Przyjrzyjmy się teraz zmianom gęstości zaludnienia zachodzącym w obrębie Galicji w drugiej połowie XIX i na początku XX w. Nasze rozwa
żania zaczynamy od wskasania różnic, jakie w tym względzie zachodzą między Galicją Wschodnią i Zachodnią. Stosowne dane prezentujemy w tab. 5.
T a b e l a 5 Gęstość zaludnienia Galicji Wschodniej i Zachodniej
w latach 1 8 5 7 - 1910 (w os./km2/)
Galicja
...
1857 1869 1880 1890 1900 1910
Wschodnia 54 62 69 78 87 96
Zachodnia 70 87 91 99 108 116
i r ó d £ o d a n y c h : K. Zamorski, Informator statystyczny, e. 49 - 6 6.
Jak widzimy, poziom gęstości zaludnienia Galicji Zachodniej był o wiele wyższy niż Galicji Wschodniej. Warto w tym miejscu przypomnieć,
że z kolei przyrost liczby ludności był szybszy w Galicji Wschodniej.
Taki obraz obu zjawi3k sugeruje pytanie o to, na ile wysoka dynamika przyrostu liczby ludności Galicji Wschodniej była stymulowana wysoką stopą przyrostu naturalnego, a na ile procesami imigracyjnymi z tere
nu Galicji Zachodniej.
Aby zagadnienie to wyostrzyć jeszcze bardziej sprowadźmy poziom analizy o piętro niżej i zapytajmy o przemiany gęstości zaludnienia według istniejącego wówczas w Galicji podziału administracyjnego na powiaty polityczne. Współczynnik gęstości zaludnienia jest zrelatywi- zowany w każdym z przekrojów czasowych do rzeczywistego obszaru powia
tu politycznego w chwili przeprowadzania spisu.
T a b e l a 6 liczba powiatów politycznych Galicji w poszczególnych
grupach gęstości zaludnienia (w liczbach bezwzględnych i w latach 1869 - 1910
34
Rok
---i— .. . — 7. ...i
...
p Gęstość zaludnienia (os./km /)
25-49 50-74 75-99 100-124 125-149 150-174 175-199 200 i>
1869 7 34 26 6 1 0 0 2
9.2 44,7 34,3 7,9 1,3 - - 2 ,6
1880 6 25 32 9 2 0 0 2
7,9 32,9 4 2 ,1 11,9 2 ,6 - - 2 , 6
1890 6 15 31 17 4 1 0 2
7,9 19,7 4 0 ,8 22,4 5,3 1,3 - 2 ,6
1900 4 38 30 24 9 3 0 2
5,0 1 0 ,0 37,5 3 0 ,0 11,3 3,7 - 2,5
1910 4 4 31 26 10 3 2 3
4,8 - 4,8 37,4 31,3 1 2 , 1 3,6 2,4 3,6
Ź r ó d ł o d a n y c h : Spisy ludności Galicji z lat 1869, 1880, 1890, 1910. Por. Wykaz źródeł.
Jak wskazują tab. 6 i mapy, obraz przemian gęstości zaludnienia nie jest bynajmniej ani statyczny w czasie, ani jednolity w przestrzeni“^®.
W latach 1869 — 1910 wyraźnie zwiększa się gęstość zaludnienia powiatów politycznych. W przedstawionym materiale liczbowym wyraża się to
wzros-35
tein liczby powiatów mieszczących się w wyższych kategoriach gęstości zaludnienia. Równocześnie jednak postępuje proces dyferencjacji tery
torium Galicji z punktu widzenia gęstości zaludnienia. Rozumiemy przez to Intensywny wzrost zaludnienia niektórych tylko powiatów politycz
nych, co powoduje, że dystans powiatów o słabszej gęstości zaludnie
nia do przeciętnej galicyjskiej tego wskaźnika również się zwiększa.
Proces ten najlepiej chyba charakteryzują liczbowo odchylenia standar
dowe od średniej gęstości zaludnienia w poszczególnych przekrojach czasowych. Przybiera ono następujące wartości: dla roku 1869 - 21,0, dla 1880 - 22,3, 1890 - 24,8, 190 0 - 26,6 i dla roku 1910 - 35,2.
