Proces egzotyzacji zostaje czasem zaburzony przez wprowadzanie elementów nieprzystających do opisywanej rzeczywistości. Ich celem jest najczęściej wywo
łanie efektu humorystycznego. Piękna i Bestia jako klasyczna animacja Disneya właściwie nie zawiera tego typu nawiązań. W angielskiej wersji Mulan są one nie
liczne, ale na tyle wyraźne, że rozbijają spójność świata przedstawionego. Warto zauważyć, że tylko niektóre przekłady były tworzone w tym samym duchu co ory
ginał, podczas gdy inne neutralizują te anachronizmy. Można to zaobserwować, porównując następujące fragmenty:
ang. Boy, was I a fool in school for cutting gym / (...) Now I really wish that I knew how to swim
br. Nào devia ter deixado de treinar /(...) Eu quería mesmo é saber nadar!
fr. Je n’aurai pas dû sécher les cours de gym ! / (...) Je suis tout en nage, mais nager je ne sais pas !
hiszp. Di por qué falté a la escuela a entrenar. /(...) Cómo desearía hoy saber nadar.
kat. Ara veig que em convenia practicar / (...) No sé nadar
kan. Je n’aurai dû jamais sécher mes cours de gym / (...) J’ai coulé en natation j’préfère l’escrime!
lat. En deporte siempre fui una decepción /(...) Ojalá supiera yo de natación
poi. Nieraz z wuefu wiałem, byłem kłam... / (...) Nie chodziłem na pływalnię, to był błąd!
ros. Не был я спортсменом в школе, вот беда! /(...) До начала боя я пойду ко дну port. Que palerma fui em nào ginasticar /(...) Dava muito jeito eu saber nadar!
wł. Oh ma che schifo la ginnastica /(...) Di nuotare non sarô capace mai
* ang. He thinks he’s such a lady-killer hiszp. Se cree el don Juan de toda China.
* kat. I jo vull moites fans.
* hiszp. Mis músculos y autógrafos / Ya la fulminan.
* poi. Baby wiedzą, żeś ty kawał jest flirciarza
W Aladynie elementy nieprzystające do opisywanej rzeczywistości nierozłącz
nie związane są z postacią dżina. Przejawia się to zarówno w kolokwialności jego wypowiedzi, jak i w żonglowaniu rozlicznymi aluzjami, czego przykłady już wi
dzieliśmy. Ze względu na fakt, że kwestie dżina są na ogół dość silnie związane z obrazem, teksty piosenek najczęściej dość dokładnie oddają ich treść i charakter, a więc przytaczanie kolejnych przykładów nie wniesie zbyt wiele do naszych roz
ważań. Wart zacytowania wydaje się jednak jeden fragment, w którym przekład w swej grze z odbiorcą idzie o krok dalej niż wersja oryginalna. Ma to miejsce w scenie, kiedy Aladyn, jako książę Ali, wjeżdża ze swym orszakiem do Agra- bahu. W pewnym momencie dżin parodiuje dwójkę reporterów i pojawia się tam taki oto dialog:
- Don’t they look lovely, June?
- Fabulous Hany, I love the feathers.
Niemal we wszystkich wersjach imiona June i Harry zostały zamienione na bardziej swojskie {Lola i Raúl, Simone i Thierry itd.) lub w ogóle wyeliminowane.
Jedynie w przekładzie rosyjskim i polskim zachowano skojarzenia z amerykańską
Baklawa i sułtański krem - wizja obcych kultur w piosenkach z wybranych filmów... 543
telewizją. Po rosyjsku mamy tylko jedno imię: Джон (przy czym funkcjonuje tu ono jako imię żeńskie), natomiast w wersji polskiej fragment ten wygląda następu
jąco:
- Czyż nie wspaniałe, Crystal?
- Och, Blake, co za pióra!
Jak widać, tłumaczenie wprowadza w świat bajki postaci dobrze znane ze świa
ta popkultury (a przynajmniej w momencie, w którym film wchodził na ekrany kin, aluzja ta była bardzo czytelna - i to nawet dla młodszych widzów), a mianowicie chodzi o Blake’a i Crystal Carringtonów, bohaterów kultowego serialu Dynastia.
