poszczeg61-Ewa Fotyma, Mariusz Fotyma 48
---nych lat i miejscowosci wskazuje jednak, ze opisane tendencje zmian odczyt6w SPAD w wyroznionych fazach rozwojowych roslin maj~ charakter staly. Wydaje sit( zatem, ze zmiany wartosci SPAD w rozwoju ontogenetycznym pszenicy jarej nie ulegaj~
zasadniczym modyfikacjom pod wplywem warunkow srodowiska. Duza zaleznosc odczytu SPAD od fazy rozwojowej stwarza zasadnicz~ trudnosc w dokonaniu uni-wersalnej, dla calego okresu rozwoju wegetatywnego, kalibracji testu SPAD w upra-wie pszenicy jarej. Ewentualna kalibracja testu SPAD musi sit( zatem odnosic do wyroznionych faz rozwojowych roslin. Pszenica jara wykazuje znaczn~ podatnosc na stresy srodowiskowe i tym zapewne mozna tlumaczyc niepowodzenie podjt(tej proby (wyniki nie zamieszczone w pracy) powi~zania zmian odczytow SPAD z uply-wem czasu liczonym w dniachjulianskich lub dniach od siewu czy wschodow roslin.
Stanowi to zasadnicz~roinict( w porownaniu do pszenicy ozimej [Fotyma E., Foty-ma M., w tym zeszycie].
570
I
Rys. 2. Srednie wartosci odczyt6w SPAD dla Jaz rozwojowych roslin
Fig. 2. Average values oj SPAD Jor development stages oj winter wheat plants Czynniki kontrolowane w doswiadczeniach to znaczy odmiana i nawozenie azo-tern wykazywaly istotny i znaczny wplyw na wartosc odczytow SPAD. Srednia war-tosc odczytu dla odmiany Sigma (uprawianej w 3 doswiadczeniach) wynosila 456 jednostek, dla odmiany Ismena (uprawianej w 6 doswiadczeniach) 490 jednostek i dla odmiany Jasna (uprawianej we wszystkich 8 doswiadczeniach) 508 jednostek SPAD. W przeprowadzonej dla 3lat badan (6 doswiadczen) analizie zmiennosci nie udowodniono istotnosci wsp61dzialan podwojnych pomit(dzyodmianami (Jasna i Ismena), a latami i miejscowosciami jak rowniez dawkami nawozow azotowych.
Swiadczy to0genetycznym charakterze zroinicowania indeks~ zielonosci liscia (war-tosc SPAD) pomit(dzy odmianami Jasna i Ismena. Zroznicowanie to jest nie zaleine od czynnikow srodowiska oraz od stanu odiywienia roslin azotem.
PrzydatnoH: testu SPAD do okreslania stanu odiywienia azotem pszenicy jarej
---49
Odczyty SPAD wzrastaly wraz ze zwit(kszaniem dawek nawozow azotowych (rys.
3). Zalemosc pomit(dzy srednimi odczytami SPAD i wielkosci'l dawek nawozow azotowych zostala opisana modelem regresji wielomianowej 200 postaci:
Maksimum funkcji przypada w punkcie odpowiadaj'lcym dawce 117 kg Nha-I, a wartosc odczytu SPAD dla tej dawki wynosi 547 jednostek.
560
-520
-~ 480
-
-Do.
I'IJ
~ 440
-u
C3 400
-360 Z
-0 25 50 75 100 125
Dawki N kg na ha
Rys. 3. Srednie odczyty SPAD dla kolejnych dawek nawozow azotowych Fig. 3. Average values of SPAD for the nitrogen rates
W obrt(bie tych samych dawek nawozow stwierdza sit( znaczn'l zmiennosc odczy-tow SPAD. W spolczynnik zmiennosci ulegal systematycznemu, chociaz nieznaczne-mu obnizaniu w miart( zwit(kszania dawek azotu . Wartosc tego wspolczynnika wyno-sila 23,4 % w obiekcie No i ulegla zmniejszeniu do 18,7 % w obiekcie N12s' Wspo-Idzialanie podwojne dawek nawozow z latami badan pozostawalo na granicy istotno-sci (Rys. 4), zas wspoldzialanie podwojne dawek nawozow z miejscowoistotno-sciami oka-zalo sit( nie istotne. SWiadczy to0podobnym wplywie nawozenia azotem na wielkosc odczytow SPAD, niezaleznie od warunkow srodowiska, w jakich uprawiana jest psze-nicajara.
