b) Komisja Wojskowa
6. Gabinety - okres działalności, skład i ogólna charakterys tyka
RR powołała 5 gabinetów, w tym dwa prowizoria. Za datę za kończenia funk-cjonowania centralnego kolegialnego naczelnego organu władzy wykonawczej - rzą-du sprawującego swe zadania z ramienia RR należy uznać 17 - 18 listopada 1918r. Zgodnie z zasadami konstytucjonalizmu RR jako głowa państwa powoływała szefa rządu na jego wniosek członków gabinetu. Czyn ności związane z utworze-niem rządu RR podjęła na wstępie swojej działalności.
6.1. I-szy gabinet - (26.11.1917r) 7.12.1917r. - 27.02.1918r.
Powołanie Prezydenta Ministrów jak już była o tym mowa miało charakter czynności odrębnej od powołania rządu. Na pierwszego Prezydenta Ministrów zamierzano powołać obywatela austriac kiego pełniącego szereg odpowiedzialnych funkcji państwowych w monarchii (w czasie wojny ambasadora ck w Bułgarii) Adama hr. Tarnowskiego. Kandydatura Tarnowskiego była lansowana przez koła zbliżone do byłej TRS i popierana przez rząd austriacki96. Nieżyczliwie natomiast do tej kandydatury odnosił się rząd niemiecki. Dla Berlina wyrobiony dyplomata austriacki, zwolen nik rozwiązania austro-polskiego o silnej indywidualności był nie do przyjęcia97.
93 Problematykę gabinetów omawiamy niżej.
94 Datą dymisji udzielonej przez RR temu rządowi.
95 GCRR - 16 k. 13.
96 L. Grosfeld, Polityka..., s. 221.
Mimo różnicy stanowisk obu mocarstw 29.10.1917r. RR powołując się na fakt objęcia w dniu 27.10.1917r. „najwyższej władzy państwowej w Królestwie Polskim” wystosowała jednobrzmiące pis mo do Generalnych Gubernatorów Warszawskiego i Lubelskiego, w których „oznajmiała” że „powołujemy na sta-nowisko Prezydenta Ministrów hr. Adama Tarnowskiego” i w związku z tym prosi „o uś wiadomienie o tym rządu”. W pismach tych zaznaczono, że hr. A. Tarnowski zostaje jednocześnie o tym powołaniu uświadomiony”98. Powiado-mienie te rzeczywiście wysłano 29.10.1917r.99 stwierdzając w nim dodatkowo że „mamy zaszczyt zawiadomić Waszą Excelencję, żeśmy go powołali na Pre-zydenta Ministrów i że to powołanie przedstawiliśmy do zatwierdzenia rządom obu państw centralnych”100. Reakcja niemiecka była natychmiastowa. W dniu 30.10.1917r. GGW Beseler w piśmie do RR oznajmił w imie niu „rządu cesar-sko-niemieckiego”, że rząd ten „nie jest w mo żności zgodzić się” na powołanie Tarnowskiego101. RR pomimo ta kiego stanowiska trwała nadal w zamiarze utrzymania swego po stanowienia.
W piśmie z 8.11. 1917r. do Beselera powołując się na walory Tarnowskiego podkreślone m.in. znaczenie własnej de de cyzji dla polskiej opinii publicznej102 oraz zaznaczono suwe renne stanowisko RR. Zaznaczono też, że RR „utrzymuje w mocy powołanie hr. A. Tarnowskiego na Prezydenta Ministrów i uprasza rząd Cesarsko - Niemiecki o rozważenie...” motywów i przedłożeń zawartych w piśmie103 o po-wtórnym wystąpieniu wobec Niemców powiadomiono rząd austriacki, który dotąd stanowiska nie zajął czekając najwyraźniej na zgodę Niemców104.
