Gimnazjum i Liceum Akademickie przy Uniwersytecie

przy Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu

Jednym z podstawowym kierunków reformy oświaty jest zwrócenie uwagi na młodzież wybitnie zdolną z uwzględnieniem również tak ważnej zasady organizacji działalności szkoły, jaką jest równość szans. Punktem wyjściowym w organizacji nauczania w polskiej szkole jest twierdzenie, że wszystkie dzieci rodzą się z równymi zdolnościami umysłowymi, a różnice rozwoju powstają w wyniku wpływu środowiska. Poprawność tego twierdzenia w dużej mierze została potwierdzona w praktyce wskazującej, że dzieci utalentowane pocho­ dzą z rodzin, w których panują odpowiednie warunki dla ich rozwoju. Cechą charakterystyczną pracy polskich pedagogów z dziećmi zdolnymi jest to, że dla uczniów tych nie są tworzone specjalne szkoły, klasy lub grupy, nawet w trakcie prowadzenia działalności eksperymentatorskiej. Jak już wspomina­ no, przeważająca część dzieci uczęszcza do powszechnych szkół podstawo­ wych, gimnazjów i liceów. Większość polskich pedagogów uważa również, że współczesna szkoła powinna wyłaniać talenty i zdolności swoich uczniów, stosując metody umożliwiające ich rozwój.

Do kategorii dzieci uzdolnionych w Polsce zalicza się uczniów z wybitnymi zdolnościami intelektualnymi. Ich identyfikacja odbywa się przede wszystkim na podstawie uzyskanych stopni szkolnych, wyników testów i konkursów, a także obserwacji nauczycieli.

Jak już wspominano, w Polsce nie istnieją szkoły specjalne dla uczniów uzdolnionych. Jedynym wyjątkiem jest Gimnazjum i Liceum Akademickie

150 Rozdział 4. Porównanie systemów wsparcia uczniów wybitnie uzdolnionych..

w Toruniu (GiLA). Szkoła ta została stworzona z inicjatywy Uniwersytetu im.

Mikołaja Kopernika, którego pracownicy okazują jej istotną pomoc zarówno dydaktyczną, jak i finansową. Jeżeli na początku eksperymentu (pierwsze pięć lat) szkoła, oprócz pomocy materialnej UMK, uzyskiwała również dotacje od Ministerstwa Edukacji Narodowej, to obecnie wszelkie koszty związane z jej finansowaniem ponosi uniwersytet.

Włodzimierz Wincławski, pisząc o idei przyświecającej powołaniu Gimna­ zjum i Liceum Akademickiego w Toruniu, zaznaczał, że jego założyciele wy­ chodzili z założenia, że szkoła ta odkryje nowy kierunek kształcenia młodzieży zdolnej z całego kraju, a organizacja jej pracy może posłużyć jako wzór dla wielu placówek oświatowych nie tylko w Polsce, ale i całej Europie1.

Retrospektywny pogląd na tradycję organizacji szkół średnich, których uczniowie osiągali wysokie wyniki, świadczy, że tradycje kontynuowane przez GiLa mają długą historię. W 1568 roku w Toruniu, wchodzącym w owym cza­ sie w skład Prus Królewskich, w wyniku połączenia mariackiej i świętojańskiej szkoły parafialnej powstała Schola Thorunensis, czyli Gimnazjum Toruńskie, następnie przekształcone w Gimnazjum Akademickie (1594). Zamiarem władz miejskich na czele z burmistrzem Henrykiem Strobandem, było stworzenie na bazie tej szkoły uczelni wyższej, kształcącej elitę polskich protestantów, a przez to przyspieszenie rozwoju i powiększenia prestiżu miasta.

W 1601 roku gimnazjum otrzymało nowe pomieszczenia, otwarto internat i przyjęto nowy statut. Pedagogiczny i administracyjny nadzór nad placówką pełnił tzw. scholarchat. Bieżące problemy pedagogiczne rozwiązywało nato­ miast consilium scholasticum, składające się z nauczycieli i przedstawiciele uczniów. Na czele gimnazjum stał rektor, który również prowadził metrykę gimnazjum -Studiosorum2.

Nauka w gimnazjum toruńskim trwała 12-13 lat. Gimnazjaliści co roku (w maju i październiku) zdawali egzaminy semestralne, których zaliczenie oznaczało promocję do następnej klasy. Szczególną wagę przywiązywano do umiejętności prowadzenia dysputy, obrony własnego punktu widzenia, pod­ trzymywania konwersacji. Lekcje i zajęcia praktyczne odbywały się po łacinie, dzięki czemu w gimnazjum mogła studiować młodzież z różnych zakątków Europy. W gimnazjum prowadzono również wykłady z języka polskiego, co przyczyniło się do dużej popularności szkoły wśród szlachty polskiej.

