Geneza powstania KRLD w kontekście idei dżucze i sangun

Do 1905 r. istniało samodzielne, chociaż słabe, Cesarstwo Koreańskie3. W efekcie wojny rosyjsko-japońskiej Korea stała się protektoratem Japonii. 35-letni okres okupacji odznaczył się wyjątkowym okrucieństwem, które pozostawiło w świa-domości Koreańczyków do dziś niezabliźnione rany, niechęć i nieufność wobec sąsiada z kraju kwitnącej wiśni4.

Jeszcze podczas II wojny światowej, na Konferencji Kairskiej5, wstęp-nie uzgodniono, że Korea powinna w przyszłości być wstęp-niepodległa. Deklarację tę podtrzymano na konferencji amerykańsko-brytyjsko-radzieckiej w Moskwie,

1 Można tu przywołać wydarzenia z marca 2010 r., kiedy zatopiono południowokoreańską fre-gatę Cheonan, w wyniku czego zginęło 46 marynarzy. Została ona storpedowana przez miniaturowy północnokoreański okręt podwodny.

2 Informacja podana przez KCNA, wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,13663504, Kim_Dzong_Un__ Bron_atomowa_podstawa_dobrobytu.html [20.06.2014].

3 Cesarstwo Koreańskie, wbrew swojemu tytułowi, było bardzo słabe. W 1905 r. Korea zosta-ła zaatakowana przez Japonię, a w 1910 r. przyłączona do niej.

4 Jednym z przykładów nierozliczenia się z przeszłością jest stosunek Japonii do tysięcy kobiet zmuszanych przez żołnierzy cesarza Hirohito do prostytucji (tzw. comfort women). Od początku lat 90. sprawa ta jest przyczyną wielu demonstracji w Korei Płd., Chinach i na Filipinach.

5 W Konferencji Kairskiej (22-26 listopada 1943 r.) uczestniczyli: prezydent Stanów Zjed-noczonych Franklin D. Roosevelt, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill i generalissimus Republiki Chińskiej Czang Kaj-szek. Dokument zakładał zwrot terenów okupowanych przez Japo-nię od czasów I wojny światowej. Gwarantował wolność i niepodległość Korei jako suwerennemu państwu oraz zwrot Mandżurii, Tajwanu i Peskadorów Chinom.

która odbyła się 27 grudnia 1945 r. Wszyscy jej uczestnicy chcieli jednego rzą-du dla Korei. Jednak do realizacji tego postanowienia nigdy nie doszło. Sowieci i Amerykanie wyobrażali bowiem sobie bowiem przyszły rząd zupełnie inaczej6. W efekcie braku porozumienia 15 sierpnia 1948 r. proklamowano powstanie Re-publiki Korei na terenach kontrolowanych przez Amerykanów, tj. na południe od 38 równoleżnika. W reakcji na to Sowieci na północy doprowadzili do powstania 9 września 1948 r. Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej. Kroki te po-grzebały praktycznie szanse na pokojowe zjednoczenie obu części Korei.

Chcąc siłowo przejąć władzę nad całym półwyspem, 25 czerwca 1950 r. KRLD zaatakowała Koreę Południową. Dwa dni później, 27 czerwca, prezydent Stanów Zjednoczonych Harry Truman podjął decyzję o zaangażowaniu wojsk amerykańskich w konflikt. Tego samego dnia Rada Bezpieczeństwa ONZ zde-cydowała o wysłaniu do Korei sił międzynarodowych, w skład których weszli przede wszystkim Amerykanie. 25 października przywódca Chin Mao Zedong wprowadził na front kilkusettysięczną armię Chińskich Ochotników Ludowych, którzy wsparli w walce Koreę Północną. Losy wojny odwracały się wielokrotnie – aż do zawieszenia broni w lipcu 1953 r.

Batalia nie przyniosła rozstrzygnięcia sporu o przyszłość obu Korei, pochło-nęła przy tym wiele ofiar, podsycając wzajemną nienawiść między tymi państwa-mi. Szacuje się, że zginęło, zostało rannych lub uznanych za zaginionych łącznie około 4 mln ludzi. Dokładne straty są trudne do oszacowania ze względu na brak swobodnego dostępu do materiałów archiwalnych (szczególnie północnokoreań-skich i chińpółnocnokoreań-skich)7.

