H OFFMANN E RNST T HEODOR A MADEUS W ILHELM (1776—

1822), pisarz, pedagog, kompozytor, rysownik, scenograf oraz prawnik.

Urodził się 24 stycznia w Królewcu, w rodzinie o tradycjach prawniczych. Założycielem rodu Hoffmannów ze strony ojca był polski szlachcic osiadły w Niemczech Jan Bagiński. Już jako dziecko Ernst Theodor Amadeus (czwartego imienia Wilhelm nie używał) ujawniał liczne talenty. Ponieważ w państwie pruskim najlepsze perspektywy otwierały się przed urzędnikami, rodzice wymogli na nim rozpoczęcie studiów prawniczych w rodzinnym Królewcu. Gdy jednak młody Ernst wdał się w romans z mężatką Dorotą Hatt, rodzice w obawie przed skandalem wyprawili go do odległego Głogowa.

Do Głogowa Hoffmann przybył 15 czerwca 1796 r. Zamieszkał u krewnego (wuja Johanna L. Dorffera, radcy państwowego i kon-systorialnego). Tam spędził dwa lata, przygotowując się do zdania egzaminów państwowych. Ostatni z egzaminów złożył w czerwcu 1798 r. przed wyższym radcą F.G. Jagwitzem. W Głogowie za-przyjaźnił się m.in. z pisarzem Julianem von Vossem, malarzem Aloisem Molinarim oraz utalentowanym głogowskim muzykiem Johannem Samuelem Hampem. Także w Głogowie poznał swą przyszłą żonę Michalinę Rohrer-Trzcińską (córkę polskiego pisarza miejskiego). Następnie na krótko wyjechał do Berlina, skąd przy-był do Poznania, gdzie objął posadę asesora. Z Poznania został przeniesiony do Płocka (ukarany za rysowanie karykatur wpływo-wych osobistości, m.in. generała von Zastrowa). W 1804 r. wyje-chał do Warszawy, gdzie do 1807 r. pracował jako urzędnik państwowy (m.in. sędzia rejencji). Oprócz pracy zawodowej dużo czasu poświęcał komponowaniu oraz pisaniu recenzji muzycz-nych. Uczestniczył też w występach chóru kościoła św. Anny w Warszawie. Przyjaźnił się wtedy z Józefem Elsnerem i

Wojcie-H

chem Bogusławskim. Założył również towarzystwo muzyczne (Re-sura Muzykalna) i organizował koncerty symfoniczne.

Od 1808 r. przebywał w Niemczech. Pełnił funkcję kapelmi-strza oraz scenografa teatru w Bambergu, a w latach 1813—1814 był dyrektorem muzycznym wędrownej grupy teatralnej. Następ-nie wyjechał do Lipska i Drezna. W DreźNastęp-nie skomponował swą najznakomitszą operę Undine (1814, wyd. w Lipsku 1906), singspiele (utwory sceniczne) i utwory orkiestrowe. W 1814 r.

wydał pierwszy zbiór opowiadań Fantasiestücke in Callots Manier (Bd. 1—4. Bamberg 1814—1815; Opowiadania, Warszawa 1977).

Ponadto napisał romans grozy Die Elixiere des Teufels (Bd. 1—2.

Berlin 1815—1816; Diable eliksiry, Warszawa 1910, 1958²), w któ-rym opisał nieznane jeszcze wtedy zjawisko rozdwojenia jaźni.

W latach 1819—1821 w Berlinie wydał 4-tomowy zbiór Die Seraphions-Brüder (Bracia Serafiońscy, Warszawa 1960), zawie-rający m.in. baśniową historię o Dziadku do Orzechów i Królu My-szy (Nussknacker und Mausekönig), która stała się tematem wielu utworów muzycznych — m.in. Roberta Schumanna, Wilhelma Ri-charda Wagnera, Jakuba Offenbacha, Piotra Ilicza Czajkowskiego, Clémenta Philiberta Léo Delibesa, Paula Hindemitha. Sławny pi-sarz francuski Aleksander Dumas na podstawie dzieła Hoffman-na Hoffman-napisał inną wersję tej baśni. PoHoffman-nadto warto wspomnieć o powieściach Prinzessin Brambilla (Breslau 1821) i Meister Floh (Breslau 1822) oraz obszernej autobiografii Lebensansichten des Katers Murr (Bd. 1—2. 1820—1822; Kota Mruczysława poglądy na życie, Warszawa 1958).

