Uwagi ogólne
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności: gromadzenie dochodów i przychodów pu-blicznych, wydatkowanie środków pupu-blicznych, finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego (gmin, miast na prawach powiatu, powiatów oraz województw), zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne, zarzą-dzanie środkami publicznymi, zarzązarzą-dzanie długiem publicznym oraz rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
Podstawę prawną określającą te procesy stanowiła: dla 2005 r. – ustawa z dnia 26 li-stopada 1998 r. o finansach publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148, z późn. zm.); dla lat 2006–2009 – ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104, z późn. zm.); a w latach 2010–2012 – ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 885, z późn. zm.) i przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1241, z późn.
zm.). W przypadku gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego również usta-wa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samo-rządzie powiatowym i o samosamo-rządzie województwa (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz.
594–596) oraz ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu teryto-rialnego (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526, z późn. zm.).
Prezentowane dane obejmują informacje dotyczące dochodów i wydatków budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz przychodów i kosztów samorządowych zakładów budżetowych.
Dochody i wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego są określane w uchwale budżetowej przez właściwe organy stanowiące na rok kalendarzowy (budżetowy), w terminach i na zasadach określonych w ustawach ustrojowych oraz ustawie o finansach publicznych.
Miasto na prawach powiatu realizuje równocześnie zadania z zakresu działania gminy oraz powiatu i sporządza jeden budżet, w którym określone są poszczególne dochody z uwzględnieniem źródeł dochodów gminy i powiatu oraz wydatki realizowane łącznie przez gminę i powiat. Dlatego też w tablicach dochody i wydatki miasta na prawach powiatu poda-ne są łącznie z dochodami i wydatkami części gminpoda-nej i powiatowej.
Powyższa uwaga dotyczy również samorządowych zakładów budżetowych funkcjonujących w sektorze finansów publicznych od 2011 r.
Dochody i wydatki budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego grupuje się zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o finansach publicznych, tj. na działy i rozdziały – określające rodzaj działalności oraz paragrafy – określające rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku. Prezentowane dane opracowano zgodnie ze szczegółową klasyfika-cją dochodów i wydatków, ustalaną przez Ministra Finansów na mocy kolejnych rozporzą-dzeń z lat 2004–2010.
Na dochody budżetów jednostek samorządu terytorialnego składają się:
dochody własne, tj.:
o dochody z tytułu udziałów we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych i osób fizycznych,
o wpływy z podatków oraz opłat ustalanych i pobieranych na podstawie odręb-nych ustaw, w tym podatek od nieruchomości, podatek rolny, podatek od środ-ków transportowych, podatek od czynności cywilnoprawnych, opłata skarbowa, o dochody z majątku, np. dochody z najmu i dzierżawy oraz innych umów o
po-dobnym charakterze,
o środki z innych źródeł na dofinansowanie zadań własnych;
dotacje:
o celowe z budżetu państwa na zadania: z zakresu administracji rządowej, wła-sne, realizowane na podstawie porozumień z organami administracji rządowej, o przekazane w ramach programów finansowanych z udziałem środków europej-skich oraz innych środków zagranicznych niepodlegających zwrotowi, płatno-ści z budżetu środków europejskich (paragrafy 200 i 620 według szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków po-chodzących ze źródeł zagranicznych),
o otrzymane z funduszy celowych (od 2011 r. są tylko państwowe fundusze ce-lowe),
o pozostałe dotacje, w tym dotacje celowe na zadania realizowane na podstawie porozumień między jednostkami samorządu terytorialnego;
subwencja ogólna z budżetu państwa, która składa się z części: wyrównawczej, oświato-wej, rekompensującej, równoważącej i regionalnej.
147
Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego dzielą się na majątkowe (w tym inwestycyjne) i bieżące, do których zalicza się m. in.:
wydatki na wynagrodzenia (wraz z pochodnymi),
wydatki na zakup materiałów i usług,
dotacje m.in. dla jednostek organizacyjno-prawnych działających w budżetach jednostek samorządu terytorialnego,
wydatki na obsługę długu publicznego, w tym wpłaty z tytułu udzielenia poręczeń i gwa-rancji.
