Formy organizacji produkcji

Jednostki produkcyjne cechuje duża różnorodność form. Występowanie tej różnorod-ności jest związane z wieloma kryteriami klasyfikacyjnymi¹²⁴:

− złożoności jednostki produkcyjnej – od jednostki 1⁰ – stanowiska roboczego, do jed-nostki 4⁰ – wydziału,

− sposobu przepływu materiałów pomiędzy stanowiskami (linie, gniazda),

− rozwiązania problemu sterowania pracą tych jednostek (jednostki potokowe i niepo-tokowe, warsztaty).

Forma organizacji produkcji to rodzaj (forma) przepływu części, zespołów, wyrobów pomiędzy stanowiskami roboczymi w cyklu produkcyjnym. Przy zastosowaniu kryterium największego efektu techniczno- ekonomicznego można wyróżnić dwie podstawowe formy: potokową i niepotokową, która najczęściej występuje w gniazdach technologicz-nych lub przedmiotowych¹²⁵.

Natomiast kryterium wydzielania i tworzenia form jednostek produkcyjnych jest wspólne i można wyróżnić¹²⁶:

− maksymalizacja wykorzystania zdolności produkcyjnej w każdej z jednostek produk-cyjnych,

− maksymalizacja podobieństwa wytwarzanych w danej jednostce elementów i proce-sów,

− minimalizacja liczności zbioru pozycji asortymentowych, wytwarzanych w danej jednostce produkcyjnej,

− minimalizacja liczby różnorodności znajdujących się w danej jednostce produkcyjnej maszyn i urządzeń,

− domykanie procesu produkcyjnego czyli ograniczanie kooperacji pomiędzy kami produkcyjnymi i dążenie do wykonania każdego asortymentu w jednej jednost-ce.

Jako nadrzędne kryterium przyjmuje się maksymalizację wykorzystania zdolności produkcyjnej każdej z jednostek¹²⁷.

124 Fertsch M., Domknięte przepływowe jednostki produkcyjne… op. cit.,, s. 21.

125 Durlik I., op. cit., s. 117.

126 Fertsch M., tamże, str. 21.

57

Za formy potokowe (rytmiczne, powtarzalne) można uważać takie formy powiązań stanowisk roboczych, w których¹²⁸:

− następuje ścisłe przydzielenie detalooperacji do poszczególnych stanowisk robo-czych, a nie tylko do jednorodnych grup stanowisk (JGS),

− kolejność wykonania operacji na każdym stanowisku roboczym jest normatywnie określona dla całego zbioru i powtarza się rytmicznie,

− sterowanie przebiegiem produkcji według operacji odbywa się zgodnie z wzorcem, którym najczęściej jest wzorcowy harmonogram pracy jednostki produkcyjnej zawie-rający przydział detalooperacji do poszczególnych stanowisk roboczych,

− jest wysoki stopień oprzyrządowana i nieznaczne zapasy międzyoperacyjne.

Harmonogram taki tworzony jest dla okresu powtarzalności pracy jednostki (rytmu linii lub gniazda).

Zastosowanie form potokowych uwarunkowane jest zapewnieniem płynnego przebie-gu prac. Zakłócenie w pracy jednego stanowiska powoduje zatrzymanie realizacji prac całej jednostki produkcyjnej. Funkcjonowanie form potokowych wymaga zapewnienia znacznej stabilności popytu, odpowiednich pod względem terminu, jakości i ilości do-staw materiałów, niezmienności operacji na stanowiskach, wykonywania prac według przyjętych norm jakościowych, pełnej sprawności maszyn i urządzeń oraz synchronizacji wszystkich stanowisk. W związku z powyższym formy potokowe mogą być stosowane przy nielicznych zbiorach pozycji asortymentowych w celu minimalizacji wewnętrznych i zewnętrznych zagrożeń działania jednostki produkcyjnej.