Ewa Fotyma, Mariusz Fotyma
Rys. 4.0dczyty SPAD dla dawek azotu w latach badan
Fig. 4.SPAD values for nitrogen rates in the years of investigation
Z uwagi na wspomniany juz brak odczyt6w w niekt6rych fazach rozwojowych w latach i miejscowosciach wydzielenie wsp61dzialania podw6jnego dawek nawoz6w z fazami rozwojowymi bylo niemozliwe. W analizach zmiennosci przeprowadzonych dla poszczeg6lnych lat i miejscowosci nie stwierdzano jednak z reguly istotnosci takiego wsp61dzialania podw6jnego. Wynik ten mozna zatem generalizowac stwierdzajllc, ze wplyw nawozenia azotem na wielkosc odczyt6w SPAD jest podobny we wszystkich fazach rozwojowych roslin pszenicy jarej.
Standaryzacji odczyt6w SPAD dokonano z przyczyn i w spos6b opisany w pracy dotyczllcej pszenicy ozimej [Fotyma E., Fotyma M,. w tym zeszycie]. Analiza zmiennosci na standaryzowanych odczytach SPAD wykazala brak istotnosci zr6znicowania odmian oraz znaczne zmniejszenie udzialu zmiennosci wynikajllcej z faz rozwojowych roslin. Standaryzowane odczyty SPAD byly identyczne dla odmian Sigma, Jasna i Ismena i wynosily SPADstd=1,33. Jest to zrozumiale, gdyZ standaryzacji dokonano w stosunku do obiektu No' ajak wykazano w poprzedniej czt(sci pracy wsp61dzialanie odmian z dawkami nawoz6w bylo nie istotne. Standaryzacja odczyt6w SPAD umozliwia zatem dokonanie kalibracji testu SPAD bez uwzglt(dniania genetycznego zr6znicowania odmian pod wzglt(dem indeksu zielonosci liscia. Duze praktyczne znaczenie ma r6wniez wyeliminowanie duzej cZt(scizmiennosci wynikajllcej z fazy rozwojowej roslin (Rys. 5). Jak wynika z danych przedstawionych na Rys. 5 standaryzowane wartosci SPAD sllPodobne dla calego okresu wegetatywnego rozwoju roslin pszenicy jarej. W okresie tym test SPAD jest wykorzystywany do uscislania wielkosci dawek nawoz6w azotowych pod pszenict(.
przydatnosc testu SPAD do okrdlania stanu odiywienia azotem pszenicy jarej
Rys. 5. Standaryzowane wartosci SPADstddla Jaz rozwojowych roslin.
Fig. 5. Standardized values oj SPADstdJor the development stages oj spring wheat plants
Standaryzacja odczytow SPAD nie ograniczyla natomiast zmiennosci lat, miejscowosci i wspoldzialania lat z miejscowosciami. Uklad standaryzowanych odczytow SPADstd w latach badan byl zupelnie odmienny w obydwu punktach doswiadczalnych (Rys.6). Narzuca to koniecznosc znacznej ostroznosci przy ewentualnym posrugiwaniu sit( wartosciami SPADstd w warunkach odmiennych od tych, dlajakich zostaly one wyznaczone.
Stacja
Rys. 6 Standaryzowane wartosci SPADstd dla lat i miejscowosci Fig. 6Standardized values of SPADstdfor the years and localities
Ewa Fotyma, Mariusz Fotyma 52
---Standaryzowane odczyty SPADsldwzrastaj~ oczywiscie w miar~ zwi~kszania dawek nawozow azotowych ( Rys. 7). W przedziale malych dawek nawozow, do 50 kg Nha-1 zalemosc ta ma wyrainie charakter liniowy. W tym przedziale dawek przyrost wartosci SPADsldna katde 10 kg dawki N wynosi 0,07 jednostki. Dla wi~kszych dawek nawozow zaleznosc SPADsld od dawki N ma natomiast charakter krzywoliniowy. Dla celow praktycznych znaczenie ma jednak pierwszy odcinek krzywej, gdyz dokarmianie pszenicy dokonywane jest niewielkimi stosunkowo dawkami nawozow.
