Ewolucja charakteru wystaw ogrodniczych

Wystawy ogrodnicze wywodzą się z tradycji celebrowania zbiorów, dzielonej wspólnie radości, której towarzyszyło zwykle społeczne i kulturalne wydarzenie.

Początkowo krótkotrwałe wystawy stawały się coraz dłuższe, aż w końcu okazały się doskonałą okazją do tworzenia parków i terenów zielonych w miastach.

Kolejnym etapem jest wykorzystywanie wystaw w polityce zrównoważonego rozwoju i zazieleniania miast.

Początki wystaw ogrodniczych sięgają swymi korzeniami końca XVIII wieku.

Wtedy to w wyższych warstwach społeczeństwa modne stało się kolekcjonowanie i uprawianie egzotycznych roślin. Wiek oświecenia nie tylko przyniósł innowacje w sferach politycznych i socjalnych, ale również odnowił zainteresowanie naukami przyrodniczymi. Miłośnicy roślin otworzyli swoje prywatne ogrody i szklarnie, aby ukazać sztukę ogrodniczą i zaprojektowane przez siebie ogrody szerszej publiczności¹⁴⁸.

Roślinność jako element wystawienniczy towarzyszyła wielkim wystawom światowym u ich zarania. Pierwsze wystawy lokalizowane były właśnie w istniejących parkach, a obecna tam zieleń tworzyła nie tylko tło, ale i często

146 Roche M. "Mega-events and Modernity. Olimpics and expos in the growth of global culture" . 2005. Routledge London, New York s. 138.

147 Roche M. "Mega-events and Modernity. Olimpics and expos in the growth of global culture" . 2005. Routledge London, New York

148 Krop D., Światowa Wystawa Ogrodnicza 2020". 2005.Praca magisterska wykonana w instytucie Budownictwa i Architektury Krajobrazu, Opiekun pracy: Dr Elżbieta Szopińska, Wrocław.

http://www.nowaktj.pl/mgr/krop/dominikakrop.pdf (październik 2012).

sama wnikała do wnętrz budynków wystawienniczych (np. w Pałacu Kryształowym istniejące drzewa zintegrowane zostały z wnętrzem budynku).

Ważnym elementem wystaw ogrodniczych są realizowane podczas ich trwania wydarzenia kulturalne. Obecnie są one uznawane za integralne elementy każdego festiwalu ogrodniczego. Najlepszym przykładem tego typu wydarzeń jest impreza w Kassel (środkowe Niemcy), która została zapoczątkowana jako towarzysząca Krajowej Wystawie Ogrodniczej w 1955 roku.

Tymczasem stała się wydarzeniem autonomicznym i odbywa się regularnie co 5 lat, pod nazwą Documenta.

Wystawy o charakterze ogrodniczym organizowane były jeszcze przed powstaniem AIPH (International Association of Horticultural Producers - Międzynarodowe Stowarzyszenie Producentów Ogrodnictwa i Sadownictwa -por.: 3.5. Instytucje międzynarodowe pełniące funkcje organizacyjno–kontrolne.

AIPH). Szczególne osiągnięcia mają tu miasta niemieckie, począwszy od drezdeńskiej wystawy z 1887 roku dającej początek kontynuowanym do dziś Landesgartenschau lub Bundesgartenschau.

Międzynarodowe wystawy ogrodnicze (Internationale Garten Ausstellung – IGA), zapoczątkowane w Hamburgu w 1896 roku, urządzane są co 2 lata. Obok propagowania postępu ogrodniczego pełnią rolę komercyjną. Tereny kolejnych wystaw po ich zakończeniu przekształcane są w parki miejskie¹⁴⁹. Chelsea Flower Show to angielski odpowiednik wystaw ogrodniczych, holenderski organizowany jest pod nazwą Floriade. Francuskie wystawy kwiatowe i ogrodnicze organizowane są pod nazwą Courson, belgijskie - Beervelde. Wystawy te organizowane są jako imprezy „wędrujące” na terytorium ograniczonym do danego kraju (np. IGA czy BuGA w Niemczech), lub lokalizowane są zawsze w tej samej miejscowości (np. Keukenhof).

