Rada Stanu Królestwa Polskiego (RS)
1. Geneza i powołanie Rady Stanu
Rada Stanu jako jeden z trzech członów systemu organów Rady Regencyj-nej została wymieniona w Patencie z 12.09.1917r. Rolę RS w tym systemie Patent określał jako współdziałanie z RR w zakresie wykonywania przez tę drugą „władzy ustawodawczej”1 a także współdziałanie z organami administracji okupacyjnych - Generalnymi Gubernatorami przy wydawaniu przez nich aktów praw nych two-rzących prawa i obowiązki dla ogółu ludności tj.„rozporządzeń z mocą ustawową”2. Szczegółowe określenia pozycji ustrojowej i sposobu powołania miała dokonać specjalna ustawa o RS wydana przez RR w uzgodnieniu z organami okupacyjnym3.
Koncepcja utworzenia RS powstała jednak dużo wcześniej aniżeli wynikałoby to z samego tylko Patentu z 12.09.1917r. Już bowiem akt 5 listopada, w którym zawarto sformułowanie o konstytu cyjnym ustroju pozwalał zakładać, że prokla-mowanie państwa będzie miało organ typu parlamentarnego.
Kolejne już bardziej konkretne akty to- rozporządzenie GGW z 12.11.1916r. o Radzie Stanu i Sejmie Królestwa Polskiego4, rozporządzenie obu generalnych gubernatorów z 6.12.1916r. o tymczasowej Radzie Stanu w Królestwie Polskim5
ustanawiające ten organ do czasu „... ustanowienia Rady Stanu w Królestwie Polskim na podstawie postępowania wyborczego ...”.
Kolejne akty to: projekt TRS z 3.07.1917r. o tymczasowej or ganizacji polskich naczelnych władz państwowych6 wymieniający instytucję RS oraz wspomniany już Patent z 12.09.1917r. a następnie ustawa RR z 4.02.1918r. o Radzie Stanu Królestwa Polskiego7 i wreszcie Dekret RR z 3.01.1918r. o tymczasowej organizacji władz naczelnych w Królestwie Polskim8.
1 Art. 2 pkt 1 Patentu z 12.09.1917r.
2 Art. 2 pkt. 2 j.w.
3 Art. 3 Patentu.
4 Wydane bez uzgodnienia z władzami austro-węgierskimi. Vo.bl. Nr 52 poz. 181 - nie weszło w życie.
5 Vo.bl. nr 55 poz.210.
6 K. Kumaniecki, Odbudowa…, op. cit., s. 77.
7 Dziennik Praw nr 2 poz. 2.
Jak już przedstawiliśmy w rozdziale o RR wspomniany wyżej projekt TRS stał się podstawą do powzięcia decyzji przez mocarstwa centralne. Decyzja ta wyrażona Patentem z 12.09.1917r. uznała propozycje polskie także w zakresie utworzenia quasi - parlamentarnego organu w postaci RS.
Prace nad ustaleniem powołaniem oraz pozycji RS w systemie organów RR podjęto niemal zaraz po powołaniu I – go gabinetu w grudniu 1917r. Pracował nad tym GCRR, a z ramienia RR koordynował i nadzorował to za gadnienie J. Ostrowski. Z uwa-gi na realia wojenne oraz wytyczoną Patentem z 12.09.1917r. konstrukcję powstających organów pol skich celem twórców ustawy o RS nie było tworzenie przedstawi cielstwa narodowego lecz ciała społeczno-politycznego o kom petencjach w zasadzie tylko opiniodawczych, doradczych uczestniczącego w legislatywie RR.
Projekt ustawy wychodzący częściowo z założeń zawartych w pro jekcie opracowanym przez TRS uzgadniany był z najwyższymi czyn nikami mocarstw okupacyjnych w Berlinie9, a następnie szczegó łowo dopracowany w Warszawie na konferencjach prowadzonych z udziałem Komisarzy rządów okupacyjnych. Równo-legle z tymi uz godnieniami RR przekazała projekt ustawy pod obrady rządu w dniu 21.12.1917r.10. D wa dni wcześniej tekst przesłano GGW oraz delegatowi c i k MSZ w Warszawie S. Ugronowi. 23.01.1918r. odbyła się ostatnia konferencja obydwoma przedstawicielami admini stracji okupacyjnych a następnego dnia prze-prowadzono zasadniczą debatę nad projektem na posiedzeniu Rady Koronnej11.
