Po prawie 10 latach od szczytu Unii Europejskiej (UE) w Kopenhadze w czerwcu 1993 r. – kiedy sformułowane zostały warunki kolejnego rozszerzenia Unii – w grudniu 2002 r.
przywódcy unijnej „15” oraz 10 krajów kandydujących1 ponownie spotkali się w stolicy Danii, aby definitywnie zakończyć negocjacje akcesyjne. W krajach pretendujących do UE muszą się jeszcze odbyć referenda w sprawie członkostwa w Unii, których pozytywny wynik potwierdzi poparcie społeczeństw dla udziału w integracji europejskiej. Przyjęcie do Unii kolejnych państw stanie się faktem z chwilą zakończenia procesu ratyfikacji traktatu akcesyjnego, podpisanego podczas szczytu UE w Atenach w kwietniu 2003 r.
Przebieg spotkania UE w Kopenhadze w grudniu 2002 r. zdominowały kwestie finansowe. Nastąpiło to głównie za sprawą Polski, która uznała rozwiązania zaproponowane przez Danię2 za niewystarczające, zwłaszcza w odniesieniu do spraw rolnych (dopłaty bezpośrednie, limity produkcji rolnej) oraz budżetowych (składka). Warunki, na jakich Polska wejdzie do UE musiały, z jednej strony, uwzględniać realia finansowe Unii, z drugiej zaś gwarantować polskim przedsiębiorcom równoprawną pozycję konkurencyjną na wspólnym rynku, nie zagrażając zarazem płynności budżetu krajowego. W wypadku każdego z nowych państw - ustępujących krajom obecnej „15” na prawie każdym odcinku pod względem rozwoju gospodarczego, a także stopnia zorganizowania życia państwowego i społecznego – dostęp do środków budżetowych UE może istotnie ułatwić proces implementacji wspólnotowego dorobku prawnego. Z powodu słabej koniunktury na obszarze Unii oraz problemów Niemiec i innych państw ze zrównoważeniem budżetu narodowego, koszty zbliżającego się rozszerzenia nabrały istotnego znaczenia również dla strony unijnej.
Niezależnie jednak od wagi czynników finansowych i stopnia, w jakim rzutować będą one na społeczny odbiór integracji i wynik referendum w sprawie akcesji do UE, należy pamiętać, że możliwość korzystania ze środków unijnych, stanowi tylko jeden z elementów wielopłaszczyznowego bilansu korzyści i zobowiązań z tytułu członkostwa Polski w Unii.
1 Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry.
2 W drugim półroczu 2002 r. Dania sprawowała prezydencję w Unii i reprezentowała stronę unijną w końcowym etapie negocjacji akcesyjnych.
2
Wejście do elitarnego grona państw europejskich musi być bowiem postrzegane jako inwestycja długoterminowa, której efekty będą pojawiały się stopniowo i znacznie wykroczą poza sprawy czysto gospodarcze.
Zgodnie z decyzjami, jakie zapadły podczas szczytu UE w Kopenhadze w grudniu 2002 r., Polska po wejściu do Unii może liczyć na transfery netto3 wynoszące od 1404 mln euro w 2004 r. do 2979 mln euro w 2006 r. (rysunek 1), znacznie przekraczające wsparcie uzyskane w ostatnim roku przed akcesją (844 mln euro). W sumie w ciągu pierwszych trzech lat członkostwa Polska otrzyma z budżetu UE w wymiarze netto prawie 7 mld euro, tj. więcej niż pozostałe nowe państwa razem wzięte (rysunek 2). W przeliczeniu na 1 mieszkańca statystyka wsparcia netto wygląda jednak mniej korzystnie, bowiem Polska – jedyny w grupie kandydatów duży kraj, zamieszkały przez 38,4 mln osób – znajdzie się wówczas za republikami bałtyckimi i Cyprem.
Zagrożenia dla płynności budżetu
Lata 2004-2006 stanowić będą trudny okres dla budżetu państwa, którego płynność – w związku ze zwiększonymi wydatkami z tytułu akcesji do Unii oraz obsługi zadłużenia zagranicznego4 – może zostać wystawiona na poważną próbę5. Istotne jest przy tym, że transferami z budżetu UE nie da się w zasadzie sfinansować tzw. wydatków sztywnych budżetu (w 2003 r. stanowić będą one około 68% globalnych wydatków państwa), w tym zwłaszcza wydatków na cele socjalne i konsumpcyjne6.