Od powstania AIPH wystawy podzielono na cztery kategorie¹⁵⁰, biorąc pod uwagę okres ich trwania oraz zasięg oddziaływania i rozróżniając na wystawy krajowe i międzynarodowe. Wystawy o najważniejszej randze A1¹⁵¹ odbywają się na obszarze co najmniej 50 hektarów, z czego pod zabudowę wolno przeznaczyć nie więcej niż 10 %. Nie oznacza to jednak, że plany dotyczące danego obszaru w okresie powystawowym muszą tę proporcje utrzymać. Znane są przypadki, gdy parkowa część wystawy od początku została tak zaprojektowana, by po jej zakończeniu przekształcić ją w tereny przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową i usługową (np. Zoetermeer 1992 rok, por.:Zał. Z.1. Ryc 42).

ograniczając parkowe dziedzictwo wystawy do mniejszego, łatwiejszego w utrzymaniu obszaru.

Cele wystaw obejmują więc aspekty takie jak: zwiększenie jakości środowiska, otoczenia, poprawa jego estetyki, osiągniecie dochodów ekonomicznych zarówno podczas jak i po wystawie, rewitalizacja obszarów problematycznych, a także ich nadszarpniętego wizerunku. Planowanie obejmuje zwykle okres kilkuletni i realizowane jest najczęściej przez specjalnie do tego celu powołaną instytucję publiczną lub publiczno -prywatną. Do jej zadań należy nie tylko organizacja, planowanie, ale i realizacja przetargów, nadzór nad budową, administracja funduszami i kampania marketingowa. Instytucja ta prowadzi zwykle działalność typu "non profit", a uzyskanie zwrotu kosztów z dochodów ze sprzedaży biletów, koncesji oraz sponsoringu, uznawane jest za sukces, cel, do którego się dąży.

Wystawy ogrodnicze przyczyniły się do upowszechnienia ogrodów zimowych¹⁵² oraz propagowania nowych trendów w dziedzinie ogrodnictwa i

149 Siewniak., Mitkowska A., „Tezaurus Sztuki Ogrodowej”. 1998. Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa, Wydanie I, str.285 – 286

150 A1 -Międzynarodowa Wystawa (długa - czas trwania 3 - 6 miesięcy) A2 -Międzynarodowa Wystawa (krótka - czas trwania 8 -20 dni) B1 -Krajowa Wystawa (długa)

B2 -Krajowa Wystawa (krótka)

151 Tego typu wystawy są przedmiotem badań przekrojowych przedstawionych w następnym rozdziale.

152 Siewniak., Mitkowska A., „Tezaurus Sztuki Ogrodowej”. 1998. Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa, Wydanie I,

Wielkie Projekty Kulturalne jako narzędzia rozwoju współczesnych miast Strona I 4 0

ROZPRAWA DOKTORSKA ANNA MARIA BIEDERMANN

popularyzacji sztuki ogrodniczej. Celem współczesnych wystaw ogrodniczych jest też często edukacja ekologiczna, rekultywacja i rewitalizacja terenów poprzemysłowych (np. usuwanie zanieczyszczeń wojennych - BuGA’51, rekultywacja obszarów zdegradowanych – BuGA ‘97).

Z ich pomocą ogromne poprzemysłowe obszary zostały przekształcone w zielone tereny rekreacyjne np. w Liverpoolu South Docks (Wielka Brytania) w 1984 roku¹⁵³ (por.: Z.1. Ryc 41). Również dawne bazy wojskowe przekształcono w tereny publiczne (Magdeburg w 1999 roku i Poczdam w 2001 roku). Nowe miasta mają szansę na zdefiniowanie swojego systemu terenów zielonych, jak stało się to w Zoetermeer w Holandii w 1992 roku, miasta z wielowiekową tradycją przekształcają istniejącą zieleń, łącząc ją ze sobą w zwarty system (np. Stuttgart 1993 rok por.: Z.1. Ryc 43). W Haarlemmemeer podczas Floriade 2002 roku udało się odzyskać dla miasta tereny podmokłe (por.: Z.1. Ryc 45).

Obszary wystawiennicze pozwoliły na przekształcenia terenów położonych w sąsiedztwie ścisłego centrum miasta (np. Hamburg 1963 rok - por.: Z.1. Ryc 38), a także wykorzystywane były do kształtowania obszarów peryferyjnych (np.

