3. N O W E P A Ń S T W A C Z Ł O N K O W S K IE U N II EURO PEJSKIEJ 97
■ Rumunia
Obecny system polityczny Rumunii (Romania) powstał po upadku komunizmu w 1989 r. Rumunia jest członkiem Unii Europejskiej od 2007 r. Nie należy do strefy Schengen ani do strefy euro.
Początki państwowości współczesnej Rumunii datuje się na 1881 r., kiedy to dzięki unii personalnej nastąpiło zjednoczenie księstw naddunajskich Moł
dawii i Wołoszczyzny, które w 1877 r. uzyskały niepodległość od imperium osmańskiego. W okresie międzywojennym, od 1921 r. Rumunię łączył sojusz obronny z Rzecząpospolitą Polską. Do końca grudnia 1947 r. Rumunia pozosta
wała monarchią parlamentarną. 30 grudnia tegoż roku, po abdykacji Michala I, parlament proklamował Rumuńską Republikę Ludową (Republica Populara Romana, 1947-1965) i Rumunia stała się państwem demokracji ludowej (komu
nistycznym), co potwierdzała konstytucja z 1952 r., wzorowana na konstytucji ZSRR. Zmiana nazwy kraju nastąpiła w 1965 r. na Socjalistyczną Republikę Ru
munii (Republica Socialista de Romania, 1965-1989). Komunistyczny dyktator Nicolae Ceauęescu (1967-1989) wdrażał w kraju tzw. małą rewolucję kulturalną (mini Revolutii Culturale, 1971), zamienił tytuł prezydenta na conducator, czyli przywódca, a wzorce władzy czerpał ze stalinowskiego kultu jednostki w ZSRR, rewolucji kulturalnej komunistycznych Chin (1966-1976) Mao Zedonga (mao- izm) i - przede wszystkim - z doktryny dżucze (czu-czhe) „Wielkiego Wodza”
Korei Północnej Kim Ir Sena (kimirsenizm). Naczelne zasady dżucze Ceauęescu rozwinął do 17 zasad, które można było zawęzić do czterech zasad Kim Ir Sena:
samodzielności w ideologii, czyli odrzucania obcych wzorców ideologicznych;
nieulegania naciskom politycznym i ingerencjom z zewnątrz i wewnątrz kraju;
autarkii, czyli gospodarczego nieuzależniania się od innych państw oraz oparcia rozwoju gospodarczego na własnych zasobach i produkcji, bez udziału czyn
ników zagranicznych, i wreszcie - samodzielnej obrony kraju przy szerzeniu w społeczeństwie strachu przed sąsiadami (Węgry, Bułgaria, ZSRR, Jugosławia).
W 1989 r. doszło w Rumunii do krwawych zamieszek przeciwko dyktaturze i ekipa Ceausescu została obalona, a sam Ceausescu z żoną Eleną został osądzony 25 grudnia 1989 r. w Targovięte i skazany na karę śmierci, którą wykonano tego samego dnia. Tę datę przyjmuje się za narodziny demokracji w Rumunii. Po rewolucji grudniowej w 1989 r. Rumunia zmieniła system polityczny na demo
krację parlamentarną o otwartej gospodarce liberalnej. Pokomunistyczna Rumunia rodziła się w chaosie demonstracji i walk ulicznych w Bukareszcie i głównych miastach kraju (Bu r a k o w s k i, St a n 2012: 15-18). Przesłanki prawne dla kształ
towania się nowego systemu politycznego tworzyły akty prawne, wydane przez Radę Frontu Ocalenia Narodowego (Frontul Salvarii Nationale) w okresie od 22 grudnia 1989 r. do marca 1990 r. Były to przede wszystkim ustawy wyborcze, które pełniły funkcję tymczasowej konstytucji, ponieważ określały także formę rządów w państwie oraz tryb przygotowania i uchwalenia nowej konstytucji