W związku z integracją budżet Polski w 2004 r. zostanie dodatkowo obciążony wydatkami z następujących tytułów:
- przekazania do budżetu UE składki członkowskiej za okres maj-grudzień 2004 r.
w wysokości 1579 mln euro (6,32 mld zł), co stanowi 4,1% planowanych w 2003 r.
dochodów budżetowych (154,8 mld zł);
3 Nadwyżka środków, które Polska otrzyma z budżetu UE w ramach udziału w politykach wspólnotowych – w tym zwłaszcza wspólnej polityce rolnej (WPR) oraz działaniach strukturalnych – ponad obligatoryjne wpłaty do wspólnego budżetu z tytułu składki członkowskiej.
4 W okresie 2002-2008 koszty obsługi zadłużenia zagranicznego będą w kolejnych latach wzrastały z 1,34 mld zł w 2002 r. do 3,9 mld zł w 2008 r. „Rzeczpospolita” z 6 grudnia 2002 r.
5 Zwracał na to uwagę m.in. Grzegorz Kołodko - wicepremier i minister finansów, podczas spotkania w Brukseli z przedstawicielami Komisji Europejskiej. Zob. „Rzeczpospolita” z 6 listopada 2002 r.
6 W. M. Orłowski: A czas ucieka, „Rzeczpospolita” z 30 października 2002 r.
3
- współfinansowania przez budżet działań dostosowawczych w sferze prawnej i instytucjonalnej (obejmujących m.in. organizację rynków rolnych), których koszty w 2004 r.
będą prawdopodobnie wyższe niż w latach 2002-2003;
- partycypowania w kosztach realizacji programów inwestycyjnych, finansowanych w ramach funduszy strukturalnych;
- ponoszenia kosztów funkcjonowania agencji płatniczych, które będą wypłacać środki wspólnotowe (Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa).
Równocześnie budżet kraju zostanie pozbawiony wpływów z ceł, pobieranych przez Polskę od całego importu do państw UE przechodzącego przez polską granicę wschodnią (stanowiącą fragment zewnętrznej granicy obszaru UE), które będą przekazywane do budżetu Unii7. Może to spowodować pomniejszenie dochodów budżetowych w 2004 r. w porównaniu z rokiem poprzednim nawet o 2,5 mld zł. Zdaniem niektórych ekspertów, należy się również liczyć z możliwością obniżenia do 2 mld zł wysokości wpłaty z zysku NBP, która w 2003 r.
wyniesie 3,57 mld zł8. Z punktu widzenia płynności budżetu istotne jest również, że część transferowanych do Polski środków wspólnotowych trafi do budżetów lokalnych oraz osób prywatnych (dopłaty bezpośrednie).
Podczas szczytu w Kopenhadze w grudniu 2002 r. strona unijna – dostrzegając złożoność sytuacji polskiego budżetu w pierwszym okresie członkostwa w UE – zdecydowała o przyznaniu Polsce rekompensaty budżetowej na lata 2004-2006. W jej ramach w 2004 r.
Polska otrzyma dodatkowo z budżetu UE kwotę 443 mln euro. Rekompensata w kolejnych dwóch latach – wynosząca odpowiednio 550 mln euro w 2005 r. oraz 450 mln euro w 2006 r.
- zostanie natomiast sfinansowana przez przesunięcie 500 mln euro z puli środków przyznanych Polsce na działania strukturalne, a także przez zwolnienie z obowiązku współfinansowania projektów strukturalnych w kwocie 500 mln euro. Fakt przyznania przez UE rekompensaty budżetowej nie eliminuje groźby znacznego powiększenia się w 2004 r.
deficytu budżetowego, którą może usunąć jedynie przeprowadzenie w okresie przedakcesyjnym gruntownej reformy finansów publicznych.
7 Ubytek dochodów budżetowych z tego tytułu zostanie częściowo zrekompensowany przez dopłatę techniczną ze środków UE, która pokryje koszty pobierania przez Polskę cła w imieniu całej Unii.
8 Zob. wypowiedź Grzegorza Wójtowicza - członka Rady Polityki Pieniężnej, przytoczona na łamach
„Rzeczpospolitej” 3 grudnia 2002 r.
Rys. 1
Od 1 maja 2004 r. członkostwo w UE Okres przedakcesyjny
*)Kwestia rekompensaty budżetowej została omówiona w dalszej części artykułu.
Źródło: Informacja rządu w sprawie negocjacji Polski z UE , przedstawiona przez Danutę Hübner - ministra do spraw europejskich, podczas posiedzenia Sejmu 4 grudnia 2002 r. oraz Informacja rządu w sprawie wyników negocjacji Polski z UE , przedstawiona przez D.Hübner podczas posiedzenia Sejmu 20 grudnia 2002 r. Zob. także Raport na temat rezultatów negocjacji o członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej, dokument przyjęty przez Radę Ministrów 17 grudnia 2002 r. Wszystkie wspomniane dokumenty są dostępne na stronie internetowej Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej <www.ukie.gov.pl>.
1579)