Informacje dotyczące budżetów jednostek samorządu terytorialnego opracowano w Głównym Urzędzie Statystycznym na podstawie sprawozdań Ministerstwa Finansów.
Wyniki badań - synteza
Rozwój lokalny to dynamiczny, wieloaspektowy proces, którego celem jest m.in. po-prawa jakości życia mieszkańców i warunków funkcjonowania podmiotów społeczno-gospodarczych. W trakcie procesu lokalnego rozwoju społeczno-ekonomicznego ważną rolę pełni miejscowy samorząd, który wykorzystując dostępne narzędzia prawno-finansowe może wpływać na poprawę warunków społeczno-gospodarczych miasta.
Budżet miasta Radomia jako jednostki samorządu terytorialnego stanowi integralną część systemu finansów publicznych państwa. Unormowania dotyczące funkcjonowania apa-ratu finansowego samorządu lokalnego zostały zawarte w rozdziale VII Konstytucji RP, ustawie o finansach publicznych, ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, ustawach o samorządzie gminnym i powiatowym oraz Europejskiej Karcie Samorządu Lo-kalnego. W latach 2005–2012 ustawa o dochodach samorządu terytorialnego podlegała czę-stym modyfikacjom i nowelizacjom. Obowiązująca od 1 I 2010 r. ustawa istotnie wpłynęła na efektywniejsze zarządzanie budżetem przez jednostki samorządu terytorialnego. Wdrożono m.in. nowe formy organizacyjno-prawne gospodarki pozabudżetowej jednostek samorządu oraz wydzielono budżet środków europejskich. Ponadto uściślono także przepisy, jakie muszą być spełnione podczas konstrukcji uchwały budżetowej. Na jednostki samorządu terytorialne-go nałożono również obowiązek sporządzenia wieloletniej prognozy finansowej.
Zaopatrzenie jednostek samorządu w odpowiednie środki finansowe jest podstawą efek-tywnego realizowania powierzonych im zadań oraz skutecznego zaspokajania potrzeb ich mieszkańców. Budżet samorządu lokalnego jest jednym z najistotniejszych instrumentów administrowania jego finansami i stanowi podstawę jego gospodarki finansowej. Uchwalany jest na każdy rok budżetowy w formie uchwały i cechuje się planowością, czasowością, nor-matywnością, dyrektywnością, strumieniowością oraz zdecentralizowaniem. Za właściwą gospodarkę finansową Radomia jako miasta na prawach powiatu odpowiada Prezydent Mia-sta.
Dochody i wydatki budżetu Radomia, jako miasta na prawach powiatu, wykazane są łącznie dla części gminnej i powiatowej. W 2012 r. dochody ogółem budżetu miasta wynosiły 891651,6 tys. zł, a wydatki ogółem 917549,8 tys. zł. Wynika z tego, że wynik finansowy był ujemny i wynosił minus 25898,2 tys. zł. W badanym okresie tylko w latach 2006 i 2011 od-notowano nadwyżkę budżetową (15626,0 tys. zł w 2006 r. i 15017,4 tys. zł w 2011 r.) w po-zostałych latach wystąpił deficyt budżetowy (największy w 2009 r. – minus 131844,9 tys. zł).
149
W strukturze dochodów budżetu Radomia dochody własne w 2012 r. stanowiły 45,2%
i były o 0,7 p. proc. mniejsze niż w 2005 r. Największą pozycję dochodów własnych stanowi-ły wpstanowi-ływy pochodzące z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) oraz z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). W 2012 r. udział tych podatków wynosił 19,8% i był mniejszy o 1,7 p. proc. w relacji do 2005 r.
Dotacje celowe z budżetu państwa w 2012 r. wynosiły 114238,4 tys. zł i stanowiły 12,8% dochodów ogółem budżetu miasta (w 2005 r. udział dotacji w dochodach ogółem wy-nosił 16,5%, tj. nastąpił spadek o 3,7 p. proc. w relacji do 2012 r.). W tym na zadania z zakre-su administracji rządowej w 2012 r. przeznaczono 8,7% dochodów i były one mniejsze o 3,2 p. proc. w porównaniu z 2005 r.