Taki typ intertekstualności wraz ze Shrekiem stał się normą w większości filmów animowanych (a także w ich przekładach), lecz na początku lat dziewięćdziesią
tych było to rozwiązanie dość nowatorskie.
IV. Wnioski
Jak pokazują przytoczone przykłady, aluzje kulturowe to istotna cecha omawia
nych filmów Disneya. Poprzez zabiegi egzotyzacyjne udaje się wyczarować baś
niowy i tajemniczy klimat tych obrazów, których akcja teoretycznie rozgrywa się w „realnym” świecie. Odniesienia te, czasem trudne do rozszyfrowania, wprowa
dzają młodego widza do nieznanego mu świata, zapewniając jednocześnie roz
rywkę odbiorcy dorosłemu, który jest w stanie śledzić te wszystkie odwołania.
Wizja kultur, jaka wyłania się z przeprowadzonej analizy, bardzo silnie bazuje na stereotypach. Widać to zwłaszcza w Aladynie, gdzie nawiązuje się do bardzo szeroko pojętego Orientu, a niekoniecznie do Arabii, która co prawda jest na tyle odrealniona, że nie da się jej osadzić w żadnym konkretnym kontekście historycz- no-geograficznym, ale na pewno nie powinno to usprawiedliwiać np. elementów tureckich obecnych w niektórych wersjach językowych filmu. Wizja ta okazuje się również dość tendencyjna, ponieważ kraje arabskie przedstawione są raczej w ne
gatywnym świetle. Wystarczy przytoczyć fragment piosenki otwierającej film:
Oh I come from a land, /(...) Where they cut off your ear / If they don’t like your face / It’s barbaric, but hey, it’s home10
10 W obliczu protestów i oskarżeń o rasizm wytwórnia zmieniła tekst tej zwrotki (zob.
Fox 1993).
Na podstawie przeanalizowanego materiału, można stwierdzić, że odniesienia kulturowe w każdym filmie występują na innym poziomie. Jest to dość oczywiste, jeśli weźmiemy pod uwagę stopień znajomości powyższych kultur z punktu widze
nia cywilizacji zachodniej. W Mulan miejsce akcji jest na tyle egzotyczne, że nie było potrzeby wprowadzania zbyt wielu elementów dodatkowych. W tym wy
padku, muzyka i obraz tworzą na tyle spójną wizję Chin, że ich jedynym istotnym językowym uzupełnieniem są imiona bohaterów (przy czym tak naprawdę prze
ciętny Europejczyk nie jest w stanie określić, czy są to rzeczywiście chińskie imiona, czy też jedynie imitują one brzmienie języków azjatyckich). Na przeciw
ległym biegunie znajduje się Piękna i Bestia, gdyż akcja tego filmu rozgrywa się w naszym kręgu kulturowym, a więc konotacja obcości wywoływana jest głównie za pomocą języka. Jest to dowód na to, że język francuski nadal jest istotny kul
turowo i nawet jeśli w przeciągu ostatnich dwudziestu lat jego znajomość gwał
townie spadła, nadal jest obecny w świadomości zbiorowej jako jeden z głównych symboli Francji. Odniesienia do tego języka nie zaburzają procesu komunikacji, gdyż wykorzystane słowa i zwroty de facto nie są nośnikami znaczenia, a ich celem jest jedynie aktualizowanie obrazu Francji ze wszystkimi wynikającymi z niego skojarzeniami. W przypadku Aladyna sytuacja jest pośrednia, ponieważ Orient jest obecny w filmie zarówno na poziomie obrazu i ścieżki dźwiękowej, jak i na poziomie językowym. Jak można było zauważyć, konotacja obcości przejawia się tu głównie poprzez tzw. nazwy realiów, które najczęściej są wprowadzane za pomocą zapożyczeń z języków orientalnych.
Nawiązując do cytowanej klasyfikacji nośników konotacji obcości, w analizo
wanym materiale licznie występują pierwsze cztery typy, a więc imiona własne, wyrażenia używane przy zwracaniu się do innych osób, nazwy realiów i niektóre jednostki leksykalne, głównie barbaryzmy.
