mieszkańców wsi?
Anna Wit, KPOWES w Toruniu
Miałam okazję uczestniczyć w I Ogólnopolskim Kongresie Gospodarstw Opiekuńczych i zapoznać się z ideą funkcjonowania gospodarstwa opiekuńczego w oparciu o zasoby tradycyjnego gospodarstwa rolnego. Udział w tym wydarzeniu skłonił mnie do rozważań, czy gospodarstwa opiekuńcze mogą w sposób trwały zafunkcjonować w naszej rzeczywistości i stać się alternatywną formą świadczenia usług opiekuńczych na rzecz lokalnej społeczności. Przestrzenią, w której gospodarstwa mogłyby za-funkcjonować jest ekonomia społeczna rozumiana jako „sfera aktywności obywatelskiej i społecznej, która poprzez działalność gospodarczą lub działalność pożytku publicznego służy: integracji zawodo-wej i społecznej osób zagrożonych marginalizacją społeczną, tworzeniu miejsc pracy, świadczeniu usług społecznych użyteczności publicznej (na rzecz interesu ogólnego) oraz wspieraniu rozwoju lo-kalnego”1.
Usługi użyteczności publicznej są bardzo szeroką sferą aktywności możliwą do zagospodarowania.
Pod tą defi nicją kryją się zarówno usługi promocji i ochrony zdrowia, pomocy społecznej, gminnego budownictwa mieszkaniowego, edukacji publicznej, kultury, kultury fi zycznej i turystyki, polityki pro-rodzinnej, ale również usługi wspierania osób z niepełnosprawnością oraz mające na celu przeciwdzia-łanie bezrobociu.
„Usługi użyteczności publicznej mogą być realizowane bezpośrednio przez podmioty będące częścią sektora publicznego lub poprzez fi nansowanie podmiotów prywatnych zapewniających daną usługę, w tym przez podmioty niekomercyjne – organizacje pozarządowe oraz przedsiębiorstwa społeczne.”2 Uwzględnienie podmiotów niekomercyjnych jako realizatorów usług użyteczności publicznej umoż-liwia uzyskanie fi nansowania usług ze strony administracji rządowej i samorządowej. Daje to szanse rozwojowe dla tworzenia nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich, które nie będą bezpośrednio związane z działalnością rolniczą mieszkańców.
Wydaje się, że alternatywą dla takiej sytuacji może być funkcjonowanie w symbiozie różnych grup interesariuszy, samorządu lokalnego, instytucji pomocowych, opiekuńczych, podmiotów świadczących usługi zdrowotne, mieszkańców, organizacji pozarządowych oraz lokalnych przedsiębiorstw, w tym przedsiębiorstw społecznych. Co więcej w ekonomii społecznej (ES) możliwa jest współpraca z lokalny-mi przedsiębiorstwalokalny-mi społecznylokalny-mi zatrudniającylokalny-mi lokalnych pracowników przy realizacji usług uży-teczności publicznej na rzecz lokalnej społeczności. Możliwe jest wykorzystanie zewnętrznych środków fi nansowych na dotowanie miejsc pracy dla osób wymagających szczególnego wsparcia. Tu pomocne są Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej, przy pomocy których można utworzyć przedsiębiorstwo społeczne i uzyskać dofi nansowanie na tworzenie miejsc pracy dla osób zagrożonych marginalizacją społeczną i zawodową. OWESy pomogą doradczo w prowadzeniu przedsiębiorstwa społecznego.
1 Defi nicja Ekonomii społecznej zaczerpnięta z prezentacji „Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Społecznej Ekonomia Solidar-ności społecznej 2014-2023” opracowanej przez OZRSS w ramach projektu „Spójna integracja ekonomii społecznej” (SIRES)
2
109 Środowiska wiejskie to często małe ekosystemy funkcjonujące na danym obszarze. Nierzadko miesz-kańcy wsi pozbawieni są dostępu do wielu możliwości rozwojowych i zawodowych. Mają ograniczo-ny dostęp do podstawowych usług, w tym usług społeczograniczo-nych, zdrowotograniczo-nych, osobistych. Dodatkowym problemem, który można zauważyć jest zagrożenie ich funkcjonowania w izolacji społecznej, zwłaszcza na obszarach słabo zaludnionych i trudno dostępnych. Poczucie samotności towarzyszące niemożności uczestnictwa w normalnej aktywności zwykle przyczynia się do pogorszenia stanu zdrowia i gorszego funkcjonowania danej osoby niezależnie od wieku i statusu.
Doświadczenia holenderskie prezentowane w trakcie kongresu pokazują, że gospodarstwo opiekuńcze może stanowić bazę do realizacji usług opiekuńczych. Innowacyjnie wykorzystany potencjał gospodar-stwa może służyć promocji edukacji, integracji społecznej i zawodowej, realizacji usług społecznych w różnych formach.
Taki rodzaj działalności może prowadzić również podmiot ekonomii społecznej. Dodatkowo zatrud-niając osoby w trudniejszej sytuacji i spełzatrud-niając wymogi defi nicyjne może funkcjonować jako przedsię-biorstwo społeczne. Wówczas możliwe jest dotowanie miejsc pracy dla osób wymagających szczegól-nego wsparcia.
Jak sprofi lowane powinno być przedsiębiorstwo społeczne na obszarze wiejskim?
Tutaj pojawia się szeroki wachlarz możliwości. Jednakże profi l działalności często podyktowany jest zapotrzebowaniem lokalnej społeczności na świadczenie określonych usług. Bez dogłębnej analizy lo-kalnych potrzeb, współpracy instytucjonalnej trudno określić jaki dokładnie miałby być. Istotne jest by w równowadze mogły funkcjonować: społeczeństwo – ekonomia – środowisko.