Ernst Hoffmann zmarł po ciężkiej chorobie w Berlinie 25 czerwca 1822 r. Był niezwykłym człowiekiem, pełnym dowcipu, fantazji, bystrym obserwatorem i krytykiem rzeczywistości. Jego utwory stały się inspiracją dla wielu pisarzy i muzyków. Najbar-dziej obszerne 5-tomowe polskie wydanie dzieł E.T.A. Hoffmanna ukazało się w latach 1958—1962 nakładem oficyny „Czytelnik”.

Bibliografia

J. B l a s c h k e: Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes. Glo-gau 1913, s. 422—426; A. L u b o s: Geschichte der Literatur Schlesiens. Bd. 1.

München 1960, s. 233; J. Ł o j e k: Strusie króla Stasia. Szkice o ludziach i spra-wach dawnej Warszawy. Warszawa 1961, s. 135—139; S. S z e n i c: Ongiś. War-szawa 1975, 1986³, s. 154—155; B. F e l d g e s, U. S t a d l e r: E.T.A. Hoffmann.

Epoche—Werk—Wirkung. München 1986; G.R. K a i s e r: E.T.A. Hoffmann.

Stuttgart 1988; A. H o f f m a n n: E.T.A. Hoffmann. Leben und Arbeit eines

43 HOFFMANN ERNST THEODOR AMADEUS WILHELM

preußischen Richters. Baden-Baden 1990; M. J a r o s z e w s k i: Powieść E.T.A.

Hoffmanna „Kota Mruczysława poglądy na życie”. Próba monografii. Warszawa 1994; A. B o k: E.T.A. Hoffman w Głogowie. „MIT — Głogowski Miesięcznik Kul-turalny” 1996, R. 3, z. 10, s. 25—26; S. R i n g e l: Realität und Einbildungskraft im Werk E.T.A. Hoffmanns. Köln 1997; M. C i m e k: Hoffmann Ernest Theodor Amadeus. W: Encyklopedia ziemi głogowskiej. Z. 47. Red. A. B o k. Głogów 1998, s. 5—6; M.R. G ó r n i a k: Ernest Teodor Amadeusz Hoffmann. „Tygodnik Głogowski i Polkowicki” 1998, R. 7, z. 5, s. 28; S. G r ö b l e: E.T.A. Hoffmann.

Stuttgart 2000; F.G. J ü n g e r: E.T.A. Hoffmann. „Arcana” 2002, R. 45, z. 3, s. 85—92; Ch. J ü r g e n s: Das Theater der Bilder. Ästhetische Modelle und lite-rarische Konzepte in den Texten E.T.A. Hoffmanns. Heidelberg 2003; P.

B r a u n: E.T.A. Hoffmann. Dichter, Zeichner, Musiker. Biographie. Düsseldorf 2004; H. S t e i n e c k e: Die Kunst der Fantasie. E.T.A. Hoffmanns Leben und Werk. Frankfurt am Main 2004; J. M a ś l a n k a: Encyklopedia literatury świa-towej. Kraków 2005, s. 712.

Marek Robert Górniak

HOFFMANN ERNST THEODOR AMADEUS WILHELM 44

I

SKRA

A

UGUSTIN, August, Augustyn (około 1600—po 1650), poeta nowołaciński.

Jeden z ciekawszych, a jednocześnie najmniej znanych poetów epoki nowożytnej na Górnym Śląsku. Wiadomości biograficzne o jego życiu pozostają nader skąpe. Urodził się w Opawie lub jej najbliższej okolicy (podpisywał się „Troppa-Silesius”), prawdopo-dobnie w rodzinie mieszczańskiej. Swe wykształcenie zdobył na uniwersytetach w Lipsku (1619), Jenie (1620) oraz zapewne w Brzegu. Z tym ostatnim środowiskiem utrzymywał ożywione kontakty intelektualne. W gronie jego przyjaciół znajdowali się m.in. Christoph Colerus (Köler) i Martin Optiz. Pierwszym zna-nym utworem jest wiersz upamiętniający zgon Anny z domu Wilke, żony profesora logiki i metafizyki na uniwersytecie w Je-nie Michaela Wolfa, Sanctis maninus matronae lectissimae omnium[ue] Christianarum virtutum... (Jena 1622). Jego drobne utwory poetyckie znalazły się w dziełach innych autorów druko-wanych w Jenie i Oleśnicy. Iskra przyczynił się także do wydania drukiem dzieła Opitza o poetyce języka niemieckiego Prosodia Germanica oder Buch von der deutschen Poeterey (Brzeg 1624).

