Grzegorz Baliga
„Wy jesteście przyszłością świata, wy jesteście nadzieją Kościoła. Wy jesteście moją nadzieją”
Jakie wartości szczególnie warto przekazać dziś dzieciom i młodzieży z nauczania św. Jana Pawła II? Jakie przesłanie świętego Papieża powinno prowadzić dziś nauczycieli i wychowawców, aby dobrze kształcili i wychowywali swoich uczniów? Papież pragnął, by wspierali go w wychowaniu młodych ludzi nauczyciele, wychowawcy i pedagodzy.
„Zwracam się również do was, drodzy nauczyciele i wychowawcy. Podjęliście się wielkiego zadania przekazywania wiedzy i wychowania powierzonych wam dzieci
i młodzieży. Stoicie przed trudnym i poważnym wezwaniem. Młodzi was potrzebują. Oni poszukują wzorców, które byłyby dla nich punktem odniesienia. Oczekują odpowiedzi na wiele zasadniczych pytań, jakie nurtują ich umysły i serca, a nade wszystko domagają się od was przykładu życia Trzeba, abyście byli dla nich przyjaciółmi, wiernymi towarzyszami i sprzymierzeńcami w młodzieńczej walce. Pomagajcie im budować fundamenty pod ich przyszłe życie” (Homilia w Łowiczu, 14 czerwca 1999 r.).
Obchodzone w tym roku 100–lecie urodzin św. Jana Pawła II, skłoniło mnie do obejrzenia i przypomnienia sobie filmów fabularnych o naszym wielkim Polaku. Myślę, że wybrane przeze mnie tytuły, przedstawiające życie i pontyfikat Jana Pawła II,
odpowiadają w jakiejś mierze również na postawione na wstępie pytania.
Filmy o Janie Pawle II kręcono już za jego życia, dokumentalne i fabularne – jedne lepsze, inne gorsze. Dla Polaków Jan Paweł II był przede wszystkim wielkim Polakiem, i tak go portretowała większość filmowców. Dokumentów poświęconych papieżowi powstało wiele, znacznie mniej wyreżyserowano fabuł.
REGIONA LNY ZESPÓŁ P LA CÓWEK W SPA RCIA EDU KAC JI
Na początku lat 80–tych z wielką nadzieją oczekiwano na zapowiedziany pierwszy film fabularny, mający przedstawiać biografię Karola Wojtyły. Wspólna polsko–
angielsko–włoska produkcja oraz międzynarodowa obsada, a przede wszystkim osoba reżysera, czyli Krzysztofa Zanussiego, uznanego twórcy miały gwarantować odpowiednią jakość filmowej narracji o życiu papieża–Polaka.
Wyprodukowany w 1981 r. film pt. „Z dalekiego kraju: Papież Jan Paweł II”
przedstawia Karola Wojtyłę w okresie od 1926 do 1979 roku.
Film Krzysztofa Zanussiego zatytułowany „Z dalekiego kraju” nie opowiada pełnej biografii Karola Wojtyły. Zadanie, jakie postawił przed sobą reżyser, polegało na
przedstawieniu ludzi, miejsc i wydarzeń, które wpłynęły na kształtowanie postaci przyszłego papieża z Polski, nieznanego przecież widzom zza Żelaznej Kurtyny.
Film nie stawia w centrum narracji postaci Karola Wojtyły: reżyser posługuje się wyjaśnieniami spoza kadru i fragmentami dokumentów przedstawiających przemiany zachodzące w kraju (II wojna światowa, czas komunizmu, odnowiona nadzieja po wyborze Jana Pawła II). Sam zaś główny bohater ukazywany jest często w dość odległej perspektywie. Nie tylko Polska jest tu „dalekim krajem”, lecz także Wojtyła staje się postacią drugoplanową: jest filmowany z daleka, przywoływany w rozmowach przyjaciół, bliski i rozpoznawalny stanie się dopiero w dokumentalnych ujęciach już jako papież.
