W czasie m isji A pollo 15 a s tro n a u ta A. W o r d e n w y k o n ał se rię fo to g ra fii p o w ierzch n i K siężyca, ośw ie
tlo n e j w yłącznie św ia tłe m Ziem i. F o to g ra fie te są ogrom nie in te re su ją c e , p oniew aż m a m y tu do czy
n ien ia ze św ia tłe m słonecznym odbitym p o dw ójnie — od pow ierzch n i Ziem i, a n a stę p n ie od pow ierzchni K siężyca. A naliza fo to g ra fii w yk azała, że m ogą być one n iezm iern ie pom ocne p rz y rozw iązy w an iu ró ż
nych p ro b lem ó w geologicznych, gdyż u ja w n ia ją p e w n e cechy różnych obiektów n a pow ierzchni K się
życa, nie w idoczne n a fo to g ra fia c h w y k o n an y ch w św ietle S łońca.
S e ria fo to g ra fii w św ie tle Ziem i została w y k o n an a w d n iu 1. V III. 1971 r. w czasie 34 okrążen ia K sięży
ca p rzez s ta te k Apollo. A stro n a u ta A. W orden z n a j
d ow ał się w ów czas sam w sta tk u , podczas, gdy jego d w aj koledzy - D. S c o t t i J. I r w i n p ra c o w a li n a p ow ierzch n i K siężyca. W ty m czasie S łońce sta ło w zenicie n a d 60° długości w schodniej. O św ietlona jego św ia tłe m b y ła je d y n ie w schodnia część ta rc z y K się
życa w idocznej z Ziem i. Część zach o d n ia pogrążona b y ła w m roku.
A s tro n a u ta A. W orden posługiw ał się k a m e rą 35 N ippon, u ży w a jąc d o fo to g ra fii film u czarno-białego o w y sokiej czułości. W szystkie św ia tła s ta tk u A pollo zostały przyćm ione. A. W o rd en s ta ł p rzy oknie trz y m a ją c k a m e rę w rę k u . F o to g ra fie w y k o n y w an e b yły co 30 sek w m om encie, gdy sta te k A pollo z n a j
dow ał się b ezpośrednio n a d fo to g ra fo w a n y m i obiek
tam i. A. W o rd en w y k o n a ł dw ie se rie fo tografii:
1. 4 fo to g ra fie w czasie 1/16 se k u n d y oraz 2. 10 fo to g ra fii w czasie 1/8 sek u n d y . Do b a d a ń użyto serii 10 fotografii, pozostałe 4 służyły do celów p o ró w n a w czych. W se rii 10 fo to g ra fii 6 p rze d sta w ia obszary
„m o rsk ie”, a ściślej m ów iąc O cean B urz. O bszar fo to g ra fo w a n y leży w NW części O ceanu B urz i obej
m u je tzw. W yżynę A rista rc h u sa . C h a ra k te ry z u je się ona sto su n k o w o m łodym i s tr u k tu r a m i w u lk an icz n y mi. N a W yżynie z n a jd u ją się dw a w ielk ie k r a te r y — A rista rc h u s i H ero d o tu s oraz D olina S ch ro tera, p o łą czona z k ra te re m , n a z w a n y m G łow ą K obry. Z arów no głów na część D oliny S c h ro te ra , ja k i m e a n d ru ją c y po je j dnie w ąsk i k a n a ł, zw iązan e są ściśle z G łow ą K o b ry i ro z c ią g a ją się n a W yżynie n a p rz e strz e n i ok.
160 km .
F o to g ra fie ty c h obiektów , w y k o n a n e w św ietle Z ie
mi, m a ją tę zaletę, że b a rd z ie j ja sk ra w o u ja w n ia ją różnice alb ed o poszczególnych p a rtii b ad a n y c h obiek
tó w n iż fo to g ra fie w y k o n a n e w św ie tle Słońca. P o nadto, p o z w a la ją w y ra źn iej odgraniczyć od siebie np.
u tw o ry geologiczne ró żniące się w iekiem , czy też p o chodzeniem .
