CZESŁAW MARTYSZ
Okres międzywojenny
Stulecie odzyskania przez Polskę nie-podległości w 1918 r. skłania do reflek-sji nad trudnymi początkami budowania polskiej państwowości. Z trzech dotych-czas istniejących systemów organizacyj-noprawnych należało utworzyć względnie spójny organizm państwowy ze wszyst-kimi jego strukturami organizacyjnymi.
Odnosiło się to w szczególności do orga-nizacji i funkcjonowania podstawowych instytucji państwowych, a więc organów stanowiących, wykonawczych, sądow-niczych, a także do organów kontroli państwowej, funkcjonujących nie tylko na szczeblu centralnym, ale także na szcze-blach terenowych.
Dzieło to, co zrozumiałe, było nieustan-nie doskonalone, a proces ten przerwała dopiero II wojna światowa. Patrząc zatem na dokonania okresu II Rzeczypospolitej
1 Zob. szerzej R. P. Krawczyk: NajwyższaIzbaKontroliwokresieIIRzeczypospolitej, „Studia Prawnicze”
z. 4/1990, s. 86.
należy podkreślić, że wiele przyjętych wówczas rozwiązań organizacyjno-prawnych w większym lub mniejszym zakresie przetrwało do dziś. Świadczy to także o doskonałości tworzonego wów-czas prawa.
Odnosi się to również do problematyki kontroli państwowej, rozumianej jako nie-zbędny element zarządzania państwem, będąca przedmiotem zainteresowania najwyższych organów państwa od po-czątku istnienia II Rzeczypospolitej.
Wskazuje na to zarówno analiza wyda-nych wówczas aktów prawwyda-nych, jak i in-nych dokumentów urzędowych1. Należy podkreślić, że rodowód tej instytucji jest niewiele tylko młodszy od początku odrodzonej Rzeczypospolitej, bowiem zwieńczeniem procesu tworzenia struk-tur organizacyjnych kontroli państwowej było wydanie przez Naczelnika Państwa
JUBILEUSZ NIK STYCZEŃ-LUTY 2019 77 dekretu z 7 lutego 1919 r. o Najwyższej
Izbie Kontroli Państwa2 (NIKP).
Najwyższa Izba Kontroli Państwa Uprawnienia kontrolne NIKP przewidzia-no jako bardzo szerokie. Zgodnie z art. 1 dekretu była ona „władzą podległą bez-pośrednio Naczelnikowi Państwa, samo-dzielną i powołaną do stałej, a wszech-stronnej kontroli dochodów i wydatków państwowych, prawidłowości admini-strowania majątkiem państwa oraz go-spodarki instytucji, zakładów fundacji i funduszów, tudzież jednostek samo-rządowych”, a także miast wskazanych
2 Dz.U. nr 14 poz. 183, na jego podstawie uchylone zostało postanowienie Tymczasowej Rady Stanu z 10.8.1917 o utworzeniu Urzędu Obrachunkowego.
3 Tymczasowy regulamin NIKP i jej organów ogłoszony został przez Naczelnika Państwa 20.2.1920 (M.P. nr 41).
4 M. P. nr 31 z 9.2.1920.
w regulaminie3. Ponadto NIKP miała uprawnienie do kontroli wykonania bu-dżetu państwa. Artykuł 20 dekretu prze-widywał także wydawanie przez Prezesa NIKP aktów wykonawczych (rozporzą-dzeń), mających na celu stworzenie odpo-wiedniej struktury organizacyjnej NIKP (jednostek terytorialnych), działających na określonych obszarach Polski. Na pod-stawie rozporządzenia Prezesa Najwyższej Izby Kontroli Państwa z 17 stycznia 1920 r.
o utworzeniu trzech Izb Kontroli Państwa4, powołano je w Warszawie, w Kielcach oraz we Lwowie. Żadna z tych izb nie obej-mowała jednak terenów Górnego Śląska,
Fot. Studio Foto-Art
Siedziba Delegatury Najwyższej Izby Kontroli w Katowicach przy ul. Powstańców 29.