Natomiast jeśli chodzi o układy produkcji, to najczęściej stosuje się podział na gniaz-dowe i liniowe. Zarówno gniazgniaz-dowe jak i liniowe formy struktury produkcyjnej mogą występować jako technologiczne i przedmiotowe. Występują także mieszane formy struktury produkcyjnej, a w ich skład mogą wchodzić elementy, które mają cechy wszystkich wcześniej wymienionych form.

W liniowych formach struktury produkcyjnej przepływ materiału w zasadzie jest jed-nokierunkowy i ustabilizowany, a kolejne stanowiska i jednostki produkcyjne ustawione są w kolejności, która wynika z kolejności poszczególnych faz technologicznych i opera-cji. Natomiast w gniazdowych formach struktury produkcyjnej stanowiska ustawione są według kryterium minimalizacji pracy transportowej pomiędzy stanowiskami. Zazwyczaj

127 Fertsch M., Struktura współczesnego zarządzania produkcją… op. cit., s. 28.

128 Mazurczak J., Mierniki kształtowania struktur produkcyjnych… op. cit., s. 137.

58

przepływ materiałów jest uporządkowany i regularny w obrębie poszczególnych gniazd.

Natomiast jest nieregularny pomiędzy poszczególnymi gniazdami¹²⁹.

J. Boszko i J. Mazurczak wyróżniają różne rodzaje linii potokowych (Tab.3.1.).

Tab. 3.1. Rodzaje linii potokowych

Podział linii potokowych Rodzaje linii potokowych ze względu na asortyment, •linie o obciążeniu stałym (a=1),

•linie o obciążeniu zmiennym (a>1),

•linie obróbki grupowej, ze względu na proporcje długotrwałości

operacji w marszrutach technologicznych,

• linie synchroniczne, w których długotrwało-ści poszczególnych operacji nie różnią się od siebie bardziej niż o 10%,

• linie asynchroniczne, w których te odchyle-nia są większe,

ze względu na sposób sterowania pracą linii,

• linie o takcie swobodnym (takt produkcji służy do ogólnej orientacji w pracy jednost-ki i kontroli spływu produkcji z ostatniej operacji, pomiędzy pozostałymi stanowi-skami w cyklu produkcyjnym części takt prze-mieszczane pomiędzy stanowiskami w spo-sób ciągły na urządzeniach transportowych),

•linie automatyczne (wykonywanie operacji oraz transport detali pomiędzy stanowiska-mi są zmechanizowane i sterowane automa-tycznie, poza tym zadania pracownika sprowadzają się do czynności kontrolnych, regulacji oraz utrzymania sprawności ma-szyn i urządzeń),

ze względu na strumieniowość wykonania operacji.

• linie jednostrumieniowe (wszystkie operacje wykonane są w ramach jednorodnej grupy stanowisk roboczych tylko na jednym sta-nowisku, nie występuje przypadek rozdzie-lenia partii produkcyjnej na większą liczbę stanowisk w ramach JGS),

• linie wielostrumieniowe (co najmniej jedna operacja w cyklu wykonywana jest wielo-strumieniowo).

Źródło: opracowanie na podstawie Boszko J., Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa i drogi jej optyma-lizacji, Warszawa, WNT, 1973, s. 69, J. Mazurczak J., Projektowanie struktur systemów produkcyj-nych, Wydawnictwo PP, Poznań, 2004, s. 29-30

Każde z wyżej wymienionych kryteriów podziału cech linii potokowych występuje najczęściej łącznie z innymi. Powstać może wówczas np.:

− linia synchronizowana o obciążeniu zmiennym i takcie wymuszonym,

129 Głowacka-Fertsch D., Fertsch M., op. cit., s. 42.

59 niowa,

− linia synchroniczna o obciążeniu stałym, automatyczna, jednostrumieniowa.

Uzyskuje się w ten sposób dużą liczbę odmian organizacji jednostek potokowych, co jest istotne w pracach nad projektowaniem i modernizacją struktur systemów produkcyj-nych.