Przytoczę kilka przykładów innowacyjnych działań realizowanych na obszarach wiejskich, a wynikają-cych z potrzeb lokalnych społeczności i jednostek, których urzeczywistnienie nie byłoby możliwe bez realnej współpracy i kooperacji3:
- usługi transportu osób niemobilnych, przykłady wykorzystania taksówki społecznej:
„Taksówka społeczna dla osób starszych (w różnych modelach: darmowa, za symboliczną opłatą, z obniżonymi taryfami) jest obecnie sztandarowym modelem polecanym przez organizacje samo-rządowe do zwalczania problemu ograniczonej mobilności osób starszych na terenach słabo zalud-nionych4”,
- usługi cateringowe zapewniające dostęp do dobrej jakości posiłków, świadczone na rzecz osób starszych i samotnych borykających się z problemem niedożywienia,
- usługi samopomocowe sąsiedzkie,
- pobyty dzienne i stacjonarne świadczone na rzecz seniorów,
- agro-żłobki i agro-przedszkola prowadzone przez przedsiębiorstwa rolnicze.
Wykorzystanie walorów środowiska naturalnego, zastosowanie hor terapii w pracy z osobami ze spek-trum autyzmu, dotkniętych depresją, z zaburzeniami psychicznymi, niepełnosprawnych, zagospoda-rowanie ogrodu umożliwiające wykonywanie prac przez osoby z dysfunkcjami ruchowymi czy zbu-dowanie ogrodu sensorycznego dla osób z zaburzeniami funkcji poznawczych otwiera całe spektrum możliwości świadczenia usług opiekuńczych i daje szanse utworzenia przedsiębiorstwa społecznego w tym obszarze działalności.
3 „Innowacje społeczne mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego osobom starszym na obszarach wiejskich w wybranych krajach europejskich” Raport przygotowany przez PCG Polska Sp. z o.o. Na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2016
4 Op.cit
Współpraca lokalnych władz samorządowych, organizacji pozarządowych, przedsiębiorców i miesz-kańców umożliwia stworzenie nowej jakości życia na obszarach wiejskich. Czy jest możliwa?
Przykładem działań kooperacyjnych na obszarach wiejskich jest działalność Stowarzyszenia Gospo-darstw Edukacyjnych Województwa Śląskiego zrzeszającego właścicieli kilkunastu zagród edukacyj-nych, które we współpracy z Samorządem Województwa Śląskiego utworzyło Szlak Gospodarstw Edukacyjnych Województwa Śląskiego. Dzięki tej inicjatywie możliwa jest realizacja bogatej oferty edukacyjnej dla dzieci i młodzieży, turystów oraz propagowanie idei zrównoważonego rozwoju na ob-szarach wiejskich. (www.gospodarstwaedukacyjne.pl).
Ważnymi podmiotami ekonomii społecznej scalającymi lokalną społeczność są Stowarzyszenia – Lokal-ne Grupy Działania. Łącząc siły mieszkańcy, samorządowcy, organizacje pozarządowe i przedsiębiorcy mogą wspólnie decydować o kierunku rozwoju lokalnego. Mogą też wspierać w przygotowywaniu roz-wiązań na potrzeby lokalnych społeczności. Przykładem takich inicjatyw może być działalność Przed-szkola Niepublicznego „Wyspa Malucha” prowadzonego przez Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Partnerstwo Dla Ziemi Kujawskiej. Na terenie Gminy Aleksandrów Kujawski na obszarach wiejskich edukacją przedszkolną objętych jest ok. 350 dzieci. Ponadto przedszkole wspiera rozwojowo dzieci przewlekle chore, niepełnosprawne, zakwalifi kowane do kształcenia specjalnego, nauczania indywidu-alnego lub objęte wczesnym wspomaganiem. (www.ziemiakujawska.pl/przedszkole).
Wyrównywanie szans edukacyjnych między miastem a wsią jest jednym z głównych celów działalności Fundacji utworzonej w Łubiance. Lokalnie działające przedsiębiorstwo społeczne „Fundacja Rozwoju Anny Kruszyk” wspiera edukacyjnie i rozwojowo mieszkańców gminy Łubianka. Fundacja organizuje półkolonie, warsztaty i zajęcia dla dzieci, młodzieży, dorosłych oraz inne formy rozwoju osobistego.
(www.facebook.com/AkademiaKruszyk).
Czy realizacja powyższych form jest możliwa? Czy daje szanse na stworzenie warunków rozwojowych, ale i miejsc pracy na obszarach wiejskich?
Na zakończenie moich rozważań chciałabym przytoczyć słowa Władysława Kosiniaka-Kamysza Ministra Pracy i Polityki Społecznej w latach 2011-20155:
„Pokazanie zysku społecznego płynącego z przedsięwzięć ekonomii społecznej przy jednoczesnych silnych ekonomicznych podstawach jest bardzo ważne. Jednak nie należy się też wstydzić zysku fi nansowego – ekonomia społeczna nie ma być przecież działalnością charytatywną, tylko taką formą aktywizacji, która umożliwia pełne wykorzystanie – również ekonomiczne – potencjału osób zaangażowanych w dane przedsięwzięcie”.
5 Źródło cytatu: Materiał pochodzi z publikacji „Usługi Użyteczności Publicznej” Krzysztof Ścibor FISE 2014 tekst publikacji jest dostępny na licencji Crea ve Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska (CC BY 3.0 PL). Pewne prawa zastrzeżone. Zezwala się
111