78 KONTROLA PAŃSTWOWA
Czesław Martysz
zapewne także z tego powodu, że jego gra-nice północno-zachodnie nie były jeszcze jednoznacznie określone.
Statut Organiczny Województwa Śląskiego
Na tle tych wydarzeń szczególne znacze-nie miało uchwaleznacze-nie przez Sejm Rzeczy-pospolitej ustawy konstytucyjnej z 15 lipca 1920 r. zawierającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego5. W art. 1 stwierdzał on, że „Województwo Śląskie będzie nieodłączalną częścią składową Rzeczypospolitej Polskiej i będzie posia-dało prawa samorządne stosownie do prze-pisów statutu”. Organami Województwa Śląskiego był Sejm Śląski jako organ sta-nowiący (art. 4) oraz Wojewoda i licząca 7 członków Rada Wo jewódzka jako orga-ny naczelne administracji Wo jewództwa Śląskiego (art. 24). Wo jewodów i jego za-stępców mia nował Na czelnik Państwa na wniosek Rady Ministrów, a pozostali członkowie Rady Wojewódzkiej byli wybie-rani przez Sejm Śląski na roczną kadencję.
Artykuł 33 ust. 1 stanowił, że „wyższych urzędników administracji państwowej urzę-du wojewódzkiego od VIII klasy począw-szy mianuje Naczelnik Państwa na wnio-sek Rady Ministrów po wysłuchaniu wo-jewody”. Z kolei dodany 8 marca 1921 r.
ust. 3 tego przepisu wskazywał także, że pracownicy państwowi „urzędujący
5 Dz.U. nr 73 poz. 497.
6 Art. 33 statutu, w brzmieniu nadanym mu ustawą konstytucyjną z 8.3.1921 dotycząca uzupełnienia Ustawy Konstytucyjnej z 15.7.1920 zawierającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego (Dz.U. nr 26 poz. 146).
7 J. Ciągwa: Pierwszanowelaustawykonstytucyjnejzdnia15lipca1920roku,zawierającejstatutorganiczny
województwaśląskiego.Zdziejówprawa, t. 5, Katowice 2012, s. 158.
8 Ustawa z 16.6.1922 o rozciągnięciu na ziemie górnośląskie województwa śląskiego Konstytucji Rzeczypo-spolitej Polskiej i niektórych innych ustaw oraz w przedmiocie zmian w ustawodawstwie, na tych ziemiach obowiązujących. Dz.U. nr 46 poz. 388.
w Województwie Śląskim powinni w zasa-dzie pochodzić z Województwa Śląskiego”.
Przy równych kwalifikacjach mieli oni także pierwszeństwo w zatrudnieniu, a przeniesienie do innych części Polski wbrew ich woli mogło nastąpić tylko wówczas, gdy wymagało tego „wyszkole-nie lub wydoskonale„wyszkole-nie, albo przeważają-cy interes służby państwowej”6. Należy zaznaczyć, że przepis ten nie odnosił się tylko do urzędników zatrudnionych w urzę-dzie wojewódzkim, ale także do wszystkich urzędników państwowych, także tych za-trudnionych w utworzonym w 1924 r.
Specjalnym Urzędzie Kontroli Państwowej w Katowicach7.
Można zatem powiedzieć, że w dniu uchwalania Statutu Organicznego usta-wodawca przewidywał istnienie dwóch niezależnie działających organów kontroli państwowej: Najwyższej Izby Kontroli Państwa oraz Izby Obrachunkowej Śląs-kiej. Wszystko wskazuje na to, że orga-ny te miały działać na podobże orga-nych za-sadach, zasadnicza odmienność spro-wadzała się do ich różnej właściwości rzeczowej. Problem jednak w tym, że Statut miał wejść w życie z dniem objęcia Województwa Śląskiego przez Rzeczpospolitą Polską, a termin ten nie był wówczas znany. Nastąpiło to dopie-ro 22 czerwca 1922 to dopie-roku8. Powstawanie i rozwój instytucji ogólnopaństwowych
JUBILEUSZ NIK STYCZEŃ-LUTY 2019 79 przebiegało więc na razie niezależnie
od or-ganizacji instytucji tworzonych w woje-wództwie śląskim. Z czasem okazało się, że niektóre przepisy gwarantujące nie-zależność organów kontroli państwowej na Śląsku nie zostały zrealizowane.
