Fig 5. Potassium status in the soils
W GLEBIE I JEGO BILANS
Barbara Murawska, Ewa Spychaj-Fabisiak Akademia Techniczno-Rolnicza w Bydgoszczy
Abstrakt.
Celem badań było porównanie wieloletniego wpływu różnych systemów nawoże-nia w zmianowaniu na mobilność przyswajalnego potasu i jego bilans w glebie lekkiej.
Stwierdzono, że nawożenie w systemie zintegrowanym (obornik + słoma +NPK) wpły-nęło na wzrost zawartości przyswajalnego potasu w glebie (0-20cm) oraz stabilizowało odczyn gleby w większym stopniu niż nawożenie wyłącznie mineralne. Bilans potasu w systemie nawożenia mineralnego wskazuje, że na wszystkich obiektach nastąpiło uruchamianie potasu z jego form zapasowych. Natomiast bilans potasu w systemie nawożenia zintegrowanego wskazuje, że nadmiar potasu nie pobranego przez rośliny ulegał immobilizacji lub przemieszczał się w głąb profilu glebowego.
Słowa kluczowe: potas przyswajalny, bilans potasu, nawożenie mineralne, nawożenie zintegrowane
Abstract.
The aim of the studies was to compare the long-term effects of different systems of fertilization in the crop rotation on the mobility of potassium and its balance in light soil. Fertilizers applied in the integrated system (manure + straw + NPK) caused higher increase of the content of available potassium in soil (0-20 cm) than mineral fertilizers.
From the balance of potassium it can be concluded that in system with mineral fertiliz-ers potassium is released from its non-available forms. In the integrated fertilization system potassium not taken by plants was, however, immobilized or moved into deeper layers of the soil profile.
Key words : available potassium, potassium balance, mineral fertilization, integrated fertilization
Wprowadzenie
Wieloletnie zróżnicowane nawożenie (organiczne, mineralne) jest czynnikiem istotnie modyfikującym właściwości fizykochemiczne gleb, zwłaszcza gleb lekkich. Wieloletnie doświadczenia nawozowe wykazały destrukcyjny wpływ niezrównoważonego nawożenia mineralnego, z pomijaniem nawozów naturalnych, na środowisko glebowe
[Filipek1998, 2001, Łabętowicz 1999, Czuba 1995, Kuszelewski 1993, Mercik i in.
1993, Kulczycki 2001, Blecharczyk i in.2001]. Prowadzi to z reguły do zakwaszenia gleby i pogorszenia ich właściwości sorpcyjnych jak również do spadku zawartości przyswajalnych form składników pokarmowych w glebie. Tym niekorzystnym skutkom nawożenia wyłącznie mineralnego przeciwdziała stosowanie nawozów naturalnych.
Problematyka związana z wpływem wieloletniego nawożenia mineralnego i naturalnego na środowisko glebowe w tym na przemiany potasu i jego bilans w glebie jest dobrze udokumentowana [Okruszko i in. 1993, Stępień 1995, Szponder i in. 1996, Mercik 1997, Sapek 2001, Sapek i in. 2000, Fotyma i in. 2001, Grzywnowicz 2001, Kępka 1992], natomiast mniej jest prac na temat oddziaływania innych czynników wpływających na dostępność potasu glebowego dla roślin uprawnych. Można przypuszczać, że czynnikiem wpływającym na mobilizację i immobilizację potasu w glebie, a tym samym na jego saldo bilansowe jest nie tylko nawożenie (mineralne, naturalne), ale również dobór roślin w zmianowaniu.
Celem badań było porównanie wpływu wieloletniego stosowania różnych systemów nawożenia (mineralnego i zintegrowanego) przy różnym doborze roślin w zmianowaniu na mobilność przyswajalnego potasu i jego bilans w glebie lekkiej.
Materiał i metody badań
W pracy wykorzystano materiał glebowy pochodzący z dwóch wieloletnich statycznych doświadczeń polowych (I,II) założonych obok siebie na terenie Stacji Badawczej Wydziału Rolniczego ATR w Wierzchucinku. Glebę pól doświadczalnych stanowi glina zwałowa falistej moreny dennej (poziomy genetyczne Ap, Eet, Bt, C) o składzie piasku gliniastego mocnego (zawartość części spławialnych 18%),klasy bonitacyjnej III a.Według klasyfikacji międzynarodowej gleb FAO-UNESCO jest to Albic Luvisols. Podstawowe dane charakteryzujące glebę w roku założenia i w ostatnim roku poboru próbek glebowych przedstawiono w tabeli 1.