(Br o d z i ń s k i 1996: 1-6). Podstawę systemu rządów stanowi pluralistyczna de
mokracja. Konstrukcja władz publicznych w państwie opiera się na zasadzie trój
podziału władzy. Dwuizbowy parlament uchwala ustawy oraz wykonuje zadania właściwe dla konstytuanty, rząd odpowiada za ich realizację, a sądy stoją na straży tych praw (Br o d z i ń s k i 2006: 11). Konstytucja z 1991 r. ma charakter sztywny (Zd a n i u k, Ze n i g a 2013: 316). Przyjęto w niej, że Rumunia jest suwerennym, niezależnym, jednolitym i niepodzielnym państwem narodowym (art. 1) o re
publikańskiej formie rządów. Jest to demokratyczne i społeczne państwo prawa, w którym godność człowieka, prawa i wolności obywatelskie, swobodny rozwój osobowości ludzkiej, sprawiedliwość oraz pluralizm polityczny są wartościami najwyższymi i gwarantowanymi (art. 1 pkt 3). Głową państwa jest Prezydent (Presedintelui Romäniei) wybierany w głosowaniu powszechnym, równym, bezpośrednim, tajnym i wolnym (art. 81) na 4 lata (art. 83); posiada on szerokie, wykraczające poza zwykłe uprawnienia w systemie parlamentarnym kompetencje (Dz i e m i d o k-Ol s z e w s k a, Bi c h t a 2013: 339), obszernie wymienione w konstytu
cji (art. 85-94). Ciałem ustawodawczym jest dwuizbowy Parlament (Parlamentul Romänieí), który składa się z Izby Deputowanych (Camera Deputatilor) i Senatu (Senatul). Parlament to najwyższy organ przedstawicielski ludu rumuńskiego i jedyna władza ustawodawcza kraju (art. 58). Izba Deputowanych i Senat są wybierane w drodze głosowania powszechnego, równego, bezpośredniego, taj
nego i wolnego na 4-letnią kadencję (art. 59-60). Obie izby obradują w trybie sesyjnym (art. 63). Wybory parlamentarne w Rumunii odbywają się jednocześ
nie z wyborem Prezydenta (Dz i e m i d o k-Ol s z e w s k a, Bi c h t a 2013: 338). Rząd, stosownie do swego programu rządzenia przyjętego przez Parlament, zapewnia realizację polityki wewnętrznej i zagranicznej kraju i wykonuje funkcje ogólnego kierowania administracją publiczną. Kandydata na Premiera desygnuje Prezydent po zasięgnięciu opinii partii mającej bezwzględną większość w Parlamencie lub, w razie braku takiej większości, partii reprezentowanych w Parlamencie (art. 102).
Rumunia stanowi państwo unitarne i żadna część terytorium Rumunii nie może zostać od niego odłączona (art. 3). Administracja publiczna w jednostkach ad
ministracyjno-terytorialnych tworzona jest na zasadach samorządności lokalnej i decentralizacji służb publicznych (art. 119). Podział administracyjny okazuje się bardzo scentralizowany i prosty, w porównaniu do systemów administracji terytorialnej w innych krajach Unii Europejskiej. Rumunia dzieli się na: 8 regio
nów rozwoju (regiuni de dezvoltare), których zadaniem jest koordynacja rozwoju okręgów wchodzących w ich skład (NUTS-2), 41 okręgów (judete) złożonych z gmin wiejskich i miejskich. Wydzielono Bukareszt.