W ten sposób Zanussi unika tworzenia filmowej narracji, która łatwo mogłaby się stać hagiografią
Film Krzystofa Zanussiego był jakby skierowany głównie do zagranicznej, światowej widowni. Reżyser chciał przyczynić się do tego, by nie–Polacy, lepiej zrozumieli papieża–
Polaka, a za podstawowe narzędzie owego zrozumienia uznał przybliżenie najnowszych, tragicznych losów jego narodu. Karol Wojtyła, jako bohater schodzi na dalszy plan.
Można sobie zadać pytanie: czy jest to rzeczywiście biografia papieża czy raczej syntetyczna historia Polski od 1926 do 1979 r. ? Mimo swoich słabości, film został dobrze przyjęty w Polsce, żyjącej w atmosferze wolności i radości z Sierpnia’80 i pontyfikatu Jana Pawła II.
REGIONA LNY ZESPÓŁ P LA CÓWEK W SPA RCIA EDU KAC JI
Pierwszą w historii biograficzną produkcją, której głównym bohaterem stał się żyjący papież, był dopiero amerykański film „Papież Jan Paweł II” z roku 1984 w reżyserii Herberta Wise.
Film przedstawia wydarzenia z życia Karola Wojtyły, począwszy od 1938 r. – aż do chwili wyboru jako następcy św. Piotr, pierwszego od 455 lat nie–Włocha na drugim konklawe w 1978 r., zwołanym po nagłej śmierci Jana Pawła I.
Niewątpliwie powodem podjęcia próby ukazania portretu polskiego Papieża była dostrzegana już wtedy wyjątkowość tej postaci. Jan Paweł II tylko do roku 1984 – czyli do powstania filmu – zdołał wyraźnie wpłynąć na bieg historii.
Moda na filmy o papieżu przyszła na dobre dopiero po śmierci Jana Pawła II.
Realizowane przez zachodnie stacje telewizyjne w koprodukcji z Polską filmy papieskie to: „Karol. Człowiek, który został papieżem” i „Karol. Papież, który pozostał
człowiekiem” Giacomo Battiato (twórca włoskiego serialu „Ośmiornica”) z Piotrem Adamczykiem w roli tytułowej.
Film „Karol. Człowiek, który został papieżem” miał premierę w 2005 roku. Inspiracją do pracy nad filmem była biograficzna książka G. Svidercoschiego „Historia Karola
Wojtyły” (w Polsce wydało ją krakowskie wydawnictwo M). Przygotowanie filmu trwało trzy lata, a zdjęcia były realizowane w Polsce (m.in. w Krakowie, Ojcowie, nad Dunajcem).
Autentyczne zdjęcia dodają filmowi pewnego rodzaju uroku i prawdy starannie przedstawionej historii, choć polskich widzów, obeznanych z najnowszą historią i z biografią Karola Wojtyły, mogą razić uproszczenia i błędy, zauważalne m. in. w ukazaniu lat okupacji czy komunistycznego reżimu.
Do udanych stron filmu, należy z pewnością znakomite aktorstwo Piotra
Adamczyka. Aktor musiał wcielić się w rolę młodego Wojtyły, studenta Uniwersytetu Jagiellońskiego, który we wrześniu 1939 wraz z ojcem opuszcza Kraków z obawy przed zbliżającą się armią niemiecką.
Adamczyk następnie musiał stworzyć postać dojrzewającego Karola Wojtyły w czasach reżimu komunistycznego, aż do wyboru na papieża w 1978 roku. Film
REGIONA LNY ZESPÓŁ P LA CÓWEK W SPA RCIA EDU KAC JI
zamykają reakcje osób z otoczenia Wojtyły oraz archiwalny zapis pierwszego przemówienia wygłoszonego po wyborze przez Jana Pawła II.
Wyjątkowość filmu jest szczególna, jego realizację podjęto u schyłku pontyfikatu Jana Pawła II, celem nie było więc przedstawienie osoby papieża, ale podsumowanie dorobku.
Już po śmierci Jana Pawła II twórcy filmu podjęli decyzję o realizacji drugiej części, mającej opowiedzieć o latach pontyfikatu: „Karol. Papież, który pozostał człowiekiem”, którego premiera miała miejsce w 2006 roku. Ta telewizyjna produkcja składa się z dwóch części, zrealizowana jesienią i zimą 2005 roku.
