü s > p o ln . - ra tu s z ) b e o b a c h te n k a n n . A n d e re N a m e n dagegen, w ie z. B . K ra u s , h a b e n v d ie n h d . D ip h th o n g ie r u n g m itg e m a c h t. W e n n b e i d e m N a m e n U r la u b das a u i n n e b e n ­ to n ig e r S ilb e z u o w ir d ( U r la u b > U rlo p , U rlo p p ) , so b e s te h t h ie r a lle rd in g s d ie M ö g lic h k e it, d a ß d e r W a n d e l b e re its im d e u ts c h e n H e im a tg e b ie t e in g e tre te n w a r.

D t. eu w ir d m e is te n s z u a i (N e u m a n n > N e u m a n , N e y m a n , N a y m a n o w s k i, e in m a l k o n s o n a n tis c h a b g e w a n d e lt > N e g m a n ). B e i d e r s e h r v e rz w e ig te n N a m e n s s ip p e N e u g e b a u e r i s t das i n d e r F o rm N a ig b o r n o c h b e le g te e i w e ite r z u i b z w . a m o n o p h th o n g ie r t: N ig b o r, N y k b o r usw .

42) J. Łoś, a. a. O., S. 47.

I3) Bei der Form S z u ia in d re k könnte es sich um Abwandlung eines Namens in einen Spottnamen handeln. Die deutsche Sprache müßte dann aber noch zu diesem Zeitpunkt in Gebrauch gewesen sein. Die Namensform ist 1801 in Żurowa, K r. Jasio, belegt (Taufbuch, Bd. I, S. 49), kann aber älter sein, da die Taufbücher dort erst 1784 beginnen. Ebenso sind auch andere besonders stark abgewandelte Formen dieses Namens gerade in diesem nach deutschem Recht angelegten O rt belegt.

228

M o n o p h th o n g ie ru n g von. eo w ie i n L e o n h a r d > L e n h a fd , L e n a rt is t b e re its im d e u ts c h e n M u t t e r ­ la n d v o r d e r K o lo n is a tio n e in g e tre te n , H ie r i s t a b e r n o c h eine K ü r z u n g v o n e > e h in z u ­ g e k o m m e n .

V o k a le v o r d e r K o n s o n a n te n v e rb in d u n g n d w e rd e n im Z u s a m m e n h a n g m i t n -S c h w u n d b is w e ile n n a s a lie rt (p o ln . S e h r.: 5): W e n d r ic h > W ^d rych (v g l. S. 2 3 2 ). D e u ts c h e N asale w e rd e n n u r in p o ln is c h e 'S c h re ib u n g u m g e s e tz t: B ro n g e l > B rq g ie l.

!

I m V o k a ls y s te m d e r m itt e la lte r lic h e n d e u ts c h e n N a m e n is t eine A b la u te rs c h e in u n g , d ie ein e n v ie lfä ltig e n u n d re g e llo s e n W a n d e l d e r S ta m m V o k a le z u r F o lg e h a t, besonders b e m e rk e n s w e rt.

D e r S ta m m v o k a l v e rw a n d e lt s ic h n a c h v e rs c h ie d e n e n R ic h tu n g e n h in , so d a ß s ic h i n d e n F o rm e n e in e r N a m e n s s ip p e s c h lie ß lic h fa s t a lle V o k a le v o rfin d e n . D e r N a m e H a n s h a t h ie r fo lg e n d e F o r ­ m e n re ih e e n tw ic k e lt: H a n e , H o n e , H q c , IJ u n c , H y n e k , H in e k ; R e ic h e l w ir d z u R a ych e l, R achel, R ochel, R u ch e i, R e k ie l; H e tz n e r z u H e c n a r, H y c n a r, H u c n a r : B a r th e l z u B a rd e l u n d B u r d e l;