Rumunia to najuboższy po Bułgarii kraj w UE. Transformuje z systemu naka
zowo-rozdzielczego do wolnego rynku. W latach 1991-2008 była to jednak jedna z najbardziej dynamicznie rozwijających się gospodarek na świecie, a pod wzglę
dem generowanego PKB - 17. gospodarka UE. Wraz z uwolnieniem cen i płac rosną nierówności w Rumunii. Wskaźnik S80/S20 (income quintile share ratio), który ukazuje stosunek między dochodami 20% najbogatszych i dochodami 20%
3. N O W E P A Ń S T W A C Z Ł O N K O W S K IE U N II EURO PEJSKIEJ 99
najbiedniejszych, dla Rumunii wynosił 6,6, co oznacza, że dochody najbogatszych 20% społeczeństwa są 6,6 razy wyższe niż dochody 20% najbiedniejszej warstwy społecznej (EU-SILC 2015). Społeczność Romów jest de facto wykluczona spo
łecznie. PKB Rumunii w 2013 r. wynosił 371,2 mld USD, co per capita dawało 9,060 tys. USD i sytuowało kraj na 94. miejscu na świecie, podobnie do Botswany (BŚ 2014). W badanym okresie PKB Rumunii rósł w średnim tempie 7,5% rocznie w latach 2000-2008, ale załamał się w 2009 r. (spadek o 6,6%), a w następnym roku spadł o kolejne 1,1% i choć od 2011 r. wzrastał rocznie o 2,2%, nie odrobił jeszcze strat z 2008 r. Inflacja w okresie badanym spadła z 34,5% (2000 r.) do 3,4% w 2012 r. (o kilka procent rocznie). Zatrudnienie w latach 2000-2007 stało w miejscu, jednakże spadło w 2009 r. o 2%, w latach kolejnych - o 0,3% (2010 r.), a w 2011 r. - o 1,1%. Wzrosło ponownie w 2012 r. o 1,9%. Bezrobocie utrzymy
wało się średnio na poziomie 7% przez cały okres badany. Rumunia utrzymywała deficyt budżetowy. W latach 2000-2006 znajdował się on na niskim poziomie (poniżej 1000 mln EUR), ale już w 2009 r. sięgnął 10 640 mln EUR. Do najważ
niejszych sektorów rumuńskiej gospodarki w 2012 r. należały: przemysł (32,4%), handel hurtowy i detaliczny, transport, usługi związane z zakwaterowaniem i usługi gastronomiczne (13,4%), administracja publiczna, obrona, edukacja, opieka zdro
wotna i pomoc społeczna (12%) (Euro-dane 2014; Eurostat 2014).
Łączne wydatki UE w Rumunii w 2012 r. wyniosły 3,446 mld EUR, co li
czone jako % rumuńskiego dochodu narodowego brutto (DNB) dawało 2,64%.
Łączny wkład Rumunii do budżetu UE to w 2012 r. 1,326 mld EUR, co jako % jej DNB wynosiło 1,02%. Odsetek Rumunów przekonanych, że członkostwo kraju przynosi korzyści w okresie badanym od 2004 r. do 2011 r. spadł o 15%
- z 76% w 2004 r. do 61% w 2011 r. Grupa eurosceptyków wzrosła o 19% - z 8%
w 2004 r. do 27% w 2011 r. Spadł o 4% odsetek nieposiadających zdania - z 16%
w 2004 r. do 12% w 2011 r.
Populacja Rumunii w 2013 r. liczyła 19,599 mln ludności (BŚ 2014) i składała się w 89,5% z Rumunów, w 6,6% - z Węgrów, w 2,5% - z Romów. Rumuni są prawosławni i 81% społeczeństwa należy do Rumuńskiego Kościoła Prawosław
nego (Biserica Ortodoxa Romána), 6,3% to protestanci, 3% - kalwini. Wskaźnik rozwoju społecznego (0,785) plasuje Rumunię na 54. miejscu na świecie, porów
nywalnie do Białorusi i Libii (HDI 2013). Jednostką monetarną jest lej (RON).
Kurs w lutym 2015 r. dla 1 EUR = 4,49 RON.
I Słowacja
Republika Słowacka (Slovenská republika) powstała w 1993 r. w wyniku rozpa
du Czeskiej i Słowackiej Republiki Federacyjnej (Česko-slovenská federatívna republika, Czechosłowacja), utworzonej na bazie Republiki Czechosłowackiej
w 1920 r. Słowacja wstąpiła do UE w 2004 r., do strefy Schengen - w 2007 r., a od roku 2009 jest w strefie euro.