Ostateczny tekst przygotował z ramienia PR prof. J. Siemieński - referendarz RR12. RR 4.02.1918r. zatwierdziła projekt na dając mu rangę „ustawy” (a w zasadzie dekretu - gdyż RR tylko takie akty mogła wydawać).
Ustawa zawierała głównie sformuło wania dotyczące składu oraz trybu wy-borów i powoływania człon ków RS. Kompetencje RS stanowiły jej niewielką tylko część. Zgodnie z ustawą RS liczyła 110 członków z tego 55 miało pocho dzić z wy-borów 43 z nominacji RR a 12 stanowić mieli wiryliści. Siedzibą „RS” było „miasto stołeczne Warszawa”. W myśl ustawy do uprawnień RS należało:
1. „powzięcie uchwały w sprawie konstytucji Królestwa Polskie go ...” oraz „utworzenia Senatu i Izby Posłów”;
2. współdziałanie w ustawodawstwie na zasadach określonych Pa tentem z 12.09.1917r.;
3. uchwalanie budżetu administracji państwowej w tzw. dzie dzinach prze-kazanych przez władze okupacyjne;
4. decydowanie o absolutorium dla rządu w sprawach przedło żonego przez rząd i stanu reali zacji budżetu;
5. wyrażanie zgody na zaciąganie pożyczek obciążających „Pań stwo Polskie”; 6. zgłaszanie wniosków ustawodawczych.
9 PRM – 30 k. 8a.
10 RM – 58 posiedz. I gabinetu k. 50.
11 GCRR – 280 k. 1 - 4a.
Ponadto, członkom RS służyło prawo interpelowania Prezydenta Mi nistrów i poszczególnych ministrów oraz przeprowadzenie roz praw nad odpowiedzią inter-pelowanych, żądanie obecności człon ków rządu na posiedzeniach RS lub komisji RS w celu udzielania wyjaśnień w zakresie poruszanych na tych posiedzeniach kwestii. Posie dzenia i obrady RS były jawne z wyjątkiem tych, których taj ność zarządził Marszałek na wniosek rządu lub wskutek uchwały samej RS. Rada miała funkcjonować w oparciu o uchwalony przez siebie re gulamin. Uprawnienia określo-ne w pkt. 2 i 5 Patentu polegały na moż liwości podejmowania uchwał dotyczących projektów ustawodaw czych tylko odnoszących się do tych dziedzin administrowania krajem, które władze okupacyjne przekazały władzom polskim13. Wszelkie inne mogły być rozpatrywane przez RS jedynie za zgodą administracji okupacyjnych. Do tych uprawnień odnosiło się także opiniowanie przez RS projektów rozporządzeń z mocy us tawy jakie zamierzali wydać Generalni Gubernatorzy w zakresie dziedzin nieprzekazanych. Jednocześnie uchwalone przez RS a zatwierdzone następnie przez RR akty rangi ustawowej podlegały dal szemu zatwierdzeniu przez Generalnych Gubernatorów. Mogły wejść w życie o ile w terminie 14-dniowym Generalni Gu-bernatorzy nie „złożyli sprzeciwu”14. RS obradować miała w systemie sesyjnym. Zwoły wanie RS, otwieranie, odraczanie i zamykanie sesji należało do RR która mogła także rozwiązać RS, z tym że w takim przy padku zgodnie z art. 15 ustawy o RS, miała obowiązek w ciągu 2-miesięcy zarządzić nowe wybory oraz powołać nowych człon ków RS pochodzących z nominacji. W razie rozwiązania wiryliści tracili prawa członków RS.
Zagadnieniami urządzenia RS zajmowały się kolejno I - szy, II - gi i III – ci gabinet, za którego funkcjonowania doszło do wyborów, zwołania, ukonstytu-owania się działalności i rozwiązania Rady Stanu. Jak już wcześniej wskazaliśmy I – szy gabinet brał udział w tworzeniu merytorycznej ustawy oraz uchwalił projekt „instrukcji” wyborczej15.