RR podkreślała, że spośród Polaków byłego zaboru rosyjskiego nie znajdu-je równej Tarnowskiemu indywidualności przy czym zobowiązywała się w przypad-ku zatwierdzenia Tarnowskiego po wołać na jednego z ministrów „Polaka poddanego niemieckiego” bez wymogu przyjęcia przez niego „poddaństwa polskiego”105. Sprawę kandydatury Tarnowskiego rozstrzygnięto 12.11.1917r. gdy pismem do RR GGW oznajmił, że rząd niemiecki podtrzymuje zajęte poprzednio stanowisko106. Rząd
98 GCRR - 106 k. 5, 7.
99 GCRR - 106 k. 9, 9a.
100 W odpowiedzi A. Tarnowski poprzez delegata ck MSZ bar. Lago złoży podziękowanie SR “...za łaskawe zawiadomienie że spotkał mnie zaszczyt powołania na stanowisko prezy denta ministrów... i że powołanie przedłożone zostało do zatwierdzenia...” - GCRR - 106 k. 12.
101 GCRR - 106 k. 11.
102 Podkreślono przy tym, że “7 grup politycznych” (ugrupowań - partii) przedłożyło dokument wy-rażający przeświadczenie że “osoba hr. Tarnowskiego jako Prezesa Gabinetu byłaby w obecnej chwili najbardziej wskazaną i najmilej powitaną. Pozostałe grupy polityczne, nawet lewica podzielają to zdanie” - GCRR - 106. k. 23 - 25.
103 GCRR – 106, ibidem.
104 Sekretarz Generalny RR do ck delegata MSZ - GCRR - 106 k.25.
105 Jak przyp. 101.
austriacki w tej sytuacji ograniczył się do stwierdzenia, że sprawa nominacji Tarnow-skiego nie doszła do skutku wobec odmiennego stanowiska „jednego z rządów”107. Wypada jednak zaznaczyć, że choć A. Tarnowski nie objął prze-wodnictwa w rządzie to jednak był prezydentem Ministrów choć nie objął urzędu. Za takim wnioskiem przemawia fakt, iż powołanie nastąpiło legalnie a Patent z 12.09.1917r. ani późniejszy Dekret o tymczasowej organizacji władz nie przewi-dywały koniecz ności uzgadniania108 kandydatury z organami państw central nych. Wymóg ten wynikał bardziej z pozycji jaką zajmowały rządy okupacyjne wobec RR niż z ustanowionych wspólnie przepisów praw nych.
Okres od 29.10.1917r. do 14.11.1917r. to dni sporu o wprowa dzenie Tar-nowskiego na urząd, zablokowane wynikiem sprzeciwu, w dniu 14.11.1917r. RR pismem do Beselera „oznajmiła”, że na prezydenta Ministrów „...powołuje p. Jana Kucharzewskiego… i prosi o uwiadomienie tym rządu...”109.
Dnia 15.11.1917r. w tym samym trybie zwrócono się do GGL poprzez J. Konop-kę ck Komisarza Austro - Węgierskiego przy TRS w Warszawie110. W dniu 21.11.1917r. Beseler oraz ck Przedsta wiciel i Minister Pełnomocny – delegat ck MSZ w Warszawie bar. Ugron oznajmili w swych pismach, że rząd „uważa za uzgodnione (Niemcy) i „nie ma zastrzeżeń (Austriacy) przeciwko powołaniu J. Kucharzewskiego111.
W tym stanie rzeczy RR 26.11.1917r. powołała Prezydenta Mi nistrów i powierzyła mu przedstawienie do jej zatwierdzenia listę członków rządu112. Tę datę należy uznać za wprowadzenie na urząd pierwszego Prezydenta Ministrów powołanego przez RR. Kucharzewski 7.12.1917r. przedstawił RR do zatwierdzenia listę ministrów113 informując jednocześnie GGW i GGL, że po zyskaniu zatwier-dzenia ze strony RR poda im do wiadomości jej decyzje114. Tego samego dnie tj. 7.12.1917r. zgodnie z wnioskiem Kucharzewskiego RR zatwierdziła całą listę115. Nominacje na stanowiska ministrów przesłano zainteresowanym 2.01.1918r. Skład gabi netu był następujący116: Prezydent Ministrów Jan Kucharzewski, Minister Spraw