Pierwszą część otwierają archiwalne i inscenizowanie ujęcia z 2 kwietnia 2005 roku, z placu św. Piotra, na którym pod oknami papieskiego pokoju, blisko umierającego
papieża, trwają tysiące wzruszonych i płaczących ludzi. Reżyser przenosi widzów do chwili, w której kończył się poprzedni film: tuż po wyborze Jan Paweł II, wymyka się z Watykanu. Udaje się do kliniki Gemellego, by odwiedzić ciężko chorego przyjaciela, biskupa Andrzeja Deskura. Przy okazji spotyka się z przebywającymi na oddziale onkologii dziećmi.
W filmie widzimy papieża pielgrzymującego do Ameryki Łacińskiej i Polski, obserwujemy narodziny „Solidarności”, jesteśmy świadkami zamachu na papieża , śmierci Prymasa Wyszyńskiego , wprowadzenia stanu wojennego oraz zamordowania ks. Jerzego Popiełuszki. Jesteśmy również świadkami spotkania Jana Pawła II z Matką Teresą z Kalkuty podczas podróży Ojca Świętego do Indii czy z arcybiskupem Oscarem Romero – późniejszym męczennikiem – którego świadectwo pozwala zrozumieć sytuację społeczną i religijną Ameryki Południowej. Wydarzenia roku 1989: upadek Muru
Berlińskiego i przemiany polityczne w Europie, zamykają pierwszą część filmu.
Część druga rozpoczyna się archiwalnymi zdjęciami z wojny w Zatoce Perskiej w roku 1991. Jan Paweł II nie ustaje w swoich staraniach o pokój i pojednanie. Kolejne pielgrzymki papieskie przybliżają treści jego nauczania na temat wartości życia, etyki seksualnej i antykoncepcji. W rozmowie z czarnoskórym biskupem Thomasem, papież
REGIONA LNY ZESPÓŁ P LA CÓWEK W SPA RCIA EDU KAC JI
W filmie przedstawiony jest Światowy Dzień Młodzieży odbywający się w 1997 roku w Paryżu, który jest okazją do ponownego podjęcia dialogu z młodzieżą, dotyczącego kwestii, tak ważnych, jak wiara.
Równolegle do tych wielkich spraw, rozwija się wątek osobisty papieża – człowieka, trawionego przez chorobę Parkinsona, świadomego narastających ograniczeń własnego organizmu i walczącego z nimi. Ta walka, niezbywalny element wizerunku „Papieża cierpiących” jest także naszym doświadczeniem – obserwowaliśmy ją z niepokojem, ale i z podziwem aż do ostatnich dni Jego obecności wśród nas. Poczucie wiarygodności, z jaką została ukazana, jest miarą dojrzałości tego filmu.
Papież przez niemal 27 lat pontyfikatu bliski ludziom, przez wiele lat schorowany – odchodzi 2 kwietnia 2005 roku, otoczony opieką domowników i serdecznością wiernych modlących się na placu św. Piotra.
Sporo obaw budziła rola Piotra Adamczyka, naturalnie i przekonywająco grającego młodego Wojtyłę (w pierwszej części), przed którym stanęło ambitne zadanie wcielenie się również w schorowanego, uginającego się pod brzemieniem słabości, walki z
nowotworem, chorobą Parkinsona i skutkami zamachu z roku 1981, współczesnego świętego. Charakteryzacja nie mogła rozwiązać wszystkich problemów, na szczęście Adamczyk podołał wyzwaniu i stworzył dojrzałą i niezapomnianą kreację.
Pozostaje jednak pytanie: ilu widzów, podziwiając pracę realizatorów i Piotra Adamczyka, zechce wrócić myślą do tego czego Jan Paweł II pragnął nas nauczyć?
Kolejnym filmem był „Jan Paweł II” Johna Kenta Harrisona , który miał premierę w 2005 roku. Obraz powstał w rekordowym tempie, zdjęcia rozpoczęły się latem 2005 roku, a zakończyły w październiku. Film składa się z dwóch części i rozpoczyna się od zamachu na papieża 13 maja 1981 roku. Tracący przytomność Jan Paweł II wieziony do kliniki Gemellego, przypomina sobie lata dzieciństwa i młodości.