Tok prac nad konstrukcją Radą Stanu został wydatnie zahamowany w okresie poprzedzającym ‘kryzys brzeski’ i bezpośrednio po nim. W końcu jednakże, stojąc na stanowisku orędzia Rady Regencyjnej z 13.02.1918r. rząd uznał, że niezależnie od zaistniałych wy darzeń należy dążyć do przeprowadzenia wyborów zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami16.
Departamentowi Stanu zalecono opracowanie memoriału Rady Regen cyjnej motywującego decyzję o konieczności zwołania Rady Stanu17 a Ministrowi Rolnictwa
13 W tym okresie jedynie sądownictwo i szkolnictwo.
14 Szerzej system trybu prawodawczego organów RR omawiamy w rozdziale VI.
15 RM – 519 posiedz. I gabinet z 30.01.1918r. k. 271.
16 Wybory miały się odbyć 27.02.1918r. W związku z perturbacjami brzeskim ustalono je na 9.04.1918r. – MP nr 27 z 19.03.1918r.
17 RM – 5 k. 319 - nie numerowane i nie protokołowane posiedzenie I gabinetu z 16.02.1918r. Me-moriał w GCRR – 240 a – „Zbiór przepisów i rozporządzeń o wyborach do Rady Stanu“, „Odezwa Rady Regencyjnej w sprawie wyborów do Rady Stanu, oraz Odezwa Rady Regencyjnej „do Sejmików powiatowych i rad miejskich Warszawy, Łodzi i Lublina“- MP nr 27 z 19.03.2018r.
i Dóbr Koronnych kontynuację starań o uzyskanie odpowiedniego lokalu dla nowego organu18.
Wspomniany wyżej memoriał przybrał formę odezwy RR. Sformułowa-nia w niej zawarte nawią zywały do ducha orędzia z 13.02.1918r., w których jak to wska zaliśmy w rozdziale o RR stanęła ona na stanowisku konsekwent nego dążenia do dalszej pilnej budowy kolejnych elementów pań stwowości polskiej w Królestwie. Treść odezwy precyzowała sto sunek RR do roli i znaczenia RS. Była także elementem propagan dowym starającym się zapoznać społeczeństwo z zasadami powołania tej nowej instytucji. Stąd też odezwa RR w sprawie wyborów do Rady Stanu, pod-kreślała podjęcie przez RR sprawowania władzy najwyższej w „Państwie Polskim”, którą Rada podjęła i zazna czając, że „źródło tej władzy (w przeświadczeniu RR) spoczywa w Narodzie, którego, niezłomnym dążeniem jest posiadanie włas nego, niepodległego Państwa”.
Wychodząc z tych założeń i dla realizacji „dążeń Narodu” RR oraz dla zazna-czenia swojej z nim łączności RR podjęła dzieło, którego efektem miało być „jak najszybsze zwołanie opartego na demokratycznych podstawach… Sejmu Państwa Polskiego”. Krokiem do tego miało być wypraco wanie przez RS i rząd „prawa prze-pisującego sposób zwołania Sejmu oraz zasady jego składu i ustroju”.
Rada Stanu zaś według treści odezwy miała być złożona z przedstawicieli „wszystkich warstw ludności oraz kierunków myśli politycznej”. RR zaznaczyła jednocześnie, iż skład Rady Stanu nie będzie usta lony na podstawie reprezentacji politycznych ponieważ „nie obej mują one wszystkich... mieszkańców”. Ponieważ zaś sejmiki i rady miejskie również nie reprezentowały „w równej mierze wszyst-kich obywateli kraju” RR zachowała sobie prawo mianowania pozostałej części dla wprowadzenia tym sposobem pełniejszego przedstawicielstwa spo łecznego jak również zagwarantowania udziału ludzi, „których ze względu na ich wiedzę i doświadczenie wysłuchać należy...”. Obok głównego zadania jakie przedstawiono Radzie Stanu (przy gotowanie prawnych podstaw zwołania Sejmu) z uwagi na ko-nieczność wydania szeregu niezbędnych uregulowań prawnych, odezwa stwierdzała ko nieczność zajęcia się tym przez Radę Stanu w zakresie takim jakie „rząd i ona sama uznają za najpilniejsze”19. Odezwa za kończyła się apelem o obywatelską po-stawę wyborców i przyszłych członków Rady Stanu.
