RÓWNINY INOWROCŁAWSKIEJ

Mirosław Kobierski, Halina Dąbkowska-Naskręt Akademia Techniczno-Rolnicza w Bydgoszczy

Abstrakt

Oznaczono całkowitą zawartość potasu i jego formy wymienne, przyswajalne dla roślin oraz potas aktywny w wybranych, uprawnych glebach Równiny Inowrocław-skiej. Całkowita zawartość potasu wahała od 15500 do 23600 mg·kg^-1; potasu wy-miennego od 39,1 do 625 mg·kg^-1; potasu przyswajalnego dla roślin 19,2 do 357 mg·kg^-1; potasu wodno-rozpuszczalnego od 3,8 do 215 mg·kg^-1. Najzasobniejsze w potas łatwo dostępny dla roślin były poziomy wierzchnie, co wiązać należy z proce-sem wietrzenia minerałów pierwotnych, nawożeniem potaproce-sem, a także nagromadze-niem we frakcji ilastej minerałów illitowych. Na podstawie analizy statystycznej stwier-dzono istotną statystycznie dodatnią korelację między całkowitą zawartością potasu a ilością iłu koloidalnego.

Słowa kluczowe: Formy potasu w glebie, minerały ilaste

Abstract:

The study was undertaken in order to determine potassium content and forms in arable soils of Inowrocław Plain, formed from glacial till. Eight representative soil profiles have been selected for the investigation. Profile distribution of total potassium ranged from 15500 to 23600 mg·kg^-1, exchangeable potassium were in the range 39,1 to 625 mg·kg^-1 availablee potassium 19,2 – 357 mg·kg^-1 and water – soluble potassium from 3,8 up to 215 mg·kg^-1. The highest content of available potassium was observed in upper soil horizons, due to fertilization as well as weathering of soil minerals. Miner-alogical composition of clay fraction indicates that mobile potassium is fixed in nonex-changeable forms in smectite structures. The above process lead to the formation of illite minerals. XRD results confirm the high amounts of illite and illite/smectite miner-als in upper soil horizons compared to parent material.

Key words: Potassium in soil, clay minerals Wprowadzenie

Skałą macierzystą gleb w regionie Równiny Inowrocławskiej jest glina zwałowa, która wpłynęła na ich właściwości fizyczne, chemiczne oraz skład mineralogiczny.

Niewielkie zróżnicowanie rzeźby terenu oraz wysoki poziom wód gruntowych miały decydujący wpływ na kierunek i fazy rozwojowe tych gleb, determinując ich przynależność do odrębnych rzędów, typów i podtypów. Formy i dystrybucja potasu ze szczególnym uwzględnieniem form dostępnych dla roślin było jednym z przedmiotów kompleksowych badań nad wpływem czynników litogenicznych, pedogenicznych oraz antropogenicznych na cechy użytkowe gleb regionu.

Rośliny pobierają potas w formie jonów K⁺ z roztworu glebowego i kompleksu sorpcyjnego. Jeżeli gleba zostanie wyczerpana z przyswajalnego potasu wykorzystywane są jego formy zapasowe, związane między innymi w warstwach międzypakietowych minerałów ilastych. Czynnikami wpływającymi na rozpuszczalność i dostępność dla roślin składników pokarmowych, w tym potasu są: pH gleby, skład granulometryczny, ilość i jakość substancji organicznej, ilość i rodzaj minerałów ilastych, wilgotność gleby i wzajemne oddziaływanie pierwiastków na siebie [Allen i Hajek 1989, Józefaciuk 1998; Smeck i Novak 1994].

Celem badań było określenie zawartości potasu łatwo dostępnego dla roślin oraz udziału tych form w jego całkowitej zawartości w zróżnicowanych typologicznie glebach regionu, użytkowanych rolniczo w aspekcie ich składu mineralogicznego.