Całość Iskra poprzedził polecającą przedmową Ad Dn. Martinum Opitium, będącą pastiszem łacińskiej pieśni Horacego.

Iskra był również autorem wydanych pod jego nazwiskiem utworów poetyckich: In natalem [...] carmen parodicum ex epitha-lamio Catulliano (Brzeg 1627), Poetische Neue Zeitung. Von einem wunderlichen Sterne (Brzeg 1628) oraz De Jesu Redemptore et Juda proditore: carmen parodicum (Brzeg 1628).

Począwszy od 1629 r. pełnił obowiązki syndyka miasta Cieszy-na, co prawdopodobnie wpłynęło na ograniczenie jego aktywności twórczej. Poślubił około 1630 r. Ursulę Calus (Kalus?), ale o ich potomstwie nie zachowały się żadne wzmianki. Uroczystość we-selną upamiętnił śląski poeta Daniel Czepko okolicznościowym

I

łacińsko-niemieckim wierszem (Ad Augustinum Iscram...) oraz również dwujęzycznym sonetem (Novis sponsis Augustino Iskrae...). Utwory te zostały wydane drukiem w późniejszym okre-sie.

Bibliografia

M. H i p p e: Christoph Köler, ein schlesischer Dichter des siebzehnten Jahr-hunderts. Breslau 1902, s. 75; E. F u h r m a n n: Augustinus Iskra Silesius, ein unbekannter Verehrer von Martin Opitz. „Schlesische Geschichtsblätter” 1912, Jg. 5, s. 32—34; M. O p i t z: Buch von der deutschen Poeterey. Hrsg.

W. B r a u n e. Tübingen 1963, s. 6; F. H e i d u k: Augustinus Iskra Silesius.

Neue Daten zu Leben und Werk eines wenig bekannten Opitz-Verehners. „Da-phnis. Zeitschrift für Mittlere Deutsche Literatur” 1975, Bd. 4, s. 187—189;

H. B a r y c z: Śląsk w polskiej kulturze umysłowej. Katowice 1979, s. 252;

F. H e i d u k: Oberschlesisches Literatur-Lexikon. Bd. 2. Berlin 1993, s. 1;

D. C z e p k o: Sämtliche Werke. Bd. 2: Vermischte Gedichte. Teil 1. Hrsg.

H.-G. R o l o f f, M. S z y r o c k i. Berlin—New York 1996, s. 14—15, 744; Bd. 2.

Teil 2. Berlin—New York 1997, s. 118, 494.

Mariusz Pawelec

ISKRA AUGUSTIN 46

K

RÓLAK

A

DAM

W

ITOLD (1910—1980), działacz społeczny, hi-storyk, kronikarz, redaktor, tłumacz, publicysta i wydawca.

Urodził się 27 października w Inowrocławiu w rodzinie mistrza drukarskiego Józefa i Władysławy z Królaków, pochodzenia chłopskiego. Naukę rozpoczął w 1917 r. w szkole powszechnej we wsi Szymborze. Do gimnazjum uczęszczał w Środzie Wielkopol-skiej, dokąd jego rodzice przeprowadzili się w 1919 r. Studiów rozpoczętych w 1933 r. w Wyższej Szkole Handlowej w Poznaniu nie ukończył z powodu braku środków materialnych. Następnie był wolnym słuchaczem Uniwersytetu Powszechnego im. Kaspro-wicza. Redagował pisma „Głos Średzki” (1929—1931) i „Nową Ga-zetę” (do 1935 r.). Mając wyjątkowe zdolności lingwistyczne opanował kilkanaście języków (m.in. angielski, francuski, hisz-pański, niemiecki, a częściowo również hebrajski, sanskryt oraz grekę i łacinę). W Poznaniu pracował jako korespondent han-dlowy.