Subwencja ogólna z budżetu państwa wynosiła w 2012 r. 328503,4 tys. zł, a jej udział w dochodach budżetu Radomia stanowił 36,8% i wzrósł o 1,8 p. proc. w relacji do 2005 r.
(zadania oświatowe, które są największą częścią subwencji ogólnych stanowiły w 2012 r.
29,4% i były mniejsze o 3,6 p. proc. w stosunku do 2005 r.).
W 2012 r. wydatki Radomia były o 74,8% większe od notowanych w 2005 r. W struktu-rze wydatków w 2012 r. wydatki bieżące stanowiły 86,5% (o 2,1 p. proc. mniej niż w 2005 r.), zaś wydatki majątkowe – 13,5% (o 2,1 p. proc. więcej niż w 2005 r.).
W strukturze działowej wydatków największy udział odnotowano w działach: oświata i wychowanie – 38,8% (kwota ta w większości została przeznaczona na wynagrodzenia oso-bowe dla nauczycieli), transport i łączność – 18,0% oraz pomoc społeczna – 15,5%.
W porównaniu z 2005 r. wzrósł udział w wydatkach w dziale transport i łączność (o 9,4 p. proc.), natomiast zmalał w działach: pomoc społeczna (o 6,0 p. proc.), gospodarka miesz-kaniowa (o 2,7 p. proc.) oraz oświata i wychowanie (o 2,3 p. proc.).
Wydatki majątkowe w 2012 r. wzrosły ponad 2-krotnie w stosunku do 2005 r. W znacznej części przeznaczono je na cele inwestycyjne, przy czym wydatki inwestycyjne w 2012 r. zwiększy-ły się o 2,5 p. proc. w stosunku do 2005 r. (z 10,8% w 2005 r. do 13,3% w 2012 r. wydatków miasta ogółem). W badanym okresie wydatki te rosły do 2009 r. (osiągając 24,6% wydatków budżetu mia-sta), po czym następował spadek i w 2012 r. wynosiły 13,3% wydatków ogółem.
W 2012 r. dochody ogółem przypadające średnio na 1 mieszkańca wynosiły 4051,82 zł (z czego 45,2% stanowiły dochody własne), natomiast wydatki ogółem na 1 mieszkańca wy-nosiły 4169,51 zł (z tego 13,3% to wydatki inwestycyjne). Wśród analizowanych sześciu miast województwa mazowieckiego najwyższy poziom dochodów i wydatków ogółem przy-padających na 1 mieszkańca w 2012 r. odnotowano w m.st. Warszawie (odpowiednio:
6977,66 zł i 7370,14 zł), a najniższy w Ciechanowie (2974,00 zł i 3190,10 zł).
TABL. 1 (82). DOCHODY BUDŻETU MIASTA WEDŁUG RODZAJÓW
WYSZCZEGÓL-NIENIE
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 w tys. zł
OGÓŁEM ... 524578,0 583411,2 662052,7 751704,7 781478,6 813047,7 878598,7 891651,6
w tym:
Dochody własne 240863,7 273394,7 314444,7 397732,4 393610,7 370453,8 413303,7 403165,4 w tym:
Udział w podatku
dochodowym . 112814,9 123598,8 154480,2 169600,8 156971,4 157904,8 170617,7 176839,4 od osób
praw-nych ... 6695,8 4982,4 9321,3 9103,4 8942,2 8412,9 7605,6 7672,9 od osób
fizycz-nych ... 106119,1 118616,4 145158,9 160497,4 148029,2 149491,9 163012,1 169166,5 Podatek od
nieru-chomości ... 56814,2 59665,0 65301,0 65464,4 69210,5 70445,4 76224,3 91204,2 Podatek od
środ-ków
transpor-towych ... 5218,1 6225,4 7611,0 8417,3 7813,5 6777,0 6283,2 5891,3 Opłata skarbowa 4871,4 5058,9 5189,3 5745,7 4017,4 3921,1 3692,0 3657,5 Dochody z
