ZEWNĘTRZNEJ
Jak wynika z badań autorskich, u źródeł popularności omawianych przed-stawień modelarskich wydaje się leżeć atrakcyjność tego rodzaju narracji architektonicznej dla różnych grup odbiorców przestrzeni miejskiej. Nale-ży po pierwsze stwierdzić, iż modele te stanowią niezwykle ciekawe ele-menty wizualne – eleganckie, miejskie „gadżety”, organizujące przestrzeń i podnoszące atrakcyjność ciągów i placów publicznych. Są obiektami przykuwającymi uwagę i łatwo rozpoznawalnymi, co predestynuje je do roli identyfikatorów przestrzennych, ale również elementów reklamowych wykorzystywanych w promocji miast. Wznoszone nierzadko wspólnym wysiłkiem całych grup społecznych, obiekty te z łatwością stają się ak-ceptowalnym powszechnie dobrem publicznym i elementem zbiorowej tożsamości (ryc. 52). Więzi te niewątpliwie wzmacnia szczytna idea reali-zacji, wyrażających wartości antydyskryminacyjne, a przez to podnoszą-ce status społeczeństw wdrażających takie rozwiązania.
Odbiorcą znakomitej części modeli są turyści odwiedzający miasta lub ich konkretne strefy. Trójwymiarowe obrazy modelarskie w wielu wy-padkach stają się punktem startowym wycieczek oraz ważnym elemen-tem dydaktycznym, wspomagającym poznawanie zabytków i ciekawych miejsc. Bazując na pomniejszonym odwzorowaniu przestrzeni, przewod-nik wycieczki może łatwo zademonstrować uczestprzewod-nikom ważne relacje i zależności kompozycyjne, omówić idee projektowe i problemy towarzy-szące wznoszeniu konkretnych obiektów (ryc. 53).
Ryc. 52.
Model Starego i Nowego Miasta w Toruniu zre-alizowany przy udziale społecznym w ramach akcji „Klucz do mego miasta”, polegającej na zbiórce kluczy przeznaczonych na odlew modelu. Fot. 52A – tablica informacyjna opi-sująca historię realizacji, fot. 52B – aktualna lokalizacja modelu w miejscu wybranym przez mieszkańców, fot. 52C – fragment modelu – pamiątkowe klucze zebrane przez mieszkań-ców; źródło: fot. M. Kłopotowski
Unikalna możliwość spojrzenia na miasto lub jego części z nieznanej, trudnej do osiągnięcia perspektywy „lotu ptaka” pozwala dostrzec ele-menty niewidoczne z ziemi – szczyty budynków, ich dachy, tylne fasady itd. Wszystko to sprawia, że modele przestrzeni architektonicznej stają się częstokroć dla turystów (ale również mieszkańców miast) celem samym w sobie. Fakt ten znajduje swój wyraz między innymi w chętnym fotogra-fowaniu tych elementów małej architektury (ryc. 54), bądź też traktowaniu ich jako tła fotografii własnej osoby (ryc. 55).
Szczególnie zainteresowanym odbiorcą miejskich makiet i modeli są dzieci, traktujące te obiekty po trosze jak ciekawą zabawkę przestrzenną.
Zainteresowane nietypową ekspozycją i formą przekazu niemal odrucho-wo wchodzą w relację z rzeźbą – żywiołoodrucho-wo i bez skrępowania oblegają ją, wspinają się na nią, sięgają do niej, obiegają ją wokoło. „Magnetyzm”
ten ma olbrzymią wartość poznawczą – odruch eksploracyjny łatwo prze-radza się w zainteresowanie realną przestrzenią architektoniczną, wyzwa-la pragnienie oglądu i „odkrywania”, porównywania artystycznego przed-stawienia z jego rzeczywistym pierwowzorem (ryc. 56).