W VIII w. na terenach dzisiejszej Słowacji powstało Księstwo Nitrzańskie (Nitrianske kniežatstvo), wchłonięte przez Państwo Wielkomorawskie (Veľká Morava, IX-X w.). W 1526 r., wraz z przejściem Węgier pod władanie dynastii Habsburgów, Słowacja znalazła się pod rządami monarchii habsburskiej jako część Węgier, a jej status nie został zmieniony nawet po reformie konstytucyjnej z 1867 r. - nadal nie posiadała autonomii. Upadek Austro-Węgier doprowadził do połączenia się Słowacji z Czechami w ramach Czechosłowacji (Česko-Slo- venská republika, 1918-1938). Podczas II wojny światowej czeska część kraju weszła w skład III Rzeszy, podczas gdy Słowacja ogłosiła niepodległość jako niemiecki sojusznik, tworząc Republikę Słowacką (Slovenský štát) pod rządami księdza Jozefa Tiso (1887-1947). W 1939 r. Słowacja wraz z Niemcami napadła na Polskę i była także pierwszym samodzielnym państwem, które deportowało Żydów - najpierw do słowackich obozów koncentracyjnych (Vyhne, Sereď oraz Novaky), a od 1942 r. do hitlerowskich. W sumie rząd Tiso wysłał do obozów 70 tys. Żydów, z czego 67 tys. straciło życie. W pierwszych tylko latach wojny odebrano majątek 10 tys. żydowskich przedsiębiorców o wartości 38% ówczesne
go budżetu państwa (Ma c e, Wa r d 2013; The Tragedy o f Jews o f Slovakia 2002).
Faszystowskie państwo Tiso upadło wraz z hitlerowską III Rzeszą. Po II wojnie światowej Słowacja przeszła pod dominację radziecką i doszło do zjednoczenia Czechosłowacji, która w całości znalazła się w strefie wpływów ZSRR. Libe
ralizacja socjalizmu w 1968 r., nazywana praską wiosną (Pražské jaro, 1968), spowodowała najazd wojsk Układu Warszawskiego (ZSRR, Polska, Węgry, NRD i Bułgaria) na Czechosłowację i szerokie restrykcje polityczne w Czechach, a na Słowacji - duże uprzemysłowienie i rozwój gospodarczy. ZSRR industrializo- wał Słowację, tworząc sieć typowych dla gospodarki nakazowo-rozdzielczej zależności przemysłowych, warunkowanych dostawą radzieckich surowców i energii. Upadek ZSRR spowodował, że Słowacja wraz z Czechami utworzyła Czeską i Słowacką Republikę Federacyjną (Česká a Slovenská Federatívna Re
publika, Czechosłowacja, 1990-1993), która rozpadła się na Republikę Czeską i Republikę Słowacką. Głównymi powodami rozpadu okazały się lustracja oraz kwestia dezaprobaty ze strony czeskiej na dofinansowywanie z budżetu państwa przestarzałych słowackich zakładów przemysłu ciężkiego, uzależnionego od ze
wnętrznych surowców i źródeł energii. Jako powód rozpadu państwa wskazuje się też wzajemną osobistą niechęć prezydenta Czech Vaclava Havla (Václav Havel) i Słowacji Vladimira Mecziara (Vladimír Mečiar). Konstytucja Słowacji została uchwalona w 1992 r. i z późniejszymi zmianami (ostatnia z 23 lutego 2001 r.) obowiązuje do dziś. W preambule odnosi się do poczucia cyrylo-metodyjskiego dziedzictwa duchowego oraz historycznej spuścizny Wielkich Moraw i ustala się Republikę Słowacką jako państwo suwerenne, demokratyczne i prawne, niezwią- zane z żadną ideologią ani religią (art. 1). Suwerenem jest Naród, a terytorium Re
publiki pozostaje jednolite i niepodzielne (art. 2, 3). Głową państwa jest Prezydent
3. N O W E P A Ń S T W A C Z Ł O N K O W S K IE U N II EURO PEJSKIEJ 101
(prezident) wybierany od 1999 r. bezpośrednio w wyborach powszechnych na 5 lat (art. 101 pkt 1-2). Wcześniej Prezydenta wybierał Parlament większością 2/3 głosów, ale zdarzało się, że ze względu na tarcia polityczne Słowacja pozo
stawała bez obsadzonego stanowiska Prezydenta nawet do 15 miesięcy. Próby wprowadzenia bezpośrednich wyborów prezydenckich podejmowano już w 1996 r.