Materiał i metody

Badaniami objęto: czarne ziemie (profile C1-C4), gleby płowe (profile P5, P6) oraz gleby brunatne (profile B7, B8). Odkrywki glebowe zlokalizowane były na obszarze Równiny Inowrocławskiej. W próbkach glebowych po wstępnej preparatyce wykonano analizy: skład granulometryczny metodą areometryczną, zawartość węgla organicznego metodą Tiurina, pH w 1 M KCl metodą potencjometryczną, kationową pojemność wymienną (PWK) oraz potas wymienny według metody z BaCl₂ (norma PN-ISO 11260), całkowitą zawartość potasu po mineralizacji w kwasach HF i HClO₄, zawartość potasu przyswajalnego dla roślin metodą Egnera-Riehma, zawartość potasu aktywnego w wyciągu wodnym.

Skład mineralogiczny frakcji o¸< 2 µm określono metodą dyfraktometryczną.

Preparaty orientowane poddano analizie na dyfraktometrze HZG-4 z lampą miedzianą i filtrem niklowym. Wyniki opracowano statystycznie, wykorzystując program STATISTICA 6.

Wyniki i dyskusja

Gleby regionu charakteryzowały się obojętnym lub zasadowym odczynem we wszystkich poziomach genetycznych. Poziomy Ap zawierały od 7,9 g·kg^-1 C-org. (gleby płowe) do 15,2 g·kg^-1 (czarne ziemie). Stwierdzono wyraźne wzbogacenie we frakcję iłu koloidalnego, zarówno poziomów teksturalnych gleb płowych, jak również poziomów

brunatnienia czarnych ziem i gleb brunatnych (tab.1,2). W składzie minerałów ilastych dominowały illit i jego interstratyfikowane formy . Pozostałe minerały to smektyty, chloryty i ich formy mieszanopakietowe oraz niewielkie ilości kaolinitu [Kobierski i Dąbkowska-Naskręt 2003]. Smektyty stanowiły najwyższy udział w składzie wtórnych minerałów we frakcji ilastej poziomów Bca badanych czarnych ziem. Stwierdzono niewielkie wzbogacenie w te minerały poziomów Bt gleb płowych i Bbr(t,fe) gleb brunatnych.

Nie stwierdzono wyraźnego zróżnicowania zawartości potasu ogólnego w profilach badanych gleb (tab.1,2). Nieznaczny wzrost całkowitej zawartości potasu w poziomach iluwialnych gleb wskazywać może na wpływ procesu glebotwórczego na zawartość tego pierwiastka, wyraźnie zaznaczony w glebach płowych.

Zawartość potasu przyswajalnego dla roślin w czarnych ziemiach wahała się w granicach od 19,2 do 357,3 mg·kg^-1 gleby; w glebach płowych od 27,8 do 95,4 mg·kg^-1 gleby; w glebach brunatnych od 30,8 do 143,1 mg·kg^-1 gleby. We wszystkich badanych glebach najwyższe zawartości potasu przyswajalnego dla roślin stwierdzono w poziomach powierzchniowych i wyraźnie mniejsze w poziomach głębiej położonych oraz skale macierzystej. Potas przyswajalny dla roślin stanowił od 0,10 do 1,78 % całkowitej zawartości tego pierwiastka. Największy udział potasu przyswajalnego w jego całkowitej zawartości stwierdzono w poziomach powierzchniowych wszystkich badanych gleb, co jest zapewne wynikiem wietrzenia minerałów, związania w próchnicy oraz efektem nawożenia tym pierwiastkiem. Zróżnicowana zawartość potasu wymiennego w poziomach podpowierzchniowych wskazywać może na niejednorodność mineralnej części kompleksu sorpcyjnego [Kępka 1992].