Wybory zostały wyznaczone i odbyły się w całym kraju w dniu 9.04.1918r.20
. Powołanie RS odbyło się zgodnie z zasadami zawartymi w ustawie. Ponieważ jak już wspomnieliśmy ustawa szczegółowo określała tryb i zasady wyborcze nie wy-dano odrębnej ordynacji. Uzupełnieniem zasad ustawy było wydane na jej
podsta-18 RM – 512 posiedz. RKM z 28.03.1918r. k. 480.
19 Charakterystycznym jest nie wzmiankowanej nawet o „projekcie konstytucji“ o czym mówił na pierwszym miejscu art. 20 ORS.
20 MP nr 27 z 19.03.1918r., K. Kumaniecki, Odbudowa…, op. cit., s. 117. (Z wyjątkiem Lublina, gdzie Rada Miejska była rozwiązana). Mandat „lubelski” uzupełniono nominacją. M. Seyda, - Polska na przełomie…, s. 417 z tym że Seyda mylnie podaje dwa mandaty z Lublina. Rada miejska miała jeden mandat. Brak jeszcze jednego mandatu wynikł stąd, że w „kurii powszechnej warszawskiej“ jednego mandatu nie obsadzono GCRR 237 k. 4.
wie rozporządzenie Rady Ministrów w postaci „Instrukcji wyborczej dla wyborów do Rady Stanu”21.
Wybory dotyczyły 55 członków wybieralnej części Rady Stanu. Poza członka-mi wybieralnyczłonka-mi w skład Rady Stanu weszło 12 wirylistów (tj. 6 biskupów diecezjal-nych obrządku rzymskokatolickiego, super intendent generalny wyznania ewangelicko -reformowanego, superinten dent generalny wyznania ewangelicko-augsburskiego, najstarszy wiekiem rabin żydowski m.st. Warszawy, rektorzy Uniwersytetu i Poli-techniki Warszawskiej, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego oraz 43 nominantów RR. Członków wybieralnych wybierały rady miej skie miast stanowiących jednostki samorządu (niezależnie od sejmików powiatowych) oraz sejmiki powiatowe według następu jącego podziału: Rada Miejska Warszawy - 6 członków, Rada Miej ska Łodzi - 3, Rada Miejska w Lublinie - 1, ponadto (niezależ nie od wyboru przez rady miejskie in pleno) radni Warszawy wy brani z tzw. „kurii powszechnej” - 2 członków, w Łodzi - 1. Sejmiki powiatowe w GGW w 8 okręgach wyborczych wybierały 24 członków a sejmiki powiatowe w GGL w 6 okręgach - 18. W każdym z okręgów wybierano po 3 członków Rady Stanu22. Okręgi o któ rych mowa wyżej były następujące:
dla GGW:
I. pow. warszawski, grójecki, grodziski, łowicki, rawski, skierniewicki; II. pow. siedlecki, garwoliński, łukowski, sokołowski, mińsko-mazowiecki; III. pow. łomżyński, ostrołęcki, ostrowski, szczuczyński;
IV. pow. płocki, mławski, pułtuski;
V. pow. włocławski, kutnowski, lipiecki, kolski; VI. pow. łódzki, łęczycki,
VII. pow. kaliski, sieradzki, koniński;
VIII. pow. częstochowski, wieluński, będziński. dla GGL:
I. pow. lubelski, lubartowski, puławski, janowski, chełmiński;
II. pow. zamojski, krasnostawski, biłgorajski, tomaszowski, hrubieszowski; III. pow. radomski, kozienicki, wierzbnicki, opatowski, sandomierski; IV. pow. kielecki, opoczyński, konecki, buski;
V. pow. miechowski, olkuski, jędrzejowski, włoszczowski, pińczowski; VI. pow. piotrkowski, nowaradomski, dąbrowski23.
Powołano 42 komisarzy wyborczych i ich zastępców pochodzących z terenów objętych wyborami24.