Pozycja Prezydenta w Republice Słowackiej jest silna i może on rozwiązać Radę Narodową Republiki Słowackiej, jeżeli w terminie 6 miesięcy od mianowania rządu Republiki Słowackiej nie przyjmie jego deklaracji programowej lub jeżeli nie uchwali w ciągu 3 miesięcy rządowego projektu ustawy albo też nie zbierze się na posiedzenie przez 3 miesiące. Prezydent ponosi odpowiedzialność polityczną przed Narodem i może być odwołany mocą plebiscytu, na wniosek Parlamentu, poparty głosami 2/3 jego składu. Prezydent traci urząd, gdy zagłosuje przeciw niemu bezwzględna większość uprawnionych do głosowania (art. 101-107). Par
lament Słowacji - Rada Narodowa (Národná rada) - ma jedną izbę, składa się ze 150 posłów, którzy są wybierani na 4 lata w wyborach powszechnych (art. 72-73).
Na czele Rządu (vláda) - naczelnego organu władzy wykonawczej - stoi Premier (premiér). Jest to ciało kolegialne. Rząd może podejmować decyzje w obecności co najmniej połowy swoich członków, a do przyjęcia uchwały rządu potrzeba zgody ponad połowy wszystkich jego członków (art. 118). Republika Słowacka jest państwem unitarnym, podzielonym na 8 krajów i 79 powiatów. Kraje dzielą się na powiaty (okresy), a te - na gminy (obce) miejskie lub wiejskie. Gmina i wyższa jednostka terytorialna są osobami prawnymi i samodzielnie gospodarują własnym majątkiem oraz swoimi środkami finansowymi. Finansują się one z dochodów własnych, a także z dotacji państwowych (art. 64a, 65).
W świetle konstytucji gospodarka Republiki Słowackiej zbudowana jest na za
sadach socjalnie i ekologicznie zorientowanej gospodarki rynkowej, a Republika chroni i wspiera konkurencję gospodarczą (art. 55, 56). Słowacja to rozwinięty kraj rolniczo-przemysłowy, ubogi w surowce mineralne. Po Czechach i Słowenii jest trzecim najbardziej rozwiniętym gospodarczo krajem byłego bloku wschod
niego. Gospodarka Słowacji zajmuje 9. pozycję w UE. PKB Słowacji w 2013 r.
wynosił 95,8 mld USD, co per capita dawało 17,810 tys. USD i sytuowało kraj na 61. miejscu na świecie, przy Czechach (BŚ 2014). Inflacja w badanym okresie była najwyższa w latach 2003 (8,4%) i 2004 (7,5%), ale po przyjęciu euro za
trzymała się na poziomie 0,9%, przy czym w 2011 r. wzrosła do 4,1%. Wskaźnik zatrudnienia w Słowacji okazał się chwiejny, od +0,6% w 2001 r., poprzez +3,2%
w 2008 r., po -2% w 2009 r. Wyraźny wzrost zatrudnienia odnotowano w latach 2005-2008. Bezrobocie było wysokie w okresie badanym - od 17,7% w 2003 r.
po 14% w 2012 r. Gospodarka Słowacji miała niską skuteczność, jeśli chodzi o tworzenie nowych miejsc pracy. Budżet kraju nie był zbilansowany. W całym okresie badanym utrzymywał się wysoki deficyt od 1 535 mln EUR w 2001 r. do 5 046 mln EUR w 2010 r. Kryzys gospodarczy spowalniał tempo wzrostu i ob
niżał wpływy budżetowe (Euro-dane 2014; Eurostat 2014). Do najważniejszych sektorów słowackiej gospodarki w 2012 r. należały: przemysł (27%) handel
hurtowy i detaliczny, transport, usługi związane z zakwaterowaniem i usługi gastronomiczne (22,3%), administracja publiczna, obrona, edukacja, opieka zdrowotna i pomoc społeczna (13,3%). Przemysł (przede wszystkim stalowy) wytwarza blisko 1/3 PKB. Główne rynki eksportowe dla słowackiej gospodarki to Niemcy, Czechy i Polska, a importowe - Niemcy, Czechy i Rosja. Łączne wydatki UE na Słowacji wynosiły 2,287 mld EUR, co jako % słowackiego do
chodu narodowego brutto (DNB) stanowiło 3,27%. Łączny wkład Słowacji do budżetu UE w 2012 r. wynosił 646,1 mln EUR (0,92% DNB) (Eurostat 2014).