Ilości potasu uwalnianego do roztworu glebowego w wyniku rozpadu minerałów oraz desorpcji potasu wymiennego lub silnie związanego zależą przede wszystkim od zawartości potasu wymiennego i rodzaju minerałów zarówno pierwotnych jak i wtórnych [Mc Lean i Brydon 1971]. W przypadku niedoboru potasu łatwo przyswajalnego dla roślin, co prowadzi do ujemnego bilansu, uruchamiane zostają jego trudno dostępne rezerwy [Mercik i in. 1984, Fotyma i in. 1989]. W poziomach Eet gleb płowych i Bbr(t,fe) gleb brunatnych znaczący udział potasu łatwo dostępnego stanowiły jego formy rozpuszczalne w wodzie, zwane potasem aktywnym (tab 1,2). Poziomy wzbogacenia gleb płowych charakteryzowały się natomiast niewielkim udziałem potasu aktywnego w całkowitej zawartości potasu wymiennego.

Na podstawie analizy statystycznej stwierdzono istotną dodatnią korelację między zawartością iłu koloidalnego a całkowitą zawartością potasu (r=0,542; p<0,05).

Zawartości potasu wymiennego, przyswajalnego dla roślin oraz aktywnego były istotnie statystycznie dodatnio skorelowane z ilością węgla organicznego (tab. 3). Stwierdzono także istotny statystycznie wpływ zawartości C-org. na wielkość kationowej pojemności wymiennej.

5 10 15 20 25 30

Rycina 1a. Dyfraktogramy frakcji ilastej z poziomów Ap Figure 1a. Diffractograms of clay fraction from Ap horizons

Rycina 1b. Dyfraktogramy frakcji ilastej z poziomów Ap Figure 1b. Diffractograms of clay fraction from Ap horizons

Poziomy brunatnienia gleb brunatnych wykazywały duże podobieństwo z poziomami eluwialnymi badanych gleb płowych pod względem zawartości potasu aktywnego, i jego udziału w kationach wymiennych i przyswajalnych. Swoiste nagromadzenie w tych poziomach potasu wodno-rozpuszczalnego w przeliczeniu na procentową zawartość frakcji ilastej jest prawdopodobnie wynikiem procesu intensywnego wietrzenia minerałów pierwotnych i wtórnych, które zawierają w swych strukturach krystalicznych duże ilości tego pierwiastka. Ilości uwalnianego potasu w wyniku wietrzenia w glebach użytkowanych rolniczo obszaru Europy szacuje się od 13 do 180 kg K ha^-1 rok^-1, w zależności od warunków w jakich przebiega wietrzenie oraz składu mineralogicznego gleb [Holmqvist i in. 2003]

Nagromadzenie potasu dostępnego dla roślin w poziomach orno-próchnicznych to również efekt nawożenia potasowego. Przewaga illitów we frakcji ilastej sprzyja sorbowaniu potasu dostarczonego w nawozach, ponieważ charakteryzują się one selektywną sorpcją tego pierwiastka. Pomimo, iż illity dominowały we frakcji ilastej większości badanych gleb w poziomach próchnicznych kilku z nich zawartość potasu łatwo dostępnego w badanych glebach była wysoka. Powodować to może przyspieszenie procesu agradacji minerałów z grupy smektytów i zintensyfikowanie procesu illityzacji [Eberl i in. 1986;1993, Bühmann 1993], co prowadzi do wiązania w formach niewymiennych potasu, zastosowanego w formie nawozów i jego uwstecznianie. Analiza dyfraktometryczna, wykazała, że illity i ich interstratyfikowane formy były minerałami dominującymi w poziomach powierzchniowych wszystkich badanych glebach regionu oraz w poziomach eluwialnych gleb płowych. Potwierdzają to refleksy o wartościach d=1,00 nm; d=0, 500 nm; d=0,333 nm, widoczne na dyfraktogramach frakcji ilastej wysyconej magnezem (ryc.1a, b).

Tab. 3. Istotne współczynniki korelacji między wybranymi składnikami gleb, dla p<0,05

Tab. 3. Correlation coefficients significant at p<0,05^* . Ktot/clay Kexch/Kavai Kexch/KH2O Kexch/PW

* objaśnienia pod tabelą 1, explanations under table 1

Wnioski

1. Na podstawie analizy statystycznej stwierdzono istotną dodatnią korelację między zawartością iłu koloidalnego a całkowitą zawartością potasu (r=0,542; p<0,05).