L u d w in z u L u d w in u n d L id w in ; G rin d e l, G re n d e l b z w . G r ü n d e l z u G rin d e l, G ry n d e l, G rendel, Grgdel, G ro n d a l, G rqdel, G ru n d e l u s w . D ie U rs a c h e f ü r diese L a b i li t ä t des S ta m m v o k a ls lie g t w o h l d a rin , d a ß d ie sla w is c h e n N a c h b a rn d ie ih n e n fre m d e n u n d u n v e rs tä n d lic h e n d e u ts c h e n N a m e n in A n a lo g ie z u p o ln is c h e n W o r te n u n d N a m e n u m b ild e te n u n d a u c h d ie d e u ts c h e n N a m e n s ­ tr ä g e r s e lb s t im V e rla u fe d e r a llm ä h lic h e n U m v o lk u n g im G e b ra u c h des N a m e n s u n s ic h e r w u rd e n u n d s ic h h ie r d u rc h p o ln is c h e W o r t v o r b ild e r b e e in flu s s e n lie ß e n . So d ü r f te b e i d e m W a n d e l v o n L u d w in > L id w in A n a lo g ie zu L i t w i n ■ = d e r L ita u e r v o rlie g e n .

A u c h n e b e n to n ig e S ilb e n k ö n n e n v o n e in e m s o lch e n V o k a lu m la u t b e tro ffe n w e rd e n , z. B . G e r­

h a rd > G érard, G ierad, G ie ra t, Gerot, G erut.

I m K o n s o n a n t e n s y s t e m d e r m itt e la lte r lic h e n d e u ts c h e n N a m e n f ä l l t z u n ä c h s t das F e h le n d e r D o p p e lk o n s o n a n z n a c h k u rz e m V o k a l a u f: F u h r m a n n > F u rm a n , F u rm a n e k ; R o lle r >

R o la r; S te llm a c h e r > S telm ach; W a ll > W a ll, W a l, W a le w icz. D e r G r u n d h ie r f ü r i s t d a r in z u su ch e n , d a ß im P o ln is c h e n diese E rs c h e in u n g u n b e k a n n t is t. D a n e b e n w ir d m a n a b e r a u c h in R e c h n u n g zie h e n m ü sse n , d a ß z u r Z e it d e r m it t e la lte r lic h e n K o lo n is a tio n d ie K o n s o n a n te n ­ v e rd o p p e lu n g a u c h im D e u ts c h e n n o c h n ic h t v ö llig fe s t g e w o rd e n w a r. N u r v e re in z e lt h a t sich D o p p e lk o n s o n a n z i n d e n N a m e n e rh a lte » . W e n n a b e r in z w e i F ä lle n D o p p e lk o n s o n a n z e in g e ­ tr e te n is t, d ie in d e r d e u ts c h e n A u s g a n g s fo rm n o c h n ic h t v o rh a n d e n w a r, so h a n d e lt es s ich h ie r o ffe n b a r u m eine z u fä llig e A n le h n u n g a n d e u ts c h e W o r te o d e r N a m e n aus ö s te rre ic h is c h e r Z e it : W e i n e r t > W a n a t, W a n a tt. D e r N a m e U rlo p p (< ; U r la u b ) k ö n n te a lle rd in g s i n d ie s e r F o r m b e re its v o n d e n d e u ts c h e n S ie d le rn in s V o r k a r p a te n la n d m itg e b r a c h t w o rd e n s e in 44).

In d e r G ru p p e d e r L a b ia le b le ib t d t. p e rh a lte n . D a g e ge n z e ig t d t . b b is w e ile n d ie a u c h in O s t­

d e u ts c h la n d u n d im W e n d is c h e n 45) z u b e o b a c h te n d e L a b ia le rw e ic h u n g z u b i b z w . b j : B e rn a t (aus B e rn h a rd ) > B ie r n a t. D e ra rtig e F o rm e n s in d i n a n d e re n T e ile n des V o rk a rp a te n la n d e s h ä u fig e r als im U n te rs u c h u n g s g e b ie t u m B ie c z . E in e b e so n d e re H ä u fu n g d e r N a m e n s fo rm B ie r n a t k o n n te i n d e r G e m e in d e U s z e w , K r . T a rn ö w , b e o b a c h te t w e rd e n .