Odsetek osób przekonanych, że kraj odnosi korzyści z członkostwa w UE w ba
danym okresie wzrósł na Słowacji o 10% - z 62% w 2004 r. do 72% w 2011 r., zaś odsetek eurosceptyków zmalał o 3% - z 25% w 2004 r. do 22% w 2011 r.
Zmniejszył się również odsetek nieposiadających zdania na tem at korzyści z członkostwa w UE o 7%, przy czym w 2004 r. wynosił 13%, a w 2011 r. - 6%
(Eurobarometr 2014).
Populacja Słowacji liczy 5,397 mln ludności (BŚ 2014), z czego Słowacy stanowią 85,8%, Węgrzy - 9,7%, ponadto żyją tam też Czesi, Ukraińcy, Rosja
nie, Romowie, Polacy. Słowacja należy do najbardziej laickich państw świata.
Zgodnie ze Spisem Powszechnym z 2011 r. za wierzących uznało się 20,6%
mieszkańców Słowacji, przy czym tylko 13,9% wskazało przynależność do jakiegokolw iek Kościoła. W świetle konstytucji każdy obywatel ma prawo do swobodnego decydowania o swojej narodowości (art. 12 ust. 3), a obywa
telom tworzącym mniejszości narodowe lub grupy etniczne gwarantuje się wszechstronny rozwój, zwłaszcza prawo rozwijania własnej kultury wspólnie z innymi członkami mniejszości albo grupy, prawo propagowania i otrzymy
wania informacji w ojczystym języku, organizowania się w narodowościowych towarzystwach, zakładania i utrzymywania instytucji oświatowych i kultural
nych (art. 34). Znaczące problemy na Słowacji to naruszanie praw człowieka.
Liczne są doniesienia o złym traktowaniu Romów i długotrwałych ich aresztach;
0 ograniczaniu wolności religii, nieuczciwości sądów, korupcji, handlu kobietami 1 dziećmi; społecznej dyskryminacji i przemocy (HRR 2012). Pojawił się nawet pomysł tworzenia zamkniętych gett dla Romów. Wskaźnik rozwoju społecznego (0,830) plasuje Słowację na 37. miejscu na świecie, porównywalnie do Malty (HDI 2013).
I Słowenia
Republika Słowenii (Republika Slovenija) ogłosiła niepodległość od Socjali
stycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii (Socijalistička federativna republika Jugoslavija) w 1991 r. Stała się członkiem UE w 2004 r., a w 2007 r. weszła do
strefy euro i strefy Schengen.
3. n o w e p a ń s t w a c z ł o n k o w s k i e u n i i e u r o p e j s k i e j 103
Przodkowie Słoweńców przybywali na terytorium dzisiejszej Słowenii i Au
strii w VI w. n.e., a w VII w. utworzyli Księstwo Karantanii, jedno z pierwszych państw słowiańskich w historii. Karantanie w VIII w. przyjęli chrześcijaństwo, ale w 822 r. stracili niepodległość na rzecz Franków. W XIV w. ziemie Słoweń
ców zostały włączone do ziem Habsburgów, które następnie utworzyły państwo austro-węgierskie. Po jego upadku w 1918 r. Słoweńcy - wraz z Serbami i Chor
watami - utworzyli Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca), w 1929 r. formalnie przemianowane na Jugosławię, a w 1943 r. - na Socjalistyczną Federacyjną Republikę Jugosławii (Lu k š i č 2001:
5-12). Ogłoszenie niepodległości od Jugosławii (wraz z Chorwacją) doprowadziło do wojny dziesięciodniowej (desetdnevna vojna), pierwszej, jaka wybuchła na Bałkanach od II wojny światowej. Odnotowano 63 ofiary śmiertelne. Konstytu
cja Słowenii z 1991 r. ustanawia parlamentarno-gabinetowy system rządów. To demokratyczne, socjalne państwo prawne, oparte na trwałym i niezbywalnym prawie narodu słoweńskiego do samostanowienia (art. 1-3). Państwo i wspólnoty religijne są rozdzielone (art. 7). Językiem urzędowym w Słowenii jest słoweński.