D użą ro lę p rz y tego ro d z a ju fo to g ra fiac h o dgryw a tzw . k ą t fazo w y — k ą t z a w a rty pom iędzy k ie ru n k ie m p ro m ien i św ia tła Z iem i a k ie ru n k ie m k am ery . K ą t fazow y zależny je s t p rz e d e w szystkim od położenia danego ob iek tu n a p o w ierzch n i K siężyca, tj. jego długości i szerokości selen o g raficzn ej o ra z od lib ra c ji K siężyca. W czasie w y k o n a n ia fo to g rafii lib ra c ja K się
życa w k ie ru n k u E —W w yn o siła 6,0°, podczas gdy ob iek ty fo to g ra fo w a n e leżą n a długości selen o g rafi
cznej 47°W. P rz y obliczeniu k ą ta fazow ego należało w nieść p o p ra w k ę : 47 — 6,0 = 41°. W k ie ru n k u N—S lib ra c ja w yn o siła 6,3°. W a rto ść tę trz e b a było rów nież
Ryc. 1. F o to g ra fia b ad a n eg o o bszaru w y k o n an a przez sa te litę L u n a r O rb ite r 5. W śro d k u w idoczny je st k r a te r A ristarc h u s, otoczony ja s n ą au reo lą. N a lewo od niego z n a jd u je się k r a te r H erodotus, a w yżej D o
lin a S c h ro te ra z k r a te re m G łow a K obry
uw zględnić p rzy oznaczaniu k ą ta fazowego. U w zględ
n ia ją c k ą t z a w a rty m iędzy k ie ru n k a m i Słońce—Z ie
m ia i Z iem ia—K siężyc (kąt te n w ynosił w ówczas 113,4°) określono siłę św ia tła Ziem i, pad ająceg o n a fo to g ra fo w a n ą pow ierzchnię Księżyca. Z iem ia była
Ryc. 2. O bszar W yżyny A rista rc h u sa sfo to g rafo w an y przez załogę A pollo 15. Z aró w n o ta fo to g rafia, ja k i poprzed n ia nie w y k a z u ją obecności jaśn iejszy ch ob
szarów , w idocznych n a fo to g ra fiac h w ykon an y ch w św ie tle Ziem i
304
Ryc. 3. K ra te r A rista rc h u s — w św ie tle Z iem i p o ja w ia ją się k o n c e n try c z n e i ra d ia ln e pasy, ró żniące się
sw y m alb ed o od obszarów p o zo stały ch
w ów czas w idoczna w p o sta ci w ąskiego sie rp u , m ogła w ięc niew iele św ia tła w y sy łać w s tro n ę K siężyca.
Obliczono, że śre d n ie ośw ietlen ie p o w ierz ch n i K sięży
ca w ynosiło w ów czas 1,35 lm /m 2. Im w iększy je s t k ą t m iędzy k ie ru n k a m i S łońce—Z iem ia i K siężyc—
Z iem ia, ty m siła ś w ia tła Z ie m i je s t b a rd z ie j z re d u kow an a. B yło by b ard z o in te re su ją c y m p o w tó rzy ć f o to g rafo w an ie p o w ierzch n i K siężyca w św ie tle Ziem i, z n a jd u ją c e j się w ów czas w pełni.
P rz e d lo te m A pollo 15 obliczono alb ed o fo to g ra fo w an y ch obiektów . D la o b sz aró w „m o rsk ich ” w ynosiło ono w ów czas 0,09, d la k raiteru A ris ta rc h u s 0,18.