Przyjrzyjmy się zatem dokładniej zmianom gęstości zaludnienia Gali
cji w oparciu o mapy gęstości zaludnienia 1 - 6. W tym miejscu należy zwrócić uwagę czytelnika na fakt, że mapy te w przypadku gęstości za
ludnienia powiatów Krakowa i Lwowa tyczą wyłącznie obszaru powiatów politycznych, bez uwzględnienia gęstośoi zaludnienia samych aglomera
cji miejskich. W takiej sytuacji należy to zagadnienie rozpatrzyć od
dzielnie.
Oba te miasta rozwijają się szybko w omawianym okresie, a ich roz
wój nie pozostaje bez znaczenia zarówno dla otaczających je obszarów, jak i dla całości stosunków ludnościowych Galicji. Skalę tego rozwoju uzmysławiają poniższe liczby:
Rok 1869 r 1880 A 18 90 1900 1910
Kraków 3764 7931 8944 11415 4364
Lwów 2703 3466 3999 4996 6441
Porównując te dane z informacjami zawartymi w tab. 6 widzimy jak bardzo są one dysproporcjonalne w stosunku do zaludnienia całej Gali
cji. Wykazują, że obie aglomeracje nie mogły się tak szybko rozwijać bez przyciągania do siebie ludności, co oznacza de facto przejęcie funkcji wielkich centrów dla procesów imigracyjnych w Galicji.
Tereny leżące w bezpośredniej bliskości Krakowa były jednocześnie najludniejszymi w Galicji. Stanowić one będą zachodni kraniec pasa największej gęstości zaludnienia, ciągnącego się z przerwami u podnóża Karpat. Symptomatyczne jest, jak w ciągu drugiej połowy XIX i na po
czątku XX w. pas ten będzie się wypełniał. Mapa 1 pokazuje, że ,w 1869 r. pas ten obejmował następujące grupy powiatów, idąc z zachodu na wschód:
grupa 1: Chrzanów, Biała, Kraków powiat, Podgórze, Wadowice, Wielicz
ka, Bochnia, Brzesko, Tarnów.
grupa 2: Pilzno, Gorlice, Jasło, Krosno, Brzozów, Strzyżów, Rzeszów, Łańcut, Przeworsk, Przemyśl, Mościska, Sambor, Rudki, Lwów powiat.
36
Legenda:
1. Chrzanów 2 1. Tarnobrzeg 41. Turka 61. Brody 2. Biała 2 2. Hisko 42. Rawa Ruska 62. Złoczów 3. Żywiec 23. Kolbuszowa 43. Gródek 63. Zborów 4. Wadowice 24. Ropczyce 44. Rudki 64. Srzefcany 5. Kraków 25. Strzyżów 45. Drohobycz 65. Podhajce 6. Podgórze 26. Krosno 46. Stryj 6 6. Buczacz 7. Wieliczka 27. Rzeszów 47. Skole 67. Tłumacz 8. Myślenice 28. Łańcut 48. Sokal 6 8. Kołomyja 9. Bochnia 29. Przeworsk 49. Żółkiew 69. Peczeniżyn 1 0. Limanowa 30. Brzozów 50. Lwów 70. Kossów 1 1. Nowy Targ 31. Sanok 51. Bobrka 71. Zbaraż 1 2. Dąbrowa 32. Jarosław 52. Żydaczów 72. Tarnopol 13. Brzesko 33. Przemyśl 53. Dolina 73. Skałat 14. Tarnów 34. Dobromil 54. Kamionka 74. Trembowla 15. Nowy Sącz 35. Lesko Strumlłowa 75. Hussiatyń 16. Grybów 36. Cieszanów 55. Przemyślany 76. Czortków 17. Mielec 37. J aworów 56. Rohatyn 77. Horodenka 18. Pilzno 38. Mościska 57. Kałusz 78. Zaleszczyki 19. Gorlice 39. Sambor 58. Stanisławów 79. Borszczów
•O<\i Jasło 40. Stare Miasto 59. Bohorodczany 80. Sniatyń
(Sambor) 60. Nadworna
Ź r ó d ł o : i. Burzyński, Informator etatystyczny, s. 28 - 29.