W maju 1939 r. wyjechał do Warszawy. Dorywczo pracował jako prelegent w radiu, statysta operowy, pomocnik malarza, kel-ner, nauczyciel i korepetytor. W przededniu II wojny światowej za-warł związek małżeński z Zofią Zielińską. Po powstaniu warszawskim przybył do Jarocina, gdzie pozostał do wyzwolenia miasta (27 stycznia 1945 r.). W Jarocinie wraz z ojcem pracował w drukarni. Był współwydawcą pierwszej „Gazety Jarocińskiej”, elementarza polskiego dla miejscowej szkoły oraz kalendarza ściennego na 1945 r.

W dniu 26 maja 1945 r. przybył do Głogowa z grupą osadni-ków delegowanych z Jarocina. Powierzono mu stanowisko wice-burmistrza, później referendarza w Starostwie Powiatowym.

Równocześnie był członkiem komisji ministerialnej odbudowy Głogowa, pomysłodawcą nazw 166 ulic, placów i dróg. W latach 1945—1946 wydał kilka numerów „Kroniki Głogowskiej”. Był

K

także korespondentem terenowym prasy dolnośląskiej. Z jego ini-cjatywy w 1945 r. powstało w Głogowie Koło Kulturalno-Oświato-we. W jego ramach prowadzono szeroko zakrojoną działalność odczytową, wystawiano sztuki teatralne, organizowano wieczorki i zabawy.

Ze względu na udział podczas okupacji hitlerowskiej w druko-waniu „Życia Warszawy” został skazany na 3 lata więzienia.

W 1951 r. podjął pracę księgowego w warsztacie szkoły zawo-dowej. Opublikował przewodnik turystyczny Głogów i ziemia głogowska (Warszawa 1954), pierwszy polski druk o Głogowie po II wojnie światowej. W latach 1958—1962 redagował „Życie Głogowskie” oraz współredagował „Rocznik Lubuski” (wydawany przez Lubuskie Towarzystwo Kultury w Zielonej Górze). Wygłaszał prelekcje i oprowadzał wycieczki po mieście (w 1963 r. otrzymał uprawnienia przewodnika PTTK), ponadto zajmował się archeolo-gią. W 1973 r. przeszedł na rentę chorobową, a w dwa lata póź-niej na emeryturę. Pracował nadal nad przekładami tekstów.

Pozostawił po sobie fragmenty dzienników z 1945 r. oraz obszer-niejsze z lat 1974—1975 i materiały o charakterze autobiograficz-nym. Nawiązał rozległe kontakty z archiwami w kraju i za granicą.

Adam Królak jest autorem wielu prac, m.in.: Kościoły średzkie do XVIII wieku (Poznań 1935) oraz Słownik polsko-rosyjsko-angiel-ski z wymową (Jarocin 1945). Wiele prac Królaka pozostało w maszynopisach, m.in. monografia historyczna o księciu gło-gowskim Janie II Książę niezłomny, Monografia Środy Poznań-skiej, Opowiadania o Gutenbergu oraz liczne opracowania do-tyczące dziejów Głogowa, przyczynki do monografii okolicznych miejscowości (np. Monografia gminy Grębocice — prawdopodobnie spisana tylko część — rys geograficzny). Wielu prac nie zdążył już ukończyć, w tym ostatniego swojego dzieła — Słownika historycz-nego nazw miejscowości dolnośląskich. Zmarł 26 czerwca 1980 r.

Został pochowany na cmentarzu komunalnym w Głogowie, przy ul. Legnickiej.

Bibliografia

J. A l e k s a n d r o w i c z: 75 lat drukarni zakładu Wydawnictw CRS w Ino-wrocławiu 1893—1968. Warszawa 1969, s. 21—22; J. C h u t k o w s k i: Epita-fium dla prywatnego uczonego. „Konkrety” 1981, R. 11, nr 31; By czas nie zatarł ich śladów. Wałbrzych 1985 (passim); T. G u m i ń s k i: Adam Witold Królak (1910—1980). „Szkice Legnickie” 1985, T. 11, s. 327—330; J. C h u t k o w s k i:

KRÓLAK ADAM WITOLD 48

Królak. W: Encyklopedia ziemi głogowskiej. Z. 9. Red. J. C h u t k o w s k i.

