KONRAD MEUS, ŁUKASZ T. SROKA
U zarania niepodległości
W lutym 1919 roku młode, ledwie od-rodzone państwo polskie stało nad prze-paścią. Na wschodzie prowadziło zacięte boje z Ukraińcami, na zachodzie trwało powstanie wielkopolskie, na południu led-wie zakończyła się wojna z Czechosłowacją, a na horyzoncie pojawili się bolszewicy.
W takich okolicznościach, pomimo jawią-cych się zagrożeń zewnętrznych, wdrażano pierwsze fundamentalne decyzje stabili-zujące funkcjonowanie republiki.
Szczególnym dniem w tym kontekście był 7 lutego 1919 roku. Wówczas Józef Piłsudski korzystając z prerogatyw przy-sługujących naczelnikowi państwa podpisał 49 dekretów, w tym szereg kluczowych
1 DziennikPrawPaństwaPolskiego, 1919, nr 14, poz.: 147, 171, 181-182, s. 192-197, 260-271.
2 Ibidem, poz. 183, s. 271-275.
3 E. Gołębiowski: ZdziejówDelegaturyNIKwWarszawie, „Kontrola Państwowa”, nr 6/2003 (293), s. 176.
dla dalszego, poprawnego funkcjonowania państwa. Można wśród nich wymienić: de-kret ustanawiający Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej i sądy dla nielet-nich, organizujący archiwa polskie, ogła-szający powszechny obowiązek szkolny1 czy przede wszystkim, najistotniejszy z perspektywy niniejszego artykułu, de-kret powołujący Najwyższą Izbę Kontroli Państwa (NIKP)2. W kolejnych miesią-cach i latach powoływano izby okręgowe w różnych miastach Polski. Najwcześniej ustanowiono izby terenowe w Warszawie, Kielcach oraz we Lwowie. Nastąpiło to już w styczniu 1920 roku3. Kraków doczekał się własnych struktur Kontroli Państwo wej dopiero w grudniu 1921 roku.
Niniejszyartykułniewyczerpujetematuprzedstawionegowtytule,ajedyniepodnosiwybranewątki.Tekst
tenpowstałnamarginesieobszernychbadańprowadzonychwPolsceorazpozajejgranicamiprzezdraKonrada
Meusaidrahab.ŁukaszaTomaszaSrokę.Ichfinalnymefektembędzieokolicznościowamonografiaprzybli-żającanieznanedziejeDelegaturyNajwyższejIzbyKontroliwKrakowiewstuleciepowstaniaIzby.
JUBILEUSZ NIK STYCZEŃ-LUTY 2019 143 Wtedy Jan Żarnowski jako prezes
Naj-wyższej Izby Kontroli (powstałej w miejsce NIKP), wykorzystując dane mu ustawowo uprawnienia podjął decyzję o utworzeniu izby w Krakowie, wydzielonej z okręgu lwowskiego4. Zgodnie z § 1 owego roz-porządzenia nowy okręg izby obejmował swoim zasięgiem województwa krakow-skie i śląkrakow-skie5. Stan ten trwał do czasu, kiedy stosownym rozporządzeniem preze-sa NIK z 5 kwietnia 1924 roku utworzono
4 Archiwum Akt Nowych w Warszawie (dalej: AAN), Najwyższa Izba Kontroli, sygn. NIK III-19: IV Sprawoz-danieNajwyższejIzbyKontroli.Oczynnościachdokonanychw1923r., s. 7 (paginacja archiwalna).
5 Rozporządzenie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli Państwowej z 22.12.1921 o utworzeniu izby okręgowej kontroli państwowej w Krakowie, [w:] DziennikUstaw (dalej: Dz.U.) 1922 nr 4, poz. 31.
6 Rozporządzenie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli z 5.4.1924 wydane w porozumieniu z prezesem Rady Ministrów w przedmiocie utworzenia Specjalnego Urzędu Kontroli Państwowej w Katowicach, [w:] Dz.U. 1924 nr 32, poz. 337, s. 492.
Specjalny Urząd Kontroli Państwowej w Ka towicach6 obejmujący wojewódz-two śląskie. Od tego momentu pod ju-rysdykcją izby w Krakowie pozostało wy-łącznie województwo krakowskie. Izba w Krakowie nie rozpoczęła jednak dzia-łalności równocześnie z jej powołaniem.