W 1815 roku, po powrocie miasta do Prus, nastąpiła germanizacja szkoły, chociaż nie miało to wpływu na wysoki poziom nauczania. W okresie II Rze­ czypospolitej gimnazjum było najlepszą szkołą ogólnokształcącą w kraju.

1 W. Wincławski, Przyczynek do historii idei „Gimnazjum Akademickiego" w Toru­

niu i próby jej urzeczywistnienia, [w:] Gimnazjum Akademickie w Toruniu. Rys historyczny. Wystąpienia gości, Toruń 1996, s. 21.

2 Por. K. Wajda, Pod ponownym pruskim panowaniem (1815-1920), [w:] Toruń

Rozdział 4. Porównanie systemów wsparcia uczniów wybitnie uzdolnionych.. 151

W 1928 roku zakładowi nadano nazwę Państwowe Gimnazjum im. M. Koper­ nika w Toruniu3.

W 1945 roku został utworzony Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika, które­ go kadra w dużej mierze pochodziła z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wil­ nie i Uniwersytetu im. Jana Kazimierza we Lwowie.

Byli wśród nich tacy wybitni profesorowie, jak Władysław Dziewulski, Konrad Górski, Wacław Staszewski, Bronisław Jamontt, Edward Passendorfer i inni, którzy próbowali odtworzyć w Toruniu tradycje Liceum Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Wilnie działającego przy miejscowym uniwersytecie. Niestety pomimo wysiłków byłego dyrektora liceum wileńskiego W. Staszewskiego nie udało się założyć szkoły w Toruniu tuż po wojnie. Do idei tej powrócono pod koniec lat 80. XX wieku, a w 1990 roku w statucie uniwersytetu pojawił się wpis o tym, że uczelnia może kierować liceum akademickim. W latach 1993- 1994 pod kierownictwem prorektora UMK prof. Czesława Łapicza rozpoczęto opracowanie projektu koncepcji działalności takiej szkoły4.

Gimnazjum Akademickie ostatecznie rozpoczęło działalność 1 września 1998 r. Przez pierwsze pięć lat placówka była traktowana jako eksperymen­ talna, nad którą pieczę pełnił Uniwersytet Mikołaja Kopernika i Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu. Obecnie jest to Zespół Szkół Uniwersytetu Mi­ kołaja Kopernika Gimnazjum i Liceum Akademickie, którego działalność kon­ centruje się na zaspokojeniu potrzeb edukacyjnych uczniów i rozwoju ich zdolności poznawczych. Podstawową zasadą pracy szkoły jest intensywność i jakość nauczania, zgodnie z indywidualnymi zainteresowaniami uczniów, czemu sprzyja mała liczebność klas (nie przekracza 20 osób).

Indywidualizacja procesu nauczania odbywa się dosyć wcześnie. Od drugiej klasy uczniowie biorą udział w zajęciach kształcenia indywidualnego z dwóch wybranych przedmiotów. Sukcesy osiągnięte podczas tych zajęć są oceniane podobnie jak pozostałe lekcje przedmiotowe. Wybrane przez uczniów indy­ widualne zajęcia są prowadzone przez cztery lata, a następnie przez rok lice­ aliści uczęszczają na seminaria z przedmiotów, z których będą zdawać matu­ rę. Szkoła prowadzi wiele kółek naukowych. Rozwojowi zdolności intelektu­ alnych sprzyja także realizacja autorskich programów nauczania. Wszystkie te formy nauki mają na celu stymulowanie ucznia do pracy, zachęcenie go do udziału w konkursach i olimpiadach przedmiotowych. Osiągnięcia uczniów mają bezpośredni wpływ na pozycję szkoły w ogólnopolskim rankingu szkół ogólnokształcących, który jest tworzony na podstawie liczby finalistów i lau­ reatów olimpiad przedmiotowych, wyników matur i testów gimnazjalnych. Za osiągnięte sukcesy uczniom GiLA przyznawane są stypendia naukowe (ze średnią 5,0 i wyżej).

3 M. Wojciechowski, W czasach Drugiej Rzeczypospolitej (1920-1939), [w:] Toruń

dawny i dzisiejszy..., s. 466.