A naliza fo to g ra fii w y k o n an y c h w św ie tle Z iem i w y k a z a ła szereg ciek aw y ch elem e n tó w b a d a n eg o o b szaru. N a fo to g ra fia c h w id o czn y je s t w y ra ź n ie ja ś niejszy o b sz a r w p o łu d n io w e j części d n a k r a te r u G ło
w a K obry. In n y ja s n y o b sz ar w y k ry to w są sied ztw ie D oliny S c h ró te ra o raz n a W yżynie A rista rc h u s. J a śn ie jsz e o bszary w y stę p u ją rów n ież w o k ó ł k ra te ró w , n a śc ian a ch k r a te r u A rista rc h u s, n a śc ia n a c h k o p u ł i w zgórz oraz n a ścian ach D oliny S c h ró te ra . N a j
b a rd z ie j u d e rz a ją c y m z jaw isk iem w k r a te rz e A ris ta r chus je s t obecność ciem niejszych i ja śn ie jsz y c h p asó w w y stę p u ją c y c h k o n ce n try cz n ie w zdłuż ścian k r a te ru ,
Ryc. 4. K ra te r A rista rc h u s — w idoczne są tu różnice w alb ed o poszczególnych p a r tii k r a te ru
ja k rów n ież rozchodzących się prom ieniście w okół k r a te ru . To w y ra ź n e k o n tra sto w a n ie ze sobą dw óch ró żn y c h fa c ji w u lk an icz n y ch n ie w y stę p u je n a fo to g ra fia c h w y k o n an y c h w św ie tle S ło ń ca (np. przez L u - n a r O rbitery). U d erza szczególnie w y ra ź n e k o n tra s to w a n ie ze sobą u tw o ró w ta rso w y c h w e w n ę trz k r a te ru A rista rc h u s. P rz y p u szc za się, że p asy ciem niejsze są:
albo o bszaram i, za sy p a n y m i p rzez u tw o ry o albedo niższym , albo te ż s ą to obszary, n a k tó ry c h u tw o ry 0 n isk im alb ed o zo stały częściow o zasło n ięte przez u tw o ry o alb ed o w yższym .
F o to g ra fie p o w ierz ch n i K siężyca, w y k o n an e w św ie
tle Z iem i, m ogą d o starczy ć n a m w ielu w aż n y ch d a nych, k tó re m ogą w y ja śn ić sto s u n k i m iędzy sta rsz y m i 1 m łodszym i fa c ja m i k ra te ro w y m i. A naliza w stę p n a u zy sk a n y c h fo to g ra fii w sk a z u je n a m ożliw ość Uzys
k iw a n ia coraz now szych danych, dotyczących ewo
lu c ji i m o d y fik a cji k ra te ró w księżycow ych. P ozw oli to w zn a cz n y m sto p n iu o d tw orzyć h isto rię k ra te ró w oraz s tr u k tu r z nim i zw iązanych. A nalizy fo to g rafii w y k o n a n y c h w św ie tle Z iem i tr w a ją n ad al.
K ry s ty n a N a w a r a
R O Z M A I T O Ś C I
J a k n a jle p ie j zabić szczu ra? Is tn ie je oczyw iście w ie le m eto d z a b ija n ia szczurów , a le ż a d n a z n ich nie z a d a w a la b ad aczy biochem ii m ózgu. N a jp o p u la rn ie jsz e m eto d y za b ija n ia , to d e k a p ita c ja , czasem p o p rze d zo n a ogłuszeniem , z e rw a n ie rd z e n ia k ręgow ego, czy w rz u cenie do ciekłego azotu. Ż a d n a z ty c h m etod nie p o
w o d u je n aty ch m iasto w e g o z a trz y m a n ia fu n k c ji życio
w ych: n ie k tó re p rocesy en zy m aty czn e b iegną jeszcze p rze z pew ien czas, podczas gdy in n e u le g a ją szybsze
m u z a trz y m a n iu i w w y n ik u tego stę że n ia w iele w aż
nych su b s ta n c ji b a d a n e p o śm ie rtn ie m ogą b ard z o się różnić od stę że ń fizjologicznych w y stę p u ją c y c h w ży
305
B ezpośrednio po śm ierci poziom acetylocholiny w m ózgu sp a d a, n a to m ia st -wyższe stę że n ie obserw o
306
307 pow iedzi im m unologicznej, zróżnicow ania im m unoglo
b u lin i a n ty g e n ó w zgodności tk a n k o w e j o ra z gen ety cz
reg zagadnień, np. ontogenetyczny i filogenetyczny rozw ój rea k ty w n o ści im m unologicznej. W y stępujący