Musiało minąć kilkanaście miesięcy zanim krakowscy urzędnicy podjęli działalność kontrolną. Problemem okazał się bowiem brak pomieszczeń dla siedziby okręgowej
Fot. Zofia Swoczyna
Siedziba Delegatury NIK w Krakowie przy ul. Łobzowskiej 67.
144 KONTROLA PAŃSTWOWA
Konrad Meus, Łukasz T. Sroka
izby. Dopiero od 1 października 1923 roku rozpoczęli oni pracę w lokalach zastęp-czych. Pół roku później (kwiecień 1924 roku) krakowska izba zyskała stałą siedzibę zlokalizowaną przy ulicy Krowoderskiej 57.
Od początku istnienia Izba Okręgowa Kontroli Pań stwowej w Krakowie nie miała problemów z zatrudnieniem wy-kwalifikowanej kadry urzędniczej, co da-wało się odczuć w mniejszym lub więk-szym stopniu w innych regionach kraju.
Urzędnicy miejscowej izby najczęściej byli absolwentami Wydziału Prawa
7 AAN, Najwyższa Izba Kontroli, sygn. NIK III/19, s. 7-8.
8 AAN, Najwyższa Izba Kontroli w Warszawie, sygn. NIK I/203: Akta osobowe: Cieszyński Ignacy, k. 1.
9 AAN, Najwyższa Izba Kontroli w Warszawie, sygn. NIK I/404: Akta osobowe: Gręplowski Adam, k. 2 (pa-ginacja oryginalna).
10 AAN, Najwyższa Izba Kontroli w Warszawie, sygn. NIK I/203, k. 8.
Uni wersytetu Jagiellońskiego, choć swoje wykształcenie poszerzali także poza murami krakowskiej wszechnicy.
Przykładowo, Igna cy Cieszyński poza Uniwersytetem Jagiellońskim ukończył także Akademię Handlową w Krakowie (obecnie Uniwersytet Eko nomiczny w Kra kowie). Wielu z nich wykazywało się biegłą znajomością języków obcych.
Wspomniany już Cieszyński w podaniu o pracę deklarował biegłą znajomość ję-zyka niemieckiego, co akurat w wypadku osób wykształconych jeszcze w Galicji było normą8. Inny kandydat do służby Adam Gręplowski posługiwał się nie tylko językiem niemieckim, ale też włoskim9. Samo wykształcenie oraz bogaty życiorys zawodowy nie były jednak wystarczające aby być zatrudnionym w instytucji kon-troli państwowej.
Istotną rolę odgrywała nieposzlakowa-na opinia. W kwietniu 1925 roku Mie-czysław Łasiński, ówczesny prezes Izby Okręgowej Kontroli w Krakowie, reko-mendując do zatrudnienia przez prezesa NIK kandydata Ignacego Cieszyń skiego wskazywał wręcz: „Informacje zacią-gnięte pośrednie, co do osoby Dra Cie-szyńskiego tudzież moje własne spostrze-żenia uzyskane na podstawie osobistego zetknięcia się z wymienionym, kwalifi-kują Dra Cieszyńskiego jako człowieka z wyższym wykształceniem, zdolnego i oznaczającego się nieskazitelną prawo-ścią charakteru”10.
Fot. Monitor Polski
Rozporządzenie Prezesa NIKP z 22 grud-nia 1921 r. o utworzeniu instytucji kontrolnej w Krakowie.
JUBILEUSZ NIK STYCZEŃ-LUTY 2019 145 Ważnym argumentem przemawiającym
za aplikantem (w przypadku mężczyzn) był jego stosunek do służby wojskowej.