107 GCRR - 106 k. 29 (otrzymano w gCRR 31.11.1917r.).
108 GCRR - 292 k. 41 - 47a. - Rozumowanie to potwierdzają od ręcznie notatki sporządzone (nie podpi-sane) w GCRR około 7.10.1917r. przygotowane na konferencję z RR, w których piszący stawia pytanie „...I. Czy taktyka w sprawie powo łania Prezydenta Ministrów jest ustalona? a mianowicie powołanie natychmiastowe bez oznajmiania o tym rządom (Jeneralnym Gubernatorom i min. Ugronowi a nie Komi sarzom ). ...i w razie oporu Niemców: przedstawić 3 - raz i wtedy może by Wiedeń oddziałał, czy by nie można oddziałać za pośrednictwem Bułgarii, ewentualnie samego króla...”.
109 GCRR 106 k. 30.
110 GCRR - 106 k. 32.
111 GCRR - 106 k. 35 i 33.
112 Tekst nominacji: “My Rada Regencyjna Królestwa Polskiego niniejszym powołujemy Pana na stano-wisko Prezydenta Mi nistrów i powierzamy Panu do naszego zatwierdzenia składu osobistego Rady Ministrów. Składając w Pańskie zaufane ręce kierownictwo spraw Odrodzonej Ojczyzny prosimy Boga o błogosławieństwo dla Pańskich poczynań”. - GCRR - 106 k.41.
113 PRM - 1 k. 7.
114 PRM - 1 k. 8, 9.
115 GCRR - 106 k. 44.
Wewnętrznych - Jan Stecki, Minister Sprawiedli wości - Stanisław Bukowiecki, Mi-nister Wyznań Religijnych i Oś wiecenia Publicznego - Antoni Ponikowski, MiMi-nister Rolnictwa i Dóbr Koronnych - Józef Mikułowski-Pomorski, Minister Przemysłu i Handlu - Jan Zagleniczny, Minister Skarbu - Jan Kanty Steczkowski, Minister Opieki Społecznej i Ochrony Pracy Stanisław Staniszewski, Minister Aprowizacji - Stefan Przanowski. Funkcję „Wiceprezydenta Ministrów” lecz w brzmieniu urzędu „Zastępca Prezydenta Ministrów” sprawował Józef Mikułowski-Pomorski117 (od 27.12.1918r.)118. Stanowisko Dyrektorów: Departamentu Spraw Politycznych oraz Komisji Wojskowej nie obsadzono łącznie z powołanymi ministrami ponieważ rząd przejął od KP TRS w całości oba te organy łącznie z ich kierownictwem.
Tak więc za zgodą RR Wojciech Rostworowski nadal pełnił fun kcję Dyrektora Departamentu Spraw Politycznych a były „re ferent Komisji Wojskowej KP TRS” Ludwik Górski funkcję Dyrektora Komisji Wojskowej.
Większość członków utworzonego rządu wywo dziła się także z kręgu działaczy byłej TRS - KP TRS i tak: J. Mikułowski-Pomorski, (przew. KP TRS oraz przewodni-czący Komisji sejmowo-konstytucyjnej, przewodniprzewodni-czący Rady Wyznań Religijnych i Rady Oświecenia Publicznego, Przewodniczący Ko misji kierującej przygotowaniem urzędników dla Państwa Pols kiego), Stanisław Bukowiecki (członek KP TRS, Dyrektor Depar tamentu Sprawiedliwości), Jan Zagleniczny (członek Komitetu ofiary narodowej przy Departamencie Skarbu). W. Rostworowski (członek Podkomisji sejmowej i Ko-misji Sejmowo-konstytucyjnej), St. Staniszewski (członek Rady Departamentu Spraw Wewnętrznych), L. Górski (członek KP TRS, członek Komisji Sejmowo-konstytu cyjnej i Podkomisji sejmowej, członek Rady Wyznań Religijnych). J. Kucharzewski w orga-nach KP TRS pracował jako członek Rady Departamentu Spraw Politycznych119 a na Prezydenta Ministrów został powołany ze stanowiska Referendarza (doradcy) RR.