W doświadczeniu I (płodozmian pastewno-przemysłowy), które założono w 1974 roku metodą losowanych podbloków w trzech replikacjach stosowano zróżnicowane nawożenie azotem (I czynnik) i potasem (II czynnik) przy stałym nawożeniu fosforem.
Przez cały okres badań nie stosowano natomiast nawozów naturalnych i wapnowania.
W doświadczeniu II (płodozmian zbożowy), które założono w 1979 roku stosowano nawozy naturalne (obornik - I czynnik, 30 t•ha-1) oraz zróżnicowane nawożenie azotem (II czynnik). Jednocześnie na całej powierzchni doświadczenia przyorywano słomę żyta. Wykaz uprawianych roślin w doświadczeniu I i II oraz wielkość zastosowanych dawek nawozów mineralnych przedstawiono w tabeli 2.
Próbki glebowe z doświadczenia I pobrano po 30 latach badań (10 rotacja), a z doświadczenia II po 24 latach (8 rotacja) bezpośrednio po sprzęcie roślin, w których określono podstawowe właściwości fizykochemiczne (tab.1) i zawartość przyswajalnej formy potasu metodą Egnera-Riehma DL. Obliczono również bilans potasu, w którym uwzględniono pobranie potasu przez rośliny, zastosowane nawożenie oraz zmiany zasobności gleby w jego przyswajalne formy w warstwie 0 – 20 cm z uwzględnieniem ciężaru objętościowego. Z uwagi na dużą ilość wyników przy omawianiu bilansu potasu podano wartości średnie za cały okres badań w przeliczeniu na kg K·ha-1•rok-1. W celu statystycznego opracowania wyników wykorzystano analizę wariancji dla doświadczenia dwuczynnikowego w układzie zmiennych zależnych z zastosowaniem przedziałów ufności Tukey’a.
Tabela 2. Płodozmian I i II oraz zastosowane dawki nawozów mineralnych.
Table 2. Crop rotation I and II and doses of mineral fertilizers Płodozmian I – Crop rotation I
Poziom nawożenia - Level fertilization [kg⋅ha-1] Roślina - Crop
N1 N2 N3 K0 K1 K2 K3 P Kukurydza na kiszonkę- Maize green
Rzepak ozimy- Winter rape Pszenica ozima- Winter wheat Żyto na zielonkę - Rye for silage
80 Płodozmian II – Crop rotation II
słoma - straw słoma+obornik, straw+manure
Wyniki badań Odczyn gleby
Stosowane nawożenie w okresie 30- i 24-letnim, wyłącznie mineralne bądź zintegrowane, jak również rodzaj uprawianych roślin w zmianowaniu, wpływały na zmiany właściwości fizykochemicznych gleby. Po 30 latach badań, w doświadczeniu I, gdzie stosowano zróżnicowane nawożenie azotem i potasem stwierdzono, że wartość pH uległa obniżeniu w stosunku do wartości wyjściowej. W 1974 roku badana gleba charakteryzowała się lekko kwaśnym odczynem (pH 6.0), natomiast na koniec 10 rotacji glebę tę można zakwalifikować do gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych (pHKCl 3.8-4.8; tab.1). W warunkach doświadczenia II, gdzie zastosowano nawożenie zintegrowane tak wyraźnego zakwaszenia gleby nie stwierdzono. W końcu 8 rotacji zmianowania roślin wartości pH kształtowały się w przedziale od 4.3 do 5.2; natomiast przed założeniem doświadczenia wartość ta wynosiła 5.6 (tab1).