Ponadto, jak już zaznaczono, kandydaci musieli posiadać odpowiednie doświadcze-nie zawodowe, najczęściej zdobyte w innej instytucji lub w trakcie prowadzenia wła-snej praktyki notarialnej czy też adwokac-kiej. Jako egzemplifikację przytoczymy wspomnianych już Adama Gręplowskiego oraz Ignacego Cieszyńskiego. Pierwszy, zanim trafił do Izby Okręgowej Kontroli w Krakowie, pracował w Rybniku w admi-nistracji skarbowej województwa śląskie-go11. Drugi po zakończeniu sześcioletniej służby wojskowej (z tego pięć lat w armii austriackiej oraz jeden rok w wojsku pol-skim) przez pięć lat pracował na rzecz Polskiego Zjednoczenia Przemysłowo-Leś-nego w Krakowie12. Podobne przykłady można by mnożyć i bynajmniej Warsza-wa czy Kraków nie były tutaj odosobnio-nymi przypadkami. Warto się więc za-stanowić, jakie przesłanki kierowały do-świadczonymi i dobrze wykształconymi osobami, aby aplikować o pracę w NIK.
Przede wszystkim prestiż zawodu jakim był inspektor Najwyższej Izby Kontroli, po wtóre względna stabilność zawodowa i ekonomiczna, ponieważ osoby zatrud-nione w kontroli państwowej zyskiwały status funkcjonariusza państwowego,
11 AAN, Najwyższa Izba Kontroli w Warszawie, sygn. NIK I/404, k. 2.
12 AAN, Najwyższa Izba Kontroli w Warszawie, sygn. NIK I/203, k. 8.
13 Ustawa z 9.10.1923 o uposażeniu funkcjonariuszy państwowych i wojska obejmowała XVI rang uposażenia, z czego XVI była najniższa. Dz.U. 1923 nr 116, poz. 924, s. 1389. W krakowskiej Izbie Okręgowej Kontroli najniższą rangę uposażenia posiadał woźny, zatrudniony w 1928 roku. AAN, Najwyższa Izba Kontroli w War-szawie, sygn. NIK I/404, k. 8.
14 AAN, Najwyższa Izba Kontroli w Warszawie, sygn. NIK I/404, k. 7.
15 Ibidem, k. 12.
a ich zarobki podlegały ustawie o upo-sażeniu. Pracownicy delegatury mogli liczyć w przyszłości na awans oraz stop-niowy wzrost wynagrodzenia. Znowu można tutaj posłużyć się przykładem Ignacego Cieszyńskiego oraz Adama Gręplowskiego, którzy w lipcu 1926 roku na wniosek kierownika Izby Okręgowej Kontroli w Krakowie zostali awansowani przez prezesa NIK z pomocnika referenta na stanowisko referenta. Nominacja ta wią-zała się z przeniesieniem do wyższej klasy zarobkowej. W tym przypadku oznaczało to przeniesienie z VIII grupy uposażenia do VII. Dość wspomnieć, że w tamtym okresie w Krakowie w sumie tylko ośmiu urzędników Izby Okręgowej mogło po-szczycić się przydziałem do VII lub wyż-szej grupy uposażenia (zob. fot. na s. 60)13.
Adam Gręplowski ponownie uzyskał awans z początkiem stycznia 1929 ro-ku. Posadę referenta zamienił na radcę Izby Okręgowej Kontroli z poborami przysługującymi VI grupie uposażenia14. Co ciekawe, krakowscy funkcjonariusze Izby mogli liczyć również na otrzymanie posady w centrali NIK. Taką ścieżkę ka-riery urzędniczej przebył m.in. związany z Krakowem inspektor Rudolf Zalewski, który na wniosek prezesa Izby został przeniesiony do Warszawy w czerwcu 1926 roku15.
146 KONTROLA PAŃSTWOWA
Konrad Meus, Łukasz T. Sroka
Fot. AAN, Najwyższa Izba Kontroli w Warszawie, sygn. NIK I/203: Akta osobowe: Cieszyński Ignacy, k. 10.
Wniosek o awanse pracowników zawierający również informacje o grupach uposażeń i stanie za-trudnienia w Izbie Okręgowej Kontroli w Krakowie w 1926 r.
JUBILEUSZ NIK STYCZEŃ-LUTY 2019 147 Warto odnotować, że w okresie
mię-dzywojennym z Izbą Okręgową Kontroli w Krakowie poza wspomnianymi już wcze-śniej Ignacym Cieszyńskim, Rudolfem Zalewskim i Adamem Gręplowskim związani zawodowo byli także: Tadeusz Dziewoński, Stanisław Katyński, Bolesław Macudziński, Maria Oleksówna, Paweł Su-chanek, Mieczysław Szostakowski, Maria Wodiczkówna oraz Longin Womela16. W latach dwudziestych stanowisko pre-zesa (lub pełniącego obowiązki prepre-zesa) Okręgowej Izby Kontroli w Krakowie peł-nili m.in.: Mieczysław Łasiński, Bolesław Sylwestrowicz, Zygmunt Olszewski i Wło-dzimierz Kraus17.