Głogów 1993, s. 17—18; M.R. G ó r n i a k: Życiorysy głogowian — 1. „Gazeta Lubuska” 1995, R. 43, nr 144, s. 7; J. C h u t k o w s k i: 50 lat Towarzystwa Ziemi Głogowskiej. W: 50 lat Towarzystwa Ziemi Głogowskiej. Referaty wygłoszone w dniu 16 XII 1995 roku. Głogów 1996, s. 3—12; I. O w c z a r e k:

Kultura Głogowa w latach 1945—1990. Głogów 1996 (passim); M.R. G ó r -n i a k: Adam Witold Królak. Słow-nik biograficz-ny ziemi głogowskiej. „Tygod-nik Głogowski i Polkowicki” 1999, R. 6, nr 27, s. 11; J. C h u t k o w s k i: Głogów w XX wieku. Głogów 2004 (passim); R. R o k a s z e w i c z: 60 lat Towarzystwa Ziemi Głogowskiej. W: Głogów 1945. Red. A. B o k. Głogów 2005, s. 45—49.

Marek Robert Górniak

K

RUPIŃSKI

J

ÓZEF (1930—1998), samorodny pisarz ludowy, górnik pochodzący z rolniczych Kujaw.

Urodził się 24 września we wsi Skarbanowo, położonej niedale-ko Izbicy Kujawskiej. W latach pięćdziesiątych zamieszkał w Ty-chach. Wiele lat pracował jako technik górnik w Kopalni Węgla Kamiennego „Ziemowit” w pobliskich Lędzinach.

Poezja, jaką tworzył J. Krupiński, jest zwięzła i komunikatyw-na. Twórczość jego określa się jako autentyczną, natomiast autora sytuuje się w kręgu autentyzmu głoszonego przez Sta-nisława Czernika. Tematyka poruszana w tej poezji to Kujawy — kraina młodości, Śląsk — region ciężkiej pracy, oraz wątki religij-ne. Mówił „pełnym głosem”, otwarcie. Poezja dla J. Krupińskiego stanowiła misję. Łączył często tematykę wiejską oraz górniczą, wykorzystywał motywy biblijne, a także malarskie. Określany był często jako poeta szczery, poeta głębokiej zadumy, żarliwy.

Wybrane utwory poetyckie publikował od końca lat sześćdzie-siątych w czasopismach kulturalno-literackich, ale również w ga-zecie zakładowej. Czasopisma kulturalne, w jakich ukazywały się wiersze Krupińskiego, to m.in.: „Poezja”, „Przegląd Powszechny”,

„Miesięcznik Literacki”, „Tygodnik Kulturalny”, „Życie Literackie”,

„Akcent”, a także prasa wydawana podczas stanu wojennego w tzw. drugim obiegu. Swą twórczość poetycką prezentował też w innych mediach — w radiu i telewizji. Publikował także w antologiach, nie tylko w Polsce, ale i za granicą.

Pierwszy tomik poetycki — Kwiaty kujawskie, wydał w r. 1981.

Opublikował potem jeszcze cztery tomy wierszy: Marsz żałobny (1985), Tratwa Świętej Barbary (1986), Mój pogrzeb pierwszy (1987) oraz Z pokładów serca (1992). Krytycy uznają tom Marsz żałobny za najlepszy.

49 KRUPIŃSKI JÓZEF

4 — Słownik...

Otrzymał wiele nagród i wyróżnień, m.in. Nagrodę im. Edwar-da Stachury. Był także członkiem katowickiego Oddziału Stowa-rzyszenia Pisarzy Polskich.

Zmarł 1 września 1998 r. w Orzeszu.

Bibliografia (wybór)

J. K r u p i ń s k i: Kwiaty kujawskie. Gdańsk 1981; I d e m: Marsz żałobny.

Katowice 1985; I d e m: Tratwa Świętej Barbary. Katowice 1986; I d e m: Mój pogrzeb pierwszy. Warszawa 1987; I d e m: Z pokładów Ziemowita. Arkusz poe-tycki. W: Gazeta zakładowa kopalni „Ziemowit”. Red. A. L y s k o. Lędziny 1991;

I d e m: Z pokładów serca. Poznań 1992.