W wyniku rozejmu8, do którego doszło 27 lipca 1953 r., ustanowiono strefę demarkacyjną wzdłuż 38 równoleżnika (zaminowany pas ziemi o szerokości 4 km

6 Po II wojnie terytorium Korei na północ od 38 równoleżnika kontrolował Związek Radziec-ki, a tereny na południu – USA. Kraje te nie potrafiły dojść do porozumienia w sprawie przyszłości Korei. Koreańczycy z Północy chcieli dokonać rewolucji komunistycznej na Południu przy wspar-ciu tamtejszych działaczy lewicowych i ZSRR. Rząd na Południu chciał likwidacji istniejących na Północy komunistycznych ośrodków władzy.

7 Według orientacyjnych szacunków po stronie ONZ i Korei Południowej zginęło 447 tys. osób, 547 tys. zostało rannych. Władze północnokoreańskie mówią o 800 tys. zabitych i rannych oraz ok. 900 tys. wśród Chińczyków. Za: J. Rurarz, Historia Korei, Wyd. Akademickie Dialog, Warszawa 2005, s. 365.

8 Rozejm nie był formalnie traktatem pokojowym. Został on podpisany przez przedstawicieli: Korei Północnej (w osobie Kim Ir Sena jako zwierzchnika armii Korei Północnej), Chin (Peng Dehu-ai – dowódcę Ochotników Ludowych) oraz ONZ (generała Marka W. Clarka, głównodowodzącego wojsk Narodów Zjednoczonych). Nieobecność przedstawiciela Korei Południowej stanowiła przez lata pretekst dla KRLD do odmowy rozpoczęcia rozmów pokojowych z Południem. Nad przestrze-ganiem rozejmu mieli czuwać inspektorzy sił rozjemczych: na Północy Polacy oraz Czesi i Słowacy, a na Południu Szwajcarzy i Szwedzi. W 1956 r. Szwedzi opuścili swoje posterunki, zaś Czesi i Polacy wyjechali po 1989 r. Od 1996 r. polska delegacja złożona z 2 żołnierzy doraźnie przyłącza się do pra-cujących w zmarginalizowanej komisji Szwedów i Szwajcarów, którzy wizytują linię demarkacyjną.

i długości 238 km) dzielącą półwysep na dwie części. Pomimo względnego spo-koju od chwili zakończenia wojny na granicy państw koreańskich regularnie do-chodzi do incydentów zbrojnych.

Aby nakreślić sposób funkcjonowania państwa północnokoreańskiego, nale-ży wskazać na dwie doktryny kształtujące ten system totalitarny, czyli na dżucze (juche) i songun. Obie idee, a szczególnie dżucze, spowodowały, że Korea Pół-nocna stała się krajem zamkniętym. Rzutuje to w zasadniczy sposób na sytuację jej mieszkańców oraz relacje kraju ze światem.

Twórcą idei dżucze (słowo to oznacza samowystarczalność i samodzielność) był Kim Ir Sen9, Wieczny Prezydent10. Stworzył on ogólne podstawy doktryny około 1955 r. W pełni wykształciła się ona kilka lat później, co zostało wyar-tykułowane w eseju Brońmy ducha niepodległości, opublikowanym w „Rodong Shinmun” w sierpniu 1966 r. Czytamy tam m.in.: „nasze własne myśli, niezawi-słość prowadzenia polityki, samowystarczalność ekonomiczna oraz samoobrona są niezmiennymi celami Partii Robotniczej”11. Idee dżucze stały się, po wpisaniu ich do konstytucji w 1972 r., państwową doktryną KRLD12. W roku 1980 dżucze uznano za jedyny obowiązujący system ideologiczny w Korei Północnej13. Jego podstawowe założenia to:

– samodzielność w ideologii, co oznacza odrzucanie wszelkich obcych wzorców ideologicznych nieuwzględniających koreańskiej specyfiki, tra-dycji oraz przeszłości14,

9 Kim Ir Sen w 1945 r. stanął na czele Komunistycznej Partii Korei. Wkrótce został jej pre-mierem, a od 1972 r. prezydentem. Był tytułowany „Wielkim Wodzem”. Po jego śmierci nadano mu tytułu „Wiecznego Prezydenta”. Por. B.R. Myers, Najczystsza rasa. Propaganda Korei Północnej, WN PWN, Warszawa 2011.