Niestety, zaledwie dwa lata po powo-łaniu jednostki w Krakowie pojawiła się realna groźba jej likwidacji, podob-nie jak pozostałych okręgów Izby. Otóż w październiku 1923 roku na posiedze-niu rządowym, bez konsultacji z preze-sem NIK Janem Żarnowskim, przyjęto projekt nowej ustawy o kontroli państwo-wej, który następnie przekazano prawni-kom Izby do zaopiniowania18. Wedle jego przepisów dopatrzono się sprzeczności pomiędzy przyjętą w marcu 1921 roku konstytucją a ustawą z 3 czerwca 1921 roku o kontroli państwowej. W zamyśle Rady Ministrów postulowano, aby znaczą-co ograniczyć działalność Izby w zakresie
16 AAN, Najwyższa Izba Kontroli w Warszawie, sygn. NIK I/203, k. 12, 15; AAN, Najwyższa Izba Kontroli w War-szawie, sygn. NIK II/84, Przeniesienie w stan spoczynku urzędników Okręgowych Izb Kontroli, k. 9-10.
17 M. Gruszeczka: DziejekrakowskiejDelegaturyNIK, „Kontrola Państwowa”, nr 2/2003, s. 159; R. Szawłowski:
NajwyższepaństwoweorganykontroliIIRzeczypospolitej:NajwyższaIzbaKontroliPaństwa1919–1921iNajwyż-szaIzbaKontroli1921–1939,NajwyższaIzbaKontrolinauchodźstwie1940–1945/1991, Warszawa 2004, s. 233.
18 AAN, Najwyższa Izba Kontroli, sygn. NIK III/19, s. 4.
19 Ibidem.
20 Ibidem, s. 4-6.
kompetencyjnym, ale też terytorialnym.
Planowano znieść izby okręgowe kontro-li i pozostawić jedynie warszawską cen-tralę19. Potwierdziły się tym samym już wcześniej powtarzane wśród pracowników NIK pogłoski prasowe o likwidacji regio-nalnych delegatur. Brak stabilności zatrud-nienia wpływał negatywnie na atmosferę pracy w Krakowie oraz w innych regionach Polski. Paradoksalnie Izba stała się mimo-wolnie ofiarą prowadzonej przez rząd akcji oszczędnościowej. W preliminarzu budże-towym na rok 1924 Ministerstwo Skarbu nie przewidziało kredytowania działalno-ści okręgowych izb, a to z kolei wymusiło redukcję stanu zatrudnienia urzędników w poszczególnych okręgach. Aby ratować izby okręgowe Jan Żarnowski przepro-wadził zwolnienia. Zabieg ten, choć nie-popularny, faktycznie w tamtym okresie uratował struktury regionalne kontroli państwowej20.
Początek działalności krakowskiej Izby Okrę gowej Kontroli splótł się z kryzysem młodego państwa, który był spowodowany problemami natury politycznej, społecz-nej i ekonomiczspołecz-nej.
Ponadto dramatyczną sytuację pogłębia-ły przybierające ostry przebieg niepokoje społeczne wywołane powojenną depresją gospodarczą. W Krakowie jej apogeum przypadło na 6 listopada 1923 roku, kiedy
148 KONTROLA PAŃSTWOWA
Konrad Meus, Łukasz T. Sroka
w wyniku starć zbrojnych pomiędzy ro-botnikami a wojskiem i policją zginęły 32 osoby. Pośrednią przyczyną „krakowskich wydarzeń” były właśnie problemy z apro-wizacją miasta21.
Wszystkie wymienione czynniki bezpo-średnio lub pobezpo-średnio wpłynęły na diame-tralnie złą kondycję finansów publicznych.