Nieznaczny wzrost całkowitej zawartości potasu w poziomach iluwialnych badanych gleb wskazywać może na wpływ procesu glebotwórczego na zawartość tego pierwiastka, wyraźnie zaznaczony w glebach płowych.

2. Badane gleby charakteryzowały się zróżnicowaną zawartością potasu przyswajalnego dla roślin. W poziomach orno-próchnicznych czarnych ziem zawartość ta wahała się od 46,3 do 357,3 mg·kg^-1; w glebach płowych od 50,4 do 95,4 mg·kg^-1; w glebach brunatnych od 90,6 do 143,1 mg·kg^-1. Na tej podstawie określić można klasę zasobności tych gleb: od bardzo niskiej (gleba C4), po bardzo wysoką (gleba C1).

3. Minerały illitowe dominowały w składzie mineralogicznym frakcji ilastej poziomów orno-próchnicznych oraz Et gleb płowych i Bbr(t,fe) gleb brunatnych, co może być związane z uwstecznianiem części potasu zastosowanego w nawozach, w wyniku jego wiązania w przestrzeniach międzypakietowych minerałów.

Piśmiennictwo

Allen B.L., Hajek B.F., (1989): Mineral occurence in soil environments (in) Minerals on soil environments; J. B. Dixon and S.B. Weed Eds. SSSA Book Series 1.

Medison Wisc., 199-278.

Bühmann C., (1993): K-fixing phyllosilicates in soil: the role of inherited components.

Journal of Soil Science, 44, 347-360.

Eberl D.D., Środoń J., Northop H.R., (1986): Potassium fixation in smectite by wet-ting and drying, ACS, Symposium series No 323, Geochemical process at mineral surfaces, American Chemical Society, 296-326.

Eberl D.D., Velde B., Mc Coormick T., (1993): Synthesis of illite-smectite from smectite at earth surface temperatures and high pH. Clay Minerals, 20; 676-683.

Fotyma M., Naglik E., Pietrasz-Kęsik G., (1989): Zmiany produktywności i żyzności gleby wytworzonej z gliny lekkiej pod wpływem wieloletniego nawożenia fosforem i potasem. Rocz. Glebozn. T. XL, 1, 83-99.

Holmqvist J., Řgaard A. F., Öborn I., Edwards A.C., Mattsson L., Sverdrup H., (2003):

Application of the PROFILE model to estimate potassium release from min-eral weathering in Northern European agricultural soils. Europ. J. Agronomy.

20, 149-163.

Józefaciuk G., (1998): Zmiany właściwości powierzchniowych gleb i minerałów ilastych w procesach zakwaszania i alkalizacji. Acta Agrophysica. Rozprawy. Instytut Agrofizyki PAN, Lublin; ss.116.

Kępka M., (1992): Potas wymienny i silniej związany w niektórych glebach. Cz. I.

Gleby brunatne wyługowane i płowe właściwe. Rocz. Glebozn. T. XLVIII, 3/

4; 91-101.

Kobierski M., Dąbkowska-Naskręt H., (2003): Skład mineralogiczny i wybrane właściwości fizykochemiczne zróżnicowanych typologicznie gleb Równiny Inowrocławskiej. Cz. II. Skład mineralogiczny frakcji ilastej. Roczn. Glebozn.

T. 54, 4; 29-44.

Mc Lean A.J., Brydon J.E., (1971): Fixation and release of potassium in relation to the mineralogy of the clay fraction of some selected soil horizon samples. Can. J.

Soil Sci. 51;449-459.

Mercik S., Goralski J., Gutyńska B., (1984): Badania nad współdziałaniem potasu z magnezem i wapniem na różnych glebach i pod różnymi roślinami. Cz. 1 Zmiany w niektórych cechach żyzności gleb po kilkuletnim nawożeniu. Rocz.

Glebozn. T XXXV, 1, 49-61.