1,68
Rys. 7. Zaletnosc standaryzowanych odczytow SPADsldod wielkosci dawek nawozow Fig. 7. Relation between standardized SPAD values and nitrogen rates
Plony pszenicy jarej wykazywaly znaczne zroznicowanie w latach badan i miejscowosciach (Rys. 8). Z wyj~tkiem 1999 r wi~ksze plony ziarna uzyskiwano w Stacji Baborowko, niz w Stacji Grabow. Szczegolnie duz~ roznic~ plonow, przekraczaj~c~ 1 ton~ ziarna z ha, na korzysc Baborowka zanotowano w 200 I roku.
Z badanych odmian pszenicy najnizej plonowala Sigma, ktora wydala sredni pIon o okolo 0,3 tony z ha mniejszy od plonu odmian Jasna i Ismena. Plony odmian Jasna i Ismena nie roznily si~ istotnie, przy czym prawidlowosc ta byla nie zalezna od lat badan, miejscowosci i dawek nawozow azotowych.
We wszystkich doswiadczeniach uzyskano duz~ efektywnosc nawozenia pszenicy jarej azotem. Reakcja pszenicy na nawozenie, zwlaszcza du:zymi dawkami nawozow byla istotnie zromicowana w latach badan i miejscowosciach. Wi~ksz~ reakcj~ na nawozenie stwierdzono w Baborowku, niz w Grabowie, i w roku 200 I w porownaniu z latami pozostalymi. Zagadnienia dotycz~ce plonowania i efektywnosci nawozenia pszenicy jarej b~d~ przedmiotem oddzielnego opracowania. Z uwagi na przedmiot
Przydatnosc testu SPAD do okreslania stanu odtywienia azotem pszenicy jarej
Rys. 8.Plony ziarna pszenicy jarej wlatach i miejscowosciach Fig. 8.The yield of spring wheat in the years and localities
pracy bardziej dokladnego omowienia wymagajll natomiast wzgl((dne plony roslin.
Jako wzgl((dne traktowano plony wyrazone w stosunku do plonu maksymalnego uzyskanego w obr((bie I czynnika w doswiadczeniu to znaczy w obr((bie dawek nawozow azotowych. W wi((kszosci przypadkow pIon maksymalny uzyskiwano na najwi((kszej dawce nawozow (125 kg Nhao1). Zmiennosc wzgl((dnych plonow roslin byla znacznie mniejsza od zmiennosci plonow bezwzgl((dnych. Nie stwierdzono
istotnosci zromicowania plonow wzgl((dnych pomi((dzy miejscowosciami i odmianami pszenicy jarej jak rowniez istotnosci wspoldzialan podw6jnych, w ktorych wyst((powaly odmiany. Wsp6ldzialania dawek z latami (Rys. 9) i wspoldzialanie dawek z miejscowosciami (nie pokazane) pozostawaly na granicy istotnosci.
1,16
Rys.
9
Zaleinosc wzgl~dnych plon6w roslin od dawek azotu wlatach badanFig. 9 Relation between relative crop yield and nitrogen rates in the years of experiment
Ewa Fotyma, Mariusz Fotyma 54
---Podobnie, jak w przypadku plonow bezwzgh(dnyeh istotne okazalo sit( natomiast wspoldzialanie podwojne pomit(dzy 1atami badan i miejseowoseiami (Rys. 10).
Zr6Znieowanie p1onow wzg1t(dnyeh, w obrt(bie tego wspoldzialania bylo jednak znaeznie mniejsze od zroznieowania p1onow bezwzglt(dnyeh.