Niemniej, jak trafnie nakreślono we wstę-pie do IV Sprawozdania Najwyższej Izby Kontroli o czynnościach dokonanych w 1924 r.: „… szeroka i nieodpowiednia do dochodów skala życia państwowego, jaka była stosowana w pierwszych latach naszej samoistności, doprowadziła do osła-bienia Skarbu Państwa i groziła katastrofą finansową”22. Władze państwowe pod-jęły zakrojone na szeroką skalę działania mające finalnie doprowadzić do ustabi-lizowania sytuacji ekonomicznej kraju.
Wyjątkowa rola miała przypaść w tej kwe-stii OIK, gdyż ustawa z czerwca 1921 roku przewidywała możliwość kontrolowania przez izby okręgowe regionalnych urzę-dów podległych ministerstwom i władzy centralnej oraz instytucji, stowarzyszeń i spółek działających przy udziale finanso-wym państwa lub przy jego gwarancjach23. W okresie reformowania przez rząd fi-nansów publicznych kontroli podlegały w dużej mierze urzędy gdzie występował duży obrót pieniężny. W Krakowie i sze-rzej w województwie krakowskim kon-trolami objęto m.in. umowy zawiązywane
21 Zob. F. Kalicka: Powstaniekrakowskie1923roku, Warszawa 1953; J. Buszko (red.): Rok1923wKrakowie, Kraków 1978.
22 AAN, Najwyższa Izba Kontroli, sygn. NIK III-19, s. 4.
23 Ustawa z 3.6.1921 o Kontroli Państwowej, [w:] Dz.U. 1921 nr 51 poz. 314, s. 886.
24 AAN, Najwyższa Izba Kontroli, sygn. NIK III-19, s. 77.
25 Ibidem, s. 396-397.
przez: Ministerstwo Spraw Wojskowych, Ministerstwo Skarbu, Ministerstwo Ko lei Żelaznych,Ministerstwo Wyznań Reli gij-nych i Oświecenia Publicznego oraz Mini-sterstwo Robót Publicznych.
W kontekście wspomnianych kontroli, zaciekawienie inspektorów Okręgowej Izby Kontroli w Kra kowie wzbudzały kontrakty zawierane przez stronę rzą-dową z Powszech nym Towarzystwem Konfekcyjnym „Kaden Malisz”24. Inspek-cją obejmowano nie tylko umowy reali-zowane pomiędzy instytucjami rządowy-mi a prywatnyrządowy-mi przedsiębiorstwarządowy-mi, ale także w ogóle działalność organiza-cji i firm państwowych. Dla przykładu warto nadmienić, że na przełomie 1923 i 1924 roku przeprowadzono wnikliwe kontrole w Państwowej Wytwórni Wozów Taborowych i Uprzęży w Krakowie (zloka-lizowanej w dzielnicy Podgórze) podlega-jącej Centralnemu Zarządowi Wytwórni Wojskowych, czy też w Krakowskiej Dyre-kcji Kolei. W tej ostatniej w wyniku kontro-li zreakontro-lizowanej w 1923 roku udowodniono zakup materiałów drzewnych po znacznie zawyżonych cenach, w niektórych wypad-kach sięgających nawet 180% ceny ryn-kowej. Przy czym problem ten spotykany był także w dyrekcjach kolejowych w in-nych regionach państwa25. Wiele uwagi pracownicy krakowskiego okręgu NIK poświęcili sprzedaży soli z salin w Bochni oraz Wieliczce, które były największymi
JUBILEUSZ NIK STYCZEŃ-LUTY 2019 149 tego typu przedsiębiorstwami na ziemiach
ówczesnej Polski26. Zastrzeżenia urzędni-ków Izby dotyczyły współpracy pomię-dzy Ministerstwem Skarbu a Firmą „Br.
Bincer” z Krakowa, która dysponowa-ła zezwoleniem nabywania i sprzedaży soli dla całego Okręgu Izby Skarbowej Krakowskiej, a to z kolei uniemożliwia-ło działalność na tym rynku mniejszym koncesjonariuszom i w efekcie prowadziło do monopolizacji rynku handlu solą, co po-zostawało w niezgodności z rezolucjami sejmowymi27. Szerokim echem odbiła się także kontrola w Agenturze Polskiej Żeglugi Państwowej w Krakowie, gdzie w roku 1919 odkryto m.in. nadużycia po-legające na fikcyjnym prowadzeniu ksiąg rachunkowych oraz wynajmowaniu pań-stwowych statków i galarów osobom pry-watnym bez księgowania tych transakcji.