Zawartość przyswajalnego potasu w glebie
Zasobność gleby w przyswajalne formy potasu zależała również od stosowanego systemu nawożenia i doboru roślin uprawianych w obu zmianowaniach. Gleba, na której prowadzono doświadczenie I w 1974 roku charakteryzowała się bardzo wysoką zasobnością w przyswajalny potas (167 mg•kg-1). Na wszystkich obiektach zaobserwowano postępujący proces wyczerpywania gleby z tej formy potasu. Średnie wartości w 2003 roku mieściły się w granicach od 68.4 do 108 mg•kg-1 co pozwala zakwalifikować te gleby do niskiej i średniej klasy zasobności. Największe obniżenie zawartości K, średnio o 56% w stosunku do wartości wyjściowej, stwierdzono w glebie, gdzie nie stosowano nawożenia potasem (K0) (Rys. 1). Natomiast zastosowane zróżnicowane nawożenie azotem i potasem spowodowało obniżenie zawartości dostępnej formy potasu w glebie średnio o 42% w porównaniu do wartości z 1974 roku. W przeliczeniu rocznym daje to spadek o około 57 kg K•ha-1•rok-1.
Nieco inaczej kształtował się stan zasobności gleby w doświadczeniu II gdzie zastosowano nawożenie zintegrowane (mineralne + naturalne). Ten system nawożenia wyraźnie wpłynął na wzrost zasobności przyswajalnej formy potasu glebie (rys. 2), przyczyniając się tym samym do zmiany jej klasyfikacji, z niskiej (w 1979 roku) do bardzo wysokiej (w 2002 roku – 191 mg K•kg-1) klasy zasobności w potas.
Było to prawdopodobnie zarówno wynikiem korzystnego wpływu zmianowania roślin jak i zastosowanego nawożenia. Obliczono, uwzględniając warstwę gleby 0-20 cm, że wzrost tej formy potasu średnio wynosił 13.23 kg•ha-1•rok-1.
Stwierdzono, iż zastosowane wzrastające nawożenie azotem, w obu doświadczeniach w badanej warstwie gleby, istotnie modyfikowało zawartości przyswajalnej formy potasu
Rys. 1. Zawartość przyswajalnego potasu w glebie po 30 latach badań doświadczenie I).
Fig. 1. Content of available potassium in soil after 30 years of studies (experiment I) NUR dla (LSD for): I – 34,465 II – 7,665 I x II – 10,840
0 30 60 90 120 150 [mg kg-1] 180
K0 K1 K2 K3 1974 rok
N1 N2 N3
NUR dla (LSD for): I – 4,614 II – 8,446 I x II – 14,630
0 50 100 150 200 [mg kg-1] 250
słoma straw słoma+obornik
straw+manure
1979 rok
No N1 N2 N3
Rys. 2. Zawartość przyswajalnego potasu w glebie po 24 latach badań (doświadczenie II).
Fig. 2. Content of available potassium in soil after 24 years of studies (experiment II)
(rys.1 i 2). Średnio, niezależnie od zastosowanego nawożenia potasem w doświadczeniu I, najniższą jego zawartość stwierdzono na obiektach, gdzie stosowano najniższą dawkę azotu (N1 - 83 kg·ha-1•rok-1). Podwyższenie dawki do 167 kg•ha-1·rok-1 (średnio za lata - N2) powodowało istotny wzrost badanej formy potasu o 19% w stosunku do dawki N1. Zastosowanie dawki najwyższej (N3) istotnie obniżało zawartość przyswajalnego potasu w glebie. Natomiast w doświadczeniu II (płodozmian zbożowy), średnio najwyższą zawartość K przyswajalnego stwierdzono na obiektach bez azotu (N0). Zastosowane wzrastające dawki azotu, średnio niezależnie od nawożenia obornikiem, wpływały na obniżenie zawartości tej formy potasu w glebie. Istotnie niższą zawartość w stosunku do obiektu N0 stwierdzono już po zastosowaniu 93 kgN·ha
-1•rok-1 (N2). Porównując działanie zastosowanych dawek azotu w obu doświadczeniach niezależnie od pozostałych czynników można stwierdzić, iż w doświadczeniu II dawka azotu na poziomie 93 kgN·ha-1•rok-1 a w doświadczeniu I dawka 167N kg·ha-1•rok-1 wpłynęły na obniżenie zawartości badanej formy potasu w badanych glebach.