Wspomina rodziców, brata, Wadowice, lata nauki w szkole, studia, okupację i pracę jako robotnik w kamieniołomach. Przypomina sobie jak został księdzem, a następnie
REGIONA LNY ZESPÓŁ P LA CÓWEK W SPA RCIA EDU KAC JI
wykładowcą etyki społecznej na KUL–u aż do wyboru na papieża. W tej części główną rolę grał Cary Elwes.
W drugiej części filmu zawarto wiele polskich wątków, począwszy od reakcji komunistycznych władz na wybór papieża–Polaka, po strajki roku 1980, narodziny
„Solidarności” i wprowadzenie stanu wojennego.
Wiele miejsca zajęły obrazy z pierwszej pielgrzymki papieża do ojczyzny oraz z pamiętnej mszy na dawnym placu Zwycięstwa w Warszawie. Przedstawiono również historyczną wizytę Lecha Wałęsy w Watykanie w styczniu 1981 roku oraz spotkanie papieża z przywódcą „Solidarności’ w Tatrach w 1983 roku. Film przedstawia 27 lat pontyfikatu; w rolę papieża Jana Pawła II wcielił się Jon Voight, którego kreacja zasługuje niewątpliwie na miano wybitnej.
I na koniec jeszcze jedna szczególnie należna pochwała dla Krzysztofa Kolbergera za użyczenie swego głosu papieżowi w polskiej wersji filmu. Efekt naśladowczy osiągnięty do złudzenia przypomina oryginał.
Film „Jan Paweł II” został zrealizowany przez włoską telewizję publiczną RAI i amerykańską stację CBS, we współpracy z Telewizją Polską. Prapremiera obrazu z udziałem papieża Benedykta XVI odbyła się w Watykanie 17 listopada 2005 r.
Kolejnym filmem jest dramat biograficzny „Jan Paweł II: Nie lękajcie się”
w reżyserii Jeffa Blecknera, który miał swoją premierę w grudniu 2005 roku, a na polskie ekrany wszedł w lutym 2006r. W rolę papieża wcielił się niemiecki aktor Thomas
Kretschmann.
Film rozpoczyna się w momencie pielgrzymki do Ziemi Świętej w jubileuszowym roku 2000. Jan Paweł II modli się w Jerozolimie pod Ścianą Płaczu, potem przed ołtarzem Matki Bożej oraz w Grobie Pańskim i jest to punkt wyjścia do wspomnień. Obraz
przedstawia kolejne etapy życia Karola Wojtyły.
Na koniec jeszcze jedna refleksja, filmowe biografie Jana Pawła II częściowo wykorzystują metodę Zanussiego, podkreślając, że fenomen papieża ukształtował się
REGIONA LNY ZESPÓŁ P LA CÓWEK W SPA RCIA EDU KAC JI
Wyłaniający się z nich portret Ojca Świętego objął swym zasięgiem tylko kilka aspektów: Papieża jako ambasadora polskości, wybitnego męża stanu, przyjaciela młodzieży oraz misjonarza dobra i miłości.
Dlatego przed fabułą filmową otwiera się wciąż szansa na ukształtowanie zbiorowej pamięci widzów o papieżu Janie Pawle II wedle własnej formuły.
Literatura:
Garbicz Adam, Marek Lis: Filmowe portrety pontyfikatu: Jan Paweł II w 100 odsłonach, Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2007.
Ikona czy człowiek / Beata Pieńkowska // Kino 2006, nr 11 s. 56–58.
Jan Paweł II / Tadeusz Szyma // Kino 2006, nr 4 s. 80–81.
Karol – człowiek, który został papieżem / Konrad J. Zarębski // Kino 2005, nr 7–8 s. 58–
59.
Karol – papież, który pozostał człowiekiem / Kacper Jeżewski // Kino 2006, nr 10 s. 76.
Zrozumieć biografię Wojtyły / Wiesław Adamik // Kino 2005, nr 3 s. 44–45.
Karol – człowiek, który został papieżem / Konrad J. Zarębski // Kino 2005, nr 7–8 s. 58–
59.