152 Rozdział 4. Porównanie systemów wsparcia uczniów wybitnie uzdolnionych...

W szkole znajduje się przedstawicielstwo Alliance Franęaise, którego pra­ cownicy prowadzą zajęcia z języka francuskiego. Pedagodzy GiLA działają rów­ nież w szkołach podstawowych regionu w celu wyłonienia młodzieży uzdol­ nionej na wczesnym etapie edukacji. W tym celu organizowane są konkursy matematyczne, a od roku szkolnego 2005/2006 również z języka polskiego.

Uczniowie GiLA mają możliwość uczestniczenia w systematycznie odby­ wających się lekcjach wykładowców uniwersytetu z cyklu „Profesorowie UMK proponują". W trakcie tych spotkań chętni mogą zapoznać się z najnowszymi osiągnięciami naukowymi i technicznymi. Wykłady odbywają się w auli szko­ ły. Oprócz tego, uczniowie mogą uczęszczać na wykłady w samym uniwersy­ tecie, a następnie przystąpić do egzaminów lub zaliczeń konkretnego kursu akademickiego. Nad przebiegiem takiej formy studiowania czuwają wycho­ wawcy uczniów.

Integralną częścią procesu edukacyjnego GiLA jest wychowywanie, odby­ wające się na każdym etapie kształcenia uczniów we współpracy z rodzicami, nauczycielami i samymi uczniami. Cele wychowawcze polegają na wszech­ stronnym rozwoju indywidualności uczniów, przygotowaniu ich do życia do­ rosłego, umiejętności podejmowania własnych wyborów, odnalezieniu swego miejsca w społeczeństwie oraz wykorzystywaniu potencjału intelektualnego dla dobrobytu ogółu. Uczniowie muszą nauczyć się poprawnie układać relacje interpersonalne, w trakcie działalności twórczej przejawiać inicjatywę, umieć kontrolować emocje, adekwatnie reagować na różne sytuacje. W dziedzinie intelektualnej, wychowankowie powinni rozwijać swoje zdolności i zaintere­ sowania, dbać o samokształcenie, umieć gromadzić, systematyzować i uogól­ niać informacje.

Szkoła dba o emocjonalny i psychiczny stan uczniów, wspiera ich roz­ wój, organizując różnego rodzaju przedsięwzięcia wychowawcze. Adaptacja uczniów do wymagań szkoły jest ważnym etapem w życiu dziecka. Podkreśl­ my w tym miejscu, że dzieci trafiają do gimnazjum w wieku 12-13 lat, tj. są one jeszcze całkowicie nie przygotowane do samodzielnego funkcjonowania. Około połowa uczniów to mieszkańcy Torunia, a pozostałe dzieci pochodzą z innych miasteczek i wsi, czasem nawet z innych województw. Dzieci zamiej­ scowe mieszkają w internacie, w którym każde z nich ma własny, umeblowany pokój i zapewnioną całodobową opiekę wychowawców. Wejście do internatu znajduje się pod stałym monitoringiem elektronicznym. W celu zniwelowania sytuacji stresowych u szczególnie narażonych na nie dzieci zamiejscowych, w internacie pełni dyżur psycholog i pedagog szkolny. Uczniowie klas pierw­ szych gimnazjum codziennie spotykają się z pedagogiem szkolnym, który sta­ ra się na bieżąco rozwiązywać zaistniałe lub potencjalne problemy.

GiLA ściśle współpracuje z radą rodziców i samorządem uczniowskim. Za­ trudnienie nauczycieli odbywa się na podstawie konkursów. Na pedagogach, oprócz obowiązków dydaktycznych, spoczywa również zadanie wsparcia roz­ woju psychologiczno-fizycznego uczniów, a także stałego samodoskonalenia i modernizacji programów i metod nauczania.

Rozdział 4. Porównanie systemów wsparcia uczniów wybitnie uzdolnionych.. 153

Szczególne miejsce w życiu szkoły odgrywa Rada Programowa GiLA, która jest organem kontrolnym realizacji pracy dydaktyczno-wychowawczej i orga­ nizacyjnej. W skład rady wchodzi czterech pracowników UMK oddelegowa­ nych przez rektora uczelni i jeden przedstawiciel kuratorium. Zadanie Rady Programowej polega na ocenie pracy dyrekcji szkoły, weryfikacja i bieżąca kontrola wiedzy uczniów. Przedstawiciele rady uczestniczą w rekrutacji dzie­ ci do gimnazjum, określają wymogi dla kandydatów pragnących uczestniczyć w zajęciach uniwersyteckich. Rada jest organem statutowym szkoły kontrolu­ jącym cały proces dydaktyczno-wychowawczy.