Konstytucja marcowa
Uchwalona 17 marca 1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej nie narusza-ła postanowień Statutu Organicznego Województwa Śląskiego. Jej art. 9 stanowił jednak, że do kontroli całej administracji państwowej pod względem finansowym, badania zamknięć rachunków Państwa, przedstawiania corocznie Sejmowi wnio-sku o udzielenie lub odmówienie udziele-nia rządowi absolutorium – jest powołana Najwyższa Izba Kontroli, oparta na zasa-dzie kolegialności i niezależności sędziow-skiej członków jej kolegium, usuwanych tylko uchwałą Sejmu RP, większością 3/5 głosujących. Organizację Najwyższej Izby Kontroli i sposób jej działania miała szczegółowo określić odrębna ustawa.
Ustawa o kontroli państwowej Ustawę taką Sejm RP uchwalił 3 czerw-ca 1921 r.9, tym samym utracił moc obo-wiązujący dotychczas dekret Naczelnika Państwa z 19 lutego 1919 r. o Najwyższej Izbie Kontroli Państwa. Zgodnie z nową ustawą kontrola państwowa była władzą opartą na zasadach kolegialności, nieza-leżną od rządu i podległą bezpośrednio Prezydentowi Rzeczypospolitej. Z tre-ści ustawy nie wynikało jednoznacznie,
9 Ustawa z 3.6.1921 o kontroli państwowej. Dz.U. nr 51 poz. 314.
czy NIK będzie także obejmować swą wła-ściwością województwo śląskie. Analiza tych przepisów pozwala jednak wyrazić przypuszczenie, że ustawodawca celowo skonstruował omawiane przepisy na tyle elastycznie, by w razie potrzeby rozcią-gnąć przedmiotowy i podmiotowy zakres działania NIK także na obszar tego wo-jewództwa. Wprawdzie wprost uczynić tego nie mógł, bowiem na przeszkodzie stał omówiony wyżej przepis art. 14 Statutu Organicznego przewidujący utworzenie odrębnej izby obrachunkowej śląskiej, nie-mniej można przypuszczać, że już wów-czas zarysowała się tendencja do unifikacji kontroli państwowej w Polsce, z uwzględ-nieniem rozciągnięcia jej także na teryto-rium samorządnego województwa śląskie-go. Należy przypomnieć, że gdy uchwa-lono ustawę o kontroli państwowej, nie obowiązywał jeszcze Statut Organiczny (wszedł w życie 22 czerwca 1922 r.), nie było też ostatecznie określonych granic samorządnego województwa śląskiego, co nastąpiło 20 października 1921 r.
Teza o podjętej już wówczas próbie unifikacji kontroli państwowej w Polsce jest bardzo prawdopodobna, bowiem od sa-mego początku obowiązywania Statutu Organicznego, prawie nieustannie toczyły się spory wokół zasad ustalania należnej Skarbowi Państwa tangenty oraz zasad kon-troli władz centralnych w zakresie prawa budżetowania. W tym celu zamierzano wprowadzić specjalne środki kontroli, niestosowane w odniesieniu do innych dziedzin działalności ustawodawczej
80 KONTROLA PAŃSTWOWA
Czesław Martysz
Sejmu Śląskiego. Jak podkreśla J. Ciągwa, ta szczególna preferencja śląskiego usta-wodawstwa budżetowego i otoczenie go specjalną pieczą władz centralnych była w pełni zrozumiała, jeśli uwzględ-nimy, że budżet ten był wiernym obrazem
10 J. Ciągwa: WpływcentralnychorganówDrugiejRzeczypospolitejnaustawodawstwośląskiewlatach1922–1939, Katowice 1979, s. 213. Tangenta – część dochodu Skarbu Śląskiego przekazywana do Skarbu RP (przyp.red.)
tego, co Skarb Państwa otrzyma z woje-wództwa śląskiego tytułem tangenty”10.