D t . f b le ib t u n v e rä n d e rt. W o d e r L a u t im D e u ts c h e n v g e s c h rie b e n w ir d , t r i t t e in e o r th o g r a p h i­

sche U m s e tz u n g in f e in : V o g e l> F u g ie l; V a l t i n > F o lt in **); V e i t > F a it . S e lte n e r h a t m a n die

u ) In jedem Falle berechtigt die Form Urlopp m it Doppelkonsonanz dazu, den Namen nicht als dt. Lehnwort, sondern als dt. Familiennamen anzusprechen.

,6) Gottschald, Deutsche Namenkunde, S. 163, fü h rt aus dem Wendischen die Form B jarnat an.

4<i) Auch im Deutschen gibt es diesen Wechsel von v zu f.

S c h re ib u n g ale v b e ib e h a lte u : V ik t o r > V ik t o r ; V o g t > V o it, Voygt. H ie rz u is t zu b e m e rk e n , d a ß i n d e r h e u tig e n p o ln is c h e n S c h re ib u n g das v n ic h t m e h r ü b lic h is t. I n B e ifu ß > B a jb u z is t f a u sn a h m sw e ise z u b g e w o rd e n .

I

A u c h d t . w . b le ib t m e is te n s u n v e rä n d e rt ( W illn e r > W iln a r ) u n d w ir d n u r ga n z v e re in z e lt als v g e s c h rie b e n : W e rn e r > V e rn a r; W a n t u c h > V a n lu c h n e b e n W a n tu c h u . a .; W a g n e r > V o in a r, V o g n a r, V o y n a r n e b e n 15 F o rm e n m i t w . I n e in e m F a lle w ir d w v o r e e rw e ic h t: S c h w e n d r ic h >

S w ie n d ry c h , S w ię d ry k .

I n d e r G ru p p e d e r V e la re n u n d P a la ta le n e r fä h r t d t. k im A n la u t im a llg e m e in e n k e in e V e r ­ ä n d e ru n g . N u r e in z e ln e N a m e n w a n d e ln es zu ch (K o c h e r > C hocharow icz) o d e r g ( K r ü g e r > G ryga n e b e n K r y g a ) . A u s la u te n d e s d t . c k t r i t t im N a m e n K u c k als c k , k u n d c h ( K u c k , K u k , K u c h ) u n d im N a m e n G lu c k als g (G łó g ) a u f. V o r e w ir d d t . k m e h rfa c h e rw e ic h t: F e l k e l > F e lk ie l neben F e lk e l; Z w ic k e l > C iv ik ic l n e b e n C w ik e l.

D t . g w ir d im a llg e m e in e n n ic h t a b g e w a n d e lt. N u r im A u s la u t w e c h s e lt g m i t k : L u d w ig > L u d w ig , L u d w ik . D e r g le ic h e W e ch se l b e g e g n e t a u c h b e i d e m N a m e n D ie g le r, d e r zu D y g la o d e r D y k lą w ir d . E in e h ä u fig e E rs c h e in u n g is t d ie E rw e ic h u n g v o n d t. g v o r e: R ie g e l> R y g ie l n e b e n R y g e l;

V o g e l > F u g ie l; S c h m ie g e l > S z m ig ie l; G e rh a rd > G ie ra t u s w . W e g fa ll des g is t n u r je e in m a l b e le g t v o r t u n d n ( V o it < V o ig t , V o g t u n d Z y n a r < S ie g n e r).