mająt-ku ... 16859,7 20984,0 21967,9 39523,8 37419,2 17328,6 19290,9 13719,3 Dotacje celowe
z budżetu
pań-stwa ... 86549,8 102064,8 125312,3 119995,4 107378,3 113685,6 110526,0 114238,4 w tym na
zada-nia:
Z zakresu
admini-stracji rządowej 62644,1 72242,0 79838,9 74607,2 72562,1 76248,8 75075,5 77882,6 Własne ... 23549,8 29139,8 44400,6 43787,5 34600,1 37250,1 35308,7 36253,1 Subwencja
ogól-na z budżetu
państwa ... 183717,5 198147,6 214446,3 232419,0 264104,9 278253,8 293714,0 328503,4 W tym część
oświatowa 173239,2 179682,3 191804,4 202943,6 221881,9 233449,2 246626,8 262410,9
151 TABL. 2 (83). DOCHODY BUDŻETU MIASTA WEDŁUG DZIAŁÓW
WYSZCZEGÓLNIE-NIE
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 w tys. zł
Transport i łączność 4352,4 2246,8 24798,3 37063,9 34880,8 61480,3 69662,5 58684,5 Gospodarka
mieszka-niowa ... 24721,0 39481,5 23826,2 62519,6 54606,5 40984,8 42694,7 38840,0 Administracja publiczna
... 3752,9 3915,7 5726,8 4294,0 3914,2 3367,5 4100,7 4256,1 Bezpieczeństwo
pu-bliczne i ochrona
przeciwpożarowa ... 12340,7 12082,5 18354,2 17747,5 18521,1 17931,3 18550,8 19465,0 Oświata i wychowanie 6674,1 5725,5 5813,4 5885,4 16340,7 23414,2 18117,8 17561,0 Ochrona zdrowia ... 175,7 280,4 913,4 6045,3 5949,2 2538,0 25351,3 2349,4 Pomoc społeczna ... 72513,2 87143,9 89825,3 91332,6 87181,4 94671,6 92826,1 93870,4 Pozostałe zadania
w zakresie polityki
społecznej ... 515,3 978,0 1012,9 836,5 827,1 3098,4 2120,8 4157,1 Edukacyjna opieka
wychowawcza ... 3474,8 6602,8 7854,5 6128,9 4887,9 2933,1 4367,1 4120,3 Gospodarka komunalna
i ochrona środowiska
... 8301,5 7283,3 7200,1 7183,1 20492,5 10915,3 9019,9 2521,5 Kultura i ochrona
dzie-dzictwa narodowego 312,8 333,4 443,0 138,3 100,4 99,3 60,0 3558,3
TABL. 3 (84). WYDATKI BUDŻETU MIASTA WEDŁUG RODZAJÓW
WYSZCZEGÓL-NIENIE 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
w tys. zł
O G Ó Ł E M ... 524765,6 567785,2 666857,7 777499,0 913323,5 931685,0 863581,3 917549,8 Wydatki bieżące 464956,5 507862,1 544718,3 632147,7 689093,8 726637,6 763085,7 793414,1
w tym:
Dotacje ... 48237,6 52635,4 46104,4 38533,8 45159,0 46793,8 49805,2 52313,5 Świadczenia na
rzecz osób
fizycz-nych ... 88427,5 105680,7 107821,7 102908,4 98900,7 106721,7 105169,7 106109,6 Wydatki bieżące
jednostek
budże-towych 321873,1 344344,3 380259,1 486746,6 539711,0 557904,4 590051,8 614983,6 w tym:
wynagrodzenia 204893,2 216519,7 232080,9 264976,3 291271,5 316906,4 338042,6 354105,5 zakup materiałów
i usług ... 61002,9 68540,2 82120,0 153648,3 173712,7 162907,5 167287,7 167489,6 Wydatki
majątko-we ... 59809,1 59923,1 122139,4 145351,3 224229,7 205047,5 100495,6 124135,7 W tym