Próby ograniczania samodzielności bu-dżetowej przybierały postać konkretnych projektów aktów prawnych. Na począt-ku 1922 r. projekt taki został opracowany
Dz.U. z 1921 nr 26 poz. 146.
Ustawa konstytucyjna z 8 marca 1921 r. obowiązywała od 22 marca 1921 r. do 7 maja 1945 r.
JUBILEUSZ NIK STYCZEŃ-LUTY 2019 81 przez Prezydium Rady Ministrów
i prze-widywał bardzo krótki termin przygo-towania preliminarza budżetowego Województwa Śląskiego oraz przedsta-wienia go Ministrowi Skarbu RP za pośred-nictwem Ministra Spraw Wewnętrznych.
Po sprzeciwie Naczelnej Rady Ludowej, projekt został uznany za sprzeczny z za-sadami autonomii Śląska11. Podobnie nie-udaną próbę ograniczenia samodzielno-ści budżetowej podjęto w 1932 r. wpisu-jąc do projektu ustawy o wewnętrznym ustroju województwa śląskiego zawity termin uchwalenia budżetu. Po upływie tego terminu, projekt ustawy budżetowej miał ogłosić wojewoda na wniosek Śląskiej Rady Wojewódzkiej. Była to więc próba kontroli władz wykonawczych nad Sejmem Śląskim, rozwiązania niespotykanego w żadnym z krajów ówczesnej Europy12.
Struktura organizacyjna NIK w tere nie, wynikająca z ustawy o kontroli państwo-wej, zaczęła się krystalizować wkrótce po jej uchwaleniu. Już 20 sierpnia 1921 r.
utworzono Okręgową Izbę Kon troli Państwowej w Kowlu obejmującą woje-wództwa wołyńskie i poleskie13, 29 wrze-śnia 1921 r. utworzono taką izbę w Pozna-niu, obejmującą województwa poznań-skie i pomorpoznań-skie14, wreszcie 22 grudnia 1921 r. w Krakowie dla województwa
11 Tamże, s.214.
12 Tamże, s.216.
13 Rozporządzenie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli z 20.8.1921 o utworzeniu Izby Okręgowej Kontroli w Kowlu (Dz.U. nr 74 poz. 507).
14 Rozporządzenie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli z 29.9.1921 o utworzeniu Izby Okręgowej Kontroli w Poznaniu (Dz.U. nr 85 poz. 620).
15 Rozporządzenie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli z 22.12.1921 o utworzeniu Izby Okręgowej Kontroli w Krakowie (Dz.U. nr 4 poz. 31).
16 Rozporządzenie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli z 6.9.1922 o utworzeniu Izby Okręgowej Kontroli w Wilnie (Dz.U. nr 75 poz. 684).
krakowskiego i śląskiego15. Rok później, 6 września 1922 r. utworzono okręgo-wą izbę w Wilnie, obejmującą Ziemię Wileńską oraz województwo nowogródz-kie16. W kolejnych latach tworzono okrę-gowe izby w innych miastach.
Okręgowa Izba Kontroli w Krakowie obejmowała więc właściwością miejsco-wą także województwo śląskie. Było to po-dyktowane względami wskazanymi wyżej, a w szczególności nieobowiązywaniem jesz-cze Statutu Organicznego. Warto jednak wskazać na jej specyficzny charakter ustro-jowy, miała bowiem funkcjonować zarówno na podstawie przepisów ustawy o kontro-li państwowej i na podstawie przepisów Statutu Organicznego. Podmiotowym za-kresem kontroli w województwie śląskim objęte były przede wszystkim organy pań-stwowe, powstawały jednak wątpliwości co do zakresu kontroli wykonania budżetu samorządnego województwa przez tę izbę.
Zastrzeżenia wynikały stąd, że uchwalenie tego budżetu należało wszakże do kompe-tencji autonomicznego Sejmu Śląskiego.