Mapa 1. Galicja w latach 1880 - 1910
37
Gęstość zaludnienia w osobach na kar
' 25 - 49 5 0 - 7 4
75 - 99 100 - 124 125 - 149 o 150 - 174 175 - 199
200 i więcej
d ł o d a n y c h : Zamorski, Informator statystyczny, s. 49 - 64.
Kapa 2. Gęstość zaludnienia Galicji w roku 1869
Gęstość zaludnienia w osobach na km
25 - 49 50 — 74 75 — 99 100 - 124 125 - 149 150 - 174 175 - 199 200 i więcej
ó d ł o d a n y c h : K. Zamorski, Informator statystyczny, s. 49 - 64.
Mapa 3. Gęstość zaludnienia Galicji w roku 1880
38
Gęstość zaludnienia w osobach, na km
25 - 49 50 - 74 75 - 99 100 - 124 125 - 149 150 - 174 175 - 199 200 i więcej
Ź r ó d ł o d a n y c h : K. Zamorski, Informator statystyczny, s. 49 - 64.
Mapa 4. Gęstość zaludnienia Galicji w roku 1890
Ź r ó d ł o d a n y c h : K. Zamorski, Informator statystyczny, s. 49 - 64.
Gęstość zaludnienia w osobach na km
25 - 49 50 _ 74 75 - 99 100 - 124 125 - 149 150 - 174 175 - 199 200 i więcej
Mapa 5. Gęstość zaludnienia Galicji w roku 1900
39
Gęstość zaludnienia w osobach aa km
25 - 49 50 - 74 75 - 99 100 - 124 125 - 149 150 - 174 175 - 199 200 i więcej
Ź r ó d ł o d a n y c h : K. Zamorski, Informator statystyczny, a. 49 - 64.
Mapa 6. Gęstość zaludnienia Galicji w roku 1910
grupa 3: Stanisławów, Buczacz, Tłumacz, Kołomyja, Horodenka, Snia- tyń, Zaleszczyki, Borszczów, Czortków, Trembowla, Tarnopol, Skałat.
Największe wartości przyjmuje wskaźnik gęstości zaludnienia w gru
pie 1 (szczególnie Biała, Wieliczka, Podgórze). Nieco mniejsze w gru
pie środkowej, gdzie z czasem dojdzie do ukształtowania się regionu bardzo dużego zaludnienia aa obszarze wyzaaczonym powiatami Łańcut, Przeworsk, Przemyśl. Podobaie jak w drugiej kształtuje się sytuacja w grupie trzeciej. Ta ostataia jednak ulegaie największym zmianom w sen- sie wartości, jakie przyjmował tu będzie współczynnik gęstości zalud
nienia. Wyraźnie wyodrębnią się z czasem obszary o bardzo dużej gęstoś
ci zaludnienia (powyżej 125 osób na km2 ) w powiatach Stanisławów, Koło
myja, Sniatyń, a cała grupa znacznie poszerzy swój obszar.
W Galicji Zachodniej na południe od wskazanego pasa aajwiększej gęs
tości zaludnienia, a w Galicji Wschodniej na północ od niego, ciągnie się strefa przeciętnej (dla Galicji) gęstości zaludnienia. Będzie ona na przestrzeni drugiej połowy XIX w. ulegała stałemu zmniejszaniu, szczególnie na obszarze Galicji Wschodniej. Nie ulegnie natomiast prak
tycznie większym zmianom pas najmniejszego zaludnienia Galicji, na któ
ry składa się grupa karpackich powiatów Galicji Wschodniej, takich jak Lesko, Turka, Skole, Dolina, Nadworna i Kossów.
Przejdźmy obecnie do ukazania przemian gęstości zaludnienia Galicji w szerszym kontekście innych obszarów Europy Środkowej.
j»0