Zastosowane w doświadczeniu I zróżnicowane nawożenie potasem, również istotnie modyfikowało zawartości omawianej formy potasu w glebie. Różnice w zawartości K między obiektem kontrolnym (K0), a obiektami nawożonymi średnią i najwyższą dawka potasu (K2 i K3) wynosiły odpowiednio: 27 mg K•kg-1 i 40 mg K•kg-1. Zastosowanie 158 kg K•ha-1•rok-1 (K3) istotnie różnicowało zawartość potasu w badanej glebie, lecz nie przyczyniało się do osiągnięcia wartości wyjściowej z 1974 roku.
Na podkreślenie zasługuje bardzo wysoka zasobność gleby w potas w doświadczeniu II po 24 latach badań. Systematyczne nawożenie naturalne (30 t•ha-1 obornika+słoma) istotnie zwiększało zawartość przyswajalnego potasu w glebie średnio o 25% w porównaniu do obiektów, gdzie nie stosowano obornika. O tak korzystnych zmianach zasobności gleby w potas zadecydowało stosowanie obornika, przyorywanie słomy oraz uprawa żyta, które w zmianowaniu stanowiło aż 66%.
Plony roślin
W celu przedstawienia plonów roślin uprawianych w omawianych płodozmianach przeliczono je na jednostki zbożowe (rys. 3).
W doświadczeniu I zastosowane nawożenie konwencjonalne powodowało istotny wzrost plonu roślin. Średni plon za okres 30 lat badań kształtował się na poziomie 58 jednostek zbożowych. Należy nadmienić, iż w ostatniej 10 rotacji uzyskiwane plony roślin były zdecydowanie niższe w porównaniu z plonami początkowego okresu badań.
(Murawska i in. 1999). Uzyskane po 10 rotacji niższe plony roślin są potwierdzeniem, iż gleba na której prowadzono doświadczenie I i przez 30 lat stosowano wysokie dawki azotu i potasu uległa w pewnym stopniu procesowi degradacji .
Bilans potasu
Bilans potasu dla doświadczenia I obejmował lata 1974-2003 (tab3). Sporządzony został z uwzględnieniem zastosowanego nawożenia, pobrania potasu przez rośliny jak również uwzględnia zmiany zawartości przyswajalnego potasu w glebie w okresie badań.
Pobranie potasu zależało od wysokości uzyskiwanych plonów i zawartości potasu w roślinach.
Z danych w tabeli 3 wynika, że różnica bilansowa dla tego doświadczenia była wysoce ujemna i tym większa im niższe było nawożenie potasem. Zastosowanie nawet 158 kg K·ha-1•rok-1 nie równoważyło jego ujemnego charakteru. Wzrastające dawki azotu pogłębiały ujemną różnicę bilansową. Na obiektach N1, gdzie zastosowano 83 kgN·ha-1·rok-1 wynosiła ona średnio na rok -64.47 kgK·ha-1, a na obiektach N3 gdzie stosowano średnio 250 kg N ha-1•rok-1 różnica wynosiła aż -74.90 kg K·ha-1•rok-1. Z obliczonego bilansu potasu wynika, że na wszystkich obiektach nastąpiło uruchamianie
0
Rys. 3. Średni plon jednostek zbożowych uzyskany w latach 1979-2003 (doświadczenie I) i 1974-2002 (doświadczenie II)
Fig. 3. The average yield of cereal units obtained in 1979-2003 (experiment I) and 1974-2002 (experiment II)
W doświadczeniu II zastosowane zintegrowane nawożenie również istotnie determinowało wysokość uzyskanego plonu roślin. Średnio plon roślin za okres 24 lat badań wynosił 54.25 jednostki zbożowe i kształtował się w zakresie od 38 do 68.
Najwyższy plon uzyskano na obiektach nawożonych obornikiem i najwyższą dawką azotu - N3.