Chciano te wątpliwości jak najszyb-ciej rozwiać, dlatego trwały także in-tensywne prace nad projektami ustaw przewidzianych do uchwalenia na pod-stawie stosownych delegacji zawartych w Statucie Organicznym. Obejmowały
82 KONTROLA PAŃSTWOWA
Czesław Martysz
m.in. zagadnienia wzajemnego stosun-ku Skarbu Śląskiego do Skarbu Państwa, a także utworzenia Izby Obrachunkowej Śląskiej. Prace te postępowały jednak bar-dzo powoli, ku rozgoryczeniu niektórych posłów śląskich17. Wobec braku tego or-ganu kontrolnego, Sejm Śląski uchwałą z 11 stycznia 1924 r. wyraził zgodę na pro-wadzenie działalności kontrolnej przez or-gany Najwyższej Izby Kontroli w zakresie przewidzianym dla Izby Obrachunkowej Śląskiej18.
Specjalny Urząd Kontroli Państwowej w Katowicach
Niespełna dwa miesiące później, 5 kwiet-nia 1924 r. dostrzegając jednak potrze-bę istnienia odrębnego organu kontroli państwowej na terenie województwa, na podstawie rozporządzenia Prezesa Najwyższej Izby Kontroli wydanego w po-rozumieniu z Prezesem Rady Ministrów, na mocy art. 28 ustawy o Kontroli Państwowej, utworzono Specjalny Urząd Kontroli Państwowej w Katowicach19. Jednocześnie z terytorialnego zakre-su działania Okręgowej Izby Kontroli w Krakowie wyłączono województwo ślą-skie. Specjalny Urząd Kontroli Państwowej w Katowicach funkcjonujący od 24 czerw-ca 1924 r. działał na tych samych zasa-dach co okręgowe izby kontroli, ale wy-łącznie na obszarze województwa śląskiego.
W jego skład wchodził wydzielony oddział
17 W. Dąbrowski: StosunekSkarbuŚląskiegodoSkarbuPaństwa.Materiały, Katowice 1939, s. 8.
18 Ustawy Sejmu Śląskiego 1922–1932. Katowice 1932, s. 101.
19 Dz.U. nr 32 poz. 337. Poza tym w okresie międzywojennym funkcjonowało siedem izb okręgowych.
Zob. bliżej H. Rechowicz: SejmŚląski1922–1939, Katowice 1971, s. 64.
20 Z. Madej: ZdziejówdelegaturyNajwyższejIzbyKontroliwKatowicach, „Kontrola Państwowa” nr 3/2004, s. 188.
obrachunkowy, który do czasu utworzenia Izby Obrachunkowej Śląskiej miał wy-konywać rewizję finansową gospodarki tych działów administracji wojewódz-twa śląskiego, które podlegałyby rewizji Izby Obrachunkowej Śląskiej. Ten zakres właściwości rzeczowej nowo powstałego urzędu usankcjonował także Sejm Śląski uchwałą z 11 maja 1924 r. powierzając or-ganom NIK kontrolę dochodów i wydat-ków województwa. W ten sposób organy Najwyższej Izby Kontroli zostały upo-ważnione do prowadzenia faktycznej kontroli władz i urzędów we wszystkich działach administracji śląskiej. Należy dodać, że kontrola prowadzona była w try-bie i na zasadach określonych w ustawie z 3 czerwca 1921 r. o Kontroli Państwowej.
Siedziba urzędu mieściła się w budynku przy placu Sejmu Śląskiego, a jego preze-sem został Andrzej Bajda20.
Nie ulega wątpliwości, że Specjalny Urząd Kontroli Państwowej posiadał sta-tus szczególny nie tylko z nazwy. Z jednej bowiem strony podmiotami jego kontro-li były organy administracji państwowej (rządowej), z drugiej organy i instytucje samorządnego województwa śląskiego.