Członkiem RS mógł zostać wybrany każdy „obywatel Państwa Pol skiego” płci męskiej zamieszkały w obrębie GGW lub GGL, który ukończył 30 lat umiejący biegle czytać i pisać po polsku oraz ma jący bierne prawo wyborcze do rad miejskich
21 MP nr 43 z 11.04.1918r.
22 Art. 3 ustawy o RS.
23 GCRR – 237 k. 4,5.
i sejmików powia towych. Czynne prawo wyborcze przysługiwało członkom rad miej skich i sejmików powiatowych. Głosowanie było tajne.
Za wybranych uważano:
a) gdy wybierano jednego członka, RS - tego kto otrzymał ponad połowę waż-nie oddanych głosów,
b) dwu - gdy uzyskali względnie najwięcej głosów lecz nie mniej niż 1/3 ogólnej liczby ważnie oddanych głosów,
c) trzech - jak wariant b) lecz przy 1/6, d) sześciu – jak wyżej, przy minimum 1/9.
W razie otrzymania w pierwszym głosowaniu ważnych głosów tylko przez tylu kandydatów ilu miało być wybranych członków byli oni uznani za wybranych mimo nieosiągnięcia minimum. W przypadku nie dojścia do skutku wyboru w I turze ogłaszano następną tzw. wy bory ściślejsze, do których przechodzili kandydaci, którzy w I turze otrzymali największą ilość głosów. Za wybranych uznawano tych, którzy uzyskali największą według kolejności ilość głosów. Obok członków, wybie-rano w tym samym trybie zastępców na wy padek gdyby członek z jakichkolwiek powodów przestał być człon kiem RS. Nie wymagano żadnego quorum. Wybór był ważny bez wzglę du na liczbę biorących udział w głosowaniu. Gdyby w jakimkol-wiek okręgu wybory nie doszły do skutku w oznaczonym terminie, członków RS spośród mieszkańców danego okręgu (miasta) miała zamianować RR25.
Wybory przeprowadzali Komisarze (wyborczy) przy pomocy za stępców26,ustalając przed przystąpieniem do wyborów listę kandydatów. Kandydata mogło zgłosić co najmniej 10 wyborców. Tajne głosowanie odbywało się przez wpisanie jednego tylko nazwiska przez każdego z „wotujących“27. Zasady wyborcze, jak można wnioskować z powyższego były wyrazem pewnych obaw o ewen tualności bojkotu wyborów stąd np. tak prosty system wybierania oraz określania quorum. Takie podejście wypłynęło prawdopodo bnie z sytuacji politycznej zaistniałej po Brześciu, oraz z wpływów pasywistów w organach samorządów. Znając sytuację po lityczną w kraju oraz nastawienie poszczególnych ugrupowań partyjnych28organizujący powołanie RS rząd zakładał koniecz ność stwo-rzenia odpowiedniego dla siebie układu polityczno-społecznego w Radzie Stanu drogą takiego rozdziału przez RR mandatów z nominacji, który dałby gwarancję minimalnego chociaż by zapewnienia większości aktywistycznej w Izbie. 18.04.1913r. Rada Ministrów na wniosek specjalnie powołanej podkomisji (w składzie: Prezydent Ministrów, MSW i MR i DK) działającej w porozumieniu z członkami Rady Regencyjnej, przyjęła propo-zycję rozdziału mandatów nominanckich wg klucza politycznego. Propozycja ta była następująca29:
25 Art. 4 -12 Ustawy o RS.
26 Par. 6 zdanie pierwsze („Instrukcji“).
27 Par. 7 „Instrukcji“.
28 RR i rząd miały dobre rozeznanie sytuacji w tym zakresie. RR otrzymywała regularne raporty pt. „Z życia partyjnego“ – GCRR 299 teczka pod tytułem „Najnowsze informacje partyjne“. A także szczegółowy przegląd prasy dokonywany przez Biuro prezydialne – GCRR – 248, 249, 250 i 251.