J. B a r a n: Kwiaty w węglu. „Wieści” 1985, nr 38, s. 5; A. G n a r o w s k i:

Scalenie czasu i pamięci. „Tygodnik Kulturalny” 1985, nr 47, s. 12; J. W i ś n i e w s k a: Tryptyk śląski. „Nowe Książki” 1985, nr 9, s. 92—93; Z. B i e ń k o w s k i: Biegun i poeta. „Tygodnik Kulturalny” 1988, nr 10; A. S z y m a ń s k a: Świadectwo. „Przegląd Powszechny” 1988, nr 7—8, s. 212; B. G r u s z -k a - Z y c h: Białe na czarnym. „Gość Niedzielny” 1993, nr 30; M. F o x: Listy spod kapelusza. „Śląsk” 1998, nr 10, s. 80; M. K i s i e l: Odszedł Józef Krupiń-ski. „Śląsk” 1998, nr 10, s. 83; I d e m: Posłowie. W: J. K r u p i ń s k i: Wiersze wybrane 1969—1998. Bydgoszcz 1999, s. 164—166.

Maria Buszman

K

UCIANKA

J

ADWIGA, kryptonimy i pseudonimy Jadwiga B., J.K., mgr J.K., Jadwiga Bernhardt, Jadzia (1924—1970), historyk piśmiennictwa polskiego na Śląsku, autorka opowiadań beletry-stycznych, nauczyciel akademicki.

Urodziła się 11 maja w Chorzowie Starym w rodzinie robotni-czej o bogatych tradycjach patriotycznych. Członkowie jej rodziny brali udział w pracach polskich towarzystw, w występach teatrów amatorskich, uczestniczyli w walkach powstańczych. Młodsze pokolenie angażowało się w działalność Towarzystwa Gimnastycz-nego „Sokół” i harcerstwa. W latach 1931—1938 Kucianka uczę-szczała do szkoły powszechnej, następnie kontynuowała naukę w Miejskim Liceum i Gimnazjum Ogólnokształcącym w Chorzo-wie. Za przynależność do polskiego harcerstwa w 1942 r. została zesłana do fabryki sprzętu wojennego w Zgorzelcu. Dzięki sta-raniom rodziny po upływie roku wróciła do Chorzowa, gdzie mieszkała do końca wojny. Po wojnie uzupełniła wykształcenie w chorzowskiej trzyletniej szkole średniej, uzyskując w 1946 r.

świadectwo dojrzałości. W tym samym roku została słuchaczką

KUCIANKA JADWIGA 50

filologii polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, którą ukończyła w 1950 r. Praca magisterska, poświęcona twórczości Juliusza Ligonia, stała się zapowiedzią nie tylko przyszłych zain-teresowań Kucianki, ale również potwierdzeniem wnikliwego zmysłu badawczego, dzięki któremu wytyczyła ona nowy kieru-nek w badaniach literackich nad samorodną twórczością śląską.

Zanim w czasopismach specjalistycznych zaczęły się ukazywać artykuły Kucianki o charakterze naukowym, przyszła badaczka była już znana jako autorka licznych opowiadań beletrystycznych.

Drukowała je, najczęściej pod pseudonimami, nieprzerwanie od 1945 do 1962 r. w „Gościu Niedzielnym”, „Dzwonku Maryji”

i „Naszej Drodze”. Teksty te można podzielić na trzy grupy: legen-dy hagiograficzne, opowiadania oparte na motywach Starego i No-wego Testamentu oraz utwory, których bohaterami uczyniła mieszkańców Górnego Śląska. Opowiadania te, o charakterze dy-daktyczno-poznawczym, propagowały określone wzorce zachowa-nia, dostarczały informacji o nieznanych bliżej miejscach czy postaciach, np. świętych. Pisane żywym, barwnym językiem, wzbogacone zwrotami gwarowymi, cieszyły się dużą popularno-ścią wśród czytelników. We wspomnianych już czasopismach Ku-cianka drukowała także popularne artykuły o pisarzach śląskich:

o Wawrzyńcu Hajdzie (Narodowa sprawa spod znaku Heroda,

„Gość Niedzielny 1963, nr 16, 18, 19, 20, 22, 23, 24, 26), Maksy-milianie Jasionowskim (Przygody Marka z Chin. Rzecz o Maksymi-lianie Jasionowskim, „Gość Niedzielny 1963, nr 8, 9, 10), Danielu Szędzielorzu (Pieśniarz z Michałkowic, „Gość Niedzielny” 1966, nr 37, 38, 39, 40, 41). Kucianka pisała również krótkie artykuły o pisarzach katolickich, np. o Elżbiecie Kawie (Elżbieta Kawa — pisarka w habicie, „Gość Niedzielny” 1962, nr 17) oraz o życiu re-ligijnym na Śląsku.