D t . c h b le ib t in la u te n d e rh a lte n . W e n n d a fü r in d e r S c h re ib u n g h e i n t r i t t , so Avird d a m it k e in L a u tw a n d e l b e z e ic h n e t: Z o c h e r > C ochar, Czohar. I m A u s la u t k a n n d t . c h a u c h zu k w e rd e n ( W a c h > W a k n e b e n W a c h ; H e id r ic h > H a y d r ik ) , w as e in m a l a u c h im I n la u t b e le g t is t : R e i­

c h e l > R e k ie l. I m A u s la u t k a n n es v o r d e m S u f f ix -e k zu sch (p o ln . S e h r, sz) w e rd e n : W a n ­ tu c h > W antuszek. E s h a n d e lt s ic h h ie rb e i u m A n a lo g ie zu d e m b e re its in u rs la w is c h e r Z e it e in - g e tre te n e n W a n d e l c h z u sch v o r V o rd e rv o k a le n Avie e47).

D t . j b le ib t u n v e r ä n d e r t: J a c h e r > J a c h e r; J a m m e r > J a m m e r, J a m e r.

D t . h b le ib t im A n la u t e rh a lte n o d e r w ir d z u c h : I I a n ( d ) t u c h > H a u t ach, C h a tu ch ; H e tz n e r >

H y c n a r, C h y c n a r; H ü b e r > H y b e r, C h yb e r; H a n s > H o n e k , Chonek. S c h w u n d des h t r i t t i n a lle n Z u s a m m e n s e tz u n g e n m i t -h a r d e in : B e r n h a r d > B e rn a t u s w .; G e r h a r d > G e ra rd u s w .; G o t h a r d >

G o ta rd ; B u r k h a r d > B u r k a r t u s w . D ie s e r h-S chA vund is t a b e r a u c h a n d e n e n ts p re c h e n d e n d e u ts c h e n N a m e n h ä u fig zu b e o b a c h te n (v g l. G o tts c lia ld , D e u ts c h e N a m e n k u n d e , u n te r d e n b e tr . N a m e n s ­ s tic h w o rte n ) .

B e i d e n D e n ta le n b le ib t d t . t fa s t im m e r u n v e r ä n d e r t. N u r im S ilb e n a u s la u t k a n n es b e i den m i t d e m S ta m m G o t t z u s a m m e n g e s e tz te n N a m e n d u rc h d e rs e tz t w e rd e n : G o t t f r i e d > G o d frid , G o d fry d , G odfred n e b e n G o tfrie d u . a .; G o t t > God, Godek n e b e n G o tko w ski. I n d e r W o r t fa m ilie W e in e r t, d ie a u c h F o rm e n m i t D o p p e l- t ( W a n a tt) e n tw ic k e lt h a t, tr e te n a u c h solche a u f t h a u f (W a n a th , W a n o th ) . I m A u s la u t s te h t t an S te lle v o n d t . d in G o trit u n d O try t < G o t tf r ie d .

D t . d ä n d e rt s ic h im a llg e m e in e n n ic h t. N u r i n D r e if u ß > T ry b u s s c h e in t W a n d e l v o n d > t e in g e tre te n z u se in , w o b e i a lle rd in g s d a ra u fh in g e w ie s e n w e rd e n m u ß , d a ß d ie d e u ts c h e A u s g a n g s ­ fo r m n ic h t re s tlo s g e s ic h e rt is t. N u r in d e r K o n s o n a n te n v e rb in d u n g n d k a n n d -S c h w u n d e in tre te n (S c h in d e r > S z in a rc z ik ) o d e r e in W a n d e l v o n u d > n g e rfo lg e n (S c h in d le r > S z y n g la r u s w .).

V g l. S. 232.

« ) Łoś, a. a. O., 'S. 58,

230

D t . z w ir d im A n la u t m e is te n s i n se in e r L a u ts u b s ta n z e rh a lte n , w e n n a u c h d e r L a u t i n p o ln is c h e r S c h re ib u n g als c w ie d e rg e g e b e n w ir d : Z a u n e r > C u n a r; Z e n tn e r > C ę tn a ro w icz; Z e t z n e r > C ecnar;