10 Kim Ir Sen jest nadal oficjalnie głową państwa. Jego syn, Kim Dzong Il, przejął rządy po śmierci ojca, ale był jedynie „Prezydentem Narodowej Komisji Obrony”. Gdy z wizytą państwową przyjeżdżali prezydenci innych państw, Kim Dzong Il witał ich w imieniu zmarłego ojca, odwiecz-nej głowy państwa. Teraz tak samo robi Kim Dzong Un, wnuk Kim Ir Sena.

11 H. Ogawa, Współzależność pomiędzy ideologią Dżucze a obozami koncentracyjnymi, w: Korea Północna za zasłoną, red. J. Hosaniak, A. Rzepliński, Helsińska Fundacja Praw Człowie-ka, Warszawa 2004, s. 77.

12 Konstytucja KRLD z 1972 r. Za: en.wikisource.org/wiki/Constitution_of_North_Korea_ %281972%29 [12.06.2014].

13 „Filozofia Dżucze jest to filozofia samoistna, jest to kompleks rozwiniętych i usystematyzo-wanych własnych, jej tylko właściwych twierdzeń. Jej historyczny wkład dokonany w rozwój myśli filozoficznej nie polega na rozwinięciu przez nią marksistowskiego dialektycznego materializmu, lecz na ugruntowaniu nowych zasad filozoficznych, w których centrum uwagi znajduje się czło-wiek”. Za oficjalną stroną ambasady KRLD w Polsce, www.krld.pl [10.01.2013].

14 „Jednocześnie nie powinniśmy w żadnym wypadku dopuszczać do pojawiania się wszel-kich, obcych nam filozoficznych, ideologicznych prądów, które są sprzeczne z filozofią juche, nie-zawodnie zapewniać jej czystość. Filozofia juche – to najdoskonalsza, żywotna filozofia, w której znajdują odzwierciedlenie wymogi praktyki rewolucji i której prawda i czystość są potwierdzone przez nią samą”. Kim Jong Il, Filozofia Juche – samoistna filozofia rewolucji. Ibidem [12.01.2012].

– samodzielność w polityce, czyli prowadzenie niezależnej polityki między-narodowej oraz dążenie do nieulegania żadnym zewnętrznym naciskom politycznym, gdyż w przeciwnym wypadku może to prowadzić do stopnio-wej utraty suwerenności,

– samodzielność w gospodarce sprowadzającą się do przekonania, że zależ-ność gospodarcza prowadzi wcześniej czy później do utraty suwerenności politycznej; „idea dżucze mówi o potrzebie samowystarczalności, która pozwoli zabezpieczyć kraj przed wpływami narodów imperialistycznych; zapobiega kryzysowi ekonomicznemu i zagranicznym wpływom – umożli-wia to wyeliminowanie różnic klasowych i rozkwit narodu”15,

– samodzielność w obronie kraju, co oznacza, że obrony nie można powie-rzać innym, gdyż prowadzi to do utraty suwerenności; trzeba posiadać nie-zależny przemysł obronny oparty na własnej myśli technicznej, surowcach i mocach wytwórczych oraz ogólnonarodowy system obrony16.

Dżucze można uznać również, pod pewnymi względami, za ideologię rasi-stowską. Zakłada się w niej bowiem wyższość narodu Chosun nad innymi na-rodami. Koreańczycy są przedstawiani jako ludzie z natury dobrzy, nieustannie uciskani przez złych i bezwzględnych cudzoziemców/wrogów, zwłaszcza Amery-kanów, ale i Japończyków oraz Koreańczyków z Południa. O wrogach propagan-da mówi w sposób zdehumanizowany, np. „świnie”, „psy”, „bękarty”. Zgodnie z taką narracją świat zewnętrzny jest źródłem nieustannego i śmiertelnego zagro-żenia dla niepodległości narodu koreańskiego. Jedyną osobą, która może ochronić naród, jest prezydent.