0,82
» 0,8
"'Cc
0
bb 0.78
N
~ cc 0.76
a:
0,740,72
Stacje - Babor6wko -- Grab6w
2000 2001 Lata
Rys. 1O. Wzgl~dne plony pszenicy w latach i miejscowosciach Fig. 10. Relative yield of spring wheat in the years and localities
Podobniejakwprzypadku pszenieyozimej [FotymaE., FotymaM., wtymzeszyeie]
ka1ibraeji testu dokonano d1a standaryzowanyeh wartosei SPADstd w stosunku do wzg1t(dnyeh p1onow roslinXWZgl' Kalibraeji testu dokonano posluguj~e sit( raehunkiem regresji i kore1aeji w ukladzie zamknit(tym to znaezy uwzgl~dniaj~e zarowno odezyty SPADstd dla obiektu kontro1nego, przyjt(te za 1, jak i maksymalne wzg1((dne p10ny roslin, rowniez przyjt(te za 1. Mimo braku istotnyeh roznie w wartosei SPADStd dla faz rozwojowyeh roslin od 3 do 6 (strze1anie w idiblo do kwitnienia) ka1ibraeji dokonano d1a kazdej fazy rozwojowej oddzie1nie. Przeprowadzono ponadto postt(powanie kalibraeyjne d1a ealego okresu wegetatywnego rozwoju pszeniey jarej (fazy od 3 do 6 potraktowane l~eznie). Naj1epiej dopasowane do danyeh doswiadezalnyeh, we wszystkieh fazaeh rozwoju roslin okazaly sit( rownania regresji wielomianowej 3° 0 ogolnej postaei:
PrzydatnoH: testu SPAD do okreslania stanu odzywienia azotem pszenicy jarej
--- 55
W spolczynniki tych rownan, wspolczynniki determinacji oraz krytyczne wartosci SPADstd przedstawiono w tabeli 1. Krytyczna wartosc SPADStd odpowiada plonowi wzgl((dnemu stanowi'lcemu 0,9 (90 %) plonu maksymalnego.
Tabela I. Charakterystyki rownan regresji wielomianowej 3° dla faz rozwojowych roslin
Table 1. Characteristics of polynomial regression equations for development stages of spring wheat plants
Faza rozwojowa Wsp6lczynniki r6wnan, coefficients
R2 SPADopt
Development stage d c b a
3 0,89129 -4,88115 8,71265 -4,19796 0,46 1,5
4 1,23994 -6,71658 11,8430 -5,9061 0,65 1,37
5 0,56302 -3,48336 6,94919 -3,5609 0,67 1,45
6 0,99607 -5,26936 9,33468 -4,6177 0,65 1,55
od 3 do 6 0,87805 -4,87109 8,83234 -4,34773 0,54 1,5
W systernie nawozenia pszenicy jarej azotem analogicznym do systemu dotycZ'lcego pszenicy ozimej [Fotyma E., Fotyma M., w tym zeszycie] moma z uproszczeniem posrugiwac si((sredni'lstandaryzowan'l wartosci'lkrytyczn'l wynosz'lc'lI,45 jednostki SPADstd• Gdy iloraz wartosci SPAD na calym polu i wartosci SPAD w pozostawionym
"okienku" nawozowym ksztaltuje si(( ponizej tej wartosci nalezy zastosowac uzupelniaj'lca dawk(( nawozow azotowych. Przy ustalaniu wielkosci tej dawki moma wykorzystac podany wczeSniej wspolczynnik kierunkowy rownania regresji opisuj'lcego zalemosc pomi((dzy wartosciami SPAD i dawkarni nawozow azotowych.
Wspolczynnik ten ma wartosc 0,007 co oznacza , ze dawka 10 kg N w nawozach zwi((ksza standaryzowan'l wartosc SPADstd 00,07 jednostki. Z rownania tego moma korzystac w zakresie niewielkich stosunkowo dawek nawozow, nie przekraczaj'lcych 50 kg N·ha-1 •
W I serii doswiadczen, prowadzonej przez okres 3 lat w dwoch Stacjach Doswiadczalnych uwzgl((dniono 3 odmiany pszenicy jarej, natomiast pomiarow odczytow SPAD w sposob regulamy dokonywano tylko w fazach krzewienia (oznaczonej jako 2) i strzelania w idiblo (oznaczonej jako 3). Stwierdzono duz'l