W wyniku zaniechań prokuratury i mimo ponagleń ze strony NIKP a następnie NIK sprawa rzekomych przestępstw popełnio-nych w Agenturze ciągnęła się bez mała trzy lata, do listopada 1922 roku28.
W omawianym okresie pracownicy Izby Okręgowej Kontroli w Krakowie decyzją Prezesa NIK realizowali kontrole urzę-dów skarbowych na Śląsku, gdzie spraw-dzano podstawy naliczania podatków
26 Tylko Wieliczka dostarczała pięciokrotnie więcej soli, aniżeli całe zagłębie solne w Małopolsce Wschodniej obejmującej województwo lwowskie i stanisławowskie (Kosów, Drohobycz, Bolechów, Dolina, Łanczyn), które według stanu na rok 1923 zajmowało po Wieliczce, Bochni i wielkopolskim Wapnie dopiero czwartą pozycję pod względem wydobycia soli w kraju. Ibidem, s. 209.
27 Kwestię monopolu solnego podejmował na forum Sejmu w marcu 1923 roku m.in. znany socjalista, lwo-wianin Herman Diamand. Zob. SprawozdanieStenograficznez21posiedzeniaSejmuRzeczypospolitej
zdn.8marca1923r., s. 42.
28 AAN, Najwyższa Izba Kontroli, sygn. NIK III-19, s. 585-586.
29 AAN, Najwyższa Izba Kontroli w Warszawie, sygn. NIK I/404, k. 13-14, 16-18.
30 R. Szawłowski: PrezesiiwiceprezesiNajwyższejIzbyKontroliPaństwaiNajwyższejIzbyKontroliokresu
IIRzeczypospolitej, „Kontrola Państwowa”, nr 1/II/2009, s. 43-44.
bezpośrednich. W 1933 r. kontrole takie przeprowadzono m.in. w Urzędzie Skarbowym w Hucie Królew skiej (obec-nie Chorzów) oraz w Pszczy(obec-nie29. Wybitni Galicjanie
w służbie kontroli państwowej Konkludując ten etap rozważań nie sposób nie zauważyć, że rola Krakowa (a szerzej całej byłej Galicji) i osób stąd pochodzą-cych była i jest nie do przecenienia w budo-waniu centralnych struktur Izby Kontroli Państwowej w pierwszych latach po od-zyskaniu niepodległości. Bez wątpienia jedną z kluczowych postaci, która zapi-sała się w międzywojennej historii NIK był związany w Krakowem Stanisław Wróblewski. Urodził się on w Tenczynku koło Chrzanowa w 1868 roku. Po studiach w Krakowie kontynuował naukę w Berlinie.
Po powrocie z Niemiec doktoryzował się na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1895 roku zrobił habilitację, a sześć lat później profesurę30. Kilka lat po I wojnie, już jako uznany ekspert nauk prawnych, zo-stał wybrany na eksponowaną i prestiżową funkcję – sekretarza generalnego Polskiej Akademii Umiejętności. Zrezygnował z niej w 1926 roku wraz z powołaniem na stanowisko prezesa NIK. W Krakowie
150 KONTROLA PAŃSTWOWA
Konrad Meus, Łukasz T. Sroka
nominację Stanisława Wróblewskiego przyjęto ze zrozumieniem, aczkolwiek nie bez żalu. Wymowne stały się słowa pre-zesa Polskiej Akademii Umiejętności Jana Rozwadowskiego wygłoszone 11 czerw-ca 1927 roku w trakcie publicznego po-siedzenia Akademii. Przybyli wówczas do Krakowa członkowie PAU w krótkim wystąpieniu podsumowującym rok aka-demicki 1926/1927 mogli usłyszeć:
„Nie brakło oczywiście rzeczy niepo-myślnych, na szczęście nie przekraczały jednak miary. Najcięższem przejściem była dla nas konieczność pożegnania sekreta-rza generalnego, prof. Wróblewskiego, który został mianowany prezesem