Z w ic k e l> C w ik e l u s w . V o r e k a n n d ie se r L a u t e rw e ic h t w e rd e n : Z e lle r > C ie le riS). M e h rfa c h is t a n la u te n d e s z z u sch (p o ln . S e h r.: sz) g e w o rd e n : Z ie g le r > S zyg la ro w icz n e b e n C y g la ro w ic z ; Z ie g n e r > S z y g n ia rc z ik n e b e n C y g n a r; Z o c h e r > Szoher n e b e n Cocher u . a. B e i a n d e re n N a m e n w ir d es z u ts c h (p o ln . S e h r.: cz) a b g e w a n d e lt: Z i n g l e r > C z y n g la ro w ic z n e b e n C y n g la ro w ic z ; Z o c h e r > C zochar neb e n Cochar. W a n d e l v o n d t . z z u c h is t n u r e in m a l b e le g t i n d e m N a m e n Z ie g n e r > C h y g n a r n e b e n C y g n a r u n d S z y g n ia rc z ik . Z u s tim m h a fte r S p ira n s w ir d a n la u te n d e s z in d e m N a m e n Z a c h a ria s > Z a c h a ria s , Z a c h a rja s , w o b e i also n u r d ie S c h re ib u n g u n v e rä n d e rt b le ib t. I m I n l a u t b le ib t d t . z (g e s c h rie b e n z o d e r tz ) e b e n fa lls in d e n m e is te n N a m e n e rh a lte n (p o ln . S e h r.: c ): P itz n e r , P fitz n e r > P ic n a r . D a n e b e n k a n n es a b e r a u c h als s tim m h a fte o d e r s tim m lo s e S p ira n s a u ftr e te n : P y z n a r, P y s n a r, fe r n e r a u c h als ts c h (p o ln . S e h r.: cz): P e lz e r >

P elczar. A u c h im A u s la u t b le ib t d t . z e rh a lte n o d e r w ir d zu ts c h (p o ln . S e h r.: cz o d e r e rw e ic h t 6):

D e e tz > Dec, Decz, D e Ć; R e e tz > Rec, Reczek; F r it z > F r ic , F r y c ; K u t z > K u c , K u c e k , K u c z e k ; K u n z > K u n c , K w ic z ; K u r z > K u r c , K u rc z .

D t . s tim m h a fte s s b le ib t im A n la u t s tim m h a ft (p o ln . S e h r.: z) o d e r w ir d s tim m lo s (p o ln . S e h r.: s):

S e id e l > Z e id e l, Z a jd e l, Z a y d e l; S e lb ric h > Z e lb ric h ; S ie g m u n d > Z y g m u n d , Z y g m u n t, Z y c h ; S ie g n e r > Z y g n a ro w ic z , Z y n a r ; d a n e b e n : S a c k > S a k ; S a lo m o n > S a la m o n ; S e id e l> S e id e l;

S im o n > S im o n ia). A u c h im I n l a u t z e ig t sich diese A u fs p a ltu n g in s tim m h a fte s u n d s tim m lo s e s 6:

K r u s e l > K ru s e l, K ru z e l. B e i d e m N a m e n H e n s e l ta u c h t e in e F o r m a u f, b e i d e r e in d z w is c h e n n u n d s tim m h a fte s s e in g esch o b e n is t : H e n d zel n e b e n H e n ze l. N u r in d e r aus d e m N a m e n R ose e n tw ic k e lte n N a m e n s fa m ilie e rs c h e in e n m e h r L a u te : s tim m h a fte s s (p o ln . S e h r.: z ): R o z ; s tim m ­ loses s (p o ln . S e h r.; s): Ros, Rosen, R u s , R u s s ; s tim m h a fte s sch (p o ln . S e h r.: ż ): R oż, Róż, Rożen, R u ż ; s tim m lo s e s sch (p o ln . S e h r.: sz): Rosz, R usz. V o r e k a n n s tim m h a fte s s e rw e ic h t w e rd e n : K ru s e l > K r u z ie l.