PN- ISO 11260., (1999): Oznaczanie efektywnej pojemności wymiennej kationowej i stopnia wysycenia zasadami z zastosowaniem roztworu chlorku baru. PKN, Jakość gleby.

Smeck N.E., Novak J.M., (1994): Weathering of soil clays with dilute sulfuric acid as influenced by sorbed humic substances. Geoderma, 63; 63-76.

Kobierski M., Dąbkowska-Naskręt H.

POTASSIUM IN SOILS OF DIFFERENT TYPE FROM INOWROCŁAW PLAIN

Summary

The study has been undertaken in order to determine potassium forms in relation to clay fraction mineralogy of arable soils from Inowrocław Plain in northern Poland, which were formed on carbonate glacial till, during the Baltic glaciation.

The study was conducted an eight soil profiles selected among Phaeosems (black earths), Luvisols (lessive soils), Cambisols (black soils). Soil was sampled from each genetic horizon. Total K content, exchangeable K, and water soluble K were estimated using AES technique. Mineralogical composition was determined by X-ray analysis of separated clay fraction on oriented specimens, saturated with Mg²⁺. The data obtained were subjected to statistical analysis.

Profile distribution of total potassium ranged from 15500 to 23600 mg·kg^-1, ex-changeable potassium were in the range 39,1 to 625 mg·kg^-1 phytoavailable potassium 19,2 – 357 mg·kg^-1 and water – soluble potassium from 3,8 up to 215 mg·kg^-1.In the argillic horizons of Luvisols and cambic horizons of Phaeosems and Cambisols the higher content of total potassium was detected compared to other genetic horizons.

The content of clay fraction was correlated significantly (r=0542, p<0,05) with the total content of potassium in studied soils. The richest in exchangeable potassium were surface horizons of investigated soils as a result of mineral weathering, biological accu-mulation of this element and potassium fertilizer application. The potassium liberated to soil solution as a result of minerals disintegration (weathering) and desorption of

exchange K as well as release of strong-associated potassium from interlayers of illites is related the type of primary and secondary minerals and concentration in soil solu-tion. The highest concentration of water-soluble potassium was determined in surface horizon of all investigated soils.

Illite minerals are characterized by high potassium adsorption. They are often the source of reserve K, taken by plants when active and exchange potassium content are insufficient. The XRD analysis showed that illites and their interstratified forms were predominant in surface horizon of all studied soils and in luvic horizons of Luvisols.

Accumulation of these minerals could be a result of smectites illitisation.

Mirosław Kobierski

Akademia Techniczno-Rolnicza w Bydgoszczy Kobierski@atr.bydgoszcz.pl

Wojciech Lipiński*, Małgorzata Walendziuk**

*Krajowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Warszawie,

**Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Gdańsku

Abstrakt

W pracy przedstawiono wyniki badań zasobności gleb w potas, uzyskane w ra-mach analiz wykonywanych przez stacje chemiczno-rolnicze dla potrzeb doradztwa nawozowego na użytkach rolnych w Polsce. Badania zawartości potasu w glebie pro-wadzone są przy pomocy testu Egnera-Riehma (DL) i w 0,5 mol HCl ^. dm^-3, a wyniki uwzględniające kategorie agronomiczne gleby, wyceniane są w skali 5-stopniowej.

Słowa kluczowe: potas przyswajany, badania gleb

Abstract

This paper presents the results of tests for potassium richness in soils, obtained as part of the analyses performed by chemical and agricultural stations for the sake of fertilizer recommendations on arable land in Poland. The tests for potassium content in soil are carried out using the Egner-Riehm (DL) method and in 0,5 mol HCl ^. dm^-3, and the results take into account agronomic categories of the soil and are evaluated using the 5-grade scale.

Key word: available potassium, studies of soils

Wstęp

W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych zużycie potasu w Polsce było duże i w nawozach naturalnych sięgało 60 kg K₂O ha^-1, a w nawozach mineralnych 70 kg K₂O ha^-1. Takie dawki potasu pokrywały zapotrzebowanie roślin na ten składnik wynoszące 100-120 kg i przyczyniały się zwiększenia zasobności gleb [Fotyma i in.