Liga Państwowców Polskich – 4 – Radziwiłłowicz, +” 3,
Centrum Narodowe – 4 – Szlubowski, Scipio del Campo, Szkotnicki, Woj-ciechowski,
Polska Demokracja – 2 – Humnicki, Jabłkowski, Klub Państwowców Polskich – 1– Grażewski,
Stronnictwo Narodowe – 4 – Zbrowski, Rostworowski, Targowski, Brudziński, Zjednoczenie Ludowe – 5 – Starzyński, Wyrzykowski, Kujawa, Górski, Sadlak, Stronnictwo Polityki Realnej – 2 – Potocki, Wilczewski,
Narodowa Demokracja – 1 – Kiniorski, Związek Niezawisłości
Gospodarczej – 2 – Wierzbicki, Grohman,
Pozostałe ugrupowania – 8 – Markowski, Szymanowski, Bie liński, Błyskosz, Suligowski, Mikułowski-Pomorski, Sokołowski, E. Sapieha
„strefy rzemieślnicze” – 1 – Nowicki,
„sfery robotnicze” – 2 – Dziurzyński, Grabiński, przedstawiciele ludności niemieckiej – 1 – Egler,
przedstawiciele ludności żydowskiej – 4 – Wegmeister, Szeroszewski, Natanson, Pfeffer, oraz – 3 – “z Lublina” (wobec rozwiązania rady miejskiej) - Sekutowicz, „je-den chłop” z chełmszczyzny ze Zjedno czenia Ludowego i „je„je-den robotnik” z NZR30. W aktach GCRR znalazł się również projekt rozdziału 60 manda tów z nomi-nacji „... w przypuszczeniu, że 40 mandatów będzie przedstawionych lub wybranych przez sejmiki i rady miejskie31. Projekt ten wyglądał następująco:
Mandatów
60% Zachowawcze20% Umiarkowane60% Radykalne20%
10% Robotnicy 6 Demokr Chrzęść. 1 NZR 3 PPS 2
10% Drobne
miesz-czaństwo 6 N. D. 4 PD 2
30 Listę tę z wyjątkiem 8 nazwisk RR zatwierdziła. Członków nominatów RR mianowała 26.04.1918r. – MP nr 57 z 27.04.1918r.
20% Inteligencja zawodowa 12 N.D. 2 PD CN LPP 1 3 3 Zjedn. SD PPP 2 1 35% Włościaństwo 21 ND PR 13 ZL 14 PSL 7 20% Ziemiaństwo 12 CN SN 26 5% Kapitaliści 3 Niez.Zw. Gosp.1 LPP 2 12 36 12
W wyniku ustalenia nazwisk wirylistów, nominantów oraz do przeprowa-dzeniu wyborów Rada Stanu ukonstytuowała się w składzie 107 osobowym. 52 (na 55 ustawowo) członków RS pochodziło z wy boru. Mimo bojkotu ze strony lewicy oraz niezdecydowania pra wicy, wszystkie uprawnione kolegia wzięły udział w wy-borach. Spośród mandatów wybieralnych 37 osiągnęła prawica – MKP. Wśród nominantów na 45 (ustawowo /43) było 36 aktywistów, 6 przedstawicieli MKP, 2 Żydów i 1 Niemiec, Tak więc, korzysta jący ze swych kompetencji RR i rząd stworzyły minimalną więk szość polityczną aktywistów w Radzie Stanu.
Wywołało to duże emocje prawicy, uzasadnione jeżeli sądzić po wynikach wy-borów32. Tym niemniej MKP uznało, że podejmie działalność w RS, „której głównym zadaniem jest uchwalenie ustawy sejmowej i zwołanie Sejmu”33.
W rezultacie skład RS wyglądał następująco: 10 wirylistów (za brakło 2 biskupów rz.-kat,), 45 nominatów i 52 członków z wy borów. Wybory zostały dokonane w 8 okręgach wyborczych GGW i 6 okręgach GGL oraz w radach miej-skich w Warszawie i Łodzi, i były przeprowadzone prawidłowo zgodnie z ustawą i instrukcją wyborczą, (skargi na wybory nie wpłynęły)34 . Liczba członków z wyboru zmniejszyła się o 2 (niewybranie członka w „kurii pow szechnej” w r.m. Warszawy, brak w r.m. Lublina)35.