(+) potasu z jego form zapasowych. Największą ilość uruchomionego potasu stwierdzono w glebie nawożonej 250 kg N•ha-1•rok-1 i 53 kg K·ha-1•rok-1 (N3, K1). W najmniejszym stopniu z zapasowych form potasu korzystały rośliny uprawiane na obiektach przy najwyższej dawce potasu (K3). Średnio niezależnie od zastosowanej dawki azotu na
obiektach z najwy ższą dawką potasu (K
3) uruchomiło się około 11.44 kg K ha-1•rok-1, natomiast na obiektach bez potasu (K0) uruchomiło się średnio aż 86.81 kg K ha-1•rok-1. Dla doświadczenia II różnica bilansowa była ujemna tylko na obiektach gdzie nie stosowano obornika za wyjątkiem obiektu gdzie nie stosowano azotu (No). Dodatnią różnicę bilansową na tym obiekcie można przypuszczalnie wyjaśnić szczególnie niskimi plonami roślin w ostatnich latach a tym samym małym pobraniem potasu przez uprawiane rośliny (Tab.4). Zastosowanie wysokich dawek azotu pogłębiało ujemną różnicę bilansową co przyczyniało się do uruchamiania zapasowych form potasu (+).Zastosowanie obornika w wyraźny sposób przyczyniło się do uzyskania dodatniej różnicy bilansowej. Wzrastające dawki azotu na tle obornika zmniejszały dodatnią różnicę bilansową, co było związane z wysokością uzyskiwanych plonów. Po uwzględnieniu różnicy bilansowej i zmian zawartości potasu przyswajalnego w glebie można wnioskować, iż na tych obiektach potas nie pobrany przez rośliny uległ immobilizacji (Tab.4). Średnia ilość potasu, która na tych obiektach uległa sorpcji wymiennej lub niewymiennej mieściła się w granicach od (–) 2.16 do (-)23.84 kg •K·ha-1•rok-1. Zastosowanie obornika ograniczyło uruchamianie potasu z zapasów glebowych, poprzez zwiększenie ilości potasu wniesionego z tym nawozem do gleby. Średnia dawka potasu na tych obiektach kształtowała się w zakresie od 161,10 do 171 kgK·ha-1·rok-1.
Dyskusja wyników
Prowadzone przez 30 lat i 24 lata doświadczenia gdzie stosowano różne systemy nawożenia i różne zmianowania spowodowały dość daleko idące zmiany w zawartości potasu przyswajalnego w badanych glebach. Systematycznie stosowanie nawozów potasowych i naturalnych wpływa zdaniem licznych autorów na wzrost zawartości przyswajalnej formy potasu w glebie [Mercik 1997, Mercik 1999, Mazur i in. 1999, Grzywnowicz 1999, Łabętowicz i in. 1999, Łabętowicz i in.2000, Mercik i in. 2000].
Podobne rezultaty uzyskano tylko w doświadczeniu II gdzie stosowano zróżnicowane nawożenie azotem na tle obornika, stwierdzono bowiem przyrost zawartości tej formy potasu średnio o 5,38 mg·kg-1·rok-1 w stosunku do zawartości wyjściowej. Natomiast w doświadczeniu I po 10 rotacji zmianowania gdzie stosowano wyłączne nawożenie mineralne, nastąpił wyraźny spadek przyswajalnego potasu w stosunku do zawartości wyjściowej średnio o 3,50 mg·kg-1·rok-1.
Stwierdzone różnice w zawartości potasu w badanych glebach uwarunkowane były doborem uprawianych roślin (zmianowaniem), zastosowanym systemem nawożenia,
wielkością uzyskiwanych plonów, oraz ilością potasu wynoszonego z plonem roślin.
Według Fotymy i in. [2000], Goska i in. [1989] oraz Kulczyckiego i in. [2001] wielkość plonu zależy, między innymi, od jakości i zasobności gleby w składniki pokarmowe.
Średnio plon roślin w doświadczeniu I kształtował się w zakresie 43 do 70 a w doświadczeniu II od 38 do 68 jednostek zbożowych. Według Fotymy i in. [1984] przy plonach 60 jednostek zbożowych zrównoważony bilans potasu uzyskuje się po zastosowaniu 140 kgK ha/rok, natomiast utrzymanie dodatniego bilansu w glebie jest możliwe tylko przy stosowaniu wysokich dawek potasu. Naglik i Pondel (1981) stwierdzili, że dawki 120-240 kg K·ha-1·rok-1, natomiast Stępień i in. [1995]stwierdzili że tylko dawka 140 kg K·ha-1·rok-1, równoważą bilans potasu w glebie, co znalazło potwierdzenie tylko w doświadczeniu II na obiektach z obornikiem (tab. 4) gdzie średnia ilość potasu wnoszonego w nawozach mineralnych i naturalnych wynosiła 166kg K·ha-1· rok-1. Natomiast w przypadku doświadczenia I zastosowanie nawet najwyższej dawki potasu tj.158 kg K·ha-1·rok-1 nie równoważyło ujemnej różnicy bilansowej oraz spowodowało wysoce ujemne saldo bilansu potasu w glebie. Znalazło to potwierdzenie w pracach innych autorów, według których ujemne różnice bilansowe spowodowane są warunkami glebowymi, atmosferycznymi i zastosowanym nawożeniem w przedziale dawek 30 –200 kg ha-1•rok-1 oraz 150-180 kg·ha-1·[Okruszko i in. 1993, Szponar i in.