Amsterdam 1972 rok -por.: Z.1. Ryc 39, czy Amsterdam 1982r. -por.: Z.1. Ryc 40).

Wystawy ogrodnicze, jak i sama kandydatura do miana organizatora, postrzegane są jako skuteczne narzędzia przemian struktur przestrzennych i funkcjonalnych czego doskonałym przykładem mogą być plany związane z wystawą w Almere w 2022 roku (por.: Z.1. Ryc 46).

Choć wystawy ogrodnicze organizowane w kategorii A1 są przede wszystkim zjawiskiem europejskim, wraz z końcem XX wieku w tradycję tą zaczęły wpisywać się również miasta azjatyckie (np. Osaka 1990 rok, Kunming 1999 rok -por.: Z.1. Ryc 44, czy Chiang Mai 1999 rok).

Dominującym nurtem w projektowaniu terenów parkowych na początku ruchu wystaw ogrodniczych była tendencja wywodząca się ze stylu i tradycji ogrodów angielskich, a więc dążenie do tego, by ogród wyglądał jak najbardziej naturalnie, by zdawać się mogło, że jest dziełem natury. Stopniowo zmieniały się procedury zakładania parków, sposoby ich finansowania, wykorzystania terenów, ewolucje przeszła też stylistyka projektowa. Parki wyposażane zostały w funkcje niezbędne dla rekreacji mieszkańców miast, ich forma odnosić się zaczęła również do otaczającej je struktury miejskiej. Punktem kulminacyjnym tej przemiany był zaprojektowany przez Tschumiego Parc de la Villette, miejski, zurbanizowany.

Obecnie wystawy ogrodnicze są ważnym i efektywnym instrumentem w planowaniu przestrzennym miast, w kształtowaniu ich urbanistycznych zielonych pejzaży. W wielu przypadkach przyczyniają się do korzystnych przemian urbanistycznych, upiększania zabudowy i terenów otwartych oraz poprawienia błędów popełnianych przy wcześniejszym planowaniu.

Ludzie odczuwając tęsknotę za utraconym ogrodem Eden wciąż szukają bliskości z naturą, gdyż są nierozerwalnie z nią związani, dlatego też tak bardzo do niej dążą. Wystawa ogrodnicza pozwala im czerpać inspirację z nowatorskich rozwiązań, jakie są w stanie zaoferować im projektanci, oraz spoglądać na naturę jak na sztukę, dzięki której mogą kreować swój własny krajobraz¹⁵⁴.

153 Panten H., Ruhnke P., International Association of Horticultural Producers "Flowers and Plants – more than just beautiful…" 2005. Köllen Druck+Verlag GmbH

154 Krop D., Światowa Wystawa Ogrodnicza 2020". 2005.Praca magisterska wykonana w instytucie Budownictwa i Architektury Krajobrazu, Opiekun pracy: Dr Elżbieta Szopińska, Wrocław.

http://www.nowaktj.pl/mgr/krop/dominikakrop.pdf, (październik 2012).

Wnioski

 Wystawy ogrodnicze okazały się doskonałym narzędziem urbanistycznym wykorzystywanym do tworzenia parków i terenów zielonych oraz wprowadzania polityki zrównoważonego rozwoju w miastach.

 Wystawy ogrodnicze typu A1 organizowane są przede wszystkim w Europie oraz od końca XX wieku w Azji. Są to wystawy organizowane przez branżę ogrodniczą, lecz tematyka i problemy, które poruszają, mają charakter globalny.

 Dziedzictwo wystaw ogrodniczych stanowią przede wszystkim tereny zielone oraz zlokalizowane w nich budowle użyteczności publicznej, rekreacyjno-rozrywkowej, a także inwestycje mieszkaniowe i usługowe.

 Dzięki atrakcyjności wystawa ma może promować region i być reklamą dla miasta, w którym miała miejsce¹⁵⁵.

 Wystawy ogrodnicze lokalizowane były zarówno w bezpośrednim sąsiedztwie centrum, jak i na peryferiach, przyczyniając się do przeprowadzenia procesów rewitalizacyjnych lub do tworzenia nowych terenów zielonych na obszarach dotąd niezurbanizowanych.

 Kandydatura miasta do miana organizatora wystawy ogrodniczej pozwala na stworzenie wizji i planów przekształcenia wybranych obszarów w mieście.