W maju 1967 r. Komitet Centralny Partii Pracy Korei przyjął Ustanowienie

partyjnego systemu jedności. Doszło wówczas do deifikacji Kim Ir Sena, czyli

przypisania mu cech boskich, co oznaczało zwrot Korei Północnej ku skrajnemu totalitaryzmowi. Ci komuniści, którzy śmieli wówczas krytykować „system jed-ności”, szybko trafili do obozów koncentracyjnych17. Budowanie kultu Wielkiego Wodza nie ominęło żadnej sfery życia Koreańczyków18. Jego kulminacją było

15 www.krld.pl/krld/juche [10.06.2014].

16 „Idea Juche jako główny punkt stawia siłę militarną, która pozwoli obronić osiągnięcia rewolucji przed agresywnym amerykańskim imperializmem” – za oficjalną strona ambasady KRLD w Polsce, www.krld.pl/krld/juche [10.06.2014]. Por. W.J. Dziak, Kim Ir Sen. Dzieło i polityczne wizje, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2000 oraz idem, Korea Północna. U źródeł rodzinnej sukcesji władzy, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2009.

17 Jesienią 1967 r. zaczęła się kontrola partyjna, która zaowocowała wykluczeniem członków Centralnego Komitetu, którzy przeciwstawiali się deifikacji Kim Ir Sena. Zob. K. Chul-hwan, Świę-ta w północnokoreańskich obozach, w: Korea Północna za zasłoną, red. J. Hosaniak, A. Rzepliński, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2004, s. 78.

18 Przejawem tego kultu są wszechobecne pomniki i portrety wodza, przypisywane Wieczne-mu Prezydentowi myśli wykute w skałach, nieustanne defilady ku jego czci, książki, wiersze czy obowiązkowe noszenie znaczków ze zdjęciem Kim Ir Sena przez każdego obywatela KRLD itp.

przyjęcie w 1974 r. Dziesięciu zasad systemu jedności, bezwzględnie obowiązują-cych wszystkich obywateli. Brzmią one następująco:

1. Musimy dać z siebie wszystko w walce o zjednoczenie całego społeczeństwa z rewolucyjną ideologią Wielkiego Wodza Kim Ir Sena,

2. Musimy uczcić Wielkiego Wodza Towarzysza Kim Ir Sena z całą naszą lojal-nością,

3. Musimy uczynić absolutną władzę Wielkiego Wodza Towarzysza Kim Ir Sena,

4. Musimy uczynić rewolucyjną ideologię Wielkiego Przywódcy Towarzysza Kim Ir Sena naszą wiarą i przemienić jego wskazówki w nasze credo,

5. Musimy ściśle przestrzegać zasady bezwarunkowego posłuszeństwa w wy-pełnianiu wskazówek Wielkiego Wodza Towarzysza Kim Ir Sena,

6. Musimy wzmocnić ideologię naszej partii oraz siłę woli i rewolucyjnej jedno-ści skoncentrowaną na Wielkim Wodzu Towarzyszu Kim Ir Senie,

7. Musimy uczyć się od Wielkiego Wodza Towarzysza Kim Ir Sena i przyswajać komunistyczne wizje, rewolucyjne metody pracy i sposób pracy zorientowa-ny na ludzi,

8. Musimy cenić życie polityczne, które zostało nam dane przez Wielkiego Wo-dza Towarzysza Kim Ir Sena, lojalnie spłacić wielki kredyt jego politycznego zaufania i troskliwość z najwyższą polityczną świadomością i umiejętnościami, 9. Musimy stworzyć mocne przepisy organizacyjne, by cała partia, naród i armia

kroczyły ramię w ramię pod jednym jedynym przywództwem Wielkiego Wo-dza Towarzysza Kim Ir Sena,

10. Musimy przekazywać dorobek rewolucji dokonanej przez Wielkiego Wodza Towarzysza Kim Ir Sena z pokolenia na pokolenie, dziedzicząc je i doprowa-dzając do końca19.