N a obszarach gmin, w których zamieszkują narodowe wspólnoty włoska lub węgierska, językami urzędowymi są również włoski lub węgierski (art. 11). Gło
wą państwa jest Prezydent (Predsednik Republike Slovenije) wybierany na 5 lat w wyborach bezpośrednich, powszechnych i tajnych (art. 103). Kompetencje Prezydenta w konstytucji są mocno zawężone (art. 107), ale podlegają jeszcze pracom i obecnie reguluje je ustawa z 5 lutego 2003 r. o warunkach objęcia i wyko
nywania urzędu Prezydenta Republiki Słowenii1 (Ig n a c z u k 2013: 435). Parlament Słowenii, choć konstytucja nie mówi o bikameralizmie, składa się ze Zgroma
dzenia Państwowego (Državni zbor), wybieranego na 4 lata i składającego się z 90 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym (do Zgromadzenia Państwowego musi być zawsze wybrany jeden przedstawiciel wspólnoty narodowej włoskiej i jeden węgierskiej (art. 80)), oraz Rady Państwa (Državni svet) złożonej z 40 członków, która reprezentu
je interesy społeczne, gospodarcze, zawodowe i lokalne. W jej skład wchodzi:
4 przedstawicieli pracodawców; 4 przedstawicieli pracobiorców; 4 przedstawicie
li rolników, rzemieślników i osób wykonujących wolne zawody; 6 przedstawicieli dziedzin pozagospodarczych; 22 przedstawicieli interesów lokalnych (art. 96).
Rada Państwa może: wnosić projekty ustaw do Zgromadzenia Państwowego;
przedstawiać, w ramach swoich kompetencji, opinie Zgromadzeniu Państwowe
mu; żądać od Zgromadzenia Państwowego ponownego rozpatrzenia uchwalonej już ustawy; żądać przeprowadzenia referendum lub dochodzenia w sprawach o znaczeniu publicznym. Posiada zatem kompetencje podobne do izby wyższej Parlamentu, choć de iure stanowi ciało doradcze i opiniotwórcze. Słowenia jest dotychczas jedynym krajem regionu, w którym w sprawie ustalenia ordynacji wyborczej przeprowadzono referendum (So k ó ł 2012: 395). Rząd (vlada) składa
„ U ra d n i L ist R ep u b lik e S lo v e n ije ”, 15, 2003.
się z Premiera i ministrów, ponoszących odpowiedzialność przed Zgromadzeniem Państwowym (art. 110). Mieszkańcy Słowenii korzystają z samorządu lokalnego w gminach i innych wspólnotach lokalnych. Na mocy referendum z 2008 r. kraj ma być podzielony na 13 regionów, ale prace nad tym jeszcze trwają (Ig n a c z u k
2013: 444). Podstawową jednostką organizacyjną państwa jest samorządna gmi
na. Do kompetencji gminy należą sprawy lokalne, które gmina może prowadzić samodzielnie i które dotyczą jedynie jej mieszkańców (art. 139-140). Słowenia to państwo proekologiczne i każdy człowiek, zgodnie z konstytucją, ma prawo do zdrowego środowiska naturalnego, a Państwo zobowiązuje się o nie dbać (art. 72).
Słowenia jest rozwiniętym, wolnorynkowym i najzamożniejszym krajem wśród tych, w których wcześniej systemem gospodarczym był socjalizm. Trans
formacja z gospodarki centralnie planowanej i spółdzielczo-państwowej w wolno
rynkową przebiega sprawnie. Konstytucja zapewnia swobodę inicjatywy gospo
darczej. Zakazana jest nieuczciwa konkurencja i działalność, która wbrew prawu ogranicza konkurencję (art. 74). Państwo stwarza też warunki, by obywatele mogli uzyskać odpowiednie mieszkanie (art. 78). Pod względem PKB gospodarka Sło
wenii zajmuje 22. miejsce w UE. PKB kraju w 2013 r. wynosił 58,7 mln USD, co p er capita dawało 23,210 tys. USD i sytuowało kraj na 50. miejscu na świecie.