2000]. Jednak na początku lat 90. doszło do zmniejszenia podaży tego składnika w nawozach, czego konsekwencją było wyczerpywanie jego rezerw glebowych.

Celem pracy była ocena zasobności gleb Polski w potas przyswajalny w latach 1955-2004.

Materiał i metody

Badania zasobności gleb dla potrzeb doradztwa nawozowego prowadzone są w Polsce przez Okręgowe Stacje Chemiczno-Rolnicze. Obok określania odczynu, zawartości przyswajalnego fosforu i magnezu, określa się zasobność gleby w przyswajalny potas. Badania te prowadzone są według jednolitej metodyki. Próbki pobierane są zgodnie z normą PN-R-04031 [1997] w taki sposób, aby reprezentowały obszar nie przekraczający 4 ha użytków rolnych. Potas i fosfor przyswajalny w glebach mineralnych oznaczany jest we wspólnym wyciągu mleczanu wapnia metodą Egnera-Riehma (DL), a w glebach organicznych (rozumianych jako gleby zawierające powyżej 10% materii organicznej) w 0,5 mol HCl ^. dm^-3. Oceny zasobności gleb dokonuje się na podstawie liczb granicznych zawartych w polskich normach PN-R-04022 [1996]

i PN-R-04024 [1997].

Do opracowania wykorzystano wyniki badań zasobności gleb Polski w przyswajalny potas z lat 1955-2004 [Czuba 1979, Lipiński 2000, SCHR 2000]. Jako aktualne przedstawiono wyniki z latach 2000-2004 wykonane na populacji liczącej około 2 mln próbek pobranych na powierzchni ponad 4 mln ha UR [Lipiński 2004].

Wyniki badań

W badaniach zasobności gleb w potas przyswajalny prowadzonych przez stacje chemiczno-rolnicze do 1985 roku wykorzystywano trójstopniową skalą wyceny zasobności w ten składnik [Lipiński 2000]. Pod uwagę brany był również skład granulometryczny. W związku ze ścisłymi powiązaniami między potasem i zawartością części spławialnych w glebie, udział cząstek o średnicy <0,02 mm uwzględniany jest w wycenie zasobności w ten pierwiastek do chwili obecnej. Zasadniczy przełom w wycenie wyników chemicznej analizy gleby nastąpił w 1986 roku. Wówczas to, ze względu na znaczące zmiany w zasobności gleb Polski, rozszerzono skalę trójstopniową do pięciu zakresów. Ta skala obowiązuje do chwili obecnej. Zmiany dotyczyły także rozszerzenia kategorii agronomicznych do 4 kategorii. Jednocześnie ocena gleb pod względem zasobności w potas pozostaje zróżnicowana dla gleb mineralnych i organicznych [Anonymus 1990, Lipiński 2000]. Aktualnie obowiązujący podział gleb na kategorie agronomiczne przedstawiono w tabeli 1, a na klasy zawartosci potasu przyswajalnego w tabeli 2.

Tabela 1. Kategorie agronomiczne gleb Table 1. Agronomical soil categories

Kategorie I – gleby bardzo lekkie/very light soils pl, plp, ps, psp 0-10 II – gleby lekkie/light soil pgl, pglp, pgm, pgmp, płp,

płz

11-20 III – gleby średnie/medium soils gl, glp, płg 21-35 IV – gleby ciężkie /heavy soils gs, gsp, gc, gcp, płi, i, ip >35

W latach 1956-1968 w Polsce objęto badaniami chemiczno-rolniczymi prawie wszystkie gleby użytkowane rolniczo. Przebadano ponad 17 mln ha użytków rolnych, na powierzchni, których pobrano 9 mln 128 tys. próbek glebowych. Średnio jedna próbka reprezentowała obszar 1,90 ha użytków rolnych. Badania te pozwoliły na pełną ocenę gleb pod względem stanu zakwaszenia oraz zasobności w fosfor i potas przyswajalny [Czuba 1979, Lipiński 2000]. Po roku 1975 zaprzestano systematycznych badań masowych na rzecz badań w gospodarstwach, które wykazywały faktyczne zapotrzebowanie na wyniki oznaczeń odczynu oraz zasobności gleb w składniki mineralne.