Budowanie kultu wodza stało się w KRLD zasadą. Po śmierci Kim Ir Sena20

to samo dotyczyło jego syna – Kim Dzong Ila oraz stojącego na czele współcze-snej Korei wnuka – Kim Dzong Una. Skrajny kult jednostki stał się nieodłącznym elementem koreańskiego systemu sprawowania władzy absolutnej.

Drugą doktryną realizowaną w KRLD jest songun. Po śmierci Kim Ir Sena jego syn nie objął natychmiast rządów po ojcu. Przez trzy lata trwała żałoba. Ten czas Kim Dzong Il wykorzystał do umocnienia kultu własnej osoby, zaś pełnię władzy posiadł w 1998 r. Oparł ją wówczas na idei songun, a co za tym idzie – na Koreańskiej Armii Ludowej (KAL)21.

Songun znaczy dosłownie „najpierw armia”. W myśl tej doktryny priorytetem w polityce jest wyjątkowa pozycja KAL. W praktyce stało się to ideologicznym

19 Tekst za stroną internetową ambasady KRLD w Polsce [12.01.2013].

20 Kim Ir Sen zmarł 8 lipca 1994 r. W 1998 r. nadano mu tytuł „Wiecznego Prezydenta”, a rok jego urodzin – 1912 – stał się pierwszym rokiem dżucze, co posłużyło stworzeniu kalendarza tej doktryny.

uzasadnieniem militaryzacji wszystkich dziedzin życia politycznego, społeczne-go i społeczne-gospodarczespołeczne-go.

Przyczyn powstania doktryny należy upatrywać w:

– poszukiwaniu w państwie takich sił, które pozwoliłyby Kim Dzong Ilowi na utrzymanie się przy władzy,

– wyłowieniu potencjalnych wrogów systemu, którzy przejawiają skłonności do buntu w obliczu kryzysu gospodarczego stojącego za klęską głodu pod koniec lat 90. XX w.,

– sytuacji międzynarodowej, w jakiej znalazła się Korea Północna: po rozpa-dzie Bloku Wschodniego polityczna i ekonomiczna pozycja KRLD zdecy-dowanie osłabła.

Songun po przejęciu władzy przez Kim Dzong Una22 uległa dalszemu wzmoc-nieniu. Już w swoim pierwszym publicznym przemówieniu, podczas uroczystości upamiętniających setną rocznicę urodzin Kim Ir Sena23, nowy przywódca KRLD zapowiedział kontynuację dotychczasowej polityki kładącej nacisk na rozbudo-wę sił zbrojnych. Zaapelował, aby „pierwszym, drugim i trzecim” priorytetem państwa była rozbudowa jego potęgi wojskowej. Oświadczył, że Korea Północna stworzyła silną armię, gotową zarówno do ofensywy, jak i obrony – przy użyciu wszelkiego rodzaju nowoczesnej broni24.

KAL liczy ponad 1,1 mln żołnierzy (jest to czwarta co do wielkości armia świata)25, a w jej rezerwie pozostaje około 7,5 mln ludzi. Czyni to z KRLD naj-bardziej zmilitaryzowany kraj na świecie. Obowiązkowa służba wojskowa trwa tam 10 lat, co powoduje, że dopuszczalny wiek zawierania małżeństw dla kobiet wynosi 27 lat, a dla mężczyzn 30. Najpierw należy odsłużyć wojsko, a potem dopiero można myśleć o założeniu rodziny.

Licznej armii towarzyszy rozbudowany przemysł zbrojeniowy oraz rozległa i gęsta sieć instalacji militarnych, w skład których wchodzą bazy, schrony, tunele, podziemne składy i wyrzutnie oraz inne elementy infrastruktury wojskowej.