Pod względem PKB per capita Słowenia „wyprzedza” Portugalię należącą do krajów „starej” Unii i jest na podobnym poziomie gospodarczym co Włochy, Grecja czy Francja (BŚ 2014). Najszybszy wzrost PKB Słowenii (od 2,9% do 7%) odnotowano w latach 2003-2008, ale w 2009 r. spadł on o 7,8%, po czym znów spadał i podnosił się w granicach +1,2% (2010 r.) do +2,3% (2012 r.), jednak nie nadrobił strat do poziomu sprzed 2008 r. Zatrudnienie w Słowenii ani nie rosło, ani nie spadało w sposób ciągły w okresie badanym, lecz obserwowano cykliczne wzrosty i spadki co 3-4 lata, wahające się w granicach od 3,3% w 2007 r. do -2,2% w 2010 r. Podobnie zachowywała się stopa bezrobocia, która wahała się od 4,4% w 2008 r. do 6,9% w 2012 r. Deficyt budżetowy występował w całym okresie badanym: najniższy w 2007 r. (15,9 mln EUR), najwyższy w 2009 r.
(2217 mln EUR) (Euro-dane 2014; Eurostat 2014). Do najważniejszych sek
torów słoweńskiej gospodarki w 2012 r. należały: przemysł (25,2%), handel hurtowy i detaliczny, transport, usługi związane z zakwaterowaniem i usługi gastronomiczne (20,4%) oraz administracja publiczna, obrona, edukacja, opieka zdrowotna i pomoc społeczna (17,8%). Główne rynki eksportowe i importowe dla gospodarki słoweńskiej to Niemcy, Włochy i Austria. Łączne wydatki UE w Słowenii w 2012 r. wyniosły 932 mln EUR (2,66% słoweńskiego DNB).
Łączny wkład Słowenii do budżetu UE to 333,5 mln EUR, co liczone jako % słoweńskiego DNB dawało 0,95% (Eurobarometr 2014). Co drugi mieszkaniec Słowenii w 2011 r. był przekonany, że członkostwo w UE przynosi korzyści dla kraju (53%), i w porównaniu do 2004 r. (58%) jest to spadek o 5%. Liczba osób przekonanych, że kraj nie odnosi korzyści, wzrosła jednak w okresie badanym aż o 14% - z 28% w 2004 r. do 42% w 2011 r. Liczba nieposiadających zdania spadła z 14% do 55% (Eurobarometr 2014).
3. N O W E P A Ń S T W A C Z Ł O N K O W S K IE U N II EURO PEJSKIEJ 105
Populacja Słowenii w 2013 r. liczyła 2,061 mln ludności (BŚ 2014), z czego, według spisu ludności, Słoweńcy stanowią 83% społeczeństwa, Serbowie - 2%, Chorwaci - 1,8%, a Boszniacy - 1,1%. Słoweńcy zwykle są katolikami (57,8%), Serbowie - prawosławnymi (2,4%), a Boszniacy wyznają islam (2,6%). 26%
społeczeństwa nie wyznaje żadnej religii. Wskaźnik rozwoju społecznego (0,874) plasuje Słowenię na 25. miejscu na świecie, porównywalnie do Finlandii i Włoch (HDI 2013).
■ W ęgry
Węgry (Magyarország) powstały po konstytucyjnej zmianie nazwy państwa z Republiki Węgierskiej (Magyar Köztársaság, 1989-2012) w 2012 r. Są one członkiem UE od 2004 r., a w 2007 r. weszły do strefy Schengen.
Madziarzy przybyli do Europy pod koniec IX w. z Azji Środkowej. Pokony
wali Przełęcz Werecką i osiedlali się na terenie dzisiejszej Niziny Węgierskiej.
Pierwszym węgierskim władcą był Arpad (ur. ok. 845-850, zm. 907?) pochodzący z ludów tureckich. W X w. zjednoczył on małe księstewka węgierskie. Stefan I Wielki (Szent István király, 997-1038) otrzymał od papieża Sylwestra II koronę królewską i chrystianizował kraj, za co też został uznany po śmierci za święte
go. W XI-XII w. pod panowanie węgierskie dostały się Siedmiogród (obecnie w Rumunii), Chorwacja i Dalmacja. W XIV w. Węgrzy rozszerzyli strefę swoich
go. W XI-XII w. pod panowanie węgierskie dostały się Siedmiogród (obecnie w Rumunii), Chorwacja i Dalmacja. W XIV w. Węgrzy rozszerzyli strefę swoich