To, a także specyfika gospodarcza i finan-sowa tego województwa wyróżniała jego zakres działania na tym obszarze i pod-kreślała szczególny charakter, niezna-ny w inniezna-nych częściach Polski. Powyższe fakty wskazują dobitnie, że w Sejmie
JUBILEUSZ NIK STYCZEŃ-LUTY 2019 83 Śląskim również brakowało woli
poli-tycznej i determinacji do utworzenia Izby Obrachunkowej Śląskiej. Głos po-słów, którzy się za tym opowiadali, nie był wystarczający, aby zrealizować postano-wienia Statutu Organicznego, gwaran-tującego nie tylko autonomię w dziedzi-nie prawodawstwa i władzy wykonaw-czej, ale także w tworzeniu niezależnych od władz ogólnopaństwowych organów kontroli państwowej. Należy podkreślić, że kolejno podejmowane przez Sejm Śląski próby utworzenia Izby Obrachunkowej Śląskiej kończyły się niepowodzeniem.
Do końca II Rzeczypospolitej nie powo-łano takiego organu. Nie był to zresztą jedyny grzech zaniechania w tej dzie-dzinie, bowiem do 1939 r. nie wydano także ustawy o zasadniczym znaczeniu nie tylko dla województwa, ale także i dla II Rzeczypospolitej, a mianowicie ustawy o zasadach wzajemnych rozliczeń finan-sowych, co przewidywał art. 5 Statutu.
Spory wokół tangenty
Należy więc postawić pytanie, dlaczego, pomimo niebudzących wątpliwości posta-nowień Statutu Organicznego, nie wydano niektórych ustaw regulujących organizację i zasady funkcjonowania województwa ślą-skiego. Nie ulega wątpliwości, że przyczyn tych było wiele, zarówno o charakterze politycznym, jak i społecznym oraz gospo-darczym. Wśród przyczyn politycznych i społecznych podnoszono szczególnie to, że „w opinii publicznej rozpowszechniał
21 J. Ciągwa: Kontrowersjewokółtangenty [w:] D. Bogacz i M. Tkaczuk (red.): Podstawymaterialnepaństwa.
Zagadnieniaprawno-historyczne, Szczecin 2006, s. 161.
22 J. Kokot: ZakresdziałaniaWojewództwaŚląskiegojakojednostkisamorząduterytorialnego, Katowice 1939, s. 64.
23 J. Ciągwa: Kontrowersjewokółtangenty..., op.cit., s. 161.
się pogląd o nieprzebranych bogactwach ziemi śląskiej i zdolności płatniczej jej ludności, sprawiający, że to co Śląsk dawał tytułem podatków było wszystko za mało”21. Znacznie poważniejsze były na-tomiast przyczyny gospodarcze, skutku-jące nieustannym sporem w sprawie wy-sokości tangenty. Należy przypomnieć, że w tej sprawie organy województwa śląskiego przedkładały jedynie propozy-cję kwoty tangenty, a głos rozstrzygają-cy miała Rada Ministrów RP. Nie ulega wątpliwości, że ustalenia rządu central-nego nie szły w parze z interesem samo-rządnego województwa, którego organy często wskazywały na znaczne dyspro-porcje pomiędzy wymagalną wysokością tangenty, a znacznie większą kwotą fak-tycznie odprowadzaną do Skarbu Państwa.
Nie ulega wątpliwości, że elastyczny cha-rakter przepisów o tangencie, uzależniał wysokość udziału Skarbu Śląskiego w wy-datkach państwowych od swobodnej de-cyzji Rady Ministrów. Jak się podkreśla w literaturze, samorząd śląski nie posiadał
„żadnej ustawowej podstawy do przewi-dywania z góry, ile będzie musiał wpła-cić do Skarbu Państwa, co jest przecież czynnikiem pierwszorzędnej wagi dla go-spodarki tego samorządu”22. W latach 1924–1939 województwo śląskie przeka-zało do Skarbu Państwa ponad 118 mln zł tytułem tangenty, co według niektórych źródeł przewyższało należną kwotę o ponad 71 mln zł23. W literaturze podkre-śla się także, że choć współcześnie trudno
84 KONTROLA PAŃSTWOWA
Czesław Martysz
Fot. Archiwum Państwowe w Katowicach
Wykaz pracowników Urzędu Kontroli Państwowej w Katowicach z lat dwudziestych XX w.