Patrząc na rozwiązania zastosowane w różnych tłumaczeniach, można zauwa
żyć, że niektóre wersje są bardzo zachowawcze i nie oddalają się zbytnio od orygi
nału, co częściowo zaburza proces wprowadzania trzeciej kultury (wyraźnie widać to na przykład w rosyjskim przekładzie Pięknej i Bestii), podczas gdy inne tłuma
czenia są bardzo innowacyjne i wprowadzają wiele nowych odniesień, często idąc o krok dalej od tekstu wyjściowego, ale zawsze z zastosowaniem tych samych stra
tegii (co da się dostrzec np. w polskich przekładach Pięknej i Bestii oraz Aladyna).
Nie można pominąć jednak faktu, że każdy z tych filmów, niezależnie od wersji językowej i zastosowanych strategii i technik tłumaczeniowych, jest dopracowany w każdym aspekcie i prawdopodobnie to właśnie dzięki tej perfekcji, która przeja
wia się nie tylko w trosce o jakość obrazu, ale także w dbałości o warstwę języ
kową, filmy te zasługują na poczesne miejsce w historii kina.
Bibliografia
CHROBAK Marzena (2009): Optymizm Kandyda oraz inne problemy oświeconych tłumaczy, Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego.
FOX David J. (2003): Disney Will Alter Song in “Aladdin”: Movies: Changes were agreed upon after Arab-Americans complained that some lyrics were racist. Some Arab groups are not satisfied, Los Angeles Times, 10.07.1993, http://articles.latimes.com /1993-07- 10/entertainment/ca-l 1747_l_alteredlyric (25.09.2012).
IGLESIAS Gomez Luis Alberto (2009): Los doblajes en español de los clásicos Disney, http://gredos.usal.eS/jspui/bitstream/10366/76261/l/DTI_Iglesias_Gomez_LA_Los_dob lajes_en_espanol.pdf (23.06.2012).
JASIOŁEK Ewa (2006): Czy przekład musi być obcy?, Między oryginałem a przekładem XI, Kraków: Księgarnia Akademicka, 213-220.
Baklawa i sułtański krem - wizja obcych kultur w piosenkach z wybranych filmów... 545
Lewicki Roman (1993): Konotacja obcości w przekładzie, Lublin: Wyd. UMCS.
SIEROSŁAWSKA Elżbieta (2005): Tłumacz w operze, Między oryginałem a przekładem X, Kraków: Księgarnia Akademicka, 13-23.
TABAKOWSKA Elżbieta (2009): Tłumacząc się z tłumaczenia, Kraków: Znak.
TOMASZKIEWICZ Teresa (2006): Przekład audiowizualny, Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
Wołek Katarzyna (2005): Obecność trzeciej kultury w przekładzie małych literatur. Na przykładzie literatury chorwackiej, Między oryginałem a przekładem XI, Kraków: Księ
garnia Akademicka, 171-182.
YUAN Haiwang (2006): The magic lotus lantern and other tales from the Han Chinese, Westport: Libraries Unlimited.
Wszystkie analizowane piosenki są dostępne w serwisie www.youtube.com.
Résumé
Visions d’autres cultures dans quelques dessins animés de Walt Disney
L’objectif de cet article consiste à présenter les méthodes de construire une vision d’autres cultures dans trois dessins animés de long métrage de Walt Disney: Beauty and the beast, Aladdin et Mulan. Nous analyserons les textes des chansons apparaissant dans ces films en la version originale et dans plusieurs traductions. Nous allons voir comment la culture fran
çaise, arabe et chinoise se manifestent dans ces chansons à travers des éléments tels que la langue, les noms propres, la religion, les symboles, etc.
Summary
Vision of other cultures in some animated Disney movies
The goal of this paper is to present methods to create a vision of other cultures in three animated Disney films: Beauty and the beast, Aladdin and Mulan. We analyze the lyrics of the songs from these movies (in the original version and different translations). We examine how the French, Arabic and Chinese cultures are reflected in these songs via elements such as language, proper nouns, religion, symbols, etc.