D t . s tim m lo s e s s is t im I n l a u t e rh a lte n o d e r z u s tim m h a fte m s (p o ln . S e h r.: z) a b g e w a n d e lt:

M is n e r > M is n a r ; R ie s n e r > R y s n a r, R y z n a r u s w .; W ie s n e r > W y z n a rs k i. I m A u s la u t w ir d es z u ts (p o ln . S e h r.: c ): H a n s > H a n e , H o n e u s w . I n a n d e re n N a m e n k a n n es z u sch (p o ln . S e h r.: sz) a b g e w a n d e lt w e rd e n : S t o ß > Stosz.

D t . s t im A n la u t , das o b d . u n d m d . z u s e h t g e w o rd e n is t, w ir d h ie r s t g e sp ro ch e n u n d g e s c h rie b e n : S te e tz > Stec; S te llm a c h e r> Stelm ach. E b e n s o b le ib t es im I n - u n d A u s la u t u n v e r ä n d e r t: B a s t >

B a s t. N u r i n d e r L a u tv e r b in d u n g r s t w ir d es zu s e h t: F ü r s t > F ir s z t u s w .

D t . s tim m lo s e s sch w ir d e b e n fa lls im A n la u t in d e r M e h rz a h l d e r F ä lle n ic h t abgewra n d e lt (p o ln . S e h r.: sz): S c h iffe r > S z y fa re k ; S c h o tt > Szot; S c h w ie g e l> S z w ig ie l. V e re in z e lt is t sogar n o c h d ie a lte d e u ts c h e S c h re ib u n g sch e rh a lte n : S c h m ie g e l > S chm igel. I n S in g la rc z ik < i S c h in d le r is t d e r L a u t z u s tim m lo s e m s g e w o rd e n . I n d e r g ro ß e n N a m e n s s ip p e S c h w e n d ric h tr e te n n e b e n 15 F o rm e n m i t sch (p o ln . S e h r.: sz, z. B . S zw endryg) n o c h 19 F o rm e n m i t s tim m lo s e m s (z. B . S vq d rich ), 5 F o rm e n m i t z (p o ln . S e h r.: c, z. B . C ive n d rich ) u n d eine F o r m m i t s tim m h a fte m s (p o ln . S e h r.: z, Z ic ę d ric h ) a u f. I m I n l a u t b le ib t d t. sch e rh a lte n : M a r s c h a ll> M a rs z a le k . E b e n s o w ir d es im A u s la u t n ic h t v e rä n d e rt (p o ln . S e h r.: ś, r z ) : B u s c h > R u .ś , B u rz .

D ie L iq u id a e r u n d 1 zeigen im L a u ^ s y s te m des N a m e n s b e s ta n d e s d ie g rö ß te F e s tig k e it. N u r a u sn a h m sw e ise is t e in m a l d t. 1 > p o l. 1 ( L iq u id a , re g io n a l a u c h als n ic h t-s ilb e n b ild e n d e s u ge­

b ra u c h t) g e w o rd e n : G la se r > G la se r. 48 *

48) Belegt 1643 in Sękowa (Taufbuch).

4!*) In nichtpolnischen Worten unterbleibt die sonst im Polnischen übliche Palatalisierung des s vor i.