Zgodnie z obowiązująca ustawą o nakazie pracy badaczka mu-siała opuścić Kraków i podjąć pracę w Zasadniczej Szkole Zawo-dowej w Mysłowicach (1950—1952). Po wygaśnięciu nakazu zatrudniła się w Bibliotece Śląskiej w Katowicach, przechodząc praktycznie przez wszystkie działy tej instytucji: dział opracowa-nia i udostępopracowa-niaopracowa-nia zbiorów, wypożyczalnię, pracownię Śląska.

Przygotowała kilka wystaw tematycznych eksponowanych w bi-bliotece, np. Śląskie pisarstwo samorodne (1953), Gustaw Mor-cinek w siedemdziesięciolecie urodzin i czterdziestolecie pracy twórczej (1961), Literatura polska na Śląsku w okresie dwudziesto-lecia PRL (1965). Wygłaszała również dla środowiska bibliotekarzy liczne odczyty o kulturze i literaturze regionalnej. Naukowe pasje

51 KUCIANKA JADWIGA

4*

rozwijane w okresie pracy w Bibliotece Śląskiej skłoniły Kuciankę do rozpoczęcia w 1963 r. seminarium doktoranckiego w Katedrze Historii Literatury Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach.

W tym samym roku w „Zaraniu Śląskim” wydrukowała pierwszy tekst o charakterze naukowym, poświęcony literackiej twórczości Juliusza Ligonia i jego syna Jana (Ligoniowej spuścizny nie-słuszne pomnożenie). Zapoczątkował on całą serię artykułów do-tyczących pisarzy ludowych. Drugim obszarem zainteresowań Kucianki były zagadnienia związane z wszelkimi przejawami działalności kulturalno-oświatowej na Śląsku. W kolejnej grupie tekstów podejmowała problematykę związków pisarzy polskich ze Śląskiem.

W dniu 18 listopada 1964 r. Rada Wydziału Filologicznego Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach otworzyła Kuciance przewód doktorski oraz zatwierdziła temat dysertacji: Śląscy pisa-rze samorodni w XIX i XX wieku. Promotorem został Jan Zarem-ba. Obrona pracy (ostateczny tytuł brzmiał: Wśród pisarzy samorodnych Górnego Śląska w XIX i XX wieku), której recenzen-tami byli Stanisław Pigoń i Jacek Koraszewski, odbyła się 10 li-stopada 1965 r. Przed obroną badaczka opublikowała jeszcze w „Kwartalniku Opolskim” artykuł pt. Poetycki mecenat Bro-nisława Koraszewskiego (1864—1924) nad śląskimi pisarzami, podając w nim liczne przykłady udzielanej przez opolskiego re-daktora pomocy samorodnym twórcom ludowym. Efektem zainte-resowań Kucianki, obejmujących kontakty pisarzy polskich ze Śląskiem, a przede wszystkim z twórcami tego regionu, stały się dwa teksty. Jeden, o korespondencji między Gustawem Morcin-kiem i Władysławem Orkanem (Listy Gustawa Morcinka do Władysława Orkana), ukazał się na łamach „Zarania Śląskiego”.

Drugi pt. Nieznana odezwa śląska Marii Konopnickiej, będący przyczynkiem do historii śląskich Elsów, wydrukował „Kwartalnik Opolski”. W następnym roku Kucianka opublikowała w „Zaraniu Śląskim” szkic monograficzny poświęcony Maksymilianowi Jasio-nowskiemu (Maksymilian Jasionowski (1867—1957)) oraz artykuł o śpiewnikach towarzyskich, które autorka traktowała jako pierwsze, chociaż niezamierzone, antologie poezji polskiej na Śląsku. Wartość tego tekstu podnosi załączona do niego biblio-grafia rejestrująca wszystkie wydane do 1920 r. polskie śpiewniki górnośląskie. Nawiązując do pracy o śpiewnikach, badaczka na-pisała kolejny tekst (Pieśni zakazane na Górnym Śląsku w latach 1893—1912), będący opracowaniem szerszego zagadnienia, do-tyczącego działalności towarzystw śpiewaczych na Śląsku i

funk-KUCIANKA JADWIGA 52

cji, jaką pełniły one w podtrzymywaniu wśród mieszkańców regionu poczucia przynależności do narodu polskiego.