inwestycyj-nea... 56841,8 58922,9 106289,4 132551,3 224229,7 205047,5 100445,6 122056,3 a Łącznie z dotacjami na finansowanie zadań inwestycyjnych samorządowych zakładów budżetowych oraz do 2010 r. - gospodarstw pomocniczych i funduszy celowych, a w 2005 r. również środków specjalnych
TABL. 4 (85). WYDATKI BUDŻETU MIASTA WEDŁUG DZIAŁÓW
WYSZCZEGÓL-NIENIE 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
w tys. zł
OGÓŁEM ... 524765,6 567785,2 666857,7 777499,0 913323,5 931685,0 863581,3 917549,8 w tym:
Transport i
łącz-ność ... 45270,9 55799,9 103137,8 130195,6 155276,1 161263,6 131092,9 165282,9 Gospodarka
mieszkaniowa . 31487,6 13127,8 21703,0 57295,1 69545,0 39541,5 31453,4 30114,9 Administracja
publiczna ... 32415,6 36917,7 37145,7 43061,8 46236,2 41232,6 43058,6 44432,6 Bezpieczeństwo
publiczne i ochrona
prze-ciwpożarowa .. 15570,7 15682,0 21998,6 21405,9 22643,3 22688,4 26577,0 23755,0 Oświata i
wycho-wanie ... 215616,0 225946,7 235769,6 272098,0 326003,8 353257,7 338136,6 356348,9 Ochrona zdrowia 9113,0 9666,9 12395,5 14687,5 36393,2 26532,4 8169,3 13959,9 Pomoc społeczna 112726,9 134693,5 137306,0 140094,5 137788,0 141679,8 140927,4 142141,9 Pozostałe zadania
w zakresie
poli-tyki społecznej 1611,4 5497,1 5762,0 6448,2 6610,5 10572,3 9986,4 12008,9 Edukacyjna
opie-ka
wychowaw-cza ... 24241,4 28081,5 30786,1 28296,9 26635,8 26929,1 30417,9 32115,5 Gospodarka
ko-munalna i ochrona
śro-dowiska ... 14675,4 13900,7 33231,5 27553,9 32262,6 30570,8 21984,2 23376,0 Kultura i ochrona
dziedzictwa
na-rodowego ... 7162,8 9255,8 10221,3 13298,7 19563,0 18602,9 19036,8 19238,4
TABL. 5 (86). DOCHODY I WYDATKI BUDŻETU MIASTA NA 1 MIESZKAŃCA
WYSZCZEGÓLNIENIE 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 w zł
Dochody ... 2307,90 2577,22 2938,64 3348,34 3490,08 3657,90 3974,37 4051,82 W tym własne ... 1059,69 1207,72 1395,72 1771,63 1757,87 1666,67 1869,59 1832,05 Wydatki ... 2308,72 2508,20 2959,97 3463,23 4078,90 4191,64 3906,44 4169,51 W tym inwestycyjnea... 250,08 260,29 471,78 590,43 1001,41 925,06 454,37 554,65
a Łącznie z dotacjami na finansowanie zadań inwestycyjnych samorządowych zakładów budżetowych oraz do 2010 r. - gospodarstw pomocniczych i funduszy celowych, a w 2005 r. również środków specjalnych.
BUDŻET MIASTA
STRUKTURA DOCHODÓW I WYDATKÓW BUDŻETU MIASTA WEDŁUG RODZAJÓW
STRUKTURA DOCHODÓW I WYDATKÓW BUDŻETU MIASTA WEDŁUG DZIAŁÓW Dochody własne Dotacje celowe z budżetu państwa Subwencja ogólna
z budżetu państwa
Pozostałe
13,1%
transport i łączność gospodarka mieszkaniowa administracja publiczna
oświata i wychowanie pomoc społeczna edukacyjna opieka wychowawcza pozostałe
WSKAŹNIKI DLA WYBRANYCH MIAST W 2012 R.
RELACJA WYNIKU BUDŻETOWEGO DO DOCHODÓW OGÓŁEM
DOCHODY I WYDATKI BUDŻETU MIASTA NA 1 MIESZKAŃCA -8,2
STRUKTURA DOCHODÓW BUDŻETU MIASTA WEDŁUG RODZAJÓW
50,0%
Dochody własne Dotacje celowe z budżetu państwa Subwencja ogólna z budżetu państwa Pozostałe
47,2%