G e rin g e L a u tv e rä n d e ru n g e n ze ig e n a u c h d ie N a sa le . W ä h re n d d t . m s te ts e rh a lte n g e b lie b e n is t , z e ig t d t. n i n gew issen K o n s o n a n te n v e rb in d u n g e n N e ig u n g z u S c h w u n d , b is w e ile n v e rb u n d e n m i t N a s a lie ru n g des v o ra u s g e h e n d e n V o k a ls . D as t r i f f t v o r a lle m f ü r d ie K o n s o n a n te n v e rb in d u n g n d z u , d e re n la u tlic h e E n tw ic k lu n g m a n beso n d e rs an d e r N a m e n s s ip p e S c h w e n d ric h b e o b a c h te n k a n n . I n 26 F o rm e n b le ib t d ie n d -V e rb in d u n g e rh a lte n : S zw endryg, S w in d ry k , S zw e in d rych u sw . B e i e in e r d ie se r F o rm e n z e ig t s ic h E rw e ic h u n g des n (p o ln . S e h r.: ń ): S zw a ń d rah . D a n e b e n g ib t es i n d ie se r N a m e n s s ip p e 7 F o rm e n m i t n -S c h w u n d : S w e d ryk, S u iid rik , S z w a y d ra k u s w . W e ite re 7 N a m e n s fo rm d n w e ise n n -S c h w u n d m i t N a s a lie ru n g des v o ra n g e h e n d e n V o k a ls (p o ln . S e h r.: ę) a u f: S zw ę d ryk, Z u ię d ric h , S w ię d ry k u s w . D ie g le ic h e E rs c h e in u n g lä ß t s ich a u c h b e i d e m N a m e n W e n d ric h b e o b a c h te n , d e r z u W ę d ric h u s w . a b g e w a n d e lt w e rd e n k a n n . I n d e r N a m e n s s ip p e G re n d e l, G r in d e l b z w . G r ü n d e l h a b e n 7 F o rm e n , d ie a lte n d -V e rb in d u n g b e w a h r t, w ä h re n d b e i 5 F o rm e n n -S c h w u n d m i t N a s a lie ru n g des V o k a ls u n d i n e in e m F a ll W a n d e l zu n g e in g e tre te n is t. A u c h i n d e r V e r b in d u n g n g 50), n c , n t u n d n tz k a n n n -S c h w u n d m i t N a s a lie ru n g des v o ra u s ­

G e rin g e L a u tv e rä n d e ru n g e n ze ig e n a u c h d ie N a sa le . W ä h re n d d t . m s te ts e rh a lte n g e b lie b e n is t , z e ig t d t. n i n gew issen K o n s o n a n te n v e rb in d u n g e n N e ig u n g z u S c h w u n d , b is w e ile n v e rb u n d e n m i t N a s a lie ru n g des v o ra u s g e h e n d e n V o k a ls . D as t r i f f t v o r a lle m f ü r d ie K o n s o n a n te n v e rb in d u n g n d z u , d e re n la u tlic h e E n tw ic k lu n g m a n beso n d e rs an d e r N a m e n s s ip p e S c h w e n d ric h b e o b a c h te n k a n n . I n 26 F o rm e n b le ib t d ie n d -V e rb in d u n g e rh a lte n : S zw endryg, S w in d ry k , S zw e in d rych u sw . B e i e in e r d ie se r F o rm e n z e ig t s ic h E rw e ic h u n g des n (p o ln . S e h r.: ń ): S zw a ń d rah . D a n e b e n g ib t es i n d ie se r N a m e n s s ip p e 7 F o rm e n m i t n -S c h w u n d : S w e d ryk, S u iid rik , S z w a y d ra k u s w . W e ite re 7 N a m e n s fo rm d n w e ise n n -S c h w u n d m i t N a s a lie ru n g des v o ra n g e h e n d e n V o k a ls (p o ln . S e h r.: ę) a u f: S zw ę d ryk, Z u ię d ric h , S w ię d ry k u s w . D ie g le ic h e E rs c h e in u n g lä ß t s ich a u c h b e i d e m N a m e n W e n d ric h b e o b a c h te n , d e r z u W ę d ric h u s w . a b g e w a n d e lt w e rd e n k a n n . I n d e r N a m e n s s ip p e G re n d e l, G r in d e l b z w . G r ü n d e l h a b e n 7 F o rm e n , d ie a lte n d -V e rb in d u n g b e w a h r t, w ä h re n d b e i 5 F o rm e n n -S c h w u n d m i t N a s a lie ru n g des V o k a ls u n d i n e in e m F a ll W a n d e l zu n g e in g e tre te n is t. A u c h i n d e r V e r b in d u n g n g 50), n c , n t u n d n tz k a n n n -S c h w u n d m i t N a s a lie ru n g des v o ra u s ­

Powiązane dokumenty