Po uzyskaniu promocji Kucianka rozpoczęła od 1 października 1966 r. pracę jako adiunkt w Katedrze Literatury Polskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach. Kontynuowała swe badawcze zainteresowania, obejmujące wymienione trzy zakresy tematycz-ne, publikując kolejne rozprawy na łamach: „Biuletynu Informa-cyjnego Biblioteki Śląskiej w Katowicach”, „Studiów Śląskich”,

„Zarania Śląskiego”, „Zeszytów Naukowych Wyższej Szkoły Peda-gogicznej w Katowicach”.

Rok 1966 przyniósł dwa artykuły. Jeden, pt. Literatura piękna na Śląsku w okresie międzywojennym, powstał w związku z wy-stawą, którą badaczka zorganizowała w Bibliotece Śląskiej, pre-zentując dokonania twórców z trzech środowisk — katowickiego, opolskiego i cieszyńskiego — we wspomnianym przedziale czaso-wym. W drugim tekście Kucianka, przywołując nieznane listy działaczy ze Śląska Cieszyńskiego, adresowane do Henryka Sien-kiewicza, wskazała na funkcję lektury książek polskich pisarzy w procesie kultywowania tradycji narodowych. W tekstach opu-blikowanych w r. 1967 Kucianka skoncentrowała się na nakreśle-niu obrazu działalności kulturalno-oświatowej w Królewskiej Hucie (dzisiaj Chorzowie). Przedstawiła pracę biblioteki Kółka To-warzyskiego w latach 1870—1880 (Pierwsze dziesięciolecie biblio-teki Kółka Towarzyskiego w Królewskiej Hucie (1870—1880)) oraz sceny amatorskiej (Scena amatorska w Królewskiej Hucie). Konty-nuując badania nad twórczością śląskich twórców samorodnych, w 1967 r. ogłosiła drukiem w „Zeszytach Naukowych Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach” pracę poświęconą Janowi Ligoniowi (Jan Ligoń (1851—1868). Studia nad piśmiennictwem śląskim).

Na podstawie dysertacji doktorskiej Kucianka przygotowała książkę pt. Śląscy pisarze ludowi (1800—1914). Antologia poezji i prozy, która wyszła w 1968 r. w ramach serii: Pisarze Śląscy XIX i XX Wieku. Układ treści tej publikacji podporządkowała schematowi przyjętemu we wspomnianej serii. Antologia składa się z dwóch podstawowych części. Pierwsza to wstęp, w którym Kucianka omówiła zawartość książki, wskazując na kryteria do-boru autorów oraz ich tekstów. Badaczka nakreśliła również sy-tuację polityczną na Śląsku, warunkującą w interesującym ją przedziale czasowym rozwój rodzimego życia kulturalnego, w tym także literatury. Przybliżyła potencjalnemu czytelnikowi tematykę utworów samorodnych pisarzy, wskazała na formy literackie,

jaki-53 KUCIANKA JADWIGA

mi się posługiwali, oraz na źródła ich inspiracji twórczej. Druga część antologii zawiera reprezentatywne utwory 26 pisarzy lu-dowych z Górnego Śląska. Utwory każdego z twórców zostały poprzedzone notą biograficzną oraz bibliografią podmiotową i przedmiotową. Kucianka, opracowując antologię, przypomniała wielu zapomnianych pisarzy ludowych i wzbogaciła w ten sposób badawczy materiał z zakresu śląskiego piśmiennictwa. Jej uwagi na temat tekstów twórców samorodnych świadczyły o uwzględ-nianiu przy interpretacji czynników pozaliterackich. Utwory te badaczka traktowała bowiem przede wszystkim jako dokument i przejaw ówczesnego polskiego życia kulturalnego na ziemiach śląskich.

W latach 1969—1970 Kucianka, kontynuując główny nurt swych naukowych zainteresowań, opublikowała w „Zaraniu Śląskim” artykuł o kontaktach Juliusza Ligonia z lwowskim cza-sopismem „Dzwonek” (Współpraca Juliusza Ligonia z lwowskim

„Dzwonkiem” w latach 1864—1867), w „Studiach Śląskich”

„Dzwonkiem” w latach 1864—1867), w „Studiach Śląskich”

W dokumencie Słownik pisarzy śląskich. T. 3 (Stron 44-132)