31 RocznikPolskiejAkademiiUmiejętności, R. 1926/1927, Kraków 1928, s. 43.
Najwyższej Izby Kontroli. Akademia musiała w tej sprawie ustąpić i odstąpić państwu swego sekretarza generalnego na wyraźne życzenie pana Prezydenta Rzeczypospolitej; zrobiła to z żalem, i z dumą, a wyrażając p. Wróblewskiemu swą wdzięczność za Jego znakomite usługi, co niech mi wolno będzie i tutaj powtó-rzyć, mogła potem już nieraz stwierdzić z nową wdzięcznością, że dobrze jest mieć w Warszawie takiego wysokiego a życzli-wego opiekuna i pośrednika”31.
Stanisław Wróblewski, człowiek uj-mująco grzeczny, naukowiec najwyższej próby, nie posiadał jednak predyspozycji aby kierować Najwyższą Izbą Kontroli,
Źródło: OeStA/FHKA, sygn. SuS Pers. GBBl 9979: Wroblewski
Prezes NIK Stanisław Wróblewski i tabela przebiegu jego służby w Austro-Węgrzech, zachowana w zasobach Austriackiego Archiwum Państwowego w Wiedniu.
Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe w Warszawie
JUBILEUSZ NIK STYCZEŃ-LUTY 2019 151 szczególnie w trudnej „pomajowej”
rze-czywistości politycznej. Opinia ta była po-wszechna nawet wśród jego współpracow-ników w Warszawie, stąd też, gdy odcho-dził ze służby w 1930 roku, jego zastępca Zenobiusz Rugiewicz pokusił się jedynie o stwierdzenie, że Izba traci „uczonego prawnika”32. Po rezygnacji ze stanowi-ska w NIK S. Wróblewski nadal całkiem skutecznie działał na rzecz Polskiej Aka-demii Umiejętności, będąc jej prezesem od 1934 roku aż do śmierci w 1938 roku.
Niewiele mniejsza rola przypadła inne-mu Galicjaninowi Józefowi Nentwigowi, który w kwietniu 1919 roku, na wniosek ów-czesnego prezesa NIKP, został nominowany
32 R. Szawłowski, op.cit., s. 48.
na jego zastępcę. Został więc pierwszym wiceprezesem Izby w jej historii. Ze wzglę-du na jego późniejsze związki z Krakowem, gdzie jest pochowany, jak również to, że po-zostaje postacią pierwszorzędną w dziejach Izby, warto wspomnieć o nim więcej. Wiele nowych informacji na temat tego zasłużo-nego dla kontroli państwowej prawnika dostarczają jego akta osobowe odnalezione w zasobach Finanz-und Hofkammerarchiv w Wiedniu. Józef Nentwig ukończył studia z prawa i wiedzy o państwie (Rechts-und Staatswissenschaftliche Studien).W paź-dzierniku 1887 r. zawarł związek małżeń-ski z Zofią Link. Z tego małżeństwa urodziła się córka Stefania, która przyszła na świat
Źródło: OeStA/FHKA, sygn. SuS Pers. ORH 10711: Josef Nentwig, 1893–1919
Strona z dokumentacji osobowej widocznego obok Józefa Nentwiga, zachowanej w zasobach Austriackiego Archiwum Państwowego w Wiedniu.
Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe w Warszawie
152 KONTROLA PAŃSTWOWA
Konrad Meus, Łukasz T. Sroka
w styczniu 1889 roku33. Karierę w austriac-kiej służbie państwowej przyszły wiceprezes rozpoczął relatywnie późno, bo w 1893 roku, a więc w wieku 35 lat34. Niemniej już wtedy mógł się wykazać bogatą wiedzą teoretyczną i praktycznym wieloletnim doświadczeniem w zawodzie aplikanta notarialnego oraz no-tariusza. Wcześniej zaliczył praktykę zawo-dową z dobrymi wynikami w austriackim sądownictwie (Obergerichtliche Prüfung mit gutem Erfolg). Pozostałe praktyki oraz eg-zaminy teoretyczne kończące studia zdał z wynikiem pozytywnym (einstimmung befähigt)35.
Z centralą NIKP, później NIK, zwią-zany był także urodzony jeszcze
Z centralą NIKP, później NIK, zwią-zany był także urodzony jeszcze