Cmentarz katolicki w Jerozolimie jest jedną z kilku chrześcijańskich nekro polii na górze Syjon. Swoje „miasta umarłych ” mają tutaj również Ormianie, prawosławni Grecy i protestanci1 . Nieopodal miejsce wiecznego spoczynku zna leźli także sefardyjscy Żydzi (cmentarz Sambuski)2 .
1 M. Benvenisti, City of Stone. The Hidden History of Jerusalem, Berkeley-Los Angeles-Lon
don 1996, s. 256-257.
2 Błędna nazwa cmentarza (Sambusaki Cemetery) na skądinąd rzetelnej mapie Jerozolimy wy
dawnictwa Freytag & Berndt (Jerusalem. City map, Wien 2006), a także m.in. w G. Heck, Izra
el, Bielsko-Biała 2006 (tłum. z języka niemieckiego, Ostfildern 2006; seria „Marco Polo”, plan Jerozolimy na przedostatniej stronie okładki; tu jako „Sambursky Cemetery”).
3 Informacje o. Jerzego Kraja OFM (Jerozolima, 11 IX 2009 r.). Kustodia Ziemi Świętej (Cu
stodia Terrae Sanctae) jest samodzielną kościelną jednostką administracyjną, którą zarządza Zakon Braci Mniejszych (franciszkanie). Założył ją w 1342 r. papież Klemens VI. Jej zadaniem była opieka nad miejscami związanymi z działalnością Chrystusa, pozostającymi wówczas pod władzą muzułmanów. Kustodia zajmuje się również m.in. organizowaniem pielgrzymek do Ziemi Świętej
Góra Syjon to nie tylko synonim Jerozolimy i symbol tęsknoty Żydów za Ziemią Obiecaną, ale również miejsce bardzo ważne dla chrześcijan. Tu, nieda leko (symbolicznego?) grobu króla Dawida, znajduje się Wieczernik, gdzie we
dług tradycji Chrystus spożywał z apostołami Ostatnią Wieczerzę. W pobliżu wznosi się, widoczny z daleka, kościół Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny, zbu
dowany w miejscu, gdzie dokonać się miał ziemski żywot Matki Bożej. Nieco dalej, na wschodnim zboczu Syjonu, stoi katolicki kościół św. Piotra „in Galli- cantu ”, którego łacińska nazwa wskazuje, że właśnie tu „kur zapiał ”, a apostoł Piotr trzykrotnie wyparł się Jezusa.
Na tym samym stoku góry, na południe od jerozolimskiej starówki, tuż obok ruchliwej ulicy Hativat Yerushalaim, położony jest cmentarz katolicki. Składa się z dwu osobnych części, z których każda ogrodzona jest murem. Północ no-wschodnią działkę zajmuje tzw. stary cmentarz, założony w XIX w. i znisz
czony w czasie walk o Jerozolimę w 1948 r.; dziś już nieużywany dla celów grzebalnych. Nowy cmentarz zlokalizowany jest w bezpośrednim sąsiedztwie, w odległości kilkunastu metrów. Nekropolia należy do parafii łacińskiej w Jero
zolimie, a jej prawnymi opiekunami są ojcowie franciszkanie z Kustodii Ziemi
Świętej3 . Obiektu, który w ciągu dnia jest ogólnie dostępny, pilnuje wynajęty
przez parafię pracownik.