Duże znaczenie w życiu GiLA pełni biblioteka szkolna, której zbiory są czę­ ścią uniwersyteckiego systemu informacyjnego, co pozwala uczniom i peda­ gogom w szerokim zakresie korzystać z zasobów i sieci informacyjnej zarów­ no szkoły, jak i uniwersytetu. Zadaniem biblioteki szkolnej jest propagowanie czytelnictwa, wiedzy naukowej i rozwój zainteresowań uczniów. Dobre wypo­ sażenie i przyjazna atmosfera panująca w bibliotece przyczyniły się do dużej popularności tej jednostki wśród uczniów. Biblioteka posiada również obszer­ ny dział książek i czasopism w językach obcych.

Uczniowie GiLA z rodzin o niskich dochodach mają możliwość starać się o przyznanie stypendium socjalnego. Uczniowie nie ponoszą również opłat za miejsce w internacie, a koszt wyżywienia wynosi 300 złotych miesięcznie. Oprócz tego uczniowie mieszkający w internacie mogą samodzielnie przygo­ towywać posiłki, mając do dyspozycji dobrze wyposażone kuchnie na każdym piętrze internatu.

Ścisła współpraca szkoły z władzami samorządowymi była zapoczątkowa­ na jeszcze w trakcie prac budowlanych szkoły i jest kontynuowana po dzień dzisiejszy. Uczniowie mają możliwość regularnie spotykać się z przedstawicie­ lami rady miejskiej, biorącymi również udział w lekcjach z przedmiotu wie­ dza o społeczeństwie. W trakcie tych spotkań młodzież może dowiedzieć się o praktycznych aspektach pełnienia funkcji samorządowych i społecznych.

Uczniowie są także zaangażowani w prace społeczne, np. okazując pomoc niepełnosprawnym, osobom w wieku starszym, organizując i biorąc udział w akcjach charytatywnych. W tym celu został wdrożony program „Internet w nauce i wychowywaniu dzieci niepełnosprawnych", w trakcie realizacji któ­ rego w pracowni komputerowej młodzież szkolna pełni funkcję opiekunów niepełnosprawnych.

Od wielu lat GiLA rokrocznie organizuje konferencje upamiętniające piel­ grzymkę Jana Pawła II w Toruniu. Z okazji tych cyklicznych konferencji orga­ nizowane są konkursy prac literackich, a materiały pokonferencyjne zostały wydane w kilku publikacjach GiLA, np.: Przez stówa do Słowa (2002), Dar mi­

łości w nauczaniu Jana Pawła II (2003), Posłannictwo sztuki w nauczaniu Jana Pawła II (2005)5.

5 M. Łapicz, Lekcje papieskie. Pięć lat obcowania z myślą Jana Pawła II, [w:] Po­

słannictwo sztuki w nauczaniu Jana Pawła II, red. J. Magryta-Łapicz, Toruń 2005,

154 Rozdział 4. Porównanie systemów w sparcia uczniów wybitnie uzdolnionych...

Gimnazjum i Liceum Akademickie w Toruniu, pomimo młodego wieku, stara się wypracować własne tradycje szkolne. Jeszcze przed pasowaniem i rozpoczęciem nauki gimnazjaliści są zapoznawani z historią szkoły, jej specy­ fiką. Samo pasowanie na gimnazjalistę odbywa się podczas inauguracji roku akademickiego na uniwersytecie, w obecności rektora UMK. Każda klasa ma obowiązek zorganizowania różnych ogólnoszkolnych przedsięwzięć wycho­ wawczych, które wchodząc na stale do harmonogramu wydarzeń szkolnych przeradzają się w tradycje (np. organizacja balu studenckiego dla absolwen­ tów GiLA).

Nauczyciele, wychowawcy klas, administracja szkoły dokładają wielu sta­ rań, starając się stymulować rozwój młodzieży podczas działalności szkolnej i pozaszkolnej. Celem pracy grona pedagogicznego, tej niewątpliwie specy­ ficznej szkoły, jest także zaangażowanie uczniów w życie polityczne, społecz­ ne i naukowe kraju. Kształtując przyszłą elitę kraju pedagodzy GiLA przede wszystkim starają się przeszczepić wychowankom wartości ogólnoludzkie, w tym również troskę o dobro społeczeństwa i państwa.