W przypadku tej grupy odbiorców najpełniej uzewnętrznia się również charakterystyczna dla człowieka skłonność do „wzmacniania” i „urealniania”
aktów percepcji wzrokowej poprzez poznanie dotykowe. Fizyczne doświad-czenie – bezpośredni kontakt skóry, palców, dłoni, wyciągnięcie ramion czy objęcie modelu rękami – czyni przedmiot poznania bliższym człowiekowi, bardziej znajomym, namacalnym43. Nieocenioną wartością jest również ła-twość zapamiętywania i długotrwałość pamięci multisensorycznych spo-strzeżeń, pochodzących od obu zmysłów – wzroku oraz dotyku.
Równie istotny wydaje się tu aspekt dydaktyczny, związany z po-szanowaniem praw człowieka niepełnosprawnego i społecznej dbałości
Ryc. 53.
Zorganizowana wycieczka z przewodnikiem oglądająca model architektoniczny. Fot. 53A – model Zamku Królewskiego w Pieskowej Ska-le, fot. 53B – model Starego Miasta w Olszty-nie; źródło: fot. M. Kłopotowski
Ryc. 54.
Turyści fotografujący modele architektonicz-ne. Fot. 54A – model Barbakanu w Krakowie, fot. 54B – model Wzgórza Wawelskiego, fot. 54C – model Opery Wrocławskiej, fot.
54D – model Starego Miasta w Warszawie usytuowany przy trasie W-Z, fot. 54E – model Starego Miasta w Warszawie usytuowany przy ul. Mostowej; źródło: fot. M. Kłopotowski
Ryc. 55.
Turyści fotografujący się z modelami architek-tonicznymi. Fot. 55A – Legnica, Rynek Starego Miasta, fot. 55B – Gdańsk, plac przed katedrą Najświętszej Marii Panny; źródło: fot. M. Kło-potowski
67
o wszystkich bez wyjątku odbiorców przestrzeni. Dzieci oglądające mo-dele i makiety bardzo szybko orientują się co do przeznaczenia opisów i oznaczeń w języku Braille’a. Chwile spędzone na dotykaniu tabliczek czy próby odgadywania fragmentów modelu z zamkniętymi oczami mogą stać się bezcennym doświadczeniem, współkształtującym właściwe po-stawy społeczne zgodnie z duchem projektowania uniwersalnego.
Omawiane reprezentacje mogą wreszcie przynieść szereg wymier-nych, bezpośrednich korzyści samym osobom niepełnosprawnym, w tym w szczególności odbiorcom o utrudnionej mobilności. Wśród nich należy wymienić między innymi osoby z zaburzeniami narządu ruchu, dla których ogląd modelu może oznaczać możliwość zwiedzania danej przestrzeni bez konieczności fizycznej komunikacji, która z różnych przyczyn może być uciążliwa, a nawet całkowicie uniemożliwiona.
Walory tego rodzaju odwzorowań, jako zastępczej metody zwiedzania przestrzeni architektonicznej, w szczególny sposób mogą ujawniać się w przypadku osób niewidomych i słabowidzących. Jak już stwierdzono, osoby te, klasyfikowane (z uwagi na deficyt orientacji przestrzennej i zwią-zane z nim problemy motoryczne) jako jedna z grup osób o niepełno-sprawności ruchowej, napotykają bowiem w codziennym funkcjonowaniu na szczególnej natury ograniczenia – upośledzające, a niekiedy całkowi-cie wykluczające poznawanie architektury w sposób bezpośredni.
43 Jak stwierdza P. Gajewski: „Bliskość me-bla, makiety i rzeźby zawarta jest w materiale, sposobie jego obróbki, sposobie oglądania i ekspozycji.”, Op. cit., s. 85.
Ryc. 56.
Dzieci i dorośli interesujący się modelami architektonicznymi. Fot. 56A – Wrocław, plac przed dworcem kolejowym, fot. 56B – Poznań, plac Adama Mickiewicza, fot. 56C – Wzgórze Wawelskie, fot. 56D – Poznań, Rynek Sta-rego Miasta, fot. 56E – Wrocław, plac przed kościołem pod wezwaniem Świętej Elżbiety, fot. 56F – Gdańsk, Pobrzeże Rybackie, fot. 56G – Gdańsk, Długi Targ, fot. 56H – Kra-ków, plac Mariacki; źródło: fot. M. Kłopotowski