Tabela 2.Ocena zasobności gleb w potas przyswajalny Table 2. Evaluation of available potassium soil abundance

K2O mg 100^-1 g gleby soil

Wyniki badań zasobności gleb Polski w przyswajalny potas wskazują na korzystne zmiany trwające do końca lat 90tych, przejawiające się zmniejszaniem udziału gleb o zasobności bardzo niskiej i niskiej (Tab. 3). W kolejnych latach udział gleb ubogich w potas ulegał ponownie zwiększeniu z 41% do 47 % obecnie. Aktualnie gleby o zasobności średniej stanowią 29% badanych powierzchni a o zasobności wysokiej i bardzo wysokiej 24%. Jak wskazują wyniki uzyskane w I rotacji badań w Polsce, jedynie w województwie dolnośląskim i opolskim udział gleb najuboższych w potas nie przekraczał 50%, w pozostałych rejonach był znacznie wyższy i średnio dla całego kraju wynosił 65%. W ciągu 50 lat sytuacja w zasobności gleb w potas ulegała systematycznej poprawie. Było to wynikiem zarówno nawożenia mineralnego jak również stosowania nawozów naturalnych [Lipiński 2003]. Jednak pod koniec lat 80.

doszło do zmniejszenia stanu pogłowia zwierząt gospodarskich, a tym samym podaży potasu zawartego w nawozach naturalnych. Ograniczeniu uległo również nawożenie mineralne. Dowodem potwierdzającym problem niedostatku potasu w rolnictwie mogą być obliczenia bilansu tego składnika w poszczególnych województwach i w skali kraju [Igras i in. 2003].

Zasobność gleb Polski w przyswajalny potas jest wyraźnie zróżnicowana w poszczególnych województwach i waha się od 27 do blisko 70 % gleb o zasobności bardzo niskiej i niskiej (rys. 1).

y = 1,7647x + 48,618

1965 2005 Liniowy (1965) Liniowy (2005)

Rys. 1. Zmiany zawartości przyswajalnego potasu w glebach wg województw (zawartość bardzo niska i niska)

Fig. 1. Development of the content of available potassium in soils in prowinces (very low and low content of potassium)

Większość gleb najbardziej wyczerpanych z przyswajalnych form tego składnika znajduje się w Polsce Centralnej i Wschodniej. Na podstawie wyników badań zasobności gleb w potas przyswajalny z lat 1955-2004 wyznaczono wskaźniki zmian, które zaszły w tym okresie, czyli od momentu uzyskani wyników I rotacji badań przeprowadzonych przez stacje chemiczno-rolnicze do chwili obecnej (rys. 2).

Jako elementy służące do wyznaczenia wskaźnika (WKz) przyjęto udział gleb uznanych za ubogie w potas w poszczególnych województwach w latach 1955-1965 oraz przeciętny udział tych gleb w skali kraju. Drugim elementem był aktualny udział gleb o zawartości bardzo niskiej i niskiej uwzględniający przeciętny udział gleb w tych klasach zasobności dla całej Polski. Wyznaczony wskaźnik jest odzwierciedleniem intensywności rolnictwa w poszczególnych rejonach kraju a tym samym tempa poprawy

Jako elementy służące do wyznaczenia wskaźnika (WKz) przyjęto udział gleb uznanych za ubogie w potas w poszczególnych województwach w latach 1955-1965 oraz przeciętny udział tych gleb w skali kraju. Drugim elementem był aktualny udział gleb o zawartości bardzo niskiej i niskiej uwzględniający przeciętny udział gleb w tych klasach zasobności dla całej Polski. Wyznaczony wskaźnik jest odzwierciedleniem intensywności rolnictwa w poszczególnych rejonach kraju a tym samym tempa poprawy