JUBILEUSZ NIK STYCZEŃ-LUTY 2019 85 być rozjemcą w tym sporze, to jedno nie
ulega wątpliwości, że „śląska strona sporu przedstawiła konkretne argumenty, prze-mawiające za słusznością jej stanowiska, tymczasem minister skarbu ograniczał się zawsze jedynie do umieszczenia w preli-minarzu budżetowym państwa należnej państwu tangenty”24.
Z dokumentów wynika, że Śląsk miał dla Polski szczególne znaczenie gospodar-cze. Stąd pochodziło 100% koksu, 100%
srebra, 99% ołowiu, 95% cynku, 75%, węgla, 75% żelaza i stali25. Także 3/4 eks-portu ze Śląska trafiało do kraju dzięki portom, więc tu upatrywano m.in. genezy portu w Gdyni i linii kolejowej łączącej Gdynię ze Śląskiem.
Nie ulega wątpliwości, że problem nie-precyzyjnego przepisu o wzajemnych sto-sunkach finansowych pomiędzy Skarbem Śląska i Skarbem Państwa oraz brak w tej sprawie ustawy szczegółowej, rzu-tował na odczuwalny na Śląsku brak po-czucia pełnej samorządności. Jak podkre-ślano: „Bez względu na to, jaka będzie szata administracyjna województwa śląskiego, czy będzie ona autonomiczna, czy nazwie-my ją samorządem, to może być ona sku-teczną tylko wtedy, jeżeli będzie oparta o własny skarb i o możliwości realizowania własnych potrzeb”26. W. Dąbrowski pisał także, że „bez Górnego Śląska i wojewódz-twa śląskiego nie może być mowy o gospo-darczej niezależności Polski, a tym samym o jej znaczeniu i sile politycznej”27.
24 Tamże, s. 161.
25 Dane z 1931 r. Zob. bliżej, W. Dąbrowski: StosunekSkarbuŚląskiego..., op.cit., s. 9.
26 W. Dąbrowski: StosunekSkarbuŚląskiego..., op.cit., s. 8.
27 Tamże, s. 10.
28 Tamże, s. 45.
Brak przepisów regulujących wzajem-ne zależności pomiędzy Skarbem Pań-stwa a Skarbem Śląskim, spory o wyso-kość tangenty, a także nieutworzenie Izby Obrachunkowej Śląskiej, miało także ne-gatywny wpływ na pozycją prawną NIK w ogóle, jak również na pozycję jej Spe-cjalnego Urzędu Kontroli Państwowej w Katowicach. Widząc wady regulacji prawnej pomiędzy obydwoma skarbami, z bezstronnego i niezależnego organu kon-troli państwowej, NIK stała się z czasem swoistym obserwatorem sporu pomiędzy stroną śląską a ogólnopaństwową, starając się jednocześnie zachować swą dotychcza-sową neutralność. Postawa NIK w tym spo-rze zyskała uznanie obu stron konfliktu do tego stopnia, że próbowano nawet po-wierzyć jej w tym konflikcie rolę rozjemcy.
Jak podkreśla W. Dąbrowski, „na sku-tek dyskusji, jaka toczyła się w roku 1929 w Sejmie Śląskim na temat rozrachunku obu skarbów między sobą, już wtedy wy-sunięto pomysł powołania do życia spe-cjalnego arbitrażu w osobie prezesa Izby Kontroli Państwa prof. S. Wróblewskiego
Jak podkreśla W. Dąbrowski, „na sku-tek dyskusji, jaka toczyła się w roku 1929 w Sejmie Śląskim na temat rozrachunku obu skarbów między sobą, już wtedy wy-sunięto pomysł powołania do życia spe-cjalnego arbitrażu w osobie prezesa Izby Kontroli Państwa prof. S. Wróblewskiego