32 27 i 28.04.1918r. Narodowi demokraci (najsilniejsza partia w MKP) oświadczyli, że nie uważają RS „za istotne przedstawicielstwo części Polski zajętej przez państwa centralne, na i tym mniejsza przedstawicielstwo narodu nie tylko z powodu zasadniczych braków ustawy wyborczej i zastosowania nominacji pewnej ilości członków, ale i z powodu nie uczestniczenia w niej znacznego odłamu opinii polskiej…“. M. Seyda, op. cit., s. 416, 417.
33 M. Seyda, Polska na przełomie, ibidem.
34 Sprawozdanie przewodniczącego Komisji Rugów RS S. Lubickiego na 4 posiedzeniu RS w dniu 4.07.1918r. Sprawozdanie Stenograficzne z posiedzeń Rady Stanu (SSRS) s. 59. (Tom w bibliotece Sejmowej RP).
Incydenty wyborcze: w Łodzi NZR36,a w Siedlcach PSL oświad czyły, że udziału w wyborach nie wezmą, w Zamościu protestując przeciwko ustaleniom pokojowym w Brześciu uchyliło się od udziału 49 na 96 uprawnionych. Ponadto protesty polityczne przeciwko wyborom zło żyły: NZR i PSL w okręgu kieleckim, PSL w miechowskim i PPS w radomskim. W okręgu lubelskim 30 wyborców uchy-liło się od głosowania37.
Personalny skład Rady Stanu wyglądał następująco38: lista członków wraz z podaniem zawodów, kategorii wyborczej, miejsca stałego zamieszkania i udzia-łu w komisjach Rady Stanu39. Oznaczenia kategorii wyborczej określają:
I - wyryliści, IIa - wybrani przez sejmiki, IIb - wybrani przez rady miejskie, III - nominanci.
1. Aksamitowski A. – proboszcz, kat. III, zam. Przed bórz pow. konecki, członek ko misji Ochrony Pracy, Petycyjnej.
2. Augystyniak W. – rolnik, kat. II a, zam. Mniszek pow. radomski, członek komisji rolnej.
3. Bądzyński S. – ziemianin, kat. IIa, zam. Czeberaki pow. konstantynowski, członek komisji Finansowo-gospodarczej, Sejmowej.
4. Bieliński A. – ziemianin, kat. III, zam. Bidziny pow. opatowski, członek ko misji Rugów, Rolnej, Sejmowej.
5. Błyskosz J. – rolnik, kat. III zam. Dołhobrody pow. włodawski.
6. Brudziński Z. – ziemianin, kat. III zam. Skotniki pow. Sochaczew, członek komisji Finansowo-Gospodarczej, Rolnej.
7. Brun S.G. – kupiec, kat. III zam.Warszawa, członek komisji Finansowo-Gospo darczej, Sejmowej.
8. Brzeziński Cz. – adwokat, kat. IIb, zam. Warszawa członek komisji Ochro-ny Lokatorów, Prawodawczych Wniosków, Regulami nowej.
9. Ks. pastor Bursche J. – superintendent Generalny wyznania ewangelicko--augsburskiego, kat. I. zam. Warszawa.
10. Chaniewski St. - prof. U.W., kat. IIa, zam. Rowy pow. Garwolin, członek komisji Finansowo-Gospodarczej, Rolnej, Rugów, Sądowej.
11. Ciechomski H. – ziemianin, kat. II a, zam. Kostulin pow. Włocławek, członek komisji Wojskowej.
12. Chrzanowski Z.40 – ziemianin, dyrektor Warszawskiego Syndykatu Rolniczego, kat. IIa, zam. Dziadkowskie pow. Konstantynów, cżłonek Komisji Budżetowej, Finansowo-Gospodarczej.
36 Pomimo burzliwych protestów NZR w Łodzi, RR mianowała członka NZR w Łodzi co „… zrobiło duże wrażenie…“. GCRR 299 k. 20.
37 SSRS ibidem.
38 GCRR 237 k. 1-3.
39 GCRR 236 k. 20-29 oraz „Komisje Rady Stanu Królestwa Polskiego“ a druk zwarty w Bibliotece Sejmowej.
13. Eiger B. – konsul duński, kat. III, zam. Warszawa, członek komisji Fi-nansowo-Gospodarczej, Głównej.
14. Fudakowski K. – ziemianin, kat. IIa, zam. Warszawa, członek komisji