Woj-22 Kim Dzong Un stanął na czele Partii Pracy Korei po śmierci Kim Dzong Ila w grudniu 2011 r., a w kwietniu 2013 r. objął stanowisko szefa Narodowej Komisji Obrony.

23 Kim Dzong Un swoje pierwsze, publiczne przemówienie wygłosił 15 kwietnia 2012 r.

24 Armia to nasz pierwszy, drugi i trzeci priorytet – Kim Dzong Un w stulecie urodzin dziadka, PAP, 15 kwietnia 2012 r., wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,11539129,Armia_to_nasz_ pierwszy__drugi_i_trzeci_priorytet__.html [10.06.2014].

25 Konwencjonalne siły KRLD, według różnych źródeł, obejmują m.in. ok. 1,5 tys. samolo-tów, w tym ok. 480 samolotów myśliwskich (m.in. MiG-29 i Mig-21) i 200 samolotów uderzenio-wych (m.in. Su-27, Harbin H-5); 26 okrętów podwodnych, 8 korwet i fregat, ok. 35 okrętów rakie-towych i 100 torpedowych oraz kilkaset różnej wielkości okrętów desanrakie-towych; obrona powietrzna: 8 zestawów KN-06, ok. 30-40 jednostek SA-5 (do zwalczania rakiet średniego i dalekiego zasięgu), kilkaset zestawów do zwalczanie rakiet średniego zasięgu, ok. 15 tys. przenośnych systemów prze-ciwlotniczych; ok. 3,5 tys. czołgów, ok. 8 tys. sztuk artylerii, 2,6 tys. wyrzutni rakiet, 7,5 tys. moź-dzierzy, 11 tys. sztuk artylerii przeciwlotniczej. Za: P. Pacuła, Przyszłość Korei Północnej, „Bezpie-czeństwo Narodowe” 2012, nr III-IV (23-24), s. 184.

sko dysponuje ponadto własnymi fabrykami, gospodarstwami rolnymi i przedsię-biorstwami handlowymi26.

Największą siłę armii KRLD daje jednak jej potencjał nuklearny. Według ustaleń zagranicznych służb wywiadowczych arsenał ów składa się z 5-6 plu-tonowych ładunków jądrowych oraz kilkuset rakiet służących do przenoszenia głowic – od rakiet bliskiego zasięgu typu Hwasong do pocisków typu Nodong, Taepodong i Musudan 12. Należy dodać, że Korea Północna ma też duże zapasy broni chemicznej27.

Siły zbrojne spełniają tu podwójną rolę: z jednej strony zgromadzony arsenał zabezpiecza KRLD przed interwencją z zewnątrz, z drugiej natomiast militaryza-cja państwa pomaga w utrzymywaniu społeczeństwa w panicznym strachu i pod ścisłą kontrolą.

Idee songun i dżucze stanowią równie często element propagandy. Przykła-dem jest strona internetowa ambasady KRLD w Polsce: obie doktryny zostały tutaj uwypuklone z tą samą mocą. W jednej z publikacji ambasady, zatytułowanej

Ko-reańska Republika Ludowo-Demokratyczna – państwo socjalistyczne Juche o nie-zniszczalnej sile i przypisywanej samemu Kim Dzong Ilowi, można przeczytać:

Nowa epoka rewolucji Juche, epoka songun, zajmuje wyjątkowe miejsce w historii naszej Ojczyzny i naszej rewolucji. Ta epoka, to epoka wspaniałej kontynuacji rewo-lucyjnego dzieła Juche, powołana do niesienia sztafety idei, kierownictwa i wielkiego dzieła Towarzysza Kim Ir Sena, to nowe wysokie stadium rozwoju naszej Ojczyzny i rewolucji28.

Po przeanalizowaniu rozwoju obu ideologii wyraźnie widać, że były i nadal są one dostosowywane do zmieniającej się sytuacji w kraju i za granicą. Propagan-da tworzyła i nie przestaje tworzyć nowych elementów owych idei na potrzeby chwili, reagując na konkretne wydarzenia, np. upadek bloku komunistycznego, wymiana władzy czy potrzeba wzmocnienia kultu wodza29.