Fakt, że tworzone ministerstwa miały przejąć substrat personalno-materialny likwidowanej jednocześnie KP TRS wytwo rzył określone położenie - już istniała Rada Ministrów oraz szefowie wyodrębnionych działów administracji państwowej i jednocześnie jeszcze istniała KP TRS, która aczkolwiek była promotorem zreali-zowanego systemu organów RR to jednak usiłowała jeszcze podkreślać swą rolę.
W dniu 9.01.1918r. J. Mikułowski-Pomorski jako urzędujący „Wiceprezydent Ministrów” przedłożył RR do zatwierdzenia uchwałę KP TRS z 13.12.1917r. w spra-wie przekazania funkcji przez de partamentów KP TRS ministerstwom oraz co do dalszego funkcjono wania KP120. KP w/w uchwałą postanowiła:
117 GCRR do Prezydenta Ministrów - 27.12.1917r. - GCRR – 106, k. 46, PRM - 1 k. 19.
118 Uposażenie członków rządu wynikało z ustalonej przez RR “Etatyzacji płac urzędników ministerial-nych w stosunku miesięcznym”. I tak np. Prezydent Ministrów otrzymywał płace wg. kat. I - 2000 mk pensji zasadniczej i 1000 mk “do datku wojennego” oraz 1000 mk dodatku reprezentacyjnego. Minister odpowiednio: 1500 mk + 500 + 500, Naczelnik Wy działu: 900 + 300, Referent w zależności od kategorii (VI, VII, VIII) 600 (525, 375) + 200 (175,125). Ogółem kate gorii płac było jedenaście. Najniższa płaca wynosiła: 150 + 50 mk.
119 Komisja Przejściowa Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Pol skiego i jej departamenty. Skład oso-bowy w zestawieniu na dzień i.10.1917r. - GCRR - 8 k. 7 -21.
a) przekazać departamenty i ich personel i wszystkie zagad nienia rządowi tj. odpowiednim ministrom i Radzie Mini strów;
b) zorganizować wspólną konferencję ministrów z dyrektorami departamentów; c) zawiesić działalność Komisji121.
Rada Ministrów potraktowała sprawę formalnie uznając ją za załatwioną w za-kresie dwu pierwszych punktów przez Dekret o tymczasowej organizacji władz przechodząc nad trzecim do po rządku na zasadzie przyjęcia do wiadomości122 przy jednoczes nym skierowaniu tego stanowiska wyłącznie do Prezydenta Mi nistrów.
Ostatecznie poszczególni ministrowie przejęli aparat administracyjny jaki KP TRS zdołała zachować po TRS bądź roz budować samodzielnie.
Działalność KP TRS na omawianym polu miała duże znaczenie dla prac pierw-szego rządu RR. Rząd ten stał się kontynuatorem sze regu kierunków działania podjętych przez KP TRS zaś sama KP, do czasu utworzenia rządu upoważniona do tego przez RR wypełniała lukę jaka zaistniała w okresie pomiędzy objęciem władzy przez RR a po-wołaniem Pre zydenta Ministrów i wreszcie całej Rady Ministrów. Owo „wy pełnienie” polegało na prowadzeniu spraw bieżących, które mu siały być rozpatrywane i załatwiane przez organy polskie, których RR nie mogła wykonywać sama z uwagi na brak egzeku-tywy. Gabinet Kucharzewskiego przejął sprawy bieżące KP TRS. Kontynuując zwłaszcza organizację i rozwój dwu dziedzin prze kazanych (oświata i wymiar sprawiedliwości). W sprawach pozostałych, dla których stworzono urzędy ministrów trwały prace nad przygotowaniem się organów polskich do ich przejęcia oraz zapoczątkowano rozmowy z władzami okupacyjnymi co do zakresu, trybu i terminów tego przejęcia123.
Pierwszy rząd Królestwa Polskiego istniał od 7.12.1917r. do 27.02.1918r. od-bywając w okresie od 11.12.1917r. do 21.02.1918r - 24 posiedzenia Rady Ministrów. Rząd ten w związku z okolicznościami Jakie towarzyszyły trak tatowi brzeskie-mu, 12.02.1918r. zgłosił swą dymisję. RR przy jęła dymisję 27.02.1918r. podpisując imienny „akty zwolnienia Panów Ministrów od urzędu”124.