Plan 1. Współczesna lokalizacja cmentarza katolickiego w Jerozolimie
Centralny dworzec autobusowy
, 1 Dzielnica Î , chrześcijańska
Dzielnica muzułmańska
Góra Oliwna STARE MIASTO
Dzielnica ormiańska
Dzielnica żydowska
Cmentarz i- ; katolicki
1. Brama Damasceńska Dolina Gehenny
2. Stary Dom Polski 3. Bazylika Grobu Świętego 4. Wzgórze Świątynne 5. Ściana Płaczu 6. Brama Syjońska
7. Ulica Hativat Yerushalaim 8. Jaffa Road
9. Hotel Króla Dawida (King David Hotel) oprac. autora
Teren nowego cmentarza łagodnie opada w kierunku południowym. Dalej, na południe, znajduje się znana z przekazu biblijnego dolina Gehenny. Północną część, bliżej bramy wejściowej, zajmuje taras górny. Na niższy poziom prowa dzi, usytuowana pośrodku, kamienna klatka schodowa. Na granicy między oby dwu tarasami znajduje się wysoka na kilka metrów i długa na kilkadziesiąt
i opieką nad pielgrzymami, posługą duszpasterską miejscowym katolikom, prowadzi parafie i szkoły, rozwija działalność naukową. Posiada swoje przedstawicielstwa w wielu krajach, m.in. w Polsce.
Komisariat Ziemi Świętej (http://www.terrasancta.pl/kust.html); A. Dylewski, Izrael. Praktyczny przewodnik, Bielsko-Biała 2008, s. 162.
26 Artur Patek Polski cmentarz w Jerozolimie. Polacy pochowani...
Plan 2. Orientacyjny plan cmentarza katolickiego w Jerozolimie
Polska
A — grób Oskara Schindlera Groby: 1 — Zofii Rakowskiej
7 — Zofii Rajskiej oprac. autora
ściana grzebalna. Tu pochowano m.in. duchownych z katolickich zgromadzeń zakonnych w Jerozolimie. Na cmentarzu najwięcej jest grobów arabskich, ale pogrzebani są tu również Ormianie, Czesi, Polacy, Rosjanie, Niemcy, Francuzi, osoby urodzone w Jugosławii, na Węgrzech, w USA i na Wyspach Brytyjskich 4.
4 Większość Brytyjczyków, którzy zmarli w okresie mandatu, była wyznania anglikańskiego i pochowano ich na nieodległym cmentarzu protestanckim. D. Rubinstein, A sign points to the grave [w:] Haaretz. com (http://www.haaretz.com ). Por. też Cmentarz katolicki. Jerozolima (Góra Syjon) (http://2korpus.itgo.com/Cmentarze/Jerozolima%20GS/Jerozolima_ CC_ gs.html)
5 Historię Schindlera opisał australijski powieściopisarz Thomas Keneally w książce Schind
ler's Ark (London 1982), którą później przeniósł na ekran hollywoodzki reżyser Steven Spielberg („Schindler's List”, pol. tytuł „Lista Schindlera”, 1993). Powieść, a szczególnie film (zrealizo
wany we współpracy z Polską), w jakiś sposób zmitologizowały postać niemieckiego przemysłow
ca i nieprzypadkowo po ich premierze znacząco wzrosła liczba odwiedzających to miejsce tury
stów, nie tylko Żydów. A. Pawlikowska, Oskar Schindler, „Nowiny Kurier” (Tel Awiw), 7 V 2009, s. 8-9; D. Rubinstein, op.cit. Szerzej zob. A.B. Skotnicki, Oskar Schindler w oczach uratowanych przez siebie krakowskich Żydów, Kraków 2007; D.M. Crowe, Oskar Schindler. The Untold Ac
count of His Life, Wartime Activities and the True Story Behind the List, Boulder, Col. 2004.
6 W literaturze przedmiotu można znaleźć także inne dane. Aleksander Klugman (Polonica wZiemi Świętej, s. 85) i Bronisław Troński (Smak Ziemi Obiecanej, Poznań 1990, s. 150) piszą o 77 polskich grobach. W opracowaniu Ain Karem. Ośrodek polskich dziewcząt (s. 385) znajduje
my informację o 87 pochowanych tu Polakach. Encyklopedia Katolicka (t. VII, kol. 1194) ustala ich ilość na „ponad 70”. Jeszcze inaczej podaje „Tygodnik Katolicki Niedziela” (Polskie groby w Ziemi Świętej, 2 XI 2008, także w internecie: www.niedziela.pl/wiad.php?p=200811&idw=29), gdzie czytamy, że „kwatera polska obejmuje ok. 100 grobów”.