1996, Blake i in. 1999, Barszczewski 1999, Sapek i in.2000]
Z uwagi na niskie zużycie nawozów potasowych w naszym kraju (średnio 50-70 kg·ha-1) gospodarujemy z ujemnym saldem bilansowym potasu ( Fotyma1999, Goskek i in. 2001, Filipek 2001). Ujemna różnica bilansowa według Goska i in. (2001) mieści się w granicach od -22 do –44 kg K·ha-1. Potwierdzają to wyniki uzyskane dla doświadczenia I, różnica bilansowa kształtowała się od –14,4odo -99.90 kgK·ha1·rok-1 gdzie zastosowanie nawet najwyższej dawki potasu nie równoważyło ujemnego salda bilansu w glebie, co znalazło prawdopodobnie pokrycie z uruchamiania zapasowych form potasu glebowego. Na obiektach po zastosowaniu najwyższej dawki potasu K3 niezależnie od dawki azotu uruchomiłosię średnio około (+)11.44 kgK·ha-1·rok-1 natomiast na obiektach bez potasu (K0) około (+)86.8 kgK·ha-1·rok-1 (tab.3). Z bilansu potasu sporządzonego dla doświadczenia II wynika, że na obiektach gdzie nie stosowano obornika rośliny również korzystały z zapasowych form potasu (tab.4). Wykazano, że uruchamianie tej formy potasu było największe na obiektach N1 i N2 i wynosiło odpowiednio (+)17.14 i (+)17.50 kg •K·ha-1•rok-1 (tab.4). Z powyższych obliczeń wynika iż, oceniając możliwości zaopatrzenia roślin w potas [Blake i in.1999, Stępień 1995, Terelak 1985, Mercik 1993, Murawska 1999, Stępień i in. 1999, Grzywnowicz 1999, Fotyma i in. 2001, Gosek i in. 1991] szczególnie w systemie nawożenia konwencjonalnego należałoby uwzględniać nie tylko dostępne, ale również jego zapasowe formy, gdyż one decydują o jego saldzie bilansowym w glebie. Natomiast bilans potasu w tym doświadczeniu (II) na obiektach gdzie zastosowano obornik kształtował się zupełnie odmiennie. Po uwzględnieniu różnicy bilansowej i zmian zawartości potasu przyswajalnego w glebie można wnioskować, iż na tych obiektach
potas nie pobrany przez rośliny uległ immobilizacji (tab.4). Średnia ilość potasu, która na tych obiektach uległa sorpcji wymiennej lub niewymiennej mieściła się w granicach od (–) 2.16 do (-)23.84 kg •K·ha-1•rok-1 [Simard i in.1992, Blade 1999]. Przypuszczalnie składnik ten ulegał również przemieszczaniu w głąb profilu glebowego i stratom na drodze wymywania [Kopeć i in.1991)] Według Fotymy i in. [2001] przy dodatnim saldzie bilansu (a taki mamy w tym doświadczeniu) następuje nagromadzenie przyswajalnej i zapasowej formy potasu w głębszych warstwach gleby.
Rozpatrując w omawianej pracy dwa systemy nawożenia (konwencjonalne i zintegrowane) można stwierdzić, iż utrzymanie dodatniego bilansu potasu w glebie jest możliwe dzięki gospodarowaniu w systemie rolnictwa zintegrowanego po zastosowaniu średnio dawek potasu w zakresie od 161 d0 171 kg •K·ha-1•rok- , ponieważ takie nawożenie może ograniczyć wyczerpywanie gleb z zapasowych form potasu
Wnioski
1. System nawożenia konwencjonalnego stosowany przez 30 lat oraz uprawa roślin pastewno-przemysłowych obniżał zawartość przyswajalnego potasu w glebie, natomiast system zintegrowany stosowany przez 24 lata (zmianowanie zbożowe ) wpływa wyraźnie na akumulację przyswajalnego potasu w badanej glebie.
2. W obu badanych systemach nawożenia (mineralne i zintegrowane) zastosowane wzrastające dawki azotu wpływały na obniżenie przyswajalnej formy potasu w badanych glebach, w doświadczeniu I już od dawki 93 kgN·ha-1·rok-1, natomiast w doświadczeniu II od dawki 167 kgN·ha-1·rok-1.
3. Różnica bilansowa dla doświadczenia gdzie stosowano wieloletnie nawożenie konwencjonalne była zdecydowanie ujemna, stosowanie średnio na rok 158 kgK·ha-1 nie równoważyło jej ujemnego charakteru, natomiast w systemie nawożenia zintegrowanego różnica bilansowa była dodatnia po zastosowaniu średnio 166 kg •K·ha-1•rok-.
4. Na podstawie obliczonego bilans potasu w glebie dla doświadczenia gdzie stosowano nawożenie wyłącznie mineralne stwierdzono uruchamianie (+) potasu z jego form zapasowych, średnio uruchamiało się od 8,63 do 94 kgK·ha-1·rok-1. Natomiast na obiektach gdzie zastosowano nawożenie zintegrowane, stwierdzono, iż potas nie pobrany przez rośliny uległ immobilizacji (-) lub przemieszczał się w głąb profilu glebowego, średnio w ilości od 2,16 do 23,84 kgK·ha-1·rok-1.
Pismiennictwo
Barszczewski J. 1999: Zmiany zawartości potasu, wapnia i magnezu w glebie z łąki trwałej deszczowanej na tle zróżnicowanej dawki i formy nawożenia. Zesz.
Prob. Post. Nauk Rol. z. 467, 665-670.
Belcharczyk A., Pieczota T. 2001. Wpływ wieloletniego nawożenia na zawartość form potasu w profilu glebowym. Zesz. Prob. Post. Nauk Rol. z. 480. 19-25.
Blake L., Mercik S., Koerschens M., Goulding K.W.T.,Stempen S.,Weigel A., Poulton P.R., and Powlson D.S. 1999.Potassium content in soil, uptake plants and the potassium balance in three European long-tern field experiments. Plant and Soil 216, 1-14
Curyło T. 1995. Nawozowe działanie potasu na glebie znacznie wyczerpanej z tego składnika. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 421 a. 29-37.
Czekała J., Jakubus M., Szukała J., Maciejewski T.: 2001. Wpływ deszczowania, płodozmianu i nawożenia azotem na zawartość potasu i magnezu przyswajalnego w glebie. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 480, 27-34.
Czuba R., 1995. Zmiany zasobności gleb kraju w trzydziestoleciu oraz eksperymentalna ocena systemów regeneracji nadmiernie wyczerpanych ich zasobów. Zesz.
Prob. Post. Nauk Roln. 421 a. 59-66
Filipek T.: 2001. Wpływ zakwaszenia na zawartość potasu i magnezu oraz stosunek K:Mg w glebach i roślinach zbożowych. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 480, 43-50.
Fotyma M., Gosek S. 1986. Elementy bilansu potasu jako podstawa nawożenia tym składnikiem.. Rocz. Glebozn. XXXVII: 191-202.
Fotyma M., Gosek S.: 2000. Zmiany w zużyciu nawozów potasowych i ich konsekwencje dla żyzności gleby i poziomu produkcji roślinnej w Polsce.
Nawozy Nawożenie (Fertilizers and Fertilization) 1(2), 9-50.
Fotyma M., Gosek S.,2001. Przemieszczanie potasu i magnezu w profilu gleby nawożonej gnojowicą i nawozami mineralnymi. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln.
480. 51-59.
Gosek S., Fotyma M.: 1989. Reakcja roślin i członów zmianowa na coroczne i skomasowane nawożenie potasem. Wyd. IUNG Puławy, Ser. S(66), 1-66.
Gosek S., Fotyma M.: 1991. Działanie następcze nawozów potasowych. Wyd. IUNG
Gosek S., Fotyma M.: 1991. Działanie